UKŁAD WYDALNICZY

• Zasadniczą funkcją układu wydalniczego jest usuwanie z

organizmu zbędnych i trujących produktów przemiany
materii, takich jak mocznik, amoniak, kwas moczowy i
kreatynina.

• Ponadto funkcja nerek jest zachowanie równowagi wodno-

mineralnej ustroju.

• Do układu moczowego zaliczają się też odprowadzające

drogi moczowe: moczowody, pęcherz moczowy i cewka
moczowa.

• Na przekroju podłużnym nerki znajdują się dwie warstwy:

- zewnętrzna, zwana korą nerki
- wewnętrzna, rdzeń, który układa się w postaci trójkątnych
pól.
Wcięcie w nerce (wnęka nerkowa) nadaje jej
charakterystyczny kształt (fasolka). Do wnęki nerkowej
wchodzą naczynia nerkowe – żyły i tętnice oraz moczowód.
We wnętrzu nerki, bliżej wnęki znajduje się miedniczka
nerkowa, która na zewnątrz przechodzi w moczowód.

• Pęcherz moczowy – opróżniony pęcherz moczowy ma

wielkość małej cytryny, a wypełniony przybiera
gruszkowaty kształt.

• Jest to worek mięśniowy, położony w miednicy.
• Przeciętna pojemność: ok.700cm3. Ściana pęcherza

składa się z trzech warstw:
- błona śluzowa
- warstwa mięśniowa
- błona zewnętrzna

• U podstawy pęcherza tworzony jest (przez pęczki

włókien wokół ujścia cewki moczowej) mięsień
zwieracz, który nie pozwala na odpływ moczu. Poniżej
zwieracza pęcherza znajduje się zwieracz cewki
moczowej.

• Nefron - podstawowa jednostka funkcjonalno-

strukturalna nerki.

• Składa się z dwóch zasadniczych części: ciałko

nerkowe (kłębuszek nerkowy + torebka) oraz
kanalika nerkowego.

• Ciałko nerkowe - cześć nefronu zbudowana z

kłębuszka nerkowego (sieć dziwna) oraz

otaczającej go torebki (Bowmana)

• W ciałku nerkowym wyróżnić możemy:

• biegun naczyniowy - miejsce, w którym blaszka

zewnętrzna przechodzi w blaszkę wewnętrzną

(wnika t. doprowadzająca i odchodzi t.

odprowadzająca),

• biegun kanalikowy - miejsce, w którym światło

torebki przechodzi w kanalik bliższy.

• W ciałku nerkowym na zasadzie filtracji fizycznej

(tzw. filtracji kłębuszkowej) powstaje mocz

pierwotny (jest to przesączona krew pozbawiona

białek i elementów morfotycznych). W ciągu doby

obie nerki wytwarzają 110-220 litrów moczu

pierwotnego na dobę (dla porównania mocz

ostateczny to tylko ok. 1,5 litra

• Kanalik kręty I rzędu (bliższy) – powstał on ze

zwężenia torebki.

• Długość tej części wynosi około 14 mm, grubość

40-60 μm. Dochodzi tu do resorpcji zwrotnej
obowiązkowej (obligatoryjnej) oraz sekrecji
kanalikowej.

• Do krwi powraca woda, jony (np. Na

+

, K

+

, Ca

2+

,

Mg

2+

, Cl

-

), oraz związki organiczne (glukoza,

kwasy organiczne, aminokwasy), natomiast do
światła kanalika wydzielane są niektóre
substancje (np. kwas moczowy).

•

Pętla Henlego (inaczej pętla nefronu) - część odcinka

głównego nefronu współodpowiedzialna za

zagęszczanie moczu i prawidłową funkcję wydzielniczą

nerek

•

Nabłonek ramienia zstępującego jest przepuszczalny

dla wody, natomiast wstępujący dla jonów soli (czynnie

resorbuje jony i biernie mocznik).

•

W tej części nefronu dochodzi do zagęszczenia moczu

(im pętla dłuższa tym mocz bardziej zagęszczony),

ponieważ organizm nie chce tracić wody.

•

Nerki gadów nie posiadają pętli, a w przypadku ptaków

jest ona krótsza i nie zawsze posiada pętlę zstępującą

(ten typ pętli nazywamy pętlą krótką).

