Test Stosunków Rodzinnych (TSR)
The Family Relations Test (FRT)
Wersje:
dla dzieci młodszych (do 6-8 r.ż)
dla dzieci starszych ( w wieku 6-12 lat)
dla par małżeńskich
Podręczniki:
Eva Bene, James Anthony, Podręcznik do Testu Stosunków Rodzinnych. Wersja dla dzieci. Obiektywna technika badania postaw emocjonalnych dzieci, Wydanie z 1978 r. opracowane przez E. Bene, Centralny Ośrodek Metodyczny Poradnictwa Wychowawczo-Zawodowego Ministerstwa Edukacji Narodowej
Eva Bene, Podręcznik do testu Stosunków Rodzinnych. Wersja dla par małżeńskich. Obiektywna technika badania stosunków rodzinnych przeznaczona dla dorosłych. Wydanie z 1976 r., Centralny Ośrodek Metodyczny Poradnictwa Wychowawczo-Zawodowego Ministerstwa Oświaty i Wychowania
Anna Frydrychowicz, 1986, Test Stosunków Rodzinnych E. Bene J. Anthony. Badania walidacyjne na populacji polskiej, Centralny Ośrodek Metodyczny Poradnictwa Wychowawczo-Zawodowego Ministerstwa Oświaty i Wychowania
Zastosowanie
Wersja dla dzieci
określa kierunek i intensywność uczuć dziecka wobec różnych członków jego rodziny oraz spostrzegane przez dziecko uczucia członków rodziny wobec niego, a także emocje wobec siebie samego i mechanizmy obronne dziecka uruchamiane wobec emocji, do których nie chce się ono przyznać
dziecko spostrzega rodzine różnie na różnych etapach swego rozwoju i różnie ocenia swoje z nią stosunki. Piaget, analizując kształtowanie się pojecia rodziny w okresie dzieciństwa, wykazał, że pojęcie tego, co składa się na rodzinę, ulega znacznym zmianom w różnych etapach rozwoju. Wg Piageta system stosunków rodzinnych jest szczególnym przypadkiem „logoki stosunków”, którą małe dziecko jest w stanie pojąć od 8 r. ż. Wzwyż. Stosując test trzeba pamietać, że dziecko z przyczyn intelektualnych lub emocjonalnych może wyłączać różne ważne postacie ze swej najbliższej rodziny lub też może je dodawać, a grupa rodzinna, której model dziecko buduje w teście nie musi odpowiadać faktycznemu modelowi jego rodziny. Różnice miedzy posiadanym przez dziecko pojęciem własnej rodziny a jej rzeczywistym składem to dodatkowe dane dostarczajace informacji o zyciu emocjonalnym dziecka.
Zastosowanie
Wersja dla par małżeńskich
celem tej wersji jest ocena uczuć żywionych przez współmałżonków względem siebie oraz względem dzieci. Test jest pomocny przy poznawaniu emocjonalnych interakcji w rodzinie. Może on jednak służyć jako narzędzie oceny emocjonalnych związków każdej dorosłej osoby posiadającej co najmniej dwie osoby w swoim otoczeniu, z którymi pozostaje w tak bliskich stosunkach, iż można mówić o swego rodzaju namiastce rodziny.
CO TEST BADA?
Wersja dla dzieci młodszych
Uczucia pozytywne pochodzące od dziecka oraz te odczuwane przez dziecko jako pochodzące od innych osób a kierowane do niego
Uczucia negatywne pochodzące od dziecka oraz te odczuwane przez dziecko jako pochodzące od innych a kierowane do niego
Emocje związane z zależnością od innych
Wersja dla dzieci starszych
Dwa typy uczuć pozytywnych (umiarkowane i silne), pochodzących od dziecka oraz tych odczuwanych przez dziecko jako pochodzących od innych osób a kierowanych do niego.
Uczucia pozytywne umiarkowane to uczucia przyjaznej akceptacji, a uczucia pozytywne silne to uczucia wiążące się z emocjami bardziej „zmysłowymi” i dotyczą bliskich kontaktów fizycznych
Dwa typy uczuć negatywnych (umiarkowane i silne), pochodzących od dziecka oraz tych odczuwanych przez dziecko jako pochodzących od innych osób a kierowanych do niego.
Uczucia negatywne umiarkowane dotyczą
nieprzychylności i braku akceptacji a uczucia negatywne
silne dotyczą nienawiści i wrogości.
