KULTUROWA
PSYCHOLOGIA
RODZINY
Wykład drugi
KULTUROWE WZORY
MIŁOŚCI
1. Kolektywistyczne wzorce w dawnej Europie
i dzisiejszej Azji;
2. Formy i ujęcia miłości w kulturze Zachodu;
3. Czym jest romantyczna miłość?
4. Aprobata dla romantycznej miłosci.
Badania międzykulturowe;
5. Romantyczna miłość w Chinach
Ad.1. Kolektywistyczne
korzenie Zachodu
• Jeszcze pod koniec XIX wieku w Europie
występowało szereg zjawisk, zwyczajów i
zależności typowych dla społeczeństw
kolektywistycznych.
• Wbrew powszechnemu mniemaniu i
wcześniejszym założeniom naukowym
“nuklearyzacja” rodziny, a więc przejęcie od
rodziny wielopokoleniowej do modelu
nuklearnego oraz “indywidualizacja”
stosunków rodzinnych nastąpiły
prawdopodobnie nie wcześniej niż sto lat temu.
Ad.1. Kolektywistyczne
korzenie Zachodu
Wielkość gospodarstw domowych na Zachodzie
(1881)
USA
5.0 osób
Wielka Brytania
4.7 osób
Francja
3.7 osób
Ad.1. Kolektywistyczne
korzenie Zachodu
Wielkość gospodarstw domowych w Azji i na
Zachodzie (1972)
Indie
5.2 osoby
Japonia
4.9 osob
USA
2.9 osób
Wielka Brytania
2.7 osób
Francja
2.8 osób
Ad.1. Kolektywistyczne
korzenie Zachodu
Małżeństwo aranżowane w Europie
• Małżeństwo aranżowane nie jest
inwencją kultury Wschodu. W Europie
było dość powszechną formą zawierania
związkow małżeńskich aż do koñca XIX
wieku.
Ad.1. Kolektywistyczne
korzenie Zachodu
•
Jak pisze Jan Bystroń (1976, s. 134) w Dziejach
obyczajów w dawnej Polsce: „Małżeństwa
kojarzyli rodzice; długie rozmowy domowe i
pertraktacje rodzin doprowadzały do
postanowień, wobec których synowie, a zwłaszcza
córki musiały być posłuszne [...] Małżeństwa
kojarzono ze względów majątkowych i
koligacyjnych, dość mało zwracając uwagi na
wzajemne afekty młodych, zdarzało się często, że
narzeczeni przed ślubem prawie całkiem się nie
znali. Rezultatem było dość małżeństw
niedobranych, przede wszystkim co do wieku;
rodzice dla zawarcia sojuszu rodzinnego nie
wahali się poświęcić córki i oddawali je nierzadko
starcom czy też notorycznym hulakom”
Ad.1. Kolektywistyczne
korzenie Zachodu
Tradycja posagu
• Podobnie jak na Wschodzie, i w Europie istnieje
długa tradycja dawania kosztownych
małżeñskich posagów, rozpowszechniona aż do
koñca XIX w. Na posag mogły składać się
zarówno dobra ruchome jak nieruchomości.
• Dzięki posagowi kobieta miała większe szansę
zainteresować sobą mężczyznę z własnej klasy
społecznej. Posag stawał się częścią wspólnego
majątku, ale prawnie należał do żony, która
zatrzymywała go w wypadku śmierci męża.
Ad.1. Kolektywistyczne
korzenie Zachodu
• W przypadku, gdy rodzina była biedna
kobieta sama musiała zapracować na swój
posag, w tym celu już w wieku 12 lat
oddawana była “na służbę”.
• Jednak nawet zamożne rodziny nie mogły
pozwolić sobie na posagi w przypadku
dużej liczby córek. Stąd pomysł oddawania
dzieci do zakonu oraz charakterystyczna
dla Europy kontrola urodzin.
Ad.1. Kolektywistyczne
korzenie Zachodu
• Podobnie jak w niektórych kulturach
Wschodu np. w Indiach, wielkość
posagu budziła na Zachodzie duże
emocje i często prowadziła do
stosowania przemocy w małżeństwie,
gdy posag okazywał się mniejszy niż
oczekiwano.
