KULTUROWA

PSYCHOLOGIA RODZINY

Poziom wychowania w

rodzinie

1. Czynniki ekonomiczno – społeczne:
 Wielkość i struktura rodziny
 Źródła utrzymania rodziny (zawód ojca,

dochodowość rodziny)

 Sprawowanie opieki materialnej nad

dziećmi (warunki mieszkaniowe,
odżywianie, ubiór, majątek trwały itp.)

 Podział pracy i ról w rodzinie ( praca

zawodowa matki poza domem, praca
produkcyjna dzieci)

Poziom wychowania w

rodzinie - cd

2. Czynniki kulturalne:

 Wykształcenie rodziców, dokształcanie się i

zdobywanie kwalifikacji przez rodziców i innych

członków rodziny

 Kultura językowa rodziny, majątek kulturalny

rodziny (biblioteka, telewizor, dvd itp.)

 Sposoby spędzania wolnego czasu przez członków

rodziny (środki kultury masowej i inne)

 Stosunek rodziców do nauki szkolnej dzieci i ich

przyszłego zawodu ( stwarzanie warunków do

nauki w domu i szkole, problem planu życiowego

dzieci)

 Stosunek członków rodziny do tradycji i

nowoczesności

 Pielęgnowanie obyczaju i podatności na zmiany

Poziom wychowania w

rodzinie - cd

3. Czynniki psychospołeczne:
 Rodzaj i siła więzi społecznych i emocjonalnych
 Uznawane i realizowane zasady życia rodzinnego
 Stosunek członków rodziny do zjawisk patogennych

w domu i środowisku

 Układ i rodzaj postaw oraz środków oddziaływań

wychowawczych (głównie nagrody i kary)

 Ogólna atmosfera panująca w śr. rodzinnym (plany

życiowe, zaburzenia, więzi uczuciowe)

 Opinia o rodzinie w miejscu zamieszkania lub także

w miejscu pracy

 Charakter kontroli rodziców nad dziećmi

(autokratyczny, partnerski, opiekuńczy ,
despotyczny)

Przemiany rodzin

współczesnych

 zmiana rodzin patriarchalnych na

matriarchalne;

 zmniejszeni ilości dzieci;

 możliwość regulacji urodzin;

 podział obowiązków na wszystkich;

 rozwój placówek opiekuńczo -wychowawczych.;

 spadek więzi między rodzinnych;

 ograniczone stosunki z sąsiadami;

 spędzanie wolnego czasu;

 wynalazki techniczne;

 kult dobrego wizerunku;

Struktura rodziny, więź

międzypokoleniowa i ... komunizm

1. Więź w rodzinach nuklearnych i

wielopokoleniowych

2. Osiem typów rodziny wg. Emmanuela Todda
3. Więzi międzypokoleniowe. Rola najstarszej

generacji

4. Chińscy dziadkowie

Więź w rodzinie

• Urszula Sokal (2001) zebrała występujące w

polskiej literaturze przedmiotu definicje więzi
rodzinnej. Bywa ona określana jako:

• „splot stosunków między członkami rodziny”;
• „kompleks sił przyciągających jej członków

nawzajem do siebie i wiążących ich ze sobą”;

• „zespół zależności bezpośrednich i pośrednich

wynikających z pełnionych ról, działań i
samego faktu bycia rodziną”

Rodzaje więzi rodzinnej

• Więź rodzinna traktowana jest zazwyczaj jako

niejednorodna kategoria opisowa. Polscy

socjolodzy i psycholodzy rodziny wyróżniają

następujące rodzaje więzi w rodzinie:

• „więź funkcjonalną i podmiotową”
• „więź strukturalno-przedmiotową, osobową i

kulturową”;

• „więź uczuciową, psychospołeczną,

duchową i wychowawczą”;

• „więź ekonomiczną, opiekuńczą, krwi,

seksualną, kontrolną, klasową, socjalizacyjno-

opiekuńczą, kulturową, towarzyską i

emocjonalno-ekspresyjną”

Czynniki wpływające na więź

rodzinną

• Zdaniem Sokal (2001) istnieją trzy zasadnicze klasy

czynników wpływających na więź rodzinną: komunikacja,

stosunki dzieci-rodzice i warunki ekonomiczne.

