KULTUROWA

PSYCHOLOGIA

RODZINY

Wykład szósty

Psychologia rodziny

poligamicznej

1.

Rozprzestrzenienie poszczególnych

form małżeństwa

2. Struktura rodzin poliginicznych w

wybranych społecznościach

3. Relacje w monogamicznych i

poligamicznych rodzinach Beduinów

4. Poliandria i małżeństwo grupowe w

społeczności Jaunsar-Bawar w Indiach

ad. 1 Rozprzestrzenienie

poszczególnych form

małżeństwa

• Małżeństwa poligamiczne dzielą się

na:

• poliginiczne, gdzie na jednego

mężczyznę przypada kilka żon, i

• poliandryczne, gdzie na jedną

kobietę przypada kilku mężów.

ad. 1 Rozprzestrzenienie

poszczególnych form

małżeństwa

• Mówi się też niekiedy o

małżeństwa poliginiczno-
poliandrycznych, częściej
nazywanych małżeństwami
grupowymi, gdzie kilku mężczyzn
(co najmniej dwóch) pozostaje we
wspólnym związku małżeńskim z
co najmniej dwiema kobietami.

ad. 1 Rozprzestrzenienie

poszczególnych form

małżeństwa

• We wszystkich znanych społeczeństwach

dopuszczalne są małżeństwa monogamiczne, nie

we wszystkich kulturach jest to jednak forma

uważana za wzorcową.

• W klasyfikacji G.P. Murdocka (1967), który

przeanalizował formy małżeństwa w niemal 900

społecznościach na całym świecie, 721 (ok. 84 %)

kultur określonych zostało jako poliginiczne, 137

(ok. 16 %), jako monogamiczne i zaledwie cztery

jako poliandryczne.

• G. Broude (1994) przytacza z kolei dane

świadczące o tym, że monogamia dominuje w ok.

19 %, a poliginia w ok. 81% z 238 zbadanych
społeczności.

ad. 1 Rozprzestrzenienie

poszczególnych form

małżeństwa

• Z uwagi na to, że w naturalnych

warunkach proporcja kobiet i
mężczyzn w wieku reprodukcyjnym
jest bardzo wyrównana (z niewielką
przewagą kobiet) monogamia jest
jedyną strategią pozwalającą na
zagwarantowanie niemal każdej osobie
małżonka. Jest jednak kilka czynników,
które zakłócić mogą naturalną
równowagę liczebną między płciami.

ad. 1 Rozprzestrzenienie

poszczególnych form

małżeństwa

• Pierwszym jest wojna, która skutecznie

eliminuje młodych mężczyzn z
“matrymonialnego rynku",

• Drugim selektywne mordowanie noworodków

bądź usuwanie ciąży po badaniach
prenatalnych, gdy płód okazuje się
„niechcianej” płci.

• Nie znaczy to jednak, że w pierwszym

przypadku automatycznie dochodzi do
rozprzestrzenienia poliginii, w drugim zaś do
popularności poliandrii

ad. 1 Rozprzestrzenienie

poszczególnych form

małżeństwa

• Z punktu widzenia psychologii

ewolucyjnej, najkorzystniejszą
formą małżeństwa dla mężczyzny
jest małżeństwo poliginiczne. Daje
mu maksymalny sukces
reprodukcyjny, przy jednoczesnej
minimalizacji kosztów utrzymania.

ad. 1 Rozprzestrzenienie

poszczególnych form

małżeństwa

• Najmniej korzystną formą małżeństwa jest

natomiast małżeństwo poliandryczne.
Cechuje je minimalizacja sukcesu
reprodukcyjnego, ze względu na utrudnienie
“dostępu seksualnego" do kobiety i
niewielka pewność ojcostwa.

• Z punktu widzenia ewolucji sens miałoby

tylko małżeństwo kilku braci z jedną kobietą,
gdzie wspólne geny, niezależnie od tego kto
jest rzeczywistym ojcem zostają przekazane.

ad. 2 Struktura rodzin

poliginicznych w wybranych

społecznościach

• Organizacja gospodarstwa domowego

• Z reguły poliginiczna rodzina rozpada się na

kilka mniejszych rodzin skupionych wokół
poszczególnych kobiet. Każda z rodzin zajmuje
osobne zabudowania, a w niektórych
przypadkach odrębność ma charakter także
ekonomiczny.

• Tak np. w społeczności Tonga w zachodniej

Polinezji, każda z żon ma nie tylko swoją chatę z
odrębną kuchnią, ale także własne poletko,które
sama uprawia oraz spichlerz.

ad. 2 Struktura rodzin

poliginicznych w wybranych

społecznościach

• Hierarchia

• Głową rodziny jest mężczyzna. Bardzo często

specjalny status przyznawany jest pierwszej
żonie, która cieszy się przywilejami
niedostępnymi innym żonom i ma największy
wpływ na męża.