Uczucia wiążące się z nadmierną pobłażliwością matki i ojca
Uczucia wiążące się z nadmierną opiekuńczością matki
Wersja dla par małżeńskich
Dwa rodzaje uczuć pozytywnych (umiarkowane i silne) żywionych przez badanego w stosunku do innych osób oraz tych żywionych przez inne osoby wobec badanego, tak jak on je odbiera.
Uczucia umiarkowane pozytywne dotyczą przyjacielskiej aprobaty a uczucia pozytywne silne dotyczą bardziej intensywnych uczuć miłości.
Dwa rodzaje uczuć negatywnych (umiarkowane i silne) żywionych przez badanego w stosunku do innych osób oraz tych żywionych przez inne osoby wobec badanego, tak jak on je odbiera.
Uczucia umiarkowane negatywne dotyczą dezaprobaty, a uczucia silniejsze dotyczą wrogości.
Uczucia opiekuńcze.
Uczucia związane z kompetencją lub jej brakiem.
Test ma formę testu projekcyjnego - umożliwia on ekspresję uczuć rodzinnych w formie umożliwiającej ich kwantyfikację.
MATERIAŁ TESTOWY
Materiał testowy zaprojektowano tak, by przedstawiał w sposób konkretny rodzinę. Składa się on z:
20 kartonowych postaci przedstawiających osoby w różnym wieku, różnego wzrostu i o różnym wyglądzie. Są one na tyle stereotypowe, że mogą przedstawiać członków dowolnej rodziny, a jednocześnie na tyle niejednoznaczne, że pod wpływem sugestii mogą uosabiać jakąś konkretną, określoną rodzinę. Z tych sylwetek osoba badana tworzy swój własny krąg osób znaczących. Do każdej postaci dołączone jest pudełeczko, do którego można wrzucać kartoniki ze stwierdzeniami.
Sywetka „Nikogo”, „Pana Nikt” - do niego kierowane są stwierdzenia, które według osoby badanej nie odnoszą się do nikogo z rodziny
Poszczególne stwierdzenia wyrażające uczucia, wydrukowane na pojedynczych kartonikach
Zestaw postaci jest identyczny w każdej wersji testu, natomiast zestaw kartoników z zapisanymi stwierdzeniami jest inny dla każdej wersji testu.
Badany kieruje poszczególne kartoniki ze stwierdzeniami do osoby, do której dane stwierdzenie najlepiej pasuje.
Przykładowe stwierdzenia
Wersja dla dzieci młodszych (48 stwierdzeń)
-uczucia pozytywne od dziecka:
N...uważa, że jesteś miła(y). Kto jest miły?
N...kocha Cię. Kogo N...kocha?
-uczucia pozytywne do dziecka:
Lubisz bawić się z N...Kto lubi się bawić z N...?
Kochasz N...Kto kocha N...?
-uczucia negatywne od dziecka:
N...mysli, że jesteś niegrzeczny. Kto jest niegrzeczny?
N...Cie nie lubi.Kogo to N...nie lubi?
N...nienawidzi Ciebie. Kogo N...nienawidzi?
-uczucia negatywne do dziecka:
Krzyczysz na N...Kto krzyczy na N...?
Nie lubisz N...Kto nie lubi N...?
-poczucie zależności:
N...che, zebyś mu(jej) dał obiad. Kto powinien dać obiad
N...?
N...chce, żebyś mu(jej) pomógł(pomogła) ubrać się rano.
Kto powinien pomóc N...ubierać się rano?