Ad. 2. Wzory miłości w
kulturze Zachodu
• W tradycji europejskiej począwszy od
wczesnego Średniowiecza można
wyróżnić dwa podstawowe typy
pojmowania miłości:
• wzór miłości idealnej
• wzór miłości zmysłowej
Ad. 2. Wzory miłości w
kulturze Zachodu
• Typ miłości idealnej rozpoznać można
po raz pierwszy w średniowiecznej
konwencji dworskiej. Miłość dworska
(opisana m.in. w Legendzie o Tristanie i
Izoldzie) sprowadza się do gloryfikacji
niezaspokojonego pożądania.
• Celem miłości staje się osiągnięcie
“absolutnej [duchowej] jedności
kochanków” .
Ad. 2. Wzory miłości w
kulturze Zachodu
• Jak pisze Krystyna Starczewska (1975):
• “Miłość dworska wymaga pełnej
wyłączności emocjonalnej, prowadzącej
do podporządkowania sprawom miłości
wszystkich innych spraw życia”, jak
również “idealizuje i uświęca
przedmiot miłości”.
Ad. 2. Wzory miłości w
kulturze Zachodu
• Charakterystyczne, że miłość idealna silnie
dystansuje się od instytucji małżeñstwa.
• “Miłość nie może rozciągać swych praw na
osoby zaślubione. Albowiem kochankowie
wzajemnie i bez przymusu, nie zniewoleni
żadną koniecznością użyczają sobie
wszystkiego, podczas gdy małżonkowie
powinni z obowiązku cierpieć wzajem swą
wolę...”
Ad. 2. Wzory miłości w
kulturze Zachodu
• Wzor miłości zmysłowej, reprezentowany
w tradycji Średniowiecznej przez “Roman
de la Rose”, a w Renesansie przez
„Dekameron” utożsamia w zasadzie miłość
z seksualnym pożądaniem.
• Nie ma tu jednak mowy o idealizowaniu
przedmiotu miłości. Jest on jedynie
zdobywany.
Ad. 2. Wzory miłości w
kulturze Zachodu
• Podobnie jak poprzedni typ miłości, miłość
zmysłowa może realizować się tylko poza sferą
małżeństwa. Tak więc bohater kocha namiętnie
nie tę jedną, jedyną i niepowtarzalną, lecz
wiele różnych... Za każdym razem “jedynych” i
“niepowtarzalnych” . Jak pisze Starczewska
(1975) “ jego losy będą wędrówką od jednej
kochanki do drugiej, a śmierć z miłości i
niewysłowiona tęsknota, staną się udziałem nie
jego samego, lecz kochających go kobiet”
Ad. 2. Wzory miłości w
kulturze Zachodu
• Wzór miłości romantycznej, która
charakteryzuje się zarówno idealizacją
przedmiotu miłości jak i namiętnością, w
sposób wyraźniejszy pojawia się w tradycji
europejskiej póżno, bo dopiero w połowie
XIX wieku. Wtedy dopiero możliwe stało się
jak pisze Starczewska (1975)
przeciwstawienie małżeñstwa z rozsądku,
nowemu typowi małżeñstwa “z
romantycznej miłości”.
Ad. 2. Wzory miłości w
kulturze Zachodu
• Czy mimo wszystko uznać można, że
miłość romantyczna to wynalazek
Zachodu? Czy naprawdę, jak głosił
wybitny myśliciel szwajcarski Denis de
Rougemont w dziele “Miłość a świat
kultury Zachodniej”(1969):
• “Dla Chińczyków problem miłości po
prostu nie istnieje. Ich potrzeby są
natury cielesnej, nie emocjonalnej...”
Ad 3.
Czym jest romantyczna
miłość?
• “Romantyczna miłość to namiętny,
emocjonalny związek dwóch osób, który
charakteryzuje się poczuciem duchowej
wspólnoty i wzajemnym szacunkiem”.
•
Nathaniel Branden (1988)
Ad 3.
Czym jest romantyczna
miłość?
• “Na romantyczną miłość składają się
moim zdaniem trzy elementy: 1)
idealizacja kochanej osoby, 2)
erotyczny kontekst, 3) przekonanie, że
miłość przetrwa próbę czasu”.
•
William Jankowiak (1995)
Ad 3.
Czym jest romantyczna
miłość?