• Jak pisze Sokal (2001, s. 197): „efektywna komunikacja

pozwala na otwartość partnerów w stosunku do siebie, co

pozwala uniknąć niejasności, wzmacnia autentyzm i

bezpośredniość [...]”.

• Nie mniej istotne są stosunki dzieci-rodzice: „Prawidłowo

przebiegające oddziaływania wychowawcze zbliżają i

jednoczą obie strony, natomiast nieprawidłowe postawy

rodziców mogą wpływać na zanikanie lub zubożenie więzi

uczuciowej”.

• Czynnikiem mogącym wpływać destrukcyjnie na więź

rodzinną jest trudna sytuacja materialna: „Rodzic bez

stałej pracy, nie mogący zapewnić rodzinie warunków do

godziwego życia traci autorytet [...] rozluźnia to więź w

rodzinie lub powoduje jej wypaczenie”.

Rodzina nuklearna i

wielopokoleniowa

• W badaniach Jamesa Georgasa i

współpracowników (1997; 2001) porównywano

rodziny nuklearne i wielopokoleniowe pod

względem istniejącym w nich więzi i relacji.

• Rodzina nuklearna definiowana była jako

rodzina składająca się z matki, ojca oraz dzieci

mieszkających pod wspólnym dachem.

• W skład rodziny wielopokoleniowej wchodzą

także dziadkowie, wujkowie, ciotki i kuzyni,

zajmujący ten sam dom lub mieszkający w

bardzo niewielkim oddaleniu.

Rodzina nuklearna i

wielopokoleniowa

• Założono, że w porównaniu z rodziną

nuklearną, rodzina wielopokoleniowa
powinna się charakteryzować większą
bliskością “geograficzną" i emocjonalną
pomiędzy poszczególnymi członkami.

• O psychologicznej izolacji rodziny

nuklearnej mówi klasyczna teoria Parsonsa
(1943).

Rodzina nuklearna i

wielopokoleniowa

• W badaniach Georgasa chodziło o uchwycenie

funkcjonalnych różnic pomiędzy dwoma typami
rodziny. Zbadano łącznie 2587 osób z 16 krajów.

• W pierwszej części badano emocjonalny

dystans w stosunku do poszczególnych
członków rodziny, w drugiej o stopień oddalenia
od miejsca zamieszkania poszczególnych osób
(od 1 - “mieszka daleko", do 6 “mieszka w tym
samym domu").

• Trzecia i czwarta część dotyczyły częstości

kontaktów, jedna - składanych wizyt, druga
kontaktów telefonicznych

Rodzina nuklearna i

wielopokoleniowa

• Wyniki potwierdzają hipotezy odnośnie

większej bliskości emocjonalnej i większego
natężenia kontaktów pomiędzy członkami
rodzin wielopokoleniowych niż w przypadku
rodzin nuklearnych.

• Pamiętać jednak należy, że próba była dość

specyficzna, zawsze były to rodziny
studentów, również wszelkie oceny
formułowane były z „perspektywy
studenckiej”.

Rodzina nuklearna i

wielopokoleniowa

________________________________________________
Dystans NiewielkiDuży

emoc. do:
_______________________________________________________
matki

Chiny

Kanada, Niemcy

ojca Chiny

Bułgaria, Meksyk, Niemcy

rodzeństwa Chiny, Cypr

Meksyk

Grecja,Czechy

dziadków

Chiny, Czechy, Cypr Indie, Niemcy

wujków

Chiny, Czechy, Cypr Ukraina, Bułgaria

kuzynów

Chiny

Ukraina, Bułgaria,Niemcy

________________________________________

Rodzina nuklearna i

wielopokoleniowa

______________________________________________________
Częstotliwość Duża Niewielka
spotkań z
______________________________________________________