Przykładowe stwierdzenia
Wersja dla dzieci starszych (100 stwierdzeń)
-uczucia umiarkowane pozytywne od dziecka:
Ta osoba z rodziny jest bardzo miła
Ta osoba z rodziny ma bardzo dobre serce
-uczucia silne pozytywne od dziecka:
Lubię przytulać tę osobę z rodziny
Lubię jak mnie ta osoba z rodziny całuje
Lubię mocno obejmować tę osobę z rodziny
-uczucia umiarkowane negatywne od dziecka:
Ta osoba z rodziny czasem bywa w złym humorze
Ta osoba z rodziny czasem wpada w złość bez powodu
-uczucia silne negatywne od dziecka:
Czasami chciałbym(chciałabym) zabić tę osobę z rodziny
Czasami nienawidzę tej osoby z rodziny
-uczucia umiarkowane pozytywne do dziecka:
Ta osoba z rodziny jest dla mnie dobra
Ta osoba z rodziny naprawdę mnie rozumie
-uczucia silne pozytywne do dziecka:
Ta osoba z rodziny lubi mnie całować
Ta osoba z rodziny lubi być ze mną w łóżku
-uczucia umiarkowane negatywne do dziecka:
Ta osoba z rodziny czasem nakrzyczy na mnie
Ta osoba z rodziny czasem mi dokucza
-uczucia silne negatywne do dziecka:
Ta osoba z rodziny często mnie bije
Boję się tej osoby z rodziny
-nadopiekuńcza postawa matki:
Mama martwi się, że ta osoba z rodziny może się
przeziębić
Mama martwi się, że coś się może stać tej osobie
-nadmierna pobłażliwość ze strony ojca:
To jest ta osoba z rodziny, której ojciec poswieca za dużo
uwagi
To jest ta osoba z rodziny, którą ojciec najbardziej lubi
-nadmierna pobłażliwość ze strony matki:
To jest ta osoba z rodziny, którą matka uważa za najmilszą
To jest ta osoba z rodziny, którą matka zanadto
rozpieszcza
Przykładowe stwierdzenia
Wersja dla par małżeńskich (95 stwierdzeń)
-uczucia umiarkowane pozytywne od badanego:
Ta osoba z rodziny jest bardzo miła
Ta osoba z rodziny potrafi być przyjacielem
-uczucia silne pozytywne od badanego:
Lubię przytulać tę osobę z rodziny
Przebywanie z tą osobą z rodziny sprawia mi radość
-uczucia umiarkowane negatywne od badanego:
Ta osoba z rodziny czasem jest porywcza
Ta osoba z rodziny czasem za bardzo się złości
-uczucia silne negatywne od badanego:
Czasami mógłbym(mogłabym) zabić tę osobę z rodziny
Czasami nienawidzę tej osoby z rodziny
-uczucia umiarkowane pozytywne do badanego:
Ta osoba z rodziny jest dla mnie bardzo czuła
Ta osoba z rodziny lubi moje towarzystwo
-uczucia silne pozytywne do badanego:
Ta osoba z rodziny lubi mnie całować
Ta osoba z rodziny zawsze chce być ze mną
-uczucia umiarkowane negatywne do badanego:
Ta osoba z rodziny czasem mnie uraża
Ta osoba z rodziny czasem robi coś za moimi plecami
-uczucia silne negatywne do badanego:
Ta osoba z rodziny czyni moje życie godnym politowania
Ta osoba z rodziny jest zawsze przeciwko mnie
-uczucia opiekuńcze od badanego:
Czasem martwię się, że ta osoba z rodziny może się przeziębić
Czasem martwię się, że ta osoba z rodziny może się
załamać nerwowo
-przypisywanie niekompetencji lub słabości:
Ta osoba z rodziny nie ma wystarczająco silnego
charakteru
Ta osoba powinna odgrywać ważniejszą rolę w życiu
rodziny
Stosowanie testu
Sytuacja testowa jest sytuacją zabawową. Stwierdzenia wyrażające poszczególne postawy są ustalone, ale osoba badana ma swobodę wyboru odbiorcy postawy oraz możliwe jest odrzucenie postawy poprzez wrzucenie kartki do pudełka z figurką „Nikogo”
Stwierdzenie wrzucone do pudełka połączonego z postacią natychmiast znika z oczu badanego, co ułatwia swobodną ekspresję uczuć.
Należy nawiązać dobry kontakt z osoba badaną, co jest szczególnie ważne w odniesieniu do dzieci.
Do przeprowadzenia testu potrzebne są dwie oddzielne powierzchnie (stoły, biurka, parapet). Na których można rozłożyć 21 figurek.
Przed wejsciem osoby badanej na jednym z blatów rozkładamy figurki w grupkach: 4 kobiety, 4 mężczyzn, 5 dziewczynek, 5 chłopców, raczkujące dziecko i niemowlę oraz „Nikt”.
Ustalamy faktyczny skład rodziny osoby badanej.
Wobec dziecka: „Powiedz mi, kto mieszka z Tobą w domu?”, „Powiedz mi, z kogo, z jakich osób, składa się Twoja rodzina?”
Wobec osób dorosłych pytamy o to, kto wchodzi w skład rodziny.
Budowanie modelu najbliższej rodziny i procedura badania
Badanie dziecka
(Podręcznik do Testu Stosunków Rodzinnych. Wersja dla dzieci, s. 17-22)
„Będziemy się teraz bawić w udawanie (lub:...bawić się na niby). Czy widzisz wszystkie te figurki, które tam stoją? Będziemy udawali, że niektóre z nich to osoby z Twojej rodziny”
Wskazując na figurki kobiet: „Jak myślisz, która z nich będzie najlepsza jako mamusia?” Wybraną figurkę dziecko stawia na drugim stole.