• “Pożywką dla romantycznej miłości są
bariery, rozstania i wyrzeczenia.
Usuńcie te przeszkody i zastąpcie je
codziennością małżeńskiego życia, a
ekstatyczna namiętność zaraz
wygaśnie”.
•
Arnold Lazarus (1985)
Ad.3
Kwestionariusze
romantycznej miłości
• Kwestionariusz Knoxa-
Sporakowskiego (1968)
• Zakochanie to stan oszołomienia.
• Miłość od pierwszego wejrzenia jest często
najgłębsza i najtrwalsza
• Im bardziej jesteś zakochany, tym bardziej
zazdrosny.
• Rodzice nie powinni doradzać dzieciom, z kim się
maja umawiać.
ad 4. Aprobata dla romantycznej
miłości. Badania
międzykulturowe
• Pierwszej psychologicznej analizy zagadnienia
romantycznej miłości z perspektywy
międzykulturowej dokonali Kenneth i Karen
Dion (1988). Posługując się wymiarem
indywidualizmu-kolektywizmu stwierdzili, że w
kulturach indywidualistycznych miłość
romantyczna stanowi częściej podstawę
małżeństwa.
• Jednak miłość romantyczna nie jest
charakterystyczna ani dla kolektywizmu, ani dla
indywidualizmu. W obu kulturach występują
zarówno elementy sprzyjające rozwojowi tego
rodzaju miłości, jak i elementy niekorzystne.
ad 4. Aprobata dla romantycznej
miłości. Badania
międzykulturowe
• W kulturach kolektywistycznych elementem
sprzyjającym jest nastawienie na pozytywną
współzależność z drugim człowiekiem i
głęboko zakorzeniona troska o jego dobro.
Zdaniem Takeo Doi (1973, s.118) “amae jest
nierozłącznym elementem miłości”.
Problem stanowić ma nakazywana w
kulturach Dalekiego Wschodu,
powściągliwość w wyrażaniu namiętności i
czułości, szczególnie w obecności innych.
ad 4. Aprobata dla romantycznej
miłości. Badania
międzykulturowe
W kulturach indywidualistycznych z kolei,
choć dopuszczalne jest publiczne wyrażanie
czułości, koncentracja na własnym ja i
strach przed utratą osobistej autonomii na
rzecz innej osoby, powoduje, że stworzenie
głębokiej i szczerej więzi z drugim
człowiekiem okazuje się bardzo trudne. Jak
ujęła to Ann Swidler (1985): “Miłość...
stwarza dla Amerykanow poważny dylemat”.
ad 4. Aprobata dla romantycznej
miłości. Badania
międzykulturowe
• Jak jednak romantyczna miłość oceniana jest
przez ludzi pochodzących z odmiennych kultur?
Odpowiedź przynoszą badania Simmons, Kolke i
Shimizu (1986). Badani byli japońscy, niemieccy i
amerykanscy studenci.
• Wbrew przewidywaniom stwierdzono wiele
podobieństw pomiędzy odpowiedziami osób
pochodzących z różnych kultur. Japończycy
podobnie jak Amerykanie kojarzyli miłość z
oszołomieniem i uczuciem zazdrości, wierzyli
także, że prawdziwa miłość trwa wiecznie.
• Jednak biorąc pod uwagę ogólnie wskaźniki dla
aprobaty dla miłości romantycznej Japończycy
pozostawali w tyle za Amerykanami, a zwłaszcza
za bardzo romantycznymi Niemcami.
ad 4. Aprobata dla romantycznej
miłości. Badania
międzykulturowe
• W najnowszych badaniach tego rodzaju Moore i
Leung (2001) analizowali postawy wobec
romantycznej miłości wśrod Australijczykow z trzech
różnych grup etnicznych: Anglo-australijskiej,
chińsko-australijskiej oraz potomków przybyszów z
Europy południowej.
• Stwierdzili brak istotnych różnic w akceptacji miłości
romantycznej. Wszyscy twierdzili, ze idealna miłość
powinna dawać poczucie emocjonalnego ciepła,
jednosci oraz bezpieczenstwa. Chińczycy w
większym stopniu niż inni podkreślali znaczenie
bliskości i byli gotowi do ograniczenie swojej
niezależności w ramach związku.
ad 4. Aprobata dla romantycznej
miłości. Badania
międzykulturowe
• Fred Rothbaum i Bill Yuk-Piu Tsang (1998)
dokonali analizy treści piosenek miłosnych
popularnych w USA i w Chinach; doszli do
wniosku, że w obu przypadkach mowa jest o
romantycznej miłości, choć trochę inaczej...