rodzeństwem Cypr, Grecja, Indie

Bułgaria, Niemcy,

USA

dziadkami Czechy, Cypr Kanada, USA, Hong Kong
wujostwem Cypr, Grecja

Ukraina, Niemcy,UK, USA

kuzynami

Cypr, Grecja Niemcy, UK, Kanada

___________________________________________

Ad. 2 Osiem typów

rodziny wg. Emmanuela

Todda

• Dla francuskiego demografa Emmanuela

Todda rodzina jest podstawą organizacji
społecznej. Od tego jak w danej kulturze
zorganizowana jest rodzina zależeć będą
stosunki społeczne, organizacja państwa,
panujące ideologie.

• W rodzinie z pokolenia na pokolenia

reprodukowane są te same modele ludzkiej
mentalności i wzory zachowań,
poszanowanie dla idei egalitaryzmu, bądź
szacunek dla patriarchalnej hierarchii.

Ad. 2 Osiem typów

rodziny wg. Emmanuela

Todda

• Według Todda znając strukturę rodziny

przewidzieć można czy dany system
polityczny jest w stanie się utrzymać, czy jako
twór kulturowo obcy skazany jest na upadek.

• I rzeczywiście, w swojej wydanej w roku 1985

książce “La troisieme planete, structures
familiales et systemes ideologiques" Todd
przewiduje nieubłagany krach komunizmu w
Polsce, choć wróży mu długi żywot w Rosji,
Chinach i na Kubie.

Osiem typów rodziny wg.

Emmanuela Todda

• W przeciwieństwie do Georgasa, Todd nie zadowala

się grubym podziałem rodzin na nuklearne i
wielopokoleniowe, lecz wyróżnia aż osiem typów
struktur rodzinnych. Jego klasyfikacja wywodzi się z
prac francuskiego socjologa Frederica Le Play (1806-
82).

• Le Play wyróżnił jednak tylko 3 kategorie rodzin: 1)

liberalną i egalitarną, 2) autorytarną i nieegalitarną,
oraz 3) autorytarną i egalitarną, w zależności od
tego, czy dziecko mieszka z rodzicami po ślubie, czy
nie (liberalizm - autorytaryzm) i w zależności od praw
dziedziczenia (równość podziału - preferencyjność).

Osiem typów rodziny wg.

Emmanuela Todda

• Todd zmienił terminologię i powiększył

klasyfikację o kategorię będącą zdaniem Le
Playa sprzeczną wewnętrznie czyli liberalną i
nieegalitarną, nazwaną przez niego absolutną
rodziną nuklearną. Rodzina liberalna i egalitarna
nazwana została: egalitarną rodziną nuklearną,
autorytarna i nieegalitarna: rodziną autorytarną,
a autorytarna i egalitarna: rodziną wspólnotową.

Osiem typów rodziny wg. Todda

•

Todd uznał jednak, że opierający się jedynie na

dwóch wymiarach system Le Playa wzbogacić

trzeba o wymiar trzeci związany z nakazami

dotyczącymi zawierania małżeństw.

•

Nie byłoby to konieczne, jeśli bylibyśmy

zainteresowani wyłącznie kulturami europejskimi,

jednak aby ogarnąć zróżnicowanie form

rodzinnych na całym świecie okazało się to

niezbędne.

•

Na jednym biegunie znajdują się więc kultury,

gdzie normą jest egzogamia, a więc zakaz

zawierania małżeństw w obrębie bliskich

krewnych, na drugim: kultury endogamiczne,

gdzie małżeństwa pomiędzy kuzynami pierwszego

stopnia są nie tylko dopuszczalne ale nakazywane

przez tradycje.

Osiem typów rodziny wg. Todda

• W ostatecznej wersji klasyfikacja Todda

obejmuje osiem typów struktur rodzinnych:

1) absolutna rodzina nuklearna
2) egalitarna rodzina nuklearna
3) rodzina autorytarna
4) egzogamiczna rodzina wspólnotowa
5) endogamiczna rodzina wspólnotowa
6) asymetryczna rodzina wspólnotowa
7) rodzina anomiczna
8) rodzina afrykańska

Osiem typów rodziny wg.