• W Zachodniej Afryce, najstarsza żona jest

odpowiedzialna za całe gospodarstwo, rozdziela
zadania pozostałym. W plemieniu Chagga w
Tanzanii najstarsza żona pełni rolę zaufanego
doradcy, sugerując mężowi wybór kolejnych żon.

ad. 2 Struktura rodzin

poliginicznych w wybranych

społecznościach

• Tradycja nakazuje mężom traktować

żony sprawiedliwie. W wielu kulturach
kontakty seksualne z poszczególnymi
żonami wyznacza precyzyjny rozkład,
nie odzwierciedlający preferencji
mężczyzny. Nie jest to jednak reguła.

• Żoną cieszącą się największymi

względami męża jest najczęściej żona
najmłodsza.

ad. 2 Struktura rodzin

poliginicznych w wybranych

społecznościach

• Stosunki między żonami

• Jeśli przyjęty układ wyznacza odmienny status

kolejnym żonom, stosunki między kobietami
naznaczone będą prawdopodobnie niechęcią i
zazdrością. Zwłaszcza, gdy wielożeństwo nie jest
dominującą formą małżeństwa.

• Niekiedy może to prowadzić do poważnych

zaburzeń emocjonalnych, w Kuwejcie najstarsze
żony znacznie częściej niż inne kobiety szukają
porady psychiatrycznej (Chaleby, 1987).

Stosunki między żonami

• Lillian Tibatemwa (1999) analizuje przyczyny

przemocy i agresji w ugandyjskich małżeństwach
poligamicznych. Jej zdaniem rywalizacja między
żonami „wpisana jest w logikę poligamii”. Jest to
rywalizacja o czas, zasoby i zainteresowanie
seksualne męża.

• Jej zdaniem wyraźny w Ugandzie wzrost przypadków

zabójstw dokonywanych na innych członkach rodziny
przez żony (z reguły najstarsze) wynika:

• 1) z osłabienia akceptacji, z jaką spotykało się do tej

pory wielożeństwo,

• 2) z rosnącej tendencji do umieszczania żon pod

jednym dachem, co wiąże się z kryzysem
ekonomicznym kraju.

Stosunki między żonami

• Do tej pory względną równowagę

emocjonalną w rodzinie gwarantowała

separacja domów zamieszkiwanych przez

poszczególne żony i ich potomstwo.

• Tibatemwa (1999) podkreśla, że żadna z jej

rozmówczyń nie była skłonna zaakceptować

dobrowolnie nowej żony, nawet gdyby to

miała być ich własna siostra.

• Mąż namawiany był przez żonę do kolejnego

małżeństwa jedynie w sytuacji, kiedy miał

stałą kochankę, co miało na celu włączenie

jej w wykonywanie prac domowych.

ad. 2 Struktura rodzin

poliginicznych w wybranych

społecznościach

• Gdy status żon jest podobny, a

wielożeństwo uważane za wzór
małzeństwa, możliwe są stosunki mniej
antagonistyczne, a nawet przyjazne. W
afrykańskim plemieniu Tonga, żony
wspierają się nawzajem w kłótniach z
mężem, w społeczności Tanala, kobiety
często zdradzają swoich mężów, kryjąc
się" przy tym nawzajem

.

ad. 2 Struktura rodzin

poliginicznych w wybranych

społecznościach

• W Egipcie mężczyzna może zawrzeć ponowny

związek małżeński, pod warunkiem gdy jego

dotychczasowa żona wyrazi zgodę. Jeśli

pierwsza żona nie przystaje na nowy związek,

może zwrócić się do sądu o rozwód.

• Prawo Egiptu zezwala jej na zastrzeżenie

sobie w umowie małżeńskiej warunku,

umożliwiającego rozwód w wypadku zawarcia

przez mężczyznę drugiego małżeństwa. Jeśli

jednak dojdzie do drugiego ślubu, a któraś z

żon będzie się czuła zaniedbywana może

również wystąpić o rozwód.

ad 3. Relacje w

monogamicznych i

poligamicznych rodzinach

Beduinów

• Pośród Beduinów zamieszkujących

pustynię Negev w Izraelu małżeństwa

poliginiczne stanowią zaledwie 15-20%

ogółu zawieranych związków.

• Mężczyźni zawierający związki

poliginiczne charakteryzują się niższym

poziomem wykształcenia niż mężczyźni ze

związków monogamicznych, choć często

cieszą się wyższym prestiżem społecznym.

