Komunikacja językowa

Komunikacja językowa – szczególny

rodzaj komunikacji polegający na przesyłaniu

informacji

za

pomocą

kodu

językowego.

Przesyłanie to odbywa się w następujących po

sobie fazach; tak powstaje pewien proces

komunikacyjny, nazywany mową.

Mowa – definicje

Słownik języka polskiego (red. M. Szymczak):

„1. zasób wyrazów, wyrażeń i zwrotów łączonych w

wypowiedzi według reguł gramatycznych (…);

język;

2. wypowiadanie czegoś, zdolność mówienia

(zaburzenia mowy);

3. sposób wymawiania wyrazów, sposób mówienia;

wymowa (wyraźna, bełkotliwa itp.);

4. dłuższa wypowiedź okolicznościowa,

przemówienie.”

Leon Kaczmarek: „Mowa jest aktem w procesie

językowego porozumiewania się językowego

słownego”:

• ze stanowiska społecznego – akt, w którym

nadawca przekazuje informacje, a odbiorca je

odbiera;

• ze stanowiska indywidualnego: ”budowanie

wypowiedzi słownej (= mówienie) i odbiór

wypowiedzi słownej (= rozumienie); obie te osoby

muszą znać język (kod) używany przez nadawcę.

(Nasze dziecko uczy się mowy, Lublin 1988, s.

195)

Sposoby komunikowania
się

Porozumiewanie się językowe słowne

(wypowiedź)

Porozumiewanie się językowe słowne

(rozmowa)

Mariusz Maruszewski: „Mowa to zespół

czynności składających się na procesy

porozumiewania się za pomocą języka; (…)

osobnicze czynności realizacji reguł języka w

celu porozumiewania się” (Mowa a mózg).

Irena Styczek: „Mowa jest dźwiękowym

porozumiewaniem się ludzi” Logopedia).

Stanisław

Grabias:

„Mową

[zachowaniami

językowymi – A.K.] nazwijmy zespół czynności,
jakie przy udziale języka wykonuje człowiek,
poznając

rzeczywistość

i

przekazując

jej

interpretację

innym

uczestnikom

życia

społecznego”. Zachowania językowe zachodzą:

• w mowie wewnętrznej (cerebracja, tekst

pomyślany); mogą one być: a) procesami
poznawczymi, organizującymi w umyśle tylko
wiedzę

o

rzeczywistości;

b)

„quasi-

komunikacyjnymi,

organizującymi

wiedzę

z zamiarem jej przekazania”;

• w mowie zewnętrznej (tekst w postaci

dźwiękowej, graficznej lub gestowej – komunikacja
językowa); „umożliwiają porozumiewanie się w
grupie społecznej”.

Definicja mowy S. Grabiasa obejmuje trzy rodzaje

zachowań:

• czynności poznawcze człowieka dokonujące się za

pomocą języka – dostarczają wiedzy
reprezentującej rzeczywistość;

• językowe czynności komunikacyjne (wraz z

parajęzykowymi kodami mowy – mimika, gest);

• czynności socjalizacyjne i grupotwórcze

(„poznając rzeczywistość i porozumiewając się z
innymi członkami grupy społecznej człowiek
podlega procesowi socjalizacji”).

Proces mowy, w którym uczestniczą nadawca i odbiorca,
obejmuje cztery składniki: język, mówienie, tekst i
rozumienie. Są to cztery fazy procesu mowy – „(…) cztery
fazy mowy nawzajem wynikają z siebie i na sobie się
opierają. Abstrakcyjny system norm społecznych, jakim jest
język, stanowi podstawę procesu mówienia wyrażającego
myśli (…), indywidualne mówienie staje się źródłem
społecznego procesu zrozumienia. Utrwalony produkt
zrozumienia staje się tekstem, z którego zostają
wyabstrahowane normy języka, a normy stają się podstawą
nowego mówienia. Cztery fazy mowy następując po sobie
tworzą zamknięty krąg i wzajemnie się przenikają” (S.
Milewski – Językoznawstwo)

Składniki procesu mowy

Relacje między składnikami mowy

(L.
Kaczmarek)

Porozumienie się językowe słowne

(mechanizm)

(L. Kaczmarek)

Składniki mowy - język

Słownik języka polskiego: .
•„narząd w jamie ustnej, mieszczący narządy smaku,

biorący udział w ssaniu, żuciu i połykaniu pokarmów;
u ludzi jeden z najważniejszych narządów mowy;

•„zasób wyrazów, zwrotów i form określanych

przezreguły gramatyczne, funkcjonujący jako
narzędzie porozumiewania się przez członkówjednego
narodu, społeczeństwa; mowa”;

•zasób wyrazów, zwrotów i form charakterystyczny dla

pewnego środowiska, zawodu, regionu; gwara,
dialekt, żargon;

•sposób wysławiania się charakterystyczny dla pewnej

epoki, autora; styl”.

