Orientacja

patogenetyczna

i salutogenetyczna

w psychologii klinicznej

Orientacje teoretyczne w
psychologii klinicznej



Orientacja patogenetyczna

•

poszukiwanie czynników

odpowiedzialnych za powstawanie
zaburzeń



Orientacja salutogenetyczna

•

poszukiwanie czynników

odpowiedzialnych za utrzymywanie
dobrego stanu zdrowia psychicznego

Zaburzenie psychiczne...
(DSM IV-TR)



... Zespół lub wzorzec zachowania albo

wzorzec psychologiczny mający znaczenie

kliniczne, związany w chwili występowania

z dolegliwością lub upośledzeniem lub z

istotnie zwiększonym ryzykiem śmierci,

bólu, inwalidztwa lub ze znaczną utratą

swobody działania.



... Uznany za przejaw dysfunkcji dotyczącej

zachowania, (dysfunkcji) psychologicznej

lub biologicznej u danego człowieka

Orientacja patogenetyczna



Pytanie o przyczyny choroby



Modele jednoczynnikowe



Modele dwuczynnikowe



Modele wieloczynnikowe

Paradygmaty wyjaśniające
zaburzenia psychiczne



Paradygmat biologiczny

•

Czynniki genetyczne

•

Czynniki neurochemiczne

•

Czynniki neuroanatomiczne



Paradygmat psychologiczny

•

Koncepcja psychodynamiczna

•

Koncepcja poznawcza

•

Koncepcja behawioralna

CZYNNIK

CHOROBO-

TWÓRCZY

(patogen)

CHOROBA X

(Zaburzenie)

Model jednoczynnikowy
(paradygmat biologiczny)

Model jednoczynnikowy
(paradygmat biologiczny)



Czynnik
chorobotwórczy
to np. :



bakterie, wirusy



uszkodzenia OUN



czynniki
biochemiczne



czynniki
genetyczne



ALE:



większość
chorób powstaje
wskutek
współdziałania
wielu
powiązanych ze
sobą czynników

Model dwuczynnikowy

PODATNOŚĆ

STRES

ZABURZENIE

Model dwuczynnikowy



PODATNOŚĆ



Predysponująca
przyczyna

lub



Predysponująca
podatność



STRES



Wywołująca
przyczyna

lub



Wywołujące
okoliczności

Ważne dla wystąpienia zaburzenia –
interakcja predyspozycji i okoliczności

Model wieloczynnikowy

CZ. GENETYCZNE

ANATOMICZNE

BIOLOGICZNE

CZYNNIKI

PSYCHOLOGICZNE

CZ. EKOLOGICZNE

KLIMATYCZNE

SPOŁ. - KULT.

Z

A

B

U

R

Z

E

N

I

E

Model biopsychospołeczny

Psycho

lo-

giczne

Biolo-

giczne

Społecz

ne

Czynniki

ryzyka

Stresory

biolog. Stresory

zadaniowe Stresory

środowiskowe

Predyspozycje

(WZA, temperament, emocje)

Reakcje fizjolog.

Zwiastuny choroby

CHOROBA

Orientacja salutogenetyczna



Dlaczego ludzie, mimo że podlegają
oddziaływaniu wielu patogenów
zachowują zdrowie, a w przypadku
jego załamania szybko do zdrowia
powracają?



Pytanie o przyczyny zdrowia

•

Aaron Antonowsky

Orientacja salutogenetyczna
koncepcja zdrowia



Normalny stan funkcjonowania -
dynamiczny stan braku równowagi,
wszechobecne stresory



Zdrowie = proces
równoważenia wymagań
(stresorów) i zasobów

Koncepcja zdrowia

H
E

DE

*

Poziom
zdrowia

Poziom zdrowia - stan równoważenia
procesów w czasie t, ocena obiektywna
(lekarz), subiektywna (pacjent)

Czynniki warunkujące poziom
zdrowia



Uogólnione zasoby odpornościowe



Stresory



Poczucie koherencji



Zachowania, styl życia

•

najmniej rozwinięty aspekt koncepcji

Uogólnione zasoby odpornościowe



Właściwości - jednostki, grupy,
środowiska - które pozwalają na
uniknięcie stresorów, usprawnienie
procesu radzenia sobie



Czynniki genetyczne, konstytucjonalne,
biochemiczne, społeczno-kulturowe



Cechy psychiczne (potencjały zdrowia)

•

poczucie tożsamości, wiedza, poczucie

kontroli

Stresory



Wymagania

•

nie ma gotowych ani zautomatyzowanych
reakcji adaptacyjnych

•

rodzą stan napięcia



Psycho-społeczne i fizyczno-
biologiczne



Ostre i przewlekłe



Egzogenne, endogenne, relacyjne

Poczucie koherencji



...globalna orientacja człowieka wyrażająca
stopień, w jakim człowiek ma silne, trwałe
choć dynamiczne poczucie pewności, że (1)
bodźce napływające ze środowiska
wewnętrznego i zewnętrznego mają
charakter strukturalizowany,
przewidywalny i wytłumaczalny; (2) ma
dostęp do środków, które pozwolą sprostać
wymaganiom, jakie stawiają te bodźce; (3)
wymagania te są warte wysiłku i
zaangażowania

Poczucie koherencji - składniki



POCZUCIE ZROZUMIAŁOŚCI

•

charakter poznawcza



POCZUCIE ZARADNOŚCI

•

charakter poznawczo-instrumentalny



POCZUCIE SENSOWNOŚCI

•

charakter motywacyjno-emocjonalny

SOC

C - MA - ME

Kontekst hist., polit., ekon., społ-kulturowy

Doświadczenie, źródła zasobów

Spójność

uczestnictwo

równowaga

Psychospoł.

Uogólnione

zasoby

odpornościowe

Biologiczne

Ocena

stresorów

Napięcie, stres

Stresory

endogenne

egzogenne

Radzenie

sobie

DE

HE

Badanie E. Bielawskiej-Batorowicz i M. Gorzeli
(2002)
korelacja SOC-29 i skal WHQ