Zdrowie zbiorowości i

Zdrowie zbiorowości i

mierniki stanu zdrowia.

mierniki stanu zdrowia.

Lek. med. Ilona Miśkowiec- Wiśniewska

Asystent

Katedra i Zakład Higieny i Epidemiologii

Collegium Medicum im.L. Rydygiera w

Bydgoszczy

Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Zdrowie zbiorowości-

to stan dynamicznej równowagi między populacją a
otoczeniem, zapewniający jej możliwość przetrwania
i rozwoju dzięki korzystnemu kształtowaniu cech
biologicznych jednostek oraz pomyślnym zmianom w
środowisku.

Rodzaje zmienności zjawisk zdrowotnych w
czasie:

sekularna

- zmiany w następstwie chorób, zgonów

lub innych zjawisk zdrowotnych na przestrzeni
długiego okresu czasu
(wielu dziesiątków lat), np. zmienność poziomu
umieralności

okresowa

- zmiany zwykle regularne cykliczne w

występowaniu choroby (przedziały kilku lub
kilkunastoletnie), np. choroby zakaźne jak płonica (5-
10 lat)

sezonowa

- dotyczy głównie chorób zakaźnych,

zmiany występują w różnych porach roku, także
obserwuje się sezonowe zaostrzenia chorób
przewlekłych

gwałtowne zmiany w częstości występowania
choroby w krótkich okresach czasu,

charakterystyczne zwykle dla pojedynczego czynnika
chorobowego

(nagła zwyżka zapadalności =

epidemia)

Mierniki zdrowia populacji:

Mierniki zdrowia populacji:

negatywne

negatywne

-

-

oparte są one na określeniu

oparte są one na określeniu

rozpowszechniania zgonów, chorób i inwalidztwa.

rozpowszechniania zgonów, chorób i inwalidztwa.

-

-

Mierniki oparte na zgonach

Mierniki oparte na zgonach

mają postać

mają postać

współczynników

współczynników

wyrażających liczbę zgonów zanotowanych w

wyrażających liczbę zgonów zanotowanych w

pewnym okresie

pewnym okresie

czasu .

czasu .

-

-

Mierniki oparte na rozpowszechnianiu chorób

Mierniki oparte na rozpowszechnianiu chorób

, mają

, mają

postać

postać

współczynników wyrażających liczbę przypadków

współczynników wyrażających liczbę przypadków

zachorowań

zachorowań

pozytywne

pozytywne

-

-

dostarczają informacji o stopniu

dostarczają informacji o stopniu

adaptacji organizmu lub łączą się ze zmniejszonym

adaptacji organizmu lub łączą się ze zmniejszonym

ryzykiem zachorowania

ryzykiem zachorowania

ryzyka choroby

ryzyka choroby

-

-

dostarczają informacji o takich

dostarczają informacji o takich

właściwościach lub poziomie cechy, których obecność

właściwościach lub poziomie cechy, których obecność

zwiększa szansę wystąpienia danej choroby

zwiększa szansę wystąpienia danej choroby

Pozytywne mierniki zdrowia -

Są to miary zdrowia, które informują o stopniu
adaptacji organizmu lub łączą się ze zmniejszonym
ryzykiem zachorowania.

Wyróżnia się mierniki rozwoju i sprawności

.

mierniki sprawności czynnościowej-

dostarczają

informacji o stanie przystosowania ustroju do
środowiska zewnętrznego.

mierniki rozwoju

–to zmienne opisujące rozmiary

ciała, bądź jego ciężar (pomiary długości ciała,
poszczególnych jego odcinków, ciężar, powierzchnia,
objętość)

mierniki ryzyka zachorowania lub zgonu-

to

zarówno cechy genetyczne jak i wpływ środowiska,
które u danej osoby mogą

zwiększyć

prawdopodobieństwo wystąpienia choroby

Pozytywne mierniki zdrowia:

