Percepcja

grupy:

stereotypy

Wykład 11

Wstęp do psychologii

społecznej

Studia zaoczne

Semestr letni 2002/2003

Dr hab. Anna Kwiatkowska, prof. SWPS

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W11_l: Stereoty
py

2

Plan wykładu

1.

Stereotypy a uprzedzenia i dyskryminacja

2.

Cechy i funkcje stereotypów

3.

Kształtowanie się stereotypów

1.

Rola kategoryzacji społecznych

2.

Doświadczenia osobiste (korelacja iluzoryczna, błąd

korespondencji, afekt)

3.

Uczenie się społeczne

4.

Zniekształcenie spostrzegania osób pod wpływem

stereotypów

1.

Apersonalne postrzeganie osób

2.

Krańcowy błąd atrybucji, zagrożenie stereotypem

3.

Informacje spójne i niespójne ze stereotypem.

5.

Modyfikacja stereotypów

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W11_l: Stereoty
py

3

Stereotypy, uprzedzenia, dyskryminacja



Stereotypy



Poznawcza reprezentacja grupy społecznej lub kategorii; skojarzenie

cech (i emocji) z członkami danej grupy lub kategorii.



Np. stereotypy etniczne, narodowe, rasowe, płciowe, zawodowe,

dotyczące osób niepełnosprawnych, chorych psychicznie, gejów itp.



Uprzedzenia



Reakcja emocjonalna, najczęściej negatywna, w stosunku do

członków pewnych grup lub kategorii.



Np. niechęć, wrogość, lęk, niepokój, zakłopotanie, wstręt, irytacja,

także: podziw, admiracja



Dyskryminacja



Negatywne lub krzywdzące działanie wymierzone przeciwko innym

ludziom z powodu ich przynależności do określonej grupy.



Np. Holocaust, apartheid, niższe płace dla kobiet, problemy ze

znalezieniem pracy po 40-ce itp.

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W11_l: Stereoty
py

4

Cechy stereotypów (1)



Poznawczy charakter:



Ubóstwo treści, uproszczenie



Treści mogą dotyczyć cech, typowego wyglądu, zachowań,

preferowanych przez grupę celów, ich wpływu na innych ludzi itp.



Silne zabarwienie afektywne:



Emocje (głównie negatywne) stanowią trwałe oznakowanie

towarzyszące treści kategorii.



Nawet pozytywne emocje mogą mieć konsekwencje negatywne.



Generalizacja treści:



Przypisywanie cech wszystkim członkom grupy (apersonalne

postrzeganie członków grupy)



Mała wariancja egzemplarzy („oni wszyscy są tacy sami”)



Sztywność i trwałość



Nie są podatne na zmiany



Aktywna obrona przed zmianą (obronność percepcyjna, treści silnie

związane z afektem)

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W11_l: Stereoty
py

5

Cechy stereotypów (2)



Subiektywna pewność



Duża pewność co do trafności sądów stereotypowych.



Społeczny charakter



Dotyczą grup, tworzą się i utrzymują się w grupie i dzięki

grupie,



Stereotypy kulturowe (podzielane w danej kulturze) i

indywidualne



Trafność: „ziarno prawdy”



Mogą być trafne (opisują rzeczywiste różnice między

grupami)



Nietrafność: przesadne natężenie cech, nietrafne

przypisywanie cech każdemu członkowi grupy,

niezmienność mimo zmian na poziomie grupy.

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W11_l: Stereoty
py

6

Funkcje stereotypów



Ekonomizacja procesów poznawczych



Selekcja i redukcja nadmiaru informacji



Uzupełnianie deficytu informacji



Dostarczanie poczucia bezpieczeństwa



Poznawcza kontrola nad światem



Przewidywalność zachowań obiektów stereotypizowanych



Funkcje komunikacyjne



Posiadanie wspólnych stereotypów w grupie ułatwia komunikację.



Funkcje manipulacyjne



W komunikatach perswazyjnych, w reklamie, propagandzie



Usprawiedliwianie własnych zachowań, zachowań

własnej grupy i systemu społecznego



Stereotypy dostarczają uzasadnień dla istniejącego status quo,

dla racjonalizacji działania (np. prowadzonych wojen)

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W11_l: Stereoty
py

7

Kształtowanie się stereotypów:

kategoryzacja społeczna



Kategoryzacja społeczna



Proces identyfikowania ludzi jako członków jednej kategorii i

jednocześnie rożnych od członków innych kategorii.