Wskazując na figurki męskie: „A teraz, jak myślisz, która najlepiej nadaje się na tatusia?” Wybraną figurkę dziecko przenosi na drugi stół.
Wskazując na figurki chłopców lub dziewczynek ( zależnie od płci badanego dziecka): „A teraz którą chciałbyś, (chciałabyś) wybrać żeby była Tobą?” lub: „A teraz ta figurka, którą wybierzesz, będzie Tobą”. Wybraną figurkę dziecko przenosi na drugi stół.
Procedura powtarzana jest do momentu, aż dziecko ustawi na drugim stole figurki odpowiadające wszystkim członkom rodziny.
Po skompletowaniu rodziny: „Teraz mamy już wszystkich członków rodziny razem, ale w tej zabawie będziemy mieli jeszcze kogoś”.
Stawiając obok członków rodziny postać „Nikogo”: „Ta osoba nazywa się Nikt. On także będzie w tej zabawie, zaraz Ci powiem, co on będzie robił”
Dziecko powinno siedzieć przy stole tak, by mogło z łatwością dosięgnąć każdej figurki.
Kładąc na stole stos kartoników ze stwierdzeniami testowymi: „Zobacz, tu jest dużo kartek, na których są różne wiadomości. Przeczytam Ci, co jest na tych kartkach napisane, a ty wrzucisz każdą kartkę w tę osobę, do której według Ciebie najlepiej pasuje. Jeśli to, co jest napisane na kartce, nie pasuje do nikogo, wrzucisz taką kartkę w figurkę Nikogo. Rozumiesz, o co mi chodzi? Czasem może być tak, że to, co jest na kartce, pasuje do kilku osob. Jeśli tak będzie, powiesz mi o tym i dasz tę kartkę mnie. Tylko pamiętaj, jeśli to, co jest napisane na kartce, najlepiej pasuje do jednej osoby, to wrzucasz tę kartkę w tego kogoś (w tę osobę). Jeśli kartka nie pasuje do nikogo, wrzucasz ją do Nikogo. Jeśli pasuje do kilku osób, dajesz ją mnie.”
Badający czyta kolejno kartki jedna po drugiej i wręcza je dziecku. Dzieci starsze mogą stwierdzenia czytać sobie po cichu same. Dziecko wrzuca karteczkę do pudełka z wybraną postacią. Jeśli stwierdzenie pasuje do więcej niż jednej osoby, badający notuje kim są te osoby i odkłada kartkę na bok. Dzieci młodsze powinny głośno odpowiadać na pytania stanowiące drugą połowę każdego stwierdzenia, tak, aby badający wiedział, w której figurce dana kartka miała być umieszczona.
Pierwsze cztery i dwa ostatnie stwierdzenia powinny wyrażać uczucia pozytywne. Pozostałe stwierdzenia należy potasować i odczytywać losowo, jednakże dbając o to, aby najwyżej trzy kolejne stwierdzenia wyrażały emocje tego samego typu.
Badanie osoby dorosłej
(Frydrychowicz Anna, 1986, Test Stosunków Rodzinnych E. Bene J. Anthony. Badania walidacyjne na populacji polskiej, s. 51)
„Porozmawiajmy o Pani(Pana) rodzinie, o tym jaka jest w niej atmosfera, jacy są dla siebie członkowie Pani(Pana) rodziny. Mam pewną propozycję, może na początku w ten sposób łatwiej będzie opowiedzieć o swojej rodzinie.
Mamy tu konturowe rysunki różnych postaci (pokazać).
Proszę sobie dobrać spośród nich takie, które odpowiadałyby członkom Pani (Pana) rodziny.
Proszę sobie wyobrazić, że są to członkowie Pani (Pana) rodziny (dobieranie, ustalenie, która figurka jakiej osobie z rodziny odpowiada i odnotowanie tego w protokole).
Tu są karteczki zawierające różne treści.
Proszę skierować każdą z karteczek do tej osoby, do której pasuje najbardziej, wrzucając w pudełko z figurką tej osoby (demonstracja).
Jeśli treść którejś z karteczek pasuje jednocześnie do kilku osób z Pani (Pana) rodziny, proszę powiedzieć do których, odkładając karteczkę na bok.
Karteczki, których treść nie pasuje do żadnego z całonków Pani (Pana) rodziny, proszę wrzucić do pudełka z tą nieokreśloną postacią (pokazać postać Nikt).