Emmanuela Todda

• Absolutna rodzina nuklearna

Charakterystyka:
1. nie ma praw regulujących dziedziczenie

własności,

spadkobiercy wskazywani są w testamencie
2. żonaci synowie nie mieszkają z rodzicami
3. nie dopuszczalny ślub między kuzynami

Występowanie:
Kraje anglosaskie, Holandia, Dania

Osiem typów rodziny wg.

Emmanuela Todda

• Egalitarna rodzina nuklearna

Charakterystyka:
1. prawa dziedziczenia gwarantują braciom równość podziału
2. żonaci synowie nie mieszkają z rodzicami
3. niedopuszczalny ślub między kuzynami pierwszego

stopnia

Występowanie:
Grecja

Ameryka Południowa

Portugalia Etiopia
Polska
Północna Francja

Osiem typów rodziny wg.

Todda

• Rodzina autorytarna

Charakterystyka:
1. prawa dziedziczenia gwarantują spadek tylko

jednemu z braci

2. spadkobierca mieszka wraz z żoną i rodzicami
3. małżenstwo między kuzynami pierwszego stopnia

nie jest zakazane, ale występuje rzadko

Występowanie:
Niemcy

Japonia

Austria

Korea

Szwecja

Izrael

Irlandia

Osiem typów rodziny wg.

Todda

• Egzogamiczna rodzina wspólnotowa

Charakterystyka:
1. prawa dziedziczenia gwarantują równość podziału

majątku pomiędzy braci

2. żonaci synowie mieszkają z rodzicami
3. nie występują małżeństwa pomiędzy kuzynami

Występowanie:
Rosja Chiny
Słowacja

Wietnam

Bułgaria

Kuba

Węgry

Północne Indie

Finlandia

Osiem typów rodziny wg.

Todda

• Endogamiczna rodzina wspólnotowa

Charakterystyka:
1. prawa dziedziczenia gwarantują równość podziału

majątku pomiędzy braci

2. żonaci synowie mieszkają z rodzicami
3. częste małżeństwa pomiędzy kuzynami pierwszego

stopnia

Występowanie:
Kraje arabskie

Tadżykistan

Turcja Uzbekistan
Iran Azerbejdżan
Afganistan

Osiem typów rodziny wg.

Emmanuela Todda

• Asymetryczna rodzina wspólnotowa

Charakterystyka:
1. prawa dziedziczenia gwarantują równość podziału

majątku pomiędzy braci

2. żonaci synowie mieszkają z rodzicami
3. zakaz małżeństw pomiędzy dziećmi braci, ale

popieranie małżeństw pomiędzy dziećmi braci i sióstr

Występowanie:
Południowe Indie

Osiem typów rodziny wg.

Todda

• Rodzina anomiczna

Charakterystyka:
1. prawa dziedziczenia egalitarne w teorii, są dość łatwo

naginane

2. żonaci synowie teoretycznie nie powinni mieszkać z

rodzicami, ale w praktyce zdarza się to często

3. małżeństw pomiędzy krewnymi są możliwe i występują

często

Występowanie:
BirmaFilipiny
Kambodża Indonezja
Laos Tajlandia

Osiem typów rodziny wg.

Emmanuela Todda

• Rodzina afrykańska

Charakterystyka:

1. Niestabilność
2. Poligamia

Osiem typów rodziny wg.

Emmanuela Todda

• Stopień rozpowszechnienia poszczególnych

typów struktur rodzinnych na świecie

• Egzogamiczna rodzina wspólnotowa

41 %

światowej populacji

• Egalitarna rodzina nuklearna

11%

• Endogamiczna rodzina wspólnotowa

10%

• Rodzina autorytarna

8%

• Rodzina anomiczna

8%

• Absolutna rodzina nuklearna

8%

• Asymetryczna rodzina wspólnotowa

7%

• Rodzina afrykańska

6%