KULTUROWA

PSYCHOLOGIA

RODZINY

Wykład ósmy

Dziecko w rodzinie

1. Rytuał porodu
2. System przekonań rodzicielskich

a kultura

3. Style wychowawcze
4. Znaczenie posiadania dziecka
5. Rola matki i rola ojca

ad 1. Rytuał porodu

• W kulturze Zachodu począwszy od dłuższego już

czasu poród stracił swoje rytualne znaczenie i

stał się jednym z wykonywanych w szpitalach

standardowych zabiegów medycznych.

• Najczęściej rodząca kobieta jest pozostawiana

sama w towarzystwie wyspecjalizowanej ekipy,

której zadaniem jest "odebranie porodu".

Bohaterem dnia jest lekarz, któremu gratuluje

się pomyślnego przeprowadzenia "zabiegu".

• Pośród zamożnych krajów Zachodnich

wyjątkiem w tym względzie jest Holandia, gdzie

więcej porodów przyjmuje się obecnie w domu

pod opieką położnej niż w bezosobowej

atmosferze szpitala.

ad 1. Rytuał porodu

• Rodzinny dom jest naturalnym

miejscem, w którym odbywa się
poród w większości tradycyjnych
kultur świata.

• Jednym z ważnych powodów jest

zapewnienie kobiecie poczucia
bezpieczeństwa, świadomosci, ze jest
u siebie, otoczona przez bliskich.

ad 1. Rytuał porodu

• W Meksyku wśród zamieszkujących

półwysep Jukatan Majów tradycyjny
poród odbywa się w domu, w hamaku,
w którym kobieta śpi na codzień.

• Dlaczego właśnie hamak?!

ad 1. Rytuał porodu

• Jak pisze Brigitte Jordan (1993) w swojej

klasycznej już pracy The Ecology of Birth:

"kobieta zna jego wytrzymałość i sprężystość i

może je wykorzystać dla swojej większej

wygody... dzięki temu czuje się bezpieczna jakby

poród był najzwyczajniejszym elementem jej

powszedniego dnia".

• Przy hamaku czuwać powinien jej mąż, nie tylko,

żeby pomagać, ale również, żeby "zobaczyć na

własne oczy jak cierpią kobiety". W przypadku,

gdy dziecko narodzi się martwe często wini się za

to nieobecnego ojca. Oprócz niego i położnej,

przy porodzie obecni są także: siostry,

szwagierki, teściowe, matki chrzestne, a czasem

także sąsiadki i przyjaciółki.

ad 1. Rytuał porodu

• W

przypadku Majów pierwszą osobą, która

przytula noworodka jest matka. Jest to
niemal reguła, od której można znaleźć
jednak wyjątki.

• Wśród afrykańskiego plemienia Efe, matka

nie powinna być pierwszą osobą, która
trzyma dziecko. Ma to m.in. na celu
przyzwyczajenie dziecka, ze będzie miało
wielu opiekunów, a matka nie będzie jedyną
osobą która je karmi i bierze na ręce.

ad 1. Rytuał porodu

• Często magiczne znaczenie przypisuje się

łożysku i pępowinie. W wielu plemionach

afrykańskich łożysko zakopywane jest w

sekretnym miejscu, bowiem za jego

pośrednictwem można rzucić urok na dziecko.

• W plemieniu Acholi pępowina traktowana jest

jako dar składany w podzięce dla lokalnego

bóstwa Joka, gdy dziecko rodzi się mimo

komplikacji w asyście czarownika.

• Imię dziecka wywodzi się wtedy od miejsca,

gdzie zakopana zostanie pępowina, np. Odwong,

to imię chłopca, ktorego pępowina została

zakopana pod drzewem odwong (dziewczynka

będzie nazywać się wtedy Ladwong).

ad 1. Rytuał porodu

• Na Bali, szczególną uwagę przykłada się do

łożyska (ari-ari), które ma być związane

symbolicznie z jednym z czterech duchów

opiekuńczych nowonarodzonego człowieka

(Eiseman, 1990).

• Natychmiast po porodzie, łożysko jest myte,

posypywane kurkumą, następnie zaś zawijane w

białą tkaninę i umieszczane w łupinie kokosa.

• Całość zakopuje się u wejścia do domu, w

przypadku, gdy urodził się chłopiec, czyni to

rodzina ojca, po prawej stronie od wejścia, gdy

rodzi się dziewczynka, robi to rodzina matki po

lewej stronie.

• Na miejscu,gdzie zostanie zakopany kokos, kładzie

się czarny kamień, a obok sadzi kolczasty krzew,

aby ziemia nie została rozkopana przez zwierzęta.

Składa się także ofiary dla bogów.

Ad. 2. System przekonań

•

W każdej kulturze rodzice dzielą specyficzne
przekonania odnośnie natury dziecka, procesu
dorastania, znaczenia określonych zachowań.

•

Przekonania te zintegrowane są z ogólną filozofią
życiową, poglądami na temat miejsca rodziny w
życiu człowieka, powinnościach rodzicielskich itd.

•

W wielu kulturach, zwłaszcza w Azji, praktyki
rodzicielskie są ściśle związane z nakazami
religijnymi. W Tajlandii wielki nacisk kładzie się
na uczenie dzieci skromności i powściąganie
gniewu, tak jak nakazuje buddyzm (Keats, 2000).

Ad. 2. System przekonań

• Harkness i Super (1996) mówią o kulturowym

systemie przekonań rodzicielskich, które
powiązane są ściśle z podejmowanymi
działaniami wychowawczymi.

• Można też mówić o róznych filozofiach

wychowywania dzieci badź etno-teoriach
rodzicielskich (Gardiner & Kosmitzki, 2002).

• Kultura wpływa więc na sposób w jaki

mówimy do dzieci, jakie stosujemy kary i
nagrody, jak organizujemy im czas. Ma to
oczywiście ogromny wpływ na rozwój dziecka
i jego zdrowie.

Ad. 2. System przekonań

• W badaniu Richman et al. (1988)

stwierdzono wyraźne różnice w interakcjach
matka-dziecko w rodzinach amerykańskich
oraz w plemieniu Gusii z Kenii.

• Okazało się, że matki Gusii częściej niż

amerykańskie dotykają i przytulają swoje 9-
10 miesięczne dzieci, jednak rzadziej do
nich mówią i rzadziej nawiązują kontakt
wzrokowy.

Ad. 2. System przekonań

• Zdaniem badaczy wynika to z następujących różnic

w kulturowych przekonaniach rodzicielskich.

• 1) Wśród Gusii wysoka jest śmiertelność niemowląt,

panuje jednak przekonanie, ze częsty kontakt
dotykowy zwiększa szansę dziecka na przeżycie.

• 2) Gusii wierzą, że dzieci nie rozumieją języka aż do

2. roku życia, nie ma więc sensu z nimi rozmawiać.

• 3) Wśród Gusii panuje przekonanie, ze należy

unikać patrzenia ludziom prosto w oczy.

Ad. 2. System przekonań

• Odmienne przekonania panują wśród

amerykańskich matek z Bostonu.

• 1) Amerykanki są przekonane, ze nauka

języka powinna rozpocząć się jak najszybciej.

• 2) Uważa się, ze pozostawianie dziecka

samemu sobie w kojcu wyrabia w nim
poczucie niezależnosci, a ciągła obecność
matki i jej dotyk nie są wcale wskazane.

Ad. 2. System przekonań

• Wierzbicka (1999) uznaje normę serdeczności

za jedną z kluczowych dla zrozumienia kultury
polskiej. Czy zatem serdeczna ekspresyjność
rzeczywiście odróżnia polską rodzinę od innych
rodzin w Europie?

• W swoim badaniu (Szarota, 2003) porównałem

ekspresyjność pozytywną i negatywną
(mierzoną na podstawie ocen częstotliwości
określonych zachowań) w rodzinach polskich,
angielskich i włoskich

Ekspresyjność emocjonalna w polskich,

włoskich i brytyjskich rodzinach

(Szarota, 2003)

0

1

2

3

4

5

6

7

8

Pozytywna

Negatywna

Anglia
Polska
Włochy

Ad. 2. System przekonań

• Nie uzyskano różnic w zakresie Ekspresyjności

Negatywnej, natomiast (wbrew przewidywaniom)

Polacy wypadli najgorzej jeśli chodzi o

częstotliwość zachowań wprost lub pośrednio

związanych z wyrażaniem pozytywnych emocji.

• Były to m.in. takie zachowania jak:

1. rozweselanie kogoś, kto jest smutny
2. wyrażanie współczucia w związku z czyimś

problemem

3. czułe przytulanie się
4. wyrażanie miłości

3. Style wychowawcze

• W swojej klasycznej pracy Baumrind

(1967) wyróżniła trzy rodzaje stylów

wychowawczych:

• Autorytatywny
• Silna kontrola, ale z poszanowaniem

uczuć dziecka, nacisk na szybkie

nabywanie "dorosłych kwalifikacji":

zdolności samodzielnego myślenia i

decydowania.

3. Style wychowawcze

• Autorytarny

• Narzucenie gotowego zestawu standardów

zachowania, nacisk na posłuszeństwo i
szacunek dla autorytetów.

• Permisywny

• Brak kontroli i nadzoru, postawa

akceptująca, zachęcanie do niezależności,
samodzielnego myślenia, rezygnacja z kar,
pobłażanie zachciankom

3. Style wychowawcze

• Efektywność danego stylu wychowawczego

będzie zależeć od wielu czynników, a

jednym z najważniejszych będzie kontekst

kulturowy w jakim socjalizacja się odbywa.

• Dotychczasowe badania w tym względzie,

które świadczyły o bezwzględnej wyższości

stylu autorytatywnego nad pozostałymi

stylami przeprowadzano niemal wyłącznie

w kontekście Zachodnim.

3. Style wychowawcze

• Dlatego konstatacja, że "wychowanie

autorytarne to niższy poziom samooceny,
mniejsza gotowość do zachowań
prospołecznych, mniejszy stopień
internalizacji wartości" wydaje się bardzo
pochopna.

• Podobnie jak stwierdzenie, że dzieci

wychowywane w ten sposób są: "lękliwe,
zmienne w nastrojach, porywcze i
nieszczęśliwe".

3. Style wychowawcze

• Nieporozumieniem jest też

utożsamienie stylu autorytarnego z
brakiem wsparcia rodzicielskiego i
uczuciową oziębłością względem
dziecka.

• Przynajmniej nie jest to prawda w

odniesieniu do tradycyjnych wzorców
wychowawczych w Chinach czy Japonii.

3. Style wychowawcze

• Badania D. Rudy i współpracowników (1999)

wskazują, że dzieci z kultur kolektywistycznych i
indywidualistycznych zupełnie inaczej będą
oceniać różne metody wychowawcze pod
względem efektywności i aprobaty.

• Nastolatki z Kanady metodę autorytatywną

odwołującą się do autonomii jednostki oceniały
wyraźnie pozytywniej niż młodzież z Japonii i
Korei.

• Z kolei młodzi Koreańczycy i Japończycy byli

znacznie mniej krytyczni w stosunku do metody
autorytarnej.

Ad. 4 Znaczenie posiadania

dziecka

• Dłuższą tradycję mają badania związane z

programem VOC czyli Value of Children [wartość

ew. znaczenie posiadania dzieci], rozpoczęte w

latach 1970.

• Badanie objęło 9 krajów: USA, Taiwan, Japonię,

Koree Południową, Filipiny, Tajlandię, Indonezję,

Singapur i Turcję. Razem 20 tys. dorosłych

respondentów, głównie kobiet.

• Tym co interesowało naukowców najbardziej był

problem przeludnienia w tzw. krajach

rozwijających się i malejącego w zastraszającym

tempie przyrostu naturalnego w krajach wysoko

rozwiniętych.

Ad. 4. Znaczenie posiadania

dziecka

• Wyróżniono trzy rodzaje "wartości"

jakie mogą wiązać się z faktem
posiadania dzieci:

1) ekonomiczne: straty i zyski materialne
2) społeczne: aprobata, status
3) psychologiczne: satysfakcja, radość,

stres

Ad. 3 Znaczenie posiadania

dziecka

•

Zakładano, ze czynniki te w połączeniu z
poziomem rozwoju ekonomicznego danego kraju
będą miały związek ze wskaźnikami narodzin.

•

Tak też się okazało, np. w krajach rolniczych,
mniej rozwiniętych ekonomicznie (Turcja,
Indonezja) przykładano większe niż w krajach
wysoko rozwiniętych (USA, Japonia) znaczenie do
kosztów ekonomicznych (dzieci jako inwestycja na
przyszłość), rezultat: wysoki wskaźnik narodzin.

•

Sposób przeprowadzenia badań nie pozwalał
jednak na wyjście poza takie, dość zdrowo
rozsądkowe oczywistości.

Ad. 3 Znaczenie posiadania

dziecka

• Drugi etap badań (pod kierunkiem

Giseli Trommsdorff) rozpoczęto w 2000

r. W odróżnieniu od wcześniejszych

badań, obecne mają dotyczyć trzech

pokoleń i uwzględniać więcej zmiennych

psychologicznych kulturowych

• Obecnie dostępne są tylko wyniki badań

pilotażowych wykonanych w 7 krajach.

Ad. 4 Znaczenie posiadania

dziecka

•

Dokonano też porównań między wynikami
uzyskanymi pomiędzy rokiem 1975 a 2000.
Najbardziej dramatyczne różnice odkryto w
Chinach.

•

"Posiadanie dziecka przynosi mi radość"

•

1975

68,6 %

•

1994

77,2 %

•

2000

83,9 %

Ad. 4. Znaczenie posiadania

dziecka

• "Posiadanie dziecka jest korzystne

finansowo"

• 1975

44.4 %

• 1994

41,8 %

• 2000

3,6 %

5. Rola matki, rola ojca

• Jak piszą Barnard i Martell (1995): "Rola, jaką

odgrywa w rodzinie dana osoba zależy od
stosunków panujących w konkretnym systemie
rodzinnym, istnieje więc zawsze pewne
zróżnicowanie w obrębie jednej kultury”.

• Tak więc jeśli zmienia się pozycja kobiety w

rodzinie lub w społeczeństwie zmienia się
również podejście do roli jaką powinna pełnić
matka".

5. Rola matki, rola ojca

• Zdaniem Hofstede (2000) wymiarami

kultury, które wpływac mogą na podział

obowiązków między rodzicami i metody

wychowawcze są: "dystans władzy" oraz

"kobiecość".

• Duży dystans i Męskość (Meksyk,

Wenezuela, Japonia, Polska)

• Twardy ojciec dominuje nad dziećmi, matka

- ostoja bezpieczeństwa i czułości

5. Rola matki, rola ojca

Mały dystans i Męskość (Austria, Niemcy, USA)

Równorzędne stosunki rodziców z dziećmi. Ojciec

jest "twardy i zajmuje się prozą życia", matka

"troszczy się o uczucia„

Duży dystans i Kobiecość (Gwatemala, Portugalia,

Francja)

• Oboje rodzice odgrywają dominującą rolę wobec

dzieci, ale zarówno ojciec jaki i matka wykazują

dużą dbałość o "jakość życia i relacje

międzyludzkie”

5. Rola matki, rola ojca

Mały dystans władzy i Kobiecość (Szwecja,

Norwegia, Kostaryka)

• Stosunki partnerskie między rodzicami a

dziećmi. Matki i ojcowie w równym
stopniu wykazują dbałość o stosunki
miedzyludzkie, sprawy materialne i
uczucia.

5. Rola matki, rola ojca

• We wszystkich badanych kulturach matki

spędzają jednak z dziećmi znacznie więcej czasu
niż ojcowie (Gardiner i Kosmitzki, 2002).

Czas, który ojciec spędza ze swoim 4-letnim dzieckiem

_________________________________

• Tajlandia 12 minut
• Hiszpania

18 minut

• Portugalia

24 minuty

• USA

42 minuty

• Nigeria 42 minuty
• Finlandia48 minut
• Chiny

54 minuty