WIEDZA O

SPOŁECZEŃSTWIE

Temat: Postępowanie karne, cywilne

Plan lekcji

1. Postępowanie karne
1.1. Naczelne zasady procesu
1.2. Etapy procesu karnego
1.3. Środki odwoławcze od wyroku
2. Postępowanie cywilne
2.1. Rodzaje postępowania cywilnego
2.2. Sprawy rozpatrywane w postępowaniu

cywilnym

2.3. Postępowanie nieprocesowe
2.4. Przebieg procesu cywilnego

Zasada prawdy materialnej – spoczywający na sądzie obowiązek
rekonstrukcji fragmentu przeszłości, w którym doszło do
przestępstwa.

Postępowanie karne -

naczelne zasady

procesu

Zasada obiektywizmu – konieczność bezstronnego stosunku
sędziego do stron procesu.

Zasada domniemania
niewinności – oskarżonego
należy traktować tak, jakby
był niewinny, dopóki nie
udowodni mu się winy.

In dubio (pro reo) – w razie
wątpliwości rozstrzygać na
korzyść oskarżonego.

Zasada prawa do obrony – oskarżony w trakcie procesu ma prawo
korzystać z pomocy obrońcy. Jeśli oskarżonego nie stać na obrońcę,
może zażądać obrońcy z urzędu.

Postępowanie karne -

naczelne zasady

procesu

Zasada publiczności – zasada jawności procesu. Pełni ona funkcję
edukacyjną i daje społeczeństwu możliwość sprawowania kontroli nad
pracą sądów. W niektórych sytuacjach (m.in. ze względu na
moralność, bezpieczeństwo państwa) może zostać ograniczona.

Zasada równouprawnienia stron – oznacza, że strony procesu
mają podobne uprawnienia i prawo do stosowania podobnych
środków, np. przesłuchiwania świadków, stosowania środków
odwoławczych.

Zasada inkwizycyjności – polega na tym, że niezależnie od stron
sąd sam zbiera dowody i sam ustala okoliczności sprawy.

Postępowanie karne –

etapy procesu

1. Postępowanie przygotowawcze jest to etap rozpoczynający
proces karny. Może mieć postać śledztwa lub dochodzenia. W czasie
jego trwania odpowiednie organy podejmują działania mające na celu
wyjaśnienie sprawy, m.in. Przesłuchania świadków, zbieranie
dowodów. Dochodzenie jest prowadzone w sprawach lżejszych i
prowadzi je zwykle policja. W wypadku przestępstw cięższych jest
prowadzone śledztwo, nad którym nadzór sprawuje prokurator.

2. Postępowanie główne rozpoczyna się wniesieniem aktu
oskarżenia przez oskarżyciela do właściwego sądu i składa się z kilku
etapów. Najważniejszym z niech jest rozprawa przed sądem pierwszej
instancji. W zależności od rodzaju i wagi przestępstwa postępowanie
odbywa się przed sądem rejonowym lub okręgowym. W czasie
procesu sąd zapoznaje się z dowodami, m.in. zeznaniami świadków,
opiniami biegłych, dowodami rzeczowymi. Rozprawa kończy się
wydaniem wyroku, czyli orzeczenia skazującego lub uniewinniającego.
Sąd może także wydać postanowienie o zawieszeniu lub umorzeniu
postępowania.

Postępowanie karne –

etapy procesu

3. Postępowanie apelacyjne wszczyna się na skutek wniesienia
przez stronę środków odwoławczych postępowania przed sądem
drugiej instancji. Odbywa się na podobnych zasadach jak
postępowanie główne, jednak miejsce ławników zajmują zawodowi
sędziowie.

4. Postępowanie
wykonawcze rozpoczyna
się w chwili
uprawomocnienia wyroku
na wniosek sądu, który
przesyła odpowiedniemu
organowi (np. policji)
wniosek o wykonaniu
wyroku.

Ławnik

Ławnik

Sędzia

Miejsce zeznań

świadków

p

ro

to

k

o

la

n

t

p

ro

ku

ra

to

r

Publiczność

O

b

ro

ń

ca

O

sk

a

rż

o

n

y

Sala sądowa w procesie karnym

Postępowanie karne –

środki odwoławcze

od wyroku

Apelacja to odwołanie od
nieprawomocnego wyroku
sądu pierwszej instancji do
sądu drugiej instancji.
Apelację można wnieść w
ciągu 14 dni od daty
doręczenia wyroku wraz z
uzasadnieniem. Apelacja
może dotyczyć sytuacji
naruszenia prawa w czasie
postępowania,
nieuzasadnionego wymiaru
kary oraz ustalenia stanu
faktycznego.

Zażalenie jest skierowane przeciwko postanowieniom sądu. Może
być wnoszone przez strony w terminie siedmiu dni od daty
wydania postanowienia.

Postępowanie karne –

środki odwoławcze

od wyroku

Kasacja to nadzwyczajny
środek odwoławczy od
wyroku sądu drugiej
instancji z powodu
naruszenia prawa i
procedur w czasie procesu.
Prawo jej wniesienia mają
strony procesu i inne
podmioty (m.in. Rzecznik
Praw Obywatelskich,
Prokurator Generalny).
Termin jej wniesienia to 30
dni od dnia doręczenia
orzeczenia wraz z
uzasadnieniem.
Funkcję sądu kasacyjnego w
sprawach karnych i
cywilnych sprawuje Sąd
Najwyższy.