Leon Kaczmarek: „składnik mowy; system
dwuklasowy, na który składają się z jednej strony
symbole samodzielne i niesamodzielne [wyrazy i
związki frazeologiczne oraz fonemy (głoski) i
prozodemy – A.K.] (= klasa I języka) oraz z drugiej
strony zasady gramatyczne, według których
budujemy (z symboli samodzielnych) i odczytujemy
teksty (= klasa II)” (Nasze dziecko…).

Irena Styczek: „Język jest systemem
konwencjonalnych znaków i reguł gramatycznych, za
pomocą których porozumiewa się pewna grupa
społeczna. Znakami języka są wyrazy. Język ma
charakter społeczny, trwały i abstrakcyjny. (…) Język
jest zespołem środków, które służą ludziom do
poznawania rzeczywistości i do porozumiewania się.
Środkami tymi są: system wyrazów (słownictwo,
leksyk) oraz reguł gramatycznych (gramatyka)”.

Funkcje kodu językowego – Puzynina, Język i
my I – „Podstawową funkcją kodu językowego jest
wyodrębnianie i nazywanie elementów
otaczającej nas rzeczywistości (…). Kod językowy
służy do budowania tekstów i ich
interpretowania”. Bierze też - w sposób pośredni,
jako narzędzie – udział w porozumiewaniu się
ludzi.

Podsystemy języka:
•zamknięte: fonologiczny i prozodyczny;
•półotwarte: morfologiczny i frazeologiczny;
•otwarte: leksykalny.

Składniki mowy – mówienie
(nadawanie)

L. Kaczmarek: „Mówienie to budowanie tekstu, jak
budowaniem tekstu jest pisanie, różnego rodzaju
sygnalizowanie, a nawet myślenie, czyli organizowanie
w obszarach myślowych przy pomocy języka
informacji. (…) Mówienie, pisanie i sygnalizowanie
można również określić jako substancjalizację myśli:

•wypowiedzenie myśli = uzupełnienie jej substancją

foniczną;

•zapisanie myśli – uzupełnienie jej substancją

graficzną.

Dla każdej z tych czynności istnieje właściwy kanał
przepływu informacji.

I. Styczek: Mówienie (nadawanie) to wytwarzanie i
przekazywanie odbiorcy określonych treści
myślowych. „Jest zespołem czynności polegającym
na przekształcaniu spostrzeżeń, wyobrażeń,
procesów myślowych w odpowiednie symbole
dźwiękowe”.
Ida Kurcz: „(…) proces przebiegający między
nadawcą a odbiorcą, który polega na przekazaniu
odbiorcy pewnego komunikatu, na podstawie
którego dowiaduje się on czegoś o stanie nadawcy”.

Składniki mowy – tekst (wypowiedź,
komunikat)

S. Gajda: Tekst „(mówiony lub pisany) –
konkretny wytwór pojedynczego aktu
porozumiewania się i środek tego
porozumiewania się”. Odnosi się do jakiegoś
fragmentu rzeczywistości; ma też zawsze
związek z kontekstem (sytuacją
komunikacyjną), od którego zależą zachowania
językowe użytkowników języka. „Nadawca
wytwarza tekst w zgodzie ze swoimi
możliwościami i stosowny do celu i do sytuacji
komunikacyjnej oraz adresowany do odbiorcy”
(Logopedia 1999, s. 13-14).

L. Kaczmarek: Produktem czynności mówienia
jest tekst (wypowiedź, informacja). „W procesie
mówienia, w którym informacja przechodzi przez
kanał artykulacyjno-słuchowy, powstaje tekst
słowny. Wytworem procesu pisania jest tekst-zapis
(…) tu informacja przepływa przez kanał
pisaniowo-wzrokowy”; w sygnalizowaniu – tekst
stukany, gwizdany, palcowany, świetlny (kanał
sygnalizacyjno-słuchowy, -wzrokowy, lub –
czuciowy).

Składniki tekstu:
• treść (informacja, myśl),
• forma językowa
• substancja (postać tekstu): suprasegmentalna

(rytm,melodia, akcent); segmentalna (głoski,
litery, sygnały).