• Zarówno piosenki chińskie, jak i amerykańskie
podkreślały intensywność przeżyć emocjonalnych;
• W piosenkach chińskich częściej mowa była o
cierpieniu i problemach, które powoduje miłość;
• W piosenkach chińskich częściej niż w
amerykańskich miłość uwikłana była w system
relacji społecznych (np. lojalność wobec
przyjaciela czy posluszeństwo wobec rodziców)
Ad. 5. Romantyczna miłość w
Chinach
• William Jankowiak (1995) zwraca uwagę, że choć
romantyczna miłość nie jest obecna jako temat w
tradycyjnej chińskiej literaturze wysokiej, inaczej
jest w przypadku starochinskiej literatury
popularnej tworzonej w języku potocznym.
Utwory tego rodzaju odnależć można już w IX w.
• Podobnie jak w tradycji europejskiej w typowej
chińskiej love story intryga piętrzy przed
bohaterami trudności i stawia przed dylematem:
powinność rodzinna czy osobiste szczęście?
ad 5. Romantyczna miłość w
Chinach
• Część historii opiewa namiętne uczucie
pomiędzy żonatym mężczyzną a
konkubiną. Tego rodzaju miłość
intensywnością przewyższała często
uczucie okazywane poślubionej z wyboru
rodziny małżonce. Romantyczna miłość
uważana była bowiem za zbyt krucha
podstawę małżeństwa i oceniana jako
zagrożenie dla społecznego ładu.
ad 5. Romantyczna miłość w
Chinach
• Surowa tradycja aranżowanych małżeństw nie
dająca młodym żadnej okazji do weta stała się
przedmiotem ataków już na początku ubiegłego
wieku. Mao Zedong poświęcił zagadnieniu serię
artykułów prasowych w
1919 r. 30 lat później po dojściu komunistow do
władzy uchwalone zostało nowe prawo rodzinne
(1950) odrzucające “feudalny system małżeński”.
• „Małżeństwo powinno opierać się na
całkowitej dobrowolności obu stron. Trzecia
strona nie powinna wywierać żadnej presji”.
ad 5. Romantyczna miłość w
Chinach
• Komunistom zależało jednak przede
wszystkim na rozbiciu tradycyjnej
wielopokoleniowej rodziny i powiązań
klanowych na rzecz rodziny nuklearnej,
która miała być ostoją nowego porządku.
• W późniejszym czasie (okres Wielkiego
Skoku) próbowano także zdestabilizować
rodzinę nuklearną rozdzielając małżonków,
którzy mieli mieszkać i pracować osobno
widując się tylko kilka razy w roku. Ten
szalony pomysł został jednak zarzucony.
ad 5. Romantyczna miłość w
Chinach
• Nie ulega jednak wątpliwości, że w dużym
stopniu wykorzeniona została w Chinach
tradycja małżeństw aranżowanych.
• Badania Whyte’a (1990) wskazują, że odsetek
małżeństw, o których kształcie decydują
wyłącznie rodzice zmniejszył się z 70% w
latach 30. do 10% w koncu lat 80. Obecnie,
młodsze pokolenie Chińczykow, zwłaszcza ci
wychowani w wielkich aglomeracjach uznaje,
że podstawę małżeństwa stanowić powinna
miłość, nie chłodna kalkulacja. Tym niemniej
zdanie rodziców z reguły brane jest pod
uwagę.
ad 5. Romantyczna miłość w
Chinach
• Małżeństwo przestało być postrzegane
jedynie jako instytucja służąca prokreacji i
rozbudowie guanxi, lecz jako związek, w
którym dwoje ludzi powinno osiągnąć
szczęście i emocjonalne spełnienie (Wu,
1987).
• Dużą rolę odegrała w tym kultura masowa.
Wzory romantycznej miłości obecne są
wyraźnie w popularnych magazynach,
filmie i telewizji (Jankowiak, 1995).