• Kanalik kręty II rzędu (dalszy) – jest to ostania

część nefronu, w której dochodzi do resorpcji
zwrotnej nadobowiązkowej (fakultatywnej), w
czego wyniku powstaje mocz ostateczny (około
1,5 litra na dobę).

• Kanalik dystalny uchodzi do większego kanału

zbiorczego. Ten dostarcza mocz do miedniczki
nerkowej.

Regulacja hormonalna

• Wazopresyna zwana inaczej antydiuretyną (ADH) – ten

neurohormon wytwarzany przez podwzgórze
(magazynowany w tylnym płacie przysadki) powoduje
zmniejszenie wydzielania moczu (działa
antydiuretycznie).

• Zwiększa przepuszczalność błony kanału dystalnego

(pobudza wchłanianie wody). Niedobór ADH powoduje
moczówkę prostą.

• Aldosteron i dezoksykortykosteron (mineralokortykoidy

nadnerczy) – powodują zwiększenie resorpcji sodu
(jonów Na

+

) i sekrecję potasu (jonów K

+

). Podnosi to

ciśnienie krwi.

Przepływ moczu

• Mocz jest wyprowadzany z piramid nerkowych ujściami

przewodów wyprowadzających przez kielichy nerkowe

do miedniczki nerkowej.

• Z miedniczki mocz przepływa do moczowodu i dalej do

pęcherza moczowego. Stamtąd usuwany jest na

zewnątrz przez cewkę moczową.

• Drogi wyprowadzające służą do transportowania moczu

z nerek, magazynowania go przez krótki czas oraz

usuwania go z organizmu.

• Tworzą je moczowody, żyły, tętnicy, pęcherz oraz cewka

moczowa.

• W ciałku nerkowym każdego nefronu następuje filtracja

krwi. Wówczas z naczyń włosowatych do torebki

nerkowej przedostaje się część osocza krwi.

• Płyn ten nosi nazwę moczu pierwotnego. Kiedy mocz

pierwotny przepływa przez kanalik nerkowy, potrzebne

organizmowi substancje przenikają z niego do krwi.

• Jednocześnie pobierana jest część wody, dlatego mocz

ulega zagęszczeniu. Tak powstaje mocz ostateczny,

który jest usuwany z organizmu.

• Wydalanie to proces polegający na usuwaniu

zbędnych, a nawet szkodliwych produktów, jak i

będących w nadmiarze produktów

metabolizmu.przemiany materii oraz wody

(osmoregulacja).

• U protistów niestrawione resztki ulegają egzocytozie.

Rośliny metabolity usuwają przez aparaty szparkowe.

• Zwierzęta wytworzyły specjalny układ wydalniczy,

który rozwija się i specjalizuje w zależności od typu

(układ protonefrydialny u płazińców, układ

metanefrydialny u pierścienic, narządy wydalnicze np.

cewki Malpighiego u stawonogów, neri u kręgowców).

• Zwierzęta amonioteliczne wydalają amoniak (głównie

wodne), urykoteliczne kwas moczowy (np. gady),

ureoteliczne mocznik (np. człowiek).

• Parzydełkowce (stułbiopławy, krążkopławy, cubozoa,

koralowce) posiadają jamę chłonąco–trawiącą (gastralną) –

otwór gębowy będący równocześnie otworem odbytowym.

Wydalanie zachodzi drogą dyfuzji – przez komórki

nabłonkowe lub jamę chłonąco–trawiącą (woda i nie

strawione resztki pokarmowe przez otwór gębowy).
Przez komórki nabłonkowe usuwane są szkodliwe produkty

przemiany materii (głównie amoniak).

• Płazińce posiadają układ protonefrydialny, ma postać

kanalików – nazwane nefrydium – umieszczonych w

parenchymie, zakończonych komórkami o specyficznej

budowie. Komórki te mają liczne gwiaździste wypustki oraz

skierowany do światła kanalika ruchliwy pęczek zlepionych

rzęsek przypominający płomyk świecy. Z tego powodu

nazywane są komórkami płomykowi. Jest to układ

zamknięty od strony jamy ciała. Główne funkcje:

osmoregulacyjna (utrzymanie odpowiedniego stężenia

płynów tkankowych), usuwanie zbędnych produktów

przemiany materii (dwutlenek węgla, amoniak i inne), przez

powierzchnię ciała.