Funkcje tekstu: tekst służy porozumiewaniu się w
sposób bezpośredni (język – pośrednio, jako narzędzie)
– główną funkcją tekstu jest funkcja komunikatywna;
polega ona na tym, że nadawca:

• porozumiewa się z odbiorcą, informuje go o czymś

(funkcja informatywna);

• wyraża swoje uczucia (funkcja ekspresywna);
• nakłania go do jakichś działań (funkcja

impresywna);

• zwraca uwagę odbiorcy na cechy estetyczne tekstu

(funkcja poetycka) – J. Puzynina, Język i my I.

Składniki mowy – odbiór

(rozumienie)

L. Kaczmarek: „Rozumienie, tj. odbiór
wypowiedzi następuje, kiedy rozmówca sobie
uświadomi, co słyszana wypowiedź znaczy, jakie
zawiera myśli”.

S. Gajda: Odbiorca „(…) stara się zrozumieć
wypowiedź komunikacyjnego partnera i wydobyć
z niej informacje o rzeczywistości pozatekstowej
oraz inne (m.in. o samym nadawcy i kontekście)”
– tamże.

J. Porayski-Pomsta: „Rozumienie mowy to
czynność poznawcza człowieka, ukierunkowana na
rekonstrukcję informacji zamierzonej przez
mówiącego w określonej formie językowej w
kontekście innych informacji językowych i/lub
pozajęzykowych” (s. 38).

Etapy rozumienia wg Łurii: a) odbiór i rozumienie
pojedynczych słów, b) zdań, c) tekstu. Rozumienie
tekstu może być dosłowne i domyślne (sens,
podtekst, znaczenie przenośne).

Schemat modelu komunikacji

językowej

(J. Porayski-
Pomsta)

Proces komunikacji językowej można
rozpatrywać w terminach teorii komunikacji
(teorii informacji).

W przedstawionym wyżej modelu występują
nadawca sygnałów i ich odbiorca a także kanał
przechodzenia komunikatu (mogą w nim
wystąpić szumy zniekształcające przekaz).
Nadawca koduje przekaz (zmienia informację
myślową na odpowiednie sygnały za pomocą
kodu – języka), odbiorca dekoduje otrzymaną
informację. Obaj rozmówcy posługują się
znanym sobie kodem.

Model komunikacji językowej -
mechanizm

(J. Porayski-Pomsta)

Mowa – model funkcjonowania

(J. Porayski-
Pomsta)

Centralne miejsce w powyższych modelach zajmują:

mówienie (kodowanie) i rozumienie (dekodowanie)
– zależą one od znajomości języka (kodu):

• mówienie jest oparte na kodzie syntetycznym,
• rozumienie jest oparte na kodzie analitycznym (oba

kody pełnią też wobec siebie funkcje kontrolne),

• używaniem języka w obu tych procesach rządzą te

same reguły semantyczne i gramatyczne (te
pierwsze decydują o zastosowaniu drugich).

Model komunikacji językowej

(S. Gajda)

Model ten uwzględnia rzeczywistość
pozatekstową – „fragment rzeczywistości, do
którego odnosi się tekst i który jest przedmiotem
„utekstowienia” przez nadawcę i odbiorcę” a
także kontekst (sytuację komunikacyjną) – „ogół
warunków kulturowych (społecznych, ustrojowych,
psychicznych), które determinują zachowani
komunikacyjne użytkowników języka”(s. 14).

Typy kodów w komunikacji:

• kod werbalny (język naturalny), bardzo

zróżnicowany wewnętrznie (mówiony – pisany;
ogólnopolski – regionalny; style: potoczny,
artystyczny, naukowy, administracyjny,
publicystyczny itp.);

• kod niewerbalny – mimika, gestykulacja, ruchy

ciała, dotyk; wygląd fizyczny (uczesanie, ubiór,
makijaż); prozodia (intonacja, barwa głosu,
wysokość, pauzy, tempo, akcent, rym, rytm);
dźwięki prajęzykowe (płacz, śmiech,
westchnienia ); wzrok; zapach; organizacja
otoczenia (umeblowanie, architektura).

Warunki skuteczności komunikacji
językowej

(S. Gajda)

Istotne warunki skuteczności komunikacji
językowej:

• znajomość kodu u nadawcy i

odbiorcy;

• umiejętność oceny intencji

nadawcy;

• zainteresowanie treścią

odpowiedzi;

• gotowość do wysiłku na rzecz

aktywnego odbioru.