Postępowanie cywilne

Rodzaje postępowania cywilnego

Procesowe

Nieprocesowe

• nie ma
dwóch
przeciwstawn
ych stron, są
tylko
uczestniczy,

• może być
wszczęte z
urzędu lub na
wniosek.

• wszczynane
przez osobę,
która
dochodzi
swoich praw,

• występują
w nim dwie
strony, które
mają
sprzeczne
interesy.

Postępowanie cywilne –

sprawy

rozpatrywane w postępowaniu cywilnym

W postępowaniu cywilnym
wyróżnia się sprawy:

• z zakresu prawa cywilnego (m.in.
sprawy o ubezwłasnowolnienie,
sprawy spadkowe),

• z zakresu prawa rodzinnego i
opiekuńczego (m.in. sprawy o
unieważnienie małżeństwa,
separację, uznanie dziecka,
przysposobienie),

• wskazane przez ustawy oraz
sprawy gospodarcze (np. z zakresu
ochrony konkurencji, uznania
umowy za nieprawidłową),

• z zakresu prawa pracy i
ubezpieczeń społecznych (np.
przyznanie zasiłku,
odszkodowania).

Postępowanie cywilne –

postępowanie nieprocesowe

• W postępowaniu nieprocesowym rozpatruje się takie sprawy, jak
uznanie za zmarłego, stwierdzenie zgonu, ubezwłasnowolnienie,
kuratela, opieka, przysposobienie, ogłoszenie testamentu,
przyjęcie spadku, dokonywanie wpisów do rejestru i inne sprawy,
które nie mają charakteru sporu między stronami.

• większość spraw odbywa się przed
sądem rejonowym, wyjątek stanowią
sprawy o separację i
ubezwłasnowolnienie, które prowadzi sąd
okręgowy.
• w większości spraw orzeka jeden sędzia
bez udziału ławników. Wyjątkiem są
niektóre sprawy z zakresu prawa
rodzinnego, m.in. o przysposobienie.
Większość czynności w postępowaniu
rejestrowym może wykonać referendarz
sądowy (urzędnik sądowy posiadający w
pewnych sprawach uprawnienia sądu).

Postępowanie cywilne –

postępowanie nieprocesowe

• podobnie jak w wypadku postępowania procesowego, sąd może
przesłuchiwać świadków, biegłych, a także żądać od uczestników
pisemnych wyjaśnień.
• orzeczenia sądu mają charakter
postanowień.

• od postanowień sądu
pierwszej instancji dotyczących
istoty sprawy przysługuje
apelacja.
W pozostałych sytuacjach
przysługuje zażalenie.
Orzeczenie referendarza można
zaskarżyć do sądu rejonowego.

Postępowanie cywilne –

przebieg

procesu cywilnego

• Proces cywilny jest wszczynany w wyniku powództwa, czyli na
żądanie udzielenia ochrony prawnej,

• strona, która uważa, że jej uprawnienia zostały naruszone wnosi
do sądu pismo procesowe,

• pozew, w zależności od charakteru sprawy, wnosi się do sądu
okręgowego lub rejonowego,

• głównym etapem procesu jest
rozprawa przed sądem. Sąd może
orzekać w składzie jednoosobowym
lub trzyosobowym (sędzia zawodowy i
dwóch ławników), w zależności od
rodzaju sprawy,

• dowodami w procesie cywilnym są
m.in. zeznania świadków, dokumenty,
oględziny, opinie biegłych.

Postępowanie cywilne –

przebieg

procesu cywilnego

• Stronami w czasie rozprawy są powód (strona, która kieruje do
sądu pozew) i pozwany (strona, przeciw której wytacza się
powództwo),

• w przeciwieństwie do procesu karnego materiał procesowy
przygotowują tylko strony procesu,

• postępowanie kończy się orzeczeniem sądu, które może mieć
charakter wyroku, postanowienia lub zarządzenia,

• istnieje możliwość odwołania się od wyroku sądu pierwszej
instancji do sądu drugiej instancji. Sąd drugiej instancji obraduje w
składzie trzech sędziów zawodowych,

• środkami odwoławczymi są apelacja, kasacja (funkcję sądu
kasacyjnego w sprawach cywilnych pełni Sąd Najwyższy) oraz
zażalenie.

Postępowanie cywilne –

przebieg

procesu cywilnego

Ławnik

Ławnik

Ławnik

Ławnik

Sędzia

Sędzia

Miejsce

zeznań

świadkó

w

Miejsce

zeznań

świadkó

w

Publiczność

Publiczność

S

tr

o

n

a

p

o

zw

a

n

a

lu

b

je

j

re

p

re

ze

n

ta

n

t

S

tr

o

n

a

p

o

w

o

d

o

w

a

lu

b

j

e

j

re

p

re

ze

n

ta

n

t

P

ro

to

k

o

l

a

n

t

P

ro

to

k

o

l

a

n

t

Sala sądowa w procesie cywilnym