„Pomosty ku mowie ludzkiej”

Filogeneza języka

Język ludzi. Język

zwierząt

Ewolucja

mowy

dr Agnieszka
Mikołajczuk

Bibliografia



J. Aitchison, 1991, Zwierzęta, które próbują mówić,

[w:] tejże Ssak, który mówi. Warszawa, s. 37-68.



J. Aitchison, 1999, Ziarna mowy. Początki i rozwój

języka. Warszawa, cz. I-III.



J. Diamond, 1998, Trzeci szympans. Ewolucja

i przyszłość zwierzęcia zwanego człowiekiem.

Warszawa, rozdz. 2, 8.



I. Kurcz, 2000, Pochodzenie języka, [w:] tejże Psy-

chologia języka i komunikacji. Warszawa, s. 29-45.



R. M. Seyfarth, D. L. Cheney, 1993, Czy małpy

myślą? „Świat Nauki”, nr 2, s. 52-59.

FILOGENEZA języka

`rozwój języka gatunku

ludzkiego’

Podstawowe koncepcje ewolucji języka

Teoria ciągłości

Teoria nieciągłości

komunikacja język komunikacja zwierzęca
zwierzęca ludzki

język ludzki

Dawne

przekonania na temat

sygnałów zwierzęcych i słów

ludzkich

Sygnały u małp



W zasadzie

mimowolne.



Towarzyszące wysokiemu

podnieceniu

.



Kontrolowane głównie
przez

układ limbiczny

mózgu.



Uzewnętrzniające

stany

uczuciowe

lub sygnalizujące

zachowania (wyrażanie).

Słowa u ludzi



Podporządkowane

woli

.



Dające się

oddzielić od

emocji

.



Kontrolowane przez
ośrodki

kory mózgowej

.



Reprezentujące rzeczy i
zdarzenia

świata

zewnętrznego
(semantyka).

Czy małpy

używają
różnych
sygnałów
semantycznyc
h do
reprezentacji
różnych
znaczeń?

Czy małpy rozumieją znaczenia

wydawanych przez siebie

okrzyków?

Czy małpy zdają sobie sprawę

z istnienia cudzych stanów

psychicznych?

Ludzie

Porozumiewanie się
służy przede wszystkim

modyfikacji wiedzy,
przekonań i

motywacji

leżących u podłoża
zachowań człowieka.

Małpy zwierzokształtne

Nieumiejętność

tworzenia

komunikatów zmierzających
do zmiany

cudzych stanów

psychicznych

prawdopodobnie

wynika z

niezdawania sobie

sprawy z istnienia

takich

stanów

u innych osobników.

Cechy wzorcowe języka

ludzkiego

i ich poszukiwanie w systemach

komunikacji zwierzęcej

Język ludzki

1.

Kanał głosowo-słuchowy

(ale też: pismo, język

gestów, alfabet Braille’a)

2.

Arbitralność

(ale też: onomatopeje)

3.

Semantyczność

(generalizacja)

Komunikacja zwierząt

+

(psy, krowy, ptaki i in.)

+

(mewy)

- (kraby)

+

(koczkodany)

- (kury)

4.

Przekaz kulturowy

(tradycja) jako warunek
konieczny nabywania
mowy

5.

Spontaniczne

stosowanie języka

6.

Dialogowość

7.

Dwoistość strukturalna

(dwupoziomowość)

+

(skowronek)

- (droździk)

+

+

(ptasie duety)

+

(kombinacje tonów

ptasich)

8.

Autonomiczność

mowy

9.

Zależność od

struktury

(przekształcenia
strukturalne)

10.

Kreacyjność

języka

-/+? (ograniczona: u pszczół)

-

- (cykady, koczkodany - stała

liczba sygnałów)

- (pozornie: pszczoły, delfiny)

Czy zwierzęta mogą się nauczyć

ludzkiej mowy?

1931 r. , 1947 – szympansice: Gua i Vika –

niemożność opanowania języka mówionego

1966 r. - Washoe Gardnerów - język gestów,

ponad 100 znaków – ujawnione cechy języka:



„szczotka do zębów” –

semantyczność



pytanie o nieobecne przedmioty i osoby -

autonomiczność



„dać łaskotki” `przyjdź i połaskocz mnie’ -

kreacyjność

Chociaż inteligentne zwierzęta są

zdolne do radzenia sobie z podstawowymi

właściwościami ludzkiej mowy, nie są do

tego predysponowane.

1978 r.- gorylica Koko Pattersonów - język

gestów: iloraz inteligencji bliski normie

ludzkiej



rozumienie 645 słów, używanie 375 -

semantyczność



„słodka skała” `słodka, czerstwa bułka’ –

kreacyjność



„przepraszam drasnąć ugryźć brzydko

ugryźć” – jako przeprosiny po ugryzieniu

opiekunki – częściowa

autonomiczność

Hipotezy ewolucyjne

65 mln lat - wymarcie dinozaurów

10-6 mln

- oddzielenie się przodków człowieka

od przodków goryli i szympansów

Od 4 mln

- postawa wyprostowana  narzędzia

Od 3 mln

- podział praludzi na:

- Australopitecus robustus – roślinożerny,

mocna czaszka (zniknął ok. 1 200 000 lat temu)
- Australopitecus africanus – wszystkożerny,

delikatniejsza budowa, przekształcił się w Homo

habilis

Jeden z trzech

1,7 mln - Homo erectus: większy mózg + ogień +

narzędzia kamienne + wędrówki (od. 1 mln)

500 000 - Homo sapiens: większa czaszka, zbliżona

kształtem do człowieka współczesnego, powolne
zmiany kulturowe

100 000 – 50 000 lat temu – trzy rodzaje

praludzi:
Neandertalczyk

Człowiek archaiczny

Europa, Azja Zach.

Afryka

Człowiek z Pekinu, Azja Wsch.

„Wielki Skok”

40 000 lat temu – Francja,

Hiszpania…

Kromaniończycy (ludzie współcześni)



Wygląd współczesnego człowieka



Różnorodność i specjalizacja narzędzi,

wynalazczość



Pokarm: wielkie zwierzęta, ptaki, ryby



Zaludnienie Australii, Syberii, Ameryk



Handel: materiały na narzędzia + ozdoby



Narodziny sztuki: malowidła naskalne, biżuteria,

instrumenty muzyczne



Długowieczność: do 60 lat



Zróżnicowanie kulturowe

Hipoteza minimalnej zmiany

genetycznej:

o

statnie ogniwo Wielkiego Skoku

Mutacja w 0,1% naszego DNA
Anatomiczna zmiana kanału głosowego
(krtani, języka i związanych z nimi mięśni)
Możliwość subtelnego regulowania dźwięków
i formowanie ich większego bogactwa
Narodziny języka mówionego i jego stopniowy rozwój

Zdolność do innowacji, przekaz kulturowy, rozwój

kultury

Pomosty ku mowie ludzkiej

System porozumiewania się ZWIERZĄT

Systemy języków PIDGIN

„Mowa telegraficzna” DZIECI do 2 lat

Języki KREOLSKIE

NATURALNE języki LUDZI

(etniczne, narodowe)