Funkcje kategoryzacji



Ekonomizacja poznania – oszczędzamy czas i wysiłek

poznawczy tworząc szybko obraz osoby na podstawie

informacji, do jakiej kategorii osoba ta należy.



Dostarczanie informacji – po włączeniu danej osoby do

kategorii możemy sięgnąć do wiedzy zawartej w tej

kategorii i przypisać osobie dodatkowe cechy.



Proces naturalny i adaptacyjny, lecz prowadzi do:



Przeceniania podobieństw wewnątrz kategorii (wszystkie

obiekty włączone do jednej kategorii wydają się bardziej

podobne),



Przeceniania różnic między kategoriami (obiekty należące

do różnych kategorii wydają się bardziej różne).

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W11_l: Stereoty
py

8

Kształtowanie się stereotypów:

podział na „My” i „Oni”



Spośród wielu kategorii dostępnych poznawczo
używane są te, które mają znaczenie (sytuacyjne
lub permanentne) dla jednostki.



Konsekwencje podziału na grupę własną (MY) i obcą
(ONI)



Homogenizacja grupy obcej: spostrzeganie członków grupy
obcej jako podobnych do siebie (członkowie grupy własnej
spostrzegani jako bardziej zróżnicowani)



Mniej kontaktów z „obcymi”, mniej wiedzy o nich niż o swoich,



Wiedza o „obcych” przechowywana w postaci prototypu; o
swoich – w postaci egzemplarzy,



Faworyzacja grupy własnej, często defaworyzacja grupy
obcej.

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W11_l: Stereoty
py

9

Kształtowanie stereotypów poprzez

doświadczenia osobiste (1)



Korelacja iluzoryczna:



Tendencja do przeceniania związku między zmiennymi, które w

rzeczywistości nie są lub są słabo ze sobą skorelowane i tworzenie

stereotypów dotyczących grupy.



Np. wygląd i agresywność



Dotyczy to zmiennych wyrazistych (przyciągających uwagę,

rzadkich, odbiegających od normy, dewiacyjnych).



tatuaż na głowie - agresja;



członek grupy mniejszościowej (np. Cygan) - kradzież;



politycy - korupcja



Przecenianie siły związku jest bardziej prawdopodobne, gdy

taki związek już jest ukształtowany,



tj. gdy stereotyp już istnieje (stereotyp skinheada, Cygana, polityka)

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W11_l: Stereoty
py

10

Kształtowanie stereotypów poprzez

doświadczenia osobiste (2)



Błąd korespondencji (correspondence bias)



Ignorowanie wpływu ról społecznych pełnionych przez grupę

i dyspozycyjna atrybucja zachowania członków grupy,

prowadząca do stereotypu grupy.



Przykład: Role społeczne a stereotypy płciowe



Kobiety i mężczyźni pełnią odmienne role w społeczeństwie

(żywiciel rodziny – opiekunka ogniska domowego).



Role społeczne wymuszają odmienne zachowania (orientacja

na zadanie – orientacja na relacje interpersonalne)



Działanie błędu korespondencji:



Poprzez atrybucję dyspozycyjną zachowania skojarzone z rolą są

interpretowane w terminach cech osobowości (energiczny,

dominujący – wrażliwa, uległa).



Cechy są przypisywane wszystkim członkom kategorii

(stereotyp mężczyzny – stereotyp kobiety).

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W11_l: Stereoty
py

11

Kształtowanie stereotypów poprzez

doświadczenia osobiste (3)



Emocje w kontaktach międzygrupowych



Negatywne doświadczenia emocjonalne takie jak: niepokój, lęk,

irytacja, złość, wstręt, dyskomfort, zniecierpliwienie, frustracja itp.



Emocje mogą być skutkiem poczucia niepewności (sytuacja nowa,

nie wiadomo, jak się zachować, czego się można spodziewać)



Mogą być skutkiem poczucia zagrożenia realistycznego (np.

zagrożenie życia, rywalizacja o jakieś dobra, lęk przed

dyskryminacją) lub symbolicznego (zagrożenie wartości).



Emocje pozytywne: zainteresowanie, ciekawość, sympatia.



Emocje mogą zostać trwale skojarzone z grupą jako część

stereotypu grupowego poprzez mechanizm warunkowania
klasycznego.



Negatywne emocje częściej doświadczane przez grupy
mniejszościowe (o niższym statusie, grupy stygmatyzowane).

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W11_l: Stereoty
py

12

Kształtowanie stereotypów poprzez uczenie się

społeczne



Uczymy się stereotypów pośrednio w szczególnych

kontekstach społecznych, ekonomicznych,

kulturowych, religijnych, politycznych.



