Monika Nagadowska



Fundusze emerytalne zostały wprowadzone
przez ustawę z dnia 28 sierpnia 1997 r.
o organizacji i funkcjonowaniu funduszy
emerytalnych i w zasadzie ich działalność
jest uregulowana właśnie przez tą ustawę
oraz ustawę z dnia 22 sierpnia 1997 r. o
pracowniczych programach emerytalnych



Stary system emerytalny był nieodporny na

niekorzystne zmiany demograficzne, społeczne,

polityczne, takie jak: starzenie się

społeczeństwa, niski przyrost naturalny,

wysokie bezrobocie, naciski polityczne

objawiające się miedzy innymi

uprzywilejowaniem pewnych grup zawodowych

i społecznych. Taki system emerytalny był

ogromnym obciążeniem dla budżetu i nie

pobudzał gospodarki. Budżet musiał ciągle

dopłacać do rosnącej rzeszy emerytów i

rencistów, do rozbudowanego systemu

przywilejów czy rent.



Ustawa o organizacji i funkcjonowaniu funduszy
emerytalnych zmodernizowała polski system
emerytalny – metoda repartycyjna ustalania
świadczeń emerytalnych została zastąpiona
metodą kapitałową. Wprowadzono obowiązek
przymusowego indywidualnego oszczędzania na
starość w instytucjach jakimi są fundusze
emerytalne, które mogą być tworzone wyłącznie
przez powszechne towarzystwa emerytalne
(PTE) – w formie otwartych lub pracowniczych
funduszy emerytalnych.



Otwarte fundusze emerytalne, są
powszechne i obowiązkowe. Tworzą II filar
systemu emerytalnego. Zarządzane są przez
Powszechne Towarzystwa Emerytalne.



Pracownicze fundusze emerytalne, są
dodatkowe i dobrowolne. Tworzą III filar
systemu emerytalnego. Zarządzane przez
Pracownicze Towarzystwa Emerytalne.
Dostępne są wyłącznie dla pracowników
założycieli.



PFE ma charakter kapitałowy i funkcjonuje na
podobnych zasadach jak Otwarte Fundusze
Emerytalne. Jego celem jest pomnażanie wnoszonych
składek, dążąc do osiągania maksymalnego stopnia
bezpieczeństwa i rentowności z inwestycji, tak aby
uczestnik programu mógł uzyskać w przyszłości jak
największe świadczenie emerytalne po osiągnięciu
odpowiedniego wieku emerytalnego. Podstawową
różnicą pomiędzy Otwartym Funduszem
Emerytalnym, a Pracowniczym Funduszem
Emerytalnym jest to, że Pracownicze Towarzystwo
Emerytalne zarządzające aktywami funduszu jest
instytucją non-profit, natomiast Powszechne
Towarzystwa Emerytalne swoim działaniem dążą do
osiągania zysku.



Drugi filar ma charakter kapitałowy i tworzą
go otwarte fundusze emerytalne zarządzane
przez powszechne towarzystwa emerytalne.
Przedmiotem działalności otwartych
funduszy emerytalnych jest gromadzenie
środków pieniężnych i ich pomnażanie
poprzez inwestowanie na rynku
kapitałowym, głównie w obligacje i akcje. Im
trafniejsze będą decyzje PTE tym istnieje
większa możliwość zgromadzenia więcej
pieniędzy na przyszłą emeryturę.



Otwarty fundusz emerytalny jest osobą
prawną, a przedmiotem jego działalności jest
gromadzenie środków pieniężnych z
przeznaczeniem ich na wypłaty dla członków
funduszu pod warunkiem osiągnięcia przez
nich wieku emerytalnego. Nadanie przez
ustawę osobowości prawnej funduszom
oznacza, iż członkowie funduszu nie
odpowiadają za zobowiązania tego funduszu
własnym majątkiem. Fundusze emerytalne są
tworzone na czas nieokreślony.



Istota działalności otwartych funduszy emerytalnych polega na

gromadzeniu, a następnie na inwestowaniu środków

pieniężnych członków OFE z przeznaczeniem ich na wypłatę

świadczeń po osiągnięciu wieku emerytalnego przez członków

funduszu. Do OFE trafia część składki na ubezpieczenie

emerytalne za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń

Społecznych, w wysokości 7,3% podstawy wymiaru tej składki.

W założeniu mniejsza część składki, która trafi do OFE

powinna być pomnażana bardziej efektywnie niż większa część

składki (12,22 %) pozostająca w ZUS. Przy korzystnych

długofalowych wynikach OFE, kapitał, który został

zgromadzony na rachunku funduszu może być znacznie

większy niż suma zwaloryzowanych składek emerytalnych na

koncie ubezpieczonego w ZUS. Jednakże kryzys finansowy,

który ogarnia wszystkie gospodarki świata, pokazuje, że

w skutek błędnego zarządzania powierzonymi środkami oraz

wahaniami w gospodarce może dojść do nieznacznego

przyrostu, a nawet do spadku ich pierwotnej wartości.



Dwa podstawowe źródła tworzenia kapitału
emerytalnego stanowią: składka emerytalna
(im wyższy wolumen składek, tym więcej
jednostek rozrachunkowych) i zyski z
inwestycji (im wyższe, tym wyższa wartość
jednostki rozrachunkowej) Jako, że OFE
stanowią obligatoryjną część
zabezpieczenia emerytalnego, polityka
inwestycyjna tych podmiotów podlega
regulacji państwa.



Działalność inwestycyjna otwartych funduszy

emerytalnych powinna dążyć do osiągnięcia

maksymalnego stopnia bezpieczeństwa i rentowności

dokonywanych lokat. Te dwa cele wydają się być ze

sobą sprzeczne, ponieważ inwestując w myśl zasady

bezpieczeństwa powierzonych środków sami obniżamy

ich rentowność. Natomiast inwestując zgodnie z

zasadą maksymalnej rentowności powodujemy, że ich

bezpieczeństwo może ulec obniżeniu. Wobec takiego

problemu ustawodawca wprowadził kategorie lokat w

jakie mogą być lokowane środki funduszy. Zgodnie z

ustawą do takich instrumentów finansowych, w które

otwarty fundusz może lokować swoje aktywa możemy

zaliczyć:



depozyty bankowe i bankowe papiery wartościowe – przy

czym w jednym banku nie może być ulokowanie więcej niż

5% wartości aktywów funduszu,



akcje spółek notowanych na regulowanym rynku giełdowym,



akcje spółek notowanych na regulowanym rynku

pozagiełdowym, akcje narodowych funduszy inwestycyjnych,



certyfikaty inwestycyjne funduszy inwestycyjnych

zamkniętych oraz jednostki uczestnictwa funduszy

inwestycyjnych otwartych i specjalistycznych funduszy

inwestycyjnych otwartych,



dłużne papiery wartościowe wyemitowane przez jednostki

samorządu terytorialnego oraz spółki publiczne,



listy zastawne,



kwity depozytowe.



Przytoczone kategorie lokat powinny stanowić

łącznie nie mniej niż 90% wartości aktywów

funduszu emerytalnego. Dodatkowo ustawa

definiuje inwestycje, których nie wolno dokonywać

otwartemu funduszowi emerytalnemu. Są to akcje

lub inne papiery wartościowe emitowane przez

PTE zarządzające funduszem, jego akcjonariuszy

lub podmioty z nimi związane. Fundusze

pracownicze pod względem kategorii lokat mają

większą swobodę, jednak one również muszą

przestrzegać szeregu restrykcji. W przypadku

osiągania stopy zysku w ciągu 24 miesięcy

mniejszej niż ustawowa minimalna stopa zwrotu,

finansowaniem niedoboru zajmuje się specjalnie

do tego powołany Fundusz Gwarancyjny.



Minimalna stopa zwrotu służyć ma
zapewnieniu maksymalnego stopnia
bezpieczeństwa lokowanych przez OFE
aktywów. Jest to minimalna dopuszczalna
zyskowność inwestycji pojedynczego OFE.
Wynosi ona albo 50% średniej ważonej stopy
zwrotu wszystkich funduszy albo osiąga
wysokość średniej ważonej stopy zwrotu
wszystkich funduszy pomniejszonej o 4pkt.
procentowe, w zależności od tego która z
tych wartości jest niższa.

W przypadku gdy fundusz nie osiągnie minimalnej
stopy zwrotu, konieczne jest pokrycie niedoboru.
Istnieje kilka źródeł tego wyrównania:



umorzenie jednostek rozrachunkowych

zgromadzonych na rachunku rezerwowym;



umorzenie jednostek rozrachunkowych

zgromadzonych przez dane PTE na rachunku części
dodatkowej Funduszu Gwarancyjnego;



środki własne PTE;



Pozostałe środki Funduszu Gwarancyjnego;



Skarb Państwa. Istnienie Skarbu Państwa jako

ostatecznego płatnika (gwaranta) minimalnej stopy
zwrotu dla oszczędności emerytalnych stanowi
(pośrednią) gwarancję państwa dla wysokości
emerytury bazowej z części obligatoryjnej.

Otwarty fundusz emerytalny tworzony jest
przez Powszechne Towarzystwo
Emerytalne. W tym celu wymagane są
następujące działania:



nadanie funduszowi statutu,



zawarcie umowy z depozytariuszem o

przechowywanie aktywów funduszu,



uzyskanie zezwolenia na utworzenie

funduszu,



wpisanie funduszu do rejestru funduszy.



Statut określa relacje między funduszem a
jego członkami. W szczególności określa
zasady prowadzenia polityki lokacyjnej,
strukturę kosztów obciążających fundusz
i sposób ich pokrywania oraz kwestie
dotyczące wysokości opłat pobieranych
przez towarzystwo od członków funduszu.
Każda zmiana w statucie wymaga zgody
KNF.



Kapitał emerytalny członków danego OFE
przechowywany jest w banku depozytariuszu.
W przeciwieństwie do PTE jeden bank może
być bankiem depozytariuszem dla kilku OFE
jednocześnie. Depozytariuszem może być
Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych lub
bank spełniający określone warunki, m.in.:
posiadający fundusze własne w wysokości co
najmniej 100 mln euro, nie posiadający akcji
towarzystwa zarządzającego funduszem, nie
będący pożyczkodawcą lub kredytodawcą
tego towarzystwa i funduszu, którego aktywa
przechowuje.

Depozytariusz

Otwarty fundusz emerytalny

BRE Bank S.A.

Bankowy OFE
OFE Polsat
AXA OFE

Bank Polska Kasa Opieki S.A.

OFE PZU „Złota Jesień”
AEGON OFE

Deutsche Bank Polska S.A.

Allianz Polska OFE

Bank Handlowy w Warszawie S.A.

Amplico OFE
AVIVA
Generali OFE
ING OFE
Pekao OFE
OFE Pocztylion
Noreda OFE

PKO BP SA

OFE WARTA



Z chwilą wpisania funduszu do rejestru nabywa on

osobowość prawną, co chroni zgromadzone przez

niego środki w razie upadłości towarzystwa

zarządzającego. Istotną kwestią w przypadku

funduszy emerytalnych jest członkowstwo w

funduszu. Ustawa nakłada obowiązek na każdego

pracownika do uczestnictwa w otwartym funduszu

emerytalnym. Ponieważ oszczędzanie w funduszu

jest obowiązkowe i ma na celu zgromadzenie

środków do zapewnienia utrzymania na starość,

lokaty zawierane przez fundusz muszą wykazywać

się znacznym poziomem bezpieczeństwa. Oznacza

to, że powierzone środki muszą być lokowane w

walory charakteryzujące się niskim poziomem

ryzyka – przede wszystkim są to obligacje Skarbu

Państwa lub inne gwarantowane przez państwo

papiery wartościowe.



Ważną kwestią omawianą przy funduszach
emerytalnych jest brak możliwości zarządzania
zgromadzonymi środkami oraz wycofania ich przez
uczestników wcześniej, tj. przed osiągnięciem

wieku emerytalnego. Jest to jednoznaczne z
brakiem możliwości wyboru odpowiedniej dla
siebie strategii inwestycyjnej, a także z
ograniczeniem możliwości aktywnej alokacji
zgromadzonych środków przez członka funduszu.
Ma to mu zapewnić środki do utrzymania w wieku
emerytalnym, a nie przysporzyć korzyści
finansowych w danym momencie planu

emerytalnego.



Za „powierzenie pod opiekę” funduszowi składek,

ten pobiera od członków opłaty, które finansują

działalność funduszu. W przypadku pogorszenia

się sytuacji funduszu lub chęci poprawy jego

pozycji istnieje możliwość fuzji lub przejęć

funduszy emerytalnych. Odbywa się to jednak

pod ścisłym nadzorem organu nadzorczego, m. in.

po to, aby żaden z funkcjonujących funduszy nie

zdobył pozycji monopolisty. Dla możliwości

bieżącej kontroli kondycji finansowej funduszy

został wprowadzony obowiązek publikacji

półrocznych i rocznych sprawozdań finansowych.

Pozwala to na monitorowanie pozycji na rynku

każdego z funduszy oraz na ocenę jakości

i trafność dokonywanych inwestycji.



W przypadku likwidacji funduszu emerytalnego

jego środki zostają przeniesione do funduszu

zarządzanego przez towarzystwo, które przejęło

zarządzanie nad likwidowanym funduszem .



Likwidacja otwartego funduszu emerytalnego

następuje w momencie kiedy organ nadzoru, czyli

KNF wydaje decyzję o cofnięciu zezwolenia na jego

utworzenie w przypadku kiedy zostaje stwierdzone,

że fundusz lub towarzystwo rażąco lub uporczywie

narusza przepisy ustawy, statutu funduszu lub

towarzystwa, albo w przypadku prowadzenia

działalności na niekorzyść członków funduszu.



Cofnięcie zezwolenia następuje w momencie

ogłoszenia upadłości lub otwarcia likwidacji

towarzystwa emerytalnego.



W okresie gromadzenia środków w OFE
podlegają one zarówno wspólności majątkowej
jak i dziedziczeniu.



W momencie rozwodu środki zgromadzone w
otwartym funduszu emerytalnym podlegają
podziałowi między małżonków, którzy posiadają
wspólnotę majątkową. Środki przypadające
byłemu współmałżonkowi w wyniku podziału
majątku wspólnego są przekazywane na jego
rachunek do OFE. Ich przelew odbywa się na
zasadzie tzw. wypłaty transferowej.



W przypadku śmierci uczestnika otwartego funduszu jego
środki zebrane na indywidualnym koncie wypłacane są
najbliższej rodzinie lub innym osobom uposażonym. Połowa
środków zgromadzonych na rachunku zostaje przekazana na
rachunek współmałżonka, w zakresie, w jakim środki te
stanowiły przedmiot małżeńskiej wspólności majątkowej.
Jeżeli drugi z małżonków nie posiada rachunku w OFE i nie
wskaże rachunku w jakimkolwiek OFE, fundusz otwiera
rachunek dla tej osoby i przekazuje tam wypłatę transferową.



Pozostała część oszczędności zmarłego przypada osobie
wskazanej przez niego, a w przypadku nie wskazania takiej
osoby – członkom najbliższej rodziny w równych częściach, a
w razie ich braku, w ostatniej kolejności – spadkobiercom.
Fundusz dokonuje wypłaty środków należnych osobie
wskazanej lub spadkobiercom w terminie 3 miesięcy od dnia
przedstawienia funduszowi odpowiednich dokumentów.
Wypłata ta następuje w formie jednorazowej wypłaty lub w
formie wypłaty w ratach płatnych przez okres nie dłuższy niż
2 lata.



Przynależność do OFE jest obowiązkowa dla

wszystkich osób czynnych zawodowo. Wyjątek

stanowią urodzeni przed 1 stycznia 1949 roku,

których nowy system emerytalny nie objął, oraz

osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r. a przed 1

stycznia 1969 r., które do OFE mogą przystąpić ale

nie muszą. W przypadku osób obowiązkowo

objętych II filarem decyzja o wyborze funduszu jest

bardzo istotna i trudna. Jeżeli nie podejmą oni

takiej decyzji w odpowiednim czasie, wybór

funduszu nastąpi w drodze losowania

przeprowadzonego przez ZUS. Losowanie jest

jednocześnie sposobem uzyskania członkowstwa w

wylosowanym otwartym funduszu emerytalnym, co

oznacza, że nie potrzeba już zawierać umowy.



Losowanie odbywa się spośród otwartych
funduszy emerytalnych, które uzyskały
stopy zwrotu wyższe niż średnie ważone
stopy zwrotu w dwóch ostatnich okresach
rozliczeniowych, i których aktywa na koniec
drugiego okresu rozliczeniowego z roku
poprzedniego nie przekraczały 10%
wartości aktywów netto wszystkich
otwartych funduszy emerytalnych.
Losowanie przeprowadzane jest przez ZUS
w ostatnim dniu roboczym stycznia

OFE

Liczba
członków w
dniu
2006-09-29

Saldo
transferów w
okresie
IX 2006-IX
2009

Losowania w
okresie
IX 2006-IX
2009

Umowy
pierwszorazow
e w okresie
IX 2006-IX
2009

Liczba
członków w
dniu
2009-09-30

AEGON

372 663

-66 531

0

42 883

762 676

Amplico

1 027 946

-130 106

116269

88 518

1 105 097

Allianz Polska

300 034

28 845

0

71 865

388 518

AVIVA

2 599 085

980

0

342 217

2 898 121

AXA

521 493

150 826

18 800

85 764

768 277

Bankowy

439 372

-30 495

0

29 680

421 803

Generali

466 576

28 754

116 217

34 522

670 117

ING

2 372 589

104 701

0

536 785

2 898 240

Nordea

678 485

-13 490

0

178 899

813 793

Pekao

243 713

-14 703

75 499

52 463

350 057

Pocztylion

361 553

-31 821

37 360

79 331

471 381

Polsat

269 178

-29 696

116 270

7 445

328 107

PZU „Złota
Jesień”

1 883 898

29 204

0

232 405

2 092 524

Skarbiec-
Emerytura

445 382

-17 046

0

31 158

Warta

279 282

-9 420

77 402

15 580

313567

Razem

12 261 249

0

557 817

1 829 515

14 282 278

2006-09-29

2009-09-30

WAN w mln zł

Udział w

rynku w %

WAN w mln zł

Udział w

rynku w %

AEGON

2 447,60

2,3

6 891,50

4,1

Amplico

8 812,90

8,4

13 031,30

7,7

Allianz Polska

2 628,90

2,5

4 671,40

2,8

AVIVA

28 227,10

26,8

42 961,60

25,5

AXA

4 320 80

4,1

8 486,60

5

Bankowy

3 342,30

3,2

4 699,50

2,8

Generali

3 702,70

3,5

7 143,20

4,2

ING

24 472,70

23,2

40 717,20

24,2

Nordea

3 867,90

3,7

6 403,90

3,8

Pekao

1 672,70

1,6

2 679,60

1,6

Pocztylion

2 130,60

2

3 294,90

2

Polsat

963,8

0,9

1 598,80

1

PZU „Złota Jesień”

14 428,10

13,7

23 238,10

13,8

Skarbiec-
Emerytura

2 815,90

2,7

-

-

Warta

1 637,5

1,6

2 460,20

1,5

Razem

105 468,40

100

168 277,80

100



Na dzień 30.09.2009 roku rynek PFE składał się
z 5 podmiotów (Telekomunikacja Polska, Nowy
Świat, Nestle Polska, Unilewer Polska, PZU
„Słoneczna Jesień”).



Łączna wartość aktywów netto PFE na koniec
września 2009 roku kształtowała się na poziomie
1,27mld złotych (wzrost w okresie ostatnich 36
miesięcy o 64,5%).



Aktywa zgromadzone w tej formie pracowniczych
programów emerytalnych stanowiły na koniec
września 2009 roku 0,75% aktywów netto OFE



Dominującą pozycję na rynku PFE
pod względem zarządzanych
aktywów netto zajmował na koniec
analizowanego okresu Pracowniczy
Fundusz Emerytalny
Telekomunikacji Polskiej.
Dysponował on aktywami o wartości
0,8 mld zł, co dawało mu 63,1%
udziału w rynku

.

Nazwa OFE

WJR

Stopa zwrotu w
okresie

29-09-2006

30-09-2009

Generali

25,71

28,38

10,39%

AXA

24,34

26,78

10,03%

Amplico

23,57

25,88

9,80%

Allianz

23,07

25,27

9,54%

Pekao

23,65

25,67

8,54%

PZU

25,09

27,22

8,49%

AEGON

24,54

26,59

8,35%

Pocztylion

23,35

25,21

7,97%

Polsat

27,74

29,75

7,25%

Nordea

25,57

27,3

6,77%

Bankowy

24,4

26,03

6,68%

ING

26,88

28,53

6,14%

AVIVA

25,02

26,54

6,08%

WARTA

25,89

27,28

5,37%

Średnia ważona stopa zwrotu

7,91%

Minimalna stopa zwrotu

3,91%

OFE

2008

2009

AEGON

-313,7

860,1

Allianz Polska

-440,8

559,0

Amplico

-1 663,2

1 688,7

AVIVA

-5 997,7

5 045,8

AXA

-837,9

1 018,2

Bankowy

-606,8

620,8

Generali

-753,1

954,6

ING

-5 099,2

5 076,8

Nordea

-681,9

721,6

Pekao

-344,7

335,9

Pocztylion

-373,2

395,2

Polsat

-248,0

276,2

PZU „Złota Jesień”

-2 854,2

2 811,3

Skarbiec-Emerytura

-546,9

-

Warta

-311,8

295,7

Razem

-21 073,3

20 659,9