• W rodzinach poligamicznych panują

stosunki hierarchiczne i duży antagonizm

pomiędzy żonami

ad 3. Relacje w

monogamicznych i

poligamicznych rodzinach

Beduinów

• W badaniu Rachel Lev-Wiesel i Aleana

Al-Krenawi'ego (2000) analizowane były
rysunki dzieci (w wieku 13-14 lat) z
rodzin poligamicznych.

• Miały one za zadanie narysować swoją

rodzinę podpisując każdą postać.

ad 3. Relacje w

monogamicznych i

poligamicznych rodzinach

Beduinów

• Na każdym z rysunków postać biologicznej

matki była większa niz innych matek,

niezależnie od jej pozycji w rodzinie. Co trzecie

dziecko nie umieściło na rysunku postaci ojca,

wszystkie te dzieci pochodziły od najstarszej

matki, którą podpisywały jako “pierwsza

matka".

• Pozostałe dzieci umieściły postać ojca w pobliżu

biologicznej matki, nie określając statusu żadnej

z kobiet. Rodzeństwo, zarówno biologiczne, jak i

przyrodnie określane było jako bracia i siostry.

ad 3. Relacje w

monogamicznych i

poligamicznych rodzinach

Beduinów

• Z reguły najbliższa rodzina, matka, ojciec oraz

biologiczne rodzeństwo oddzielane było od
reszty rodziny. Poszczególne rodziny w obrębie
poliginicznej całości izolowane były od siebie
przy pomocy pionowych bądź poziomych linii,
czasem własną rodzinę rysowano po jednej
stronie kartki, pozostałe po drugiej. Zostało to
zinterpretowane jako symboliczne odrzucenie
reszty rodziny, jak również wrogość.

• Wyraźna jest też skłonność do podkreślania

wyższej pozycji własnej matki, co zdradza
tendencje rywalizacyjne również wśród dzieci.

ad 3. Relacje w

monogamicznych i

poligamicznych rodzinach

Beduinów

• Brak ojca na rysunkach dzieci najstarszej

matki interpretowano jako emocjonalną

ambiwalencję.

• Z jednej strony stosunki ojca z tą częścią

rodziny są z reguły najgorsze, a kontakt z

dziećmi najrzadszy.

• Z drugiej strony, tradycja nakazuje, żeby we

wszelkich sporach dzieci brały stronę ojca,
dzieci należą bowiem do ojca, a nie do matki.

ad 3. Relacje w

monogamicznych i

poligamicznych rodzinach

Beduinów

• W innych badaniach (Al-Krenawi &

Lightman, 2000) badano funkcjonowanie
społeczne i osiągnięcia szkolne dzieci z
rodzin monogamicznych i poliginicznych.

• W badanych rodzinach monogamicznych

liczba dzieci wyniosła ok. 5.9, w
poliginicznych: 11,3, mimo, że ograniczono
się do rodzin poliginicznych z dwiema
matkami.

• Zbadano 300 dzieci w wieku 8-9 lat.

ad 3. Relacje w

monogamicznych i

poligamicznych rodzinach

Beduinów

Wyniki

Zachowanie

Kontakt

_______________________________________

Dzieci z rodzin monogamicznych

83.39

3.15

3.23

Dzieci z rodzin poligamicznych

70.17

2.89

2.91

ad 3. Relacje w

monogamicznych i

poligamicznych rodzinach

Beduinów

• Dzieci z rodzin monogamicznych

uzyskiwały lepsze oceny szkolne
(Wyniki), były lepiej dostosowane do
wymagań szkolnych (Zachowanie),
miały także nieco lepszy kontakt z
rówieśnikami (Kontakt).

• Poligamiczna struktura rodziny uznana

została za czynnik ryzyka w edukacji
szkolnej.

ad 3. Relacje w

monogamicznych i

poligamicznych rodzinach

Beduinów

• Wbrew oczekiwaniom nie

stwierdzono jednak różnic w
raportowanej przez dzieci liczbie i
natężeniu konfliktów w obu typach
rodzin. Jest to jednak
prawdopodobnie wynik przyjętej
normy, zgodnie z którą nie można
mówić źle o swojej rodzinie.

ad 4. Poliandria i małżeństwo

grupowe w społeczności

Jaunsar-Bawar w Indiach

• Niewielka, licząca ok. 3500 osób

społeczność Jaunsar-Bawar
zajmuje północno-zachodnią część
stanu Uttar Pradesz w północnych
Indiach u stóp Himalajów.