Obserwowanie modeli



Dom, szkoła (podręczniki szkolne), środowisko rówieśnicze,

idole, instytucje społeczne (np. Kościół)



Przyswajanie norm społecznych (kulturowych)



Język (nazywanie, etykietkowanie) i komunikacja,



Reguły języka politycznie poprawnego



Rola środków masowego przekazu



Sposób przedstawiania grup etnicznych, mniejszościowych,

zawodowych itp. w literaturze (Szekspir, baśnie), telewizji,

kinie, gazetach, internecie, w reklamach

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W11_l: Stereoty
py

13

Stereotypy a percepcja osób (1)



Stereotypy utrudniają personalne postrzeganie ludzi



Przypisujemy im cechy wspólne dla całej grupy, które mogą być

nietrafne,



Ignorujemy cechy indywidualne, których stereotyp grupy nie

uwzględnia.



Stereotypy grup zniekształcają percepcję i interpretację

zachowania członków grupy.



Szczególnie w sytuacjach niejednoznacznych,



skinhead chwyta za rękę starszą kobietę przechodzącą przez jezdnię;



nazwiska anglosaskich autorów odczytywane jako męskie (np. Taylor,

Fiske)



Krańcowy błąd atrybucji (Pettigrew)



Przyczyny zachowania przedstawiciela grupy lokujemy w cechach

przypisywanych całej grupie, np. Basia płacze, bo kobiety są

płaczliwe.

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W11_l: Stereoty
py

14

Stereotypy a percepcja osób (2)



Zagrożenie stereotypem (stereotype threat)



Mechanizm samospełniającego się proroctwa: stereotypowe

postrzeganie osób może wymusić na osobach

stereotypizowanych zachowania zgodne ze stereotypem,



Np. stereotyp dziewcząt o niskich zdolnościach

matematycznych.



Lepiej pamiętamy informacje spójne niż niespójne ze

stereotypem.



Eksperyment Allporta i Postmana (1947) – stereotypy rasowe



Efekt kontrastu – lepiej pamiętamy informacje

niespójne niż spójne ze stereotypem.



Kiedy różnice między bodźcem (np. kobieta zachowująca się

asertywnie) a oczekiwaniami (kobiety są uległe) są znaczne,

spostrzegana różnica jest zawyżana (ta pani jest agresywna);



Spostrzegana różnica jest bardziej wyrazista i lepiej pamiętana.

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W11_l: Stereoty
py

15

Modyfikacja stereotypów



Model kumulacyjny (buchalteryjny)



Zmiany jednorazowo niewielkie, lecz kumulują się w czasie,



np. poprzez stałe kontakty z osobami niepotwierdzającymi stereotyp w obcym

kraju – częste podróże do Niemiec; coraz liczniejsze kontakty z bogatymi

turystami z Rosji itp.



Model zmiany radykalnej (przekształceniowy)



Pod wpływem informacji lub doświadczenia o znacznej rozbieżności ze

stereotypem dokonuje się gwałtowna zmiana stereotypu,



np. gestapowiec ratuje życie Szpilmanowi.



Model podtypu



Wyodrębniony zostaje podtyp w obrębie danej kategorii, integrujący sprzeczne

ze stereotypem informacje, lecz sama kategoria pozostaje nienaruszona,



np. podtyp businesswoman nie zmienia stereotypu, że ogólnie kobiety nie radzą

sobie w biznesie („wyjątek potwierdza regułę”).



Model rozcieńczenia



Wprowadzenie błahych, niediagnostycznych informacji „rozcieńcza” stereotyp,



np. do negatywnego stereotypu Rosjanina dodaje się cechy mało istotne –

sposób ubierania się, typowe hobby.

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W11_l: Stereoty
py

16

Słowa kluczowe / Literatura



Stereotypy



Uprzedzenia



Dyskryminacja



Kategoryzacja społeczna



Korelacja iluzoryczna



Błąd korespondencji



Krańcowy błąd atrybucji



Model kumulacyjny



Model zmiany radykalnej



Model podtypu



Model rozcieńczenia



Aronson, E. I in. (1997).

Psychologia społeczna.
Serce i umysł. R. 13.
Uprzedzenia: przyczyny i
lekarstwa.



Macrae, C.N., Stangor, C.,
Hewstone, M. (1999).
Stereotypy i uprzedzenia. R.
2. Społeczno-
psychologiczne podstawy
powstawania stereotypów.
Gdańsk: GWP.