• Nicienie -   Unikatowy (zbudowany z 1 – 3

komórek). Dwa podłużne kanały wydalnicze

biegnące w bocznych wałkach hypodermalnych

(wzdłuż ciała). Kanały te są ślepo zakończone,

łączą się w przednim odcinku, po stronie

brzusznej, we wspólny przewód wyprowadzający,

zakończony otworem wydalniczym. U większych

nicieni przypomina on swoją budową literę H.

Zaliczany do układu protonefrydialnego, lecz nie

występują tu komórki płomykowe. Układ

wydalniczy służy nicieniom przede wszystkim do

osmoregulacji, w mniejszym stopniu do usuwania

zbędnych i szkodliwych produktów przemian

materii. Końcowym produktem jest amoniak.

• Wrotki  Układ protonefrydialny. Kanaliki zbiorcze

uchodzą do kloaki. Występuje pęcherz moczowy.

• Piercienice- Typ metanefrydialny. Ułożone metamerycznie

narządy wydalnicze zwane metanefrydiami, są to orzęsione

lejki otwierające się do jamy ciała jednego segmentu,

kanalik wydalniczy przechodzi do następnego segmentu i

tam otwiera się otworkiem wydalniczym po bocznej stronie

ciała. Larwy Wieloszczetów mają układ protonefrydialny

Wydalany jest – mocznik (lądowe), amoniak (wodne) –

wsuwane dzięki ruchom rzęsek, dzięki prądom wywołanym

przez skurcze mięśni ścian ciała.

• U mięczaków występują nerki – przekształcone

metanefrydium (obecność lejków, którymi nerki otwierają

się do wtórej jamy ciała - worka osierdziowego). Z nerek

wybiegają moczowody uchodzące do jamy płaszczowej.

Większość mięczaków ma dwie nerki. U

wyspecjalizowanych ślimaków i głowonogów dwuskrzelnych

występuje jedna. U form wodnych usuwany jest – amoniak,

mocznik. U lądowych – kryształki kwasu moczowego.

Podstawowa rola nerki to utrzymywanie właściwego

ciśnienia osmotycznego w całym ciele mięczaka.

• U stawonogów przekształcone metanefrydia tworzą

gruczoły wydalnicze: gruczoły czułkowe i szczękowe u

skorupiaków (ich ujścia znajdują się u nasady czułków II

pary lub szczęk) oraz gruczoły biodrowe u pajęczaków.
U większości układ wydalniczy występuje w postaci

wypustek tzw. cewek Malpighiego, które mają postać,

zamkniętych od strony jamy ciała, cienkich, ślepo

zakończonych wypustek jelita, których ujście znajduje się

na granicy pomiędzy jelitem środkowym i tylnym.
Kanaliki zbierają zbędne i szkodliwe metabolity z płynu

wypełniającego jamę ciała (hemolimfa) i przekazują je do

jelita. Tam po resorpcji wody, razem z resztkami pokarmu

są usuwane na zewnątrz.
Cewki Malphiego występują u owadów, wijów i wyżej

uorganizowanych pajęczaków.
Stawonogi wodne wydalają głównie silnie rozcieńczony

amoniak. Lądowe, muszą oszczędzać wodę, przetwarzają

amoniak w związki azotowe słabo rozpuszczalne w wodzie

np. guanina u pajęczaków lub kwas moczowy u owadów.

CYKL MOCZNIKOWY

• Cykl metaboliczny występujący u ssaków i innych

wydalających mocznik zwierząt, w wyniku którego

powstaje mocznik z CO2 i amoniaku i grupy a-

aminowej kwasu asparaginowego.

• Do syntezy 1 cząsteczki mocznika konieczne są 3

cząsteczki ATP ( w efekcie cztery wiązania ulegają

hydrolizie, gdyż jedna z cząsteczek przechodzi w

AMP).

• Głównym miejscem, gdzie zachodzi cykl mocznikowy

jest wątroba.

• Przekształcenie L-ornityny do L-cytruliny i synteza

karbamoilofosforanu zachodzi w matriks

mitochondrialnej, a pozostałe reakcje w cytoplazmie.