• Jest to jedna z kilku zaledwie

kultur świata, w których
praktykowana jest poliandria.

ad 4. Poliandria i małżeństwo

grupowe w społeczności

Jaunsar-Bawar w Indiach

• Tradycja ta wzięła się podobno z

hinduskiego eposu Mahabharata. Jeden z
jego bohaterów syn króla Pandu, Arjun
jako zwycięzca turnieju łuczniczego
otrzymał rękę księżniczki Draupadi. Na
wieść o jego zwycięstwie matka zarządziła
aby nagroda podzielona zostało pomiędzy
Arjuna i jego 4 braci, nie zdając sobie
oczywiście sprawy że nagrodą jest kobieta.
Było jednak za późno, aby cofnąć słowa,
tak to Draupadi została żoną pięciu braci.

ad 4. Poliandria i małżeństwo

grupowe w społeczności

Jaunsar-Bawar w Indiach

• Rozprzestrzenienie poliandrii w okręgu

Jaunsar-Bawar ma podłoże przede wszystkim

ekonomiczne (Majumdar, 1963). Większość

ludzi żyje na granicy nędzy uprawiając

niewielkie poletka, dalszy podział ziemi

pomiędzy dzieci nie jest możliwy.

• Bracia więc biorą sobie wspólną żonę i

gospodarują razem. Dodatkowo poliandrii

sprzyja niska proporcja kobiet w stosunku do

mężczyzn (74.3 kobiety na stu mężczyzn).

ad 4. Poliandria i małżeństwo

grupowe w społeczności

Jaunsar-Bawar w Indiach

• Poliandria nie jest jedyną formą małżeństwa

praktykowaną w tym regionie. Zdarzają się
też małżeństwa monogamiczne,
poliginiczne, jak również małżeństwa
grupowe.

• Układy rodzinne nie są tu zbyt stabilne,

często dochodzi więc do przekształceń
jednej formy małżeńskiej w drugą. Częste są
także rozwody.

ad 4. Poliandria i małżeństwo

grupowe w społeczności

Jaunsar-Bawar w Indiach

• W tutejszych rodzinach poliandrycznych

głową rodziny jest najstarszy z braci
(sayana), on też uważany jest oficjalnie za
ojca wszystkich dzieci.

• W obrębie rodziny dzieci uważane są jednak

za wspólne. Kobieta pracuje w polu,
pozostaje w relacjach seksualnych ze
wszystkimi mężczyznami i zajmuje się
dziećmi.

ad 4. Poliandria i małżeństwo

grupowe w społeczności

Jaunsar-Bawar w Indiach

• W małżeństwach grupowych

głową rodziny jest również
najstarszy brat. Hierarchia panuje
także wśród kobiet, a rządy
sprawuje najstarsza (sayani).

ad 4. Poliandria i małżeństwo

grupowe w społeczności

Jaunsar-Bawar w Indiach

• W małżeństwach

monogamicznych, głową rodziny
jest wprawdzie ojciec, pozycja
żony jest jednak dość silna. Role
płciowe traktowane są zamiennie.
Matka często pomaga ojcu w polu,
ojciec pomaga w opiece nad
dziećmi.

ad 4. Poliandria i małżeństwo

grupowe w społeczności

Jaunsar-Bawar w Indiach

• Sinha i Bharat (1985) zbadali 175 dzieci

w wieku 7-9 oraz 13-15 lat,
pochodzących z monogamicznych,
poliandrycznych i grupowych małżeństw.

• Postawiono hipotezę, że różne warunki

socjalizacyjne wpływają w
niejednakowym stopniu na kształtowanie
się poczucia odrębności i samodzielności
dzieci.

ad 4. Poliandria i małżeństwo

grupowe w społeczności

Jaunsar-Bawar w Indiach

• Czynnikami osłabiającymi miały być

zgodnie z założeniami:
1) większa hierarchiczność w
rodzinie,
2) czas spędzany z dzieckiem przez
matkę i okazywana mu
pobłażliwość.

ad 4. Poliandria i małżeństwo

grupowe w społeczności

Jaunsar-Bawar w Indiach

• Tak więc największego poczucia

odrębności spodziewano się w rodzinach
monogamicznych, najmniejszego w
małżeństwach grupowych.

• Tak było w istocie, uzyskane zależności

pozostawały jednak na poziomie trendów.

• Znacznie wyraźniejsze okazały się różnice

między dziećmi młodszymi i starszymi (p
< .001) oraz dziewczynkami i chłopcami
(p< .001).

ad 4. Poliandria i małżeństwo

grupowe w społeczności

Jaunsar-Bawar w Indiach

• Wywiady jakie przeprowadzono z dziećmi

ujawniły, że w rodzinach monogamicznych

oboje rodzice byli jednakowo dominujący, w

rodzinach poliandrycznych, dominował zaś

najstarszy ojciec, zaś w małżeństwach

grupowych - najstarsza matka.

• Najwięcej czasu matka poświęcała dzieciom

w małzeństwach grupowych, najmniej w

monogamicznych. W rodzinach

poliandrycznych, panowała najsurowsza

dyscyplina.