Rejestracja wyników
Po opuszczeniu pokoju przez osobę badaną, badający wyjmuje kartki z poszczególnych pudełek i notuje w arkuszu odpowiedzi.
Kolumny w arkuszu odpowiadają różnym osobom (Nikt, własne „ja”, ojciec, matka, rodzeństwo, inne osoby spoza rodziny- w wersji dla dzieci, lub: Nikt, własne „ja”, współmałżonek, dzieci, pozostali - w wersji dla par małżeńskich).
Wiersze odpowiadają numerom stwierdzeń testowych.
Rejestracja wyników polega na stawianiu krzyżyków w odpowiednich miejscach oraz sumowaniu liczby stwierzeń danego typu, jakie dana osoba otrzymała.
Arkusz zapisu wyników stanowi jednocześnie klucz , pozwalajacy przyporządkować stwierdzenie do danej grupy uczuć.
Interpretacja wyników testu
I.Względne znaczenie psychologiczne (ważność) różnych członków rodziny
Wskaźnikiem zaangażowania emocjonalnego w relacjach z daną osobą jest ogólna liczba stwierdzeń skierowanych do tej osoby.
W przypadku dzieci kolejność osób ze względu na liczbę uzyskanych stwierdzeń testowych powinna być następująca: matka, ojciec, rodzeństwo, inne osoby z rodziny, własne „ja”. Test pozwala na wykrycie silnego zaangażowania emocjonalnego dziecka, często wobec osób z dalszego otoczenia (postacie znaczące).
Osoby dorosłe największą liczbę stwierdzeń powinny kierować do współmałżonka.
II. Reakcje egocentryczne
Dotyczą liczby i rodzaju stwierdzeń kierowanych przez badanego do siebie samego. Reakcje te obejmują miłość i nienawiść do własnego „ja”.
Wysoki wskaźnik reakcji miłości wobec własnego „ja” występuje u dzieci rozpieszczonych, uprzywilejowanych, traktowanych z nadmierną pobłażliwością.
Wysoki wskaźnik nienawiści do własnego „ja” występuje u dzieci odrzuconych, traktowanych z nienawiścią oraz u dzieci z silnym poczuciem niższości, winy i wstydu.
U osób dorosłych 3 lub więcej stwierdzeń negatywnych do siebie samego wskazują na niską samoocenę.
III. Ambiwalencja
Występuje, gdy wśród kierowanych do osoby emocji (lub od niej odbieranych) nie ma dwukrotnie więcej stwierdzeń pozytywnych niż negatywnych (lub odwrotnie).
IV. Uczucia pochodzące od badanego i uczucia przez niego otrzymywane
Uczucia przez badanego dawane wskazują, jaką jest osobą: pełną uczuć przyjaznych, ambiwalentną, pełną wrogości.
Uczucia otrzymywane zależą od doświadczeń życiowych osoby badanej i od systemu jej mechanizmów obronnych. Można mówić o dwóch „rzeczywistościach”: rzeczywistość emocji, jaki inni naprawdę w stosunku do badanego odczuwają i „rzeczywistość psychiczna”, czyli spostrzeganie tych emocji przez badanego zgodnie a własnymi życzeniami i potrzebami.
Między uczuciami przez dziecko kierowanymi do innych a od innych odbieranymi istnieje ścisła zależność (rPearsona waha się od .44 do .85). W interpretacji bierzemy pod uwagę wszelkie wyraźne rozbieżności w tym zakresie.
V. Mechanizmy obronne
Zaprzeczanie - większość stwierdzeń pozytywnych lub
negatywnych w postaci „Nikogo”
Idealizacja - przesadnie duża liczba kartek w postaciach
członków rodziny a większość stwierdzeń
negatywnych w postaci „Nikogo”
Przemieszczenie - więcej stwierdzeń w postaciach
peryferyjnych niż centralnych
Spełnienie życzeń i regresja - dziecko do siebie samego
kieruje większość stwierdzeń wyrażających
uczucia nadmiernego pobłażania i opiekuńczości
Projekcja - mało realistyczne przypisywanie innym emocji
(pozytywnych lub negatywnych), przy
jednoczesnym nie przyznawaniu się do tych emocji
(konieczna konfrotacja z danymi z innych źródeł)
Reakcja pozorowana - zamiast emocji występujących
rzeczywiście, dziecko podaje ich odwrotność, by te
emocje ukryć (silnie pozytywne lub negatywne)