1)

długi przeciętny okres życia człowieka,

2)

dobry stan odżywienia- wyrażony korzystnym

stosunkiem ciężaru
ciała do wzrostu w określonej grupie wiekowej,

3)

dobry stan: wzroku, słuchu, rozwoju umysłowego,

prawidłowa
budowa i postawa ciała,

4)

dobry stan uodpornienia przeciw chorobom

zakaźnym,

5)

dobre warunki środowiskowe i mieszkaniowe,

6)

dobre warunki nauki i pracy- eliminujące wpływ

czynników
szkodliwych dla zdrowia,

7)

należyty stosunek czasu pracy do czasu

odpoczynku,
odpowiednie warunki rekreacji,

8)

niskie wskaźniki spożycia alkoholu, tytoniu i innych

używek,

9)

niski wskaźnik wypadków komunikacyjnych,

domowych,
wypadków przy pracy

Negatywne mierniki zdrowia

Współczynniki:

- zgonów
- śmiertelności
- zapadalności
- chorobowości

Są to najpowszechniej stosowane mierniki oparte na
określeniu rozpowszechnienia zgonów, chorób i
inwalidztwa.
Umożliwiają one określenie bieżącej sytuacji
zdrowotnej .

Umieralność-

liczba zgonów w badanej populacji w

danym okresie czasu

śmiertelność-

odsetek zgonów wśród osób chorych

na ściśle określoną chorobę

Badanie umieralności.

Cel badania:

- określenie prawdopodobieństwa zgonu w

danej populacji w wybranym okresie czasu.

Umieralność wyrażamy współczynnikiem podającym

liczbę zgonów na jednostkę ludności w określonym
czasie.

Jednostką ludności ( K)

w stosunku do której przelicza

się zwykle liczbę zgonów, jest 1 tys., 10 tys., 100 tys.
lub 1 mln.

W

celu poprawnego obliczenia wsp

. umieralności,

konieczne jest

zdefiniowanie jednostek czasu, ludności,

przyczyn zgonów oraz ustalenie rodzaju populacji

( pop. generalna, lub jej część wg wieku, płci, zawodu)

Potrzeba analizy wsp.

umieralności w odniesieniu

do poszczególnych grup populacji,

wynika z tego,iż

ryzyko zgonu zależy od wielu czynników

jak: wiek,

płeć, budowa fizyczna, czynniki środowiskowe.

Umieralność nie jest zbyt dobrym i pełnym
wskaźnikiem oceny stanu zdrowia

ludności,

ponieważ

prawdopodobieństwo

wystąpienia

zgonu

jest niejednakowe w rożnych schorzeniach

a szereg

chorób nie kończy się śmiercią.

Umieralność

jest wartościową miarą

tylko w

odniesieniu do chorób o wysokim współczynniku
śmiertelności

( np. nowotwory złośliwe)

Stan zdrowia ludności Polski na

podstawie danych o umieralności.

STATYSTYKA

1.

Stan zdrowia ludności po roku 1991

ulega systematycznie

pewnej poprawie

, jednak w stopniu generalnie

niewystarczajacym.

2.

Przeciętna długość życia

w Polsce w 2001 wynosiła :

- dla mężczyzn - 70,2 lat, ( krócej o ponad 5 lat do UE)
- dla kobiet – 78,4 lat, ( krócej o ponad 3 lata do UE)
- jest ona

wyraźnie krótsza niż w krajach UE.

3.

W miastach

– mężczyźni żyją o 6 m-cy dłużej niż na wsi,

- kobiety żyją o 6 m-cy krócej niż na wsi.

[ miasta M >K, wieś K >M]

4.

Najkrócej żyją

mieszkańcy

woj. łódzkiego-

statystyki

wieloletnie, sytuacja pogłębia się
- w 2001r „M ” z woj. łódzkiego, żyli krócej o 3,6 roku niż „M”
z

woj. małopolskiego

[ M z w. łódzkiego o 3,6 roku < M z w. małopolskiego]

[ K z w. łódzkiego o 2,5 roku < K z w. podlaskiego]

5.

Główna przyczyna zgonów-

Główna przyczyna zgonów-

I miejsce

-

-

choroby ukł. krążenia

,

,

- większe zagrożenia w Polsce > innych krajach UE

- większe zagrożenia w Polsce > innych krajach UE

- szczególnie choroby naczyń mózgowych.

- szczególnie choroby naczyń mózgowych.

6.

Nowotwory złośliwe

-

-

II przyczyna

zgonów,

zgonów,

-

-

↑ neo j. grubego, gr. krokowego, rak płuc u kobiet

↑ neo j. grubego, gr. krokowego, rak płuc u kobiet

- największe zagrożenie neo złośliwym- rak oskrzeli i płuc

- największe zagrożenie neo złośliwym- rak oskrzeli i płuc

- sytuacja jest gorsza niż w innych krajach UE, ale nieco

- sytuacja jest gorsza niż w innych krajach UE, ale nieco

lepsza niż

lepsza niż

w przypadku chorób

w przypadku chorób

ukł. krążenia.

ukł. krążenia.

7.

Natężenie zgonów z powodu

Natężenie zgonów z powodu

ogółu przyczyn zewnętrznych

–

–

III miejsce

, trend spadkowy, ale Polska > UE

- najczęstsza przyczyna przedwczesnych zgonów M
- dominują: -

wypadki komunikacyjne-

wysoka l. zabitych

pieszych,

-

samobójstwa.

8.

Systematycznie ↓ umieralność niemowląt

,

jednak jest ona o ponad 50% wyższa niż w
innych krajach UE,

- najwyższa umieralność- woj. śląskie i woj.

dolnośląskie,

9.

Gdyby w Polsce natężenie umieralności = jak w

innych krajach UE, to liczba zmarłych byłaby o
ok. 96 tys. mniejsza niż faktycznie
obserwowana.

Współczynniki zgonu : - ogólne

- cząstkowe ( swoiste)

1) współczynnik umieralności ogólnej:

a / b x 1000

a- liczba zgonów ogółem w danym czasie
b – liczba ludności narażonej na ryzyko zgonu w
danym czasie.

W um.og. > 12 promili wysoki
W um.og.< 10 promili niski
W um.og. > 55 promili niebezpieczeństwo
wymarcia populacji

2) Współczynnik umieralności
proporcjonalnej

c / d x 100 %

c – liczba zgonów z powodu danej choroby
d – liczba chorych na tę chorobę

Swoiste współczynniki umieralności

( wiek, płeć,

( wiek, płeć,

przyczyna choroby):

przyczyna choroby):

3) swoisty współczynnik umieralności dla grupy wieku
30-40 lat

liczba zgonów osób w wieku 30-40 lat

liczba zgonów osób w wieku 30-40 lat

liczba ludności w wieku 30-40 lat narażonej na

liczba ludności w wieku 30-40 lat narażonej na

ryzyko zgonu

ryzyko zgonu

4) swoisty współczynnik umieralności dla kobiet

liczba zgonów kobiet

liczba zgonów kobiet

liczba kobiet narażonej na ryzyko zgonu

liczba kobiet narażonej na ryzyko zgonu

x
K

x K

5) swoisty współczynnik umieralności z powodu
choroby

liczba zgonów z powodu choroby

liczba ludności narażonej na ryzyko zgonu

Prawdopodobieństwo zgonu, które w 1 rż jest duże i
w 2 rż niewiele mniejsze w dalszych latach stopniowo
maleje i osiąga poziom najniższy w wieku szkolnym.
Od tej granicy wieku

prawdopodobieństwo zgonu

wykazuje

tendencję wzrostową

i wraz ze zbliżaniem

się

okresu starości

dochodzi

do wartości takich

samych jak u niemowląt
a następnie znacznie wyższych

.

Należy się spodziewać, że

w Polsce w związku ze

starzeniem się ludności

współczynnik umieralności

ludności będzie wzrastał

.

x
K

UMIERLNOŚĆ NIEMOWLĄT:

1) wsp.umieralności ogólnej niemowląt:

liczba zgonów niemowląt

0-11 m-ca

w roku badanym (X)

liczba urodzeń żywych ( ¼ roku X –1 + ¾ w roku X)

2) wsp.umieralności wczesnej niemowląt:

liczba zgonów niemowląt

0-27 doby życia

w roku badanym (X)

liczba urodzeń żywych ( ¼ roku X –1 + ¾ w roku X)

x 1000

x
1000

3) wsp.umieralności późnej niemowląt:

liczba zgonów niemowląt od 28 doby do 11 mc w roku badanym X

liczba urodzeń żywych ( ¼ roku X –1 + ¾ w roku X)

4) współczynnik umieralności okołoporodowej:

l.urodzeń martwych + l. zgonów niemowląt w wieku 0- 6 doby w
roku X

liczb urodzeń żywych i martwych w roku X

5) współczynnik martwo urodzonych płodów:

liczb urodzeń martwych

liczba urodzeń żywych + liczba urodzeń martwych

x
1000

x
1000

x

1000

Umieralność okołoporodowa

a także umieralność

wczesna niemowląt :

- następstwa wcześniactwa,
- urazy porodowe,
- wady wrodzone.

Umieralność późna

niemowląt;

- choroby ukł. oddechowego,
- choroby ukl. pokarmowego,
- choroby zakaźne

Pierwszy rok życia jest niebezpiecznym okresem
w życiu człowieka
Ryzyko zgonu w pierwszych 12 miesiącach po
urodzeniu jest znacznie większe niż w
jakimkolwiek inny, okresie z wyjątkiem wieku
starczego.
Zgony niemowląt związane są nie zawsze i nie
tylko z

przyczynami zdrowotnymi

lecz także w

ogromnym stopniu

zalezą od warunków

ekonomicznych i kulturowych środowiska

.

Umieralność niemowląt to nie tylko

zagadnienie

medyczne

, ale także

jeden z problemów

demograficznych społeczeństwa.

Dla celów epidemiologicznych przydatne są również

mierniki urodzeń i przyrostu naturalnego:

1) wsp. urodzeń

liczba urodzeń żywych

liczba ludności

2) wsp. płodności:

liczba urodzeń

liczba kobiet w wieku rozrodczym ( 15-49 rż)

3) wsp. przyrostu naturalnego:

liczba urodzeń żywych – liczb zgonów

liczby ludności

x 1000

x 1000

x
1000

Badania rozpowszechnienia chorób.

Statystyki chorobowości

dostarczają informacji o

chorobach

, które choć nie powodują zgonów,

mogą

przynieść cierpienie i straty materialne.

Na ich podstawie można

wnosić, czy spadek

umieralności łączy się ze zmniejszeniem częstości
choroby, czy jest tylko następstwem pomyślniejszego
jej przebiegu

.

Dane o chorobach

powinny być rozpatrywane w

powiązaniu z czynnikami środowiskowymi,
chemicznymi i fizycznymi-

mogącymi wywrzeć swój

wpływ na długo przed wystąpieniem choroby.

W przeciwieństwie do zgonu, który jest wydarzeniem
jednoznacznie określonym,

pojęcie choroby nie jest

jednoznaczne

.

Choroba:

- może pojawiać się i cofać,
- jej objawy bywają nieokreślone a nawet wyłącznie
subiektywne,
- używamy dla niej rożnych określeń:

choroba, niedomoga, zaburzenie, wada,

upośledzenie, uraz

Częstość występowania choroby można określić za
pomocą dwóch mierników:
1) chorobowości,
2) zapadalności

CHOROBOWOŚĆ I ZAPADALNOŚĆ;

chorobowość

- liczba wszystkich przypadków

zachorowań w określonym czasie.

zapadalność ( zachorowalność)-

liczba nowych

przypadków zachorowań w badanej populacji w
określonym przedziale czasu.

Pomiar chorobowości:

1) wsp. chorobowości okresowej ( całkowitej)-

jest to suma chorób lub chorych na przestrzeni

jest to suma chorób lub chorych na przestrzeni

określonego

określonego

czasu

czasu

2) wsp. chorobowości punktowej:

liczba chorych dana chorobę w danym czasie

liczba chorych dana chorobę w danym czasie

liczba ludności w tym czasie

liczba ludności w tym czasie

x K

Pomiar zapadalności;

Dotyczy przypadków nowych zachorowań.

1) wyrażony w formie mierzącej liczbę nowych
chorych

liczba nowych chorych

liczba ludności narażonej na ryzyko zachorowania

2) wyrażony w formie mierzącej liczbę nowych
zachorowań

liczba nowych zachorowań

liczba ludności narażonej na ryzyko zachorowania

Chorobowość (ch) = zapadalność (z) x czas
trwania choroby (t)

x K

x K

Dziękuję.