WZÓR OSOBOWY
WYCHOWAWCY

dr hab. Alina Rynio, prof. KUL

„Młode pokolenia pragną by

dorośli pokazywali im dzisiaj

wartości i morale życia

prowadzącego do szczęścia,

lecz również chcą by

urzeczywistniając moralność

zgodną z nauczaniem

Kościoła, dostarczali im

wzorów do naśladowania,

które pomogą im

w budowaniu własnej

osobowości”

(Jan Paweł II, Przemówienie wygłoszone

podczas audiencji dla członków Rady

Światowej Unii Nauczycieli Katolickich 28 IV

1992)

Wzór osobowy

Wzór osobowy

•

Wzór osobowy - opis lub wyobrażenie jakiejś osoby,

której cechy lub czyny uważa się za godne

naśladowania. Oczekuje się od niej kształtowania

„nowego” człowieka o dojrzałej osobowości, zdolnego

przezwyciężyć różnego rodzaju społeczne i moralne

zagrożenia.

Z Dymkowski, Wzory osobowe Katechizmu Kościoła Katolickiego w katechezie współczesnej

•

„Wzór osobowy” odsyła do „autorytetu

pedagogicznego", a ten ujmuje jako układ swoistych

przymiotów

i kompetencji wychowawców, zwiększających ich

możliwości oddziaływania na wychowanków

(Leksykon Pedagogika)

Postać ta pozytywnie wyróżnia się z
otoczenia posiadaniem właściwości
cenionych przez innych
i ma świadomość, że sama jakkolwiek
uosabia cechy ideału to jednak go nie
stanowi i dlatego nie oczekuje, że inni musza
się do niej upodobnić bez względu na ich
indywidualne potrzeby i właściwości.
Wychowawczy wzór osobowy zawiera w sobie
przede wszystkim wymiar „bycia sobą” i
ukazuje go wśród różnych sytuacji i
uwarunkowań.

Wzorzec wychowawcy
chrześcijańskiego

•

zakłada stałe dążenie do doskonałości,
kierowanie się wzniosłymi zasadami i potrzebę
kształtowania postaw interpersonalnych"

•

wzór osobowy odnosząc się do relacji ja - ty
nie zakłada stanu absolutnej doskonałości, i
nie może być tylko teoretycznym zbiorem
idealnych cech, szczegółowych norm, czy
zasad postępowania człowieka, lecz zawiera w
sobie przede wszystkim wymiar "bycia sobą" i
ukazuje go pośród różnych sytuacji i
uwarunkowań.

Co decyduje wiarygodności
i atrakcyjności wychowawcy?

•

atrakcyjność osobowa ma swe źródło w fakcie,

że zazwyczaj odznaczający się pewnością,

prawością, mądrością, taktem i

doświadczeniem życiowym wychowawca,

urzeczywistnia swoje człowieczeństwo na

drodze wiary i komunii z prawdą i miłością, jest

przyjacielem Boga, pewnym rzeczy nigdy

niewidzialnych i kocha każdego człowieka

a w szczególności potrzebującego pomocy,

•

atrakcyjność tkwi także w stosowanej przez

wychowawcę metodyce działania.

Rola i znaczenie wzoru osobowego w
wychowaniu

"nie wychowa drugiego, kto siebie wychować nie umie, nie

opanuje wychowanka, kto ze sobą nie może dojść ładu”

Rola i znaczenie wzoru osobowego w
wychowaniu

•

W kryzysie znalazła się zdolność pokolenia dorosłych do wychowania własnych
dzieci. Przyczyn takiego stanu rzeczy jest wiele. W czasach panowania
„nowych katedr”, szkół i uniwersytetów, gazet i telewizji – nie tylko zniszczono
autorytety ale ogłoszono, że wolność jest brakiem więzi i historii, ogłoszono
też, że można stać się dorosłym nie przynależąc do niczego i nikogo.
Wystarczy w tym względzie iść jedynie za własnym odczuciem, gustem lub
upodobaniem.

•

Zgodnie z tym, co piszą sygnatariusze ogłoszonego w języku włoskim apelu –
zatytułowanego „Jeśli istniałoby wychowanie ludu wszyscy mieliby się
lepiej”[Czas by wychowywać] – normalnym stało się myślenie, „że wszystko
jest równowartościowe, a w gruncie rzeczy nic nie posiada wartości, jeśli nie
pieniądze, władza i pozycja społeczna. Żyje się tak, jak gdyby prawda nie
istniała, jak gdyby pragnienie szczęścia, z którego jest uczynione serce
człowieka, było przeznaczone na pozostawanie bez odpowiedzi”

•

„została zanegowana rzeczywistość, nadzieja pozytywnego sensu życia”. Stąd
też „pojawiło się ryzyko, że wyrośnie pokolenie młodych, którzy czują się
sierotami, bez ojców i bez mistrzów. Pokolenie ludzi zmuszonych do chodzenia
jak po ruchomych piaskach, zablokowanych wobec życia, znudzonych, a
czasem agresywnych, pozostających pod zwierzchnictwem mód i władzy.

Rola i znaczenie wzoru osobowego w
wychowaniu

•

wychowanie - wprowadzanie w całą rzeczywistość i

jej znaczenie,

•

uczenie rzeczy trudnych ludzi jeszcze niedojrzałych,

•

relacja dwóch wolności dokonująca się we

współpracy z dziedzictwem tradycji naszej kultury i

udziałem wzorów osobowych nauczycieli, których

mistrzostwo stanowi szczególne wyzwanie nie tylko

dla pedagogiki chrześcijańskiej

•

Czas na powrót wychowania dokonującego się

z udziałem mistrzów [Czas by wychowywać].

•

chodzi o przywrócenie należytego miejsca i roli

nauczyciela i wychowawcy w procesie wychowania

poprzez formowanie i rozwijanie ich mistrzostwa

pedagogicznego.

Pilna potrzeba powrotu do
wychowania z udziałem mistrzów i
wzorów osobowych

•

mistrzami wychowania są „ci, którzy wolności młodych

przekazują tradycję, którzy im towarzyszą w pełnym racji jej

weryfikowaniu, którzy uczą ich szanować i kochać samych

siebie i rzeczy.

•

Dorastanie do dojrzałej miłości wychowawczej  wymaga

nie tylko wczucia się w świat myśli i przeżyć wychowywanego,

ale wymaga także zrozumienia jego sytuacji obiektywnej,

właściwego doboru języka, odwagi demaskowania zagrożeń

wychowawczych, stawiania wymagań, egzekwowania

naturalnych konsekwencji błędów wychowanka a nawet

wykorzystania wychowawczej roli cierpienia.

•

W relacji do wychowywanego oznacza to odejście od

sformalizowanych i zbiurokratyzowanych form pracy

wychowawczej w szkole, gdzie nauczyciele wymuszają

posłuszeństwo i uległość uczniów i przywrócenie należytego

miejsