Integracja danych

w konstruowaniu

reprezentacji osoby

Wykład 10

Wstęp do psychologii
społecznej

Studia zaoczne
Semestr zimowy 2002/2003
Dr hab. Anna Kwiatkowska, prof. SWPS

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W10: Integracj
a

2

Plan wykładu

1.

Czynniki wpływające na tworzenie

reprezentacji poznawczej osoby

1.

Czynniki związane z podmiotem i

przedmiotem postrzegania

2.

Czynniki kontekstualne (efekt poprzedzania i

efekt pierwszeństwa)

2.

Kategorialne i personalne przetwarzanie

informacji społecznych

3.

Model kontinuum Fiske i Neuberga

4.

Model podwójnego przetwarzania Brewer

5.

Trafność percepcji społecznej

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W10: Integracj
a

3

Tworzenie reprezentacji poznawczej

osoby



Czynniki podmiotowe



Ja jako układ odniesienia (np. cechy schematowe)



Posiadane Ukryte Teorie Osobowości



Nastrój



Potrzeba domknięcia (need for closure)



Cechy obiektu



Cechy wyraziste („wystające”)



Cechy Wielkie Piątki (np. ekstrawersja)



Stronniczość w postrzeganiu cech negatywnych



Czynniki kontekstualne - warunki

postrzegania



Efekt poprzedzania (priming)



Efekt pierwszeństwa



Tworzenie reprezentacji opartej na cechach

czy na kategorii (przetwarzanie analityczne vs

globalne; personalne vs kategorialne)?

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W10: Integracj
a

4

Efekt poprzedzania



Wpływ poprzedzania na tworzenie reprezentacji

poznawczej osoby (eksperyment Higginsa i in. (1977).



I cześć: rzekome badania nad pamięcią:



I grupa: słowa do zapamiętania - dzielny, niezależny, podróżnik



II grupa: słowa do zapamiętania - bezmyślny, awanturnik,

ryzykant



II cześć: badania nad tworzeniem impresji



Opis mężczyzny, który uprawiał wspinaczkę wysokogórską,

brał udział w wyścigach samochodowych i przeprawiał się

przez Atlantyk w żaglówce



Reprezentacja bardziej pozytywna w I grupie osób.



Wpływ poprzedzania na zachowania społeczne (Bargh i

in., 1996).



Zadanie: układanka z 30 słów (uprzejmych, agresywnych,

neutralnych)



Polecenie: jak skończysz, to zawołaj mnie, będę obok.



Zachowanie: przerwać konwersację eksperymentatora z

kolegą - w sposób uprzejmy, neutralny, nieuprzejmy

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W10: Integracj
a

5

Efekt pierwszeństwa



Eksperyment Ascha (1946)



I grupa:



Inteligentny, pracowity, impulsywny,
krytykancki, uparty, zazdrosny.



II grupa:



Zazdrosny, uparty, krytykancki,
impulsywny, pracowity, inteligentny



Badani z I grupy tworzyli
reprezentację bardziej pozytywną.

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W10: Integracj
a

6

Kategorialne i personalne

spostrzeganie ludzi



Zgodnie z teorią „skąpca poznawczego” /

”umotywowanego taktyka” (Fiske i Taylor, 1991):



Procesy kategorialne są bardziej rozpowszechnione

niż procesy analityczne w percepcji społecznej, bo:



Oszczędzają wysiłek poznawczy (przetwarzanie analityczne

jest bardziej pracochłonne niż kategorialne)



Umożliwiają skuteczne radzenie sobie z informacyjną

złożonością świata



Koszty ponoszone w toku przetwarzania

kategorialnego to:



Możliwość utraty informacji idiosynkratycznych,

indywidualnych,



Możliwość wyposażenia obiektu w cechy nieistniejące,

lecz zawarte w kategorii

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W10: Integracj
a

7

Kategoryzacja a stereotypy

społeczne



Przetwarzanie kategorialne pozostaje w
relacji do stereotypowego postrzegania
świata społecznego



Opinię o osobie tworzymy dzięki aktywizacji
kategorii, do której osoba należy, np.
skośnooka twarz Nguyen = Wietnamczyk



Poszukujemy informacji o tej osobie
potwierdzających stereotyp, np. Nguyen
zajmuje się handlem



Odrzucamy informacje nie potwierdzające
stereotypu, np. Nguyen ma doktorat z
informatyki i doktorat z historii

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W10: Integracj
a

8

Model kontinuum

od przetwarzania kategorialnego do

analitycznego

(Fiske i Neuberg, 1990)



Fazy tworzące kontinuum



Kategoryzacja wstępna



Kategoryzacja potwierdzająca



Rekategoryzacja



Integracja analityczna



Kontinuum, bo:



przetwarzanie informacji ma charakter ciągły,



podmiot angażuje się w oba rodzaje procesów
(kategorialne i analityczne),



reprezentacja osoby może posiadać cechy
kategorialne i indywidualne, w zależności od
punktu kontinuum, na którym powstała.

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W10: Integracj
a

9

Kategoryzacja wstępna i kategoryzacja

potwierdzająca



Kategoryzacja wstępna



Automatyczna aktywizacja kategorii przez



etykietkę, cechę fizyczną, bądź zachowania (informacje) spójne z

kategorią



Kategoria ma istotne znaczenie dla podmiotu



Jeśli obiekt wzbudza minimalne zainteresowanie,

przechodzimy do następnej fazy.



Kategoryzacja potwierdzająca



Szacujemy, w jakim stopniu obiekt jest typowy dla wstępnej

kategorii.



Potwierdzamy kategorię, jeśli



dodatkowe informacje są spójne ze wstępną kategorią,



lub jeśli je łatwo zasymilować



Jeśli kategoria nie może być potwierdzona, przechodzimy do

następnej fazy.

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W10: Integracj
a

10

Rekategoryzacja i integracja

analityczna



Rekategoryzacja



Poszukiwanie innej kategorii, która mogłaby przejąć organizację

informacji.



Cechy wstępnej kategorii są utrzymane plus włączone nietypowe

atrybuty.



Podkategorie egzemplarzowe;



Podkategorie w odniesieniu do Ja;



Nowa kategoria



Jeśli nieudana, przechodzimy do następnej fazy.



Integracja analityczna



Podmiot dysponuje czasem, wolnymi zasobami poznawczymi i

motywacją.



Uzyskane informacje nie są w stanie potwierdzić wstępnej kategorii,

ani nie dają się zrekategoryzować.



Integracja indywidualnych cech



Wstępna kategoria



albo nie istotna, albo jako cecha obiektu

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W10: Integracj
a

11

Czynniki warunkujące przetwarzanie

personalne w modelu Fiske i

Neuberga

Kontinuum: od „PORTIERKI” do „PANI

ZOSI, PORTIERKI”



Procesy interpretacyjne:



Interpretacja stopnia dopasowania atrybutów
do kategorii



Procesy uwagi



Kierowanie uwagi na atrybuty



Procesy motywacyjne



Związane z aktualnym zadaniem, albo z
wartościami

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W10: Integracj
a

12

Model podwójnego procesu

przetwarzania Brewer (1988)



Stadia



Identyfikacja



Typologizacja



Indywiduacja

STOP



Personalizacja

Istnienie dwóch odrębnych dróg

przetwarzania:



Drogi kategorialnej



Drogi personalnej



Odrębne reguły przetwarzania

/

procesy

/struktury

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W10: Integracj
a

13

Identyfikacja i typologizacja



Identyfikacja



Proces automatyczny



Jednoczesne przetwarzanie na małej liczbie wymiarów



Globalny osąd, czy obiekt jest relewantny



Decyzja



O dalszym przetwarzaniu



O ścieżce przetwarzania



Ścieżka kategorialna: Typologizacja



Dopasowywanie informacji do „typów osób”



Od kategorii najbardziej ogólnych do bardziej
szczegółowych



Dopasowywanie cech do prototypu wzbudzonej kategorii



Przechodzimy do następnego stadium, gdy:



część informacji nie pasuje do prototypu kategorii,



informacji jest zbyt dużo, aby włączyć do kategorii

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W10: Integracj
a

14

Indywiduacja i personalizacja



Ścieżka kategorialna: Indywiduacja



Dyferencjacja wewnątrzkategorialna



Poszukiwanie różnic między obiektem a prototypem
kategorii



Obiekt jest szczególnym przypadkiem kategorii



Lepiej pamiętane cechy indywiduujące, a nie
kategorialne



STOP – nie ma dalszego przetwarzania



Ścieżka personalna: Personalizacja



Podstawą organizowania informacji jest osoba



Członkostwo kategorialne jest dodatkowym
atrybutem



Przynależność do kategorii jest integrowane z
innymi cechami

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W10: Integracj
a

15

Czynniki warunkujące

przetwarzanie personalne w

modelu Brewer



PORTIERKA (typologizacja)



PORTIERKA, PANI ZOSIA (indywiduacja)



PANI JADZIA, PORTIERKA (personalizacja)



Personalizacja zależy od potrzeb i celów

podmiotu:



Obiekt pozostaje w relacji do osobistej lub

społecznej tożsamości podmiotu (Np. My – cykliści)



Obiekt pozostaje w relacji do osobistych aktualnych

celów podmiotu (np. poszukuję kompanii)



Zróżnicowanie cech obiektu – bez zaangażowania

podmiotu – nie jest czynnikiem wystarczającym do

personalizacji.

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W10: Integracj
a

16

Podsumowanie



Oba modele dają pierwszeństwo opcji

kategorialnej (apersonalnej) przed

atrybucyjną (personalną).



W modelu Fiske & Neuberg o powstaniu

reprezentacji personalnej decydują cechy

obiektu i procesy uwagi.



W modelu Brewer o powstaniu reprezentacji

personalnej decyduje zaangażowanie

podmiotu.



W modelu Brewer – rozróżnienie między

indywiduacją a personalizacją.

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W10: Integracj
a

17

Czy percepcja społeczna może być

trafna?



Nie, bo:



W procesie tworzenia reprezentacji poznawczej osoby

występują odstępstwa od logicznego myślenia (np.

stosowanie heurystyk, stronnicze przetwarzanie

danych, błędy w atrybucji, przedwczesne tworzenie

impresji i trzymanie się jej itp.)



Wykazujemy nadmierną ufność we własne sądy i nie

rozpoznajemy swoich ograniczeń.



Ale:



Bias (stronniczość), czyli odstępstwa od logiki,

niekoniecznie prowadzi do błędu, czyli do

nieprawidłowego sądu dotyczącego osoby w realnych
warunkach

.



Np. przecenianie czynników dyspozycyjnych, a

niedocenianie sytuacyjnych (podstawowy błąd

atrybucji) może być w danym przypadku słuszne.

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W10: Integracj
a

18

Percepcja społeczna może być

trafna



Im więcej doświadczeń mamy z daną osobą, tym
bardziej trafny jest obraz tej osoby (trafniejsza ocena
znajomych niż obcych spotkanych w laboratorium
psychologicznych).



Chociaż ogólne impresje o innych mogą być nietrafne,
nie ma to większego znaczenia (ludzie potrafią trafnie
przewidzieć, jaka jest dana osoba w ich obecności).



Umiejętności trafnego spostrzegania można
wykształcić (np. u studentów psychologii – Lehman i
in., 1988).



Ludzie mogą być zmotywowani do tworzenia trafnej
reprezentacji (jeśli mają wolne zasoby, czas,
odpowiednią motywację).

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W10: Integracj
a

19

Słowa kluczowe / Literatura



Efekt poprzedzania



Efekt
pierwszeństwa



Przetwarzanie
kategorialne



Przetwarzanie
personalne



Model Fiske i
Neuberga



Model Brewer



Trafność percepcji
społecznej



Wojciszke, b.
(2002). Człowiek
wśród ludzi. R. 3.
Spostrzeganie
osób.



Kwiatkowska, A.
(1999).
Tożsamość a
społeczne
kategoryzacje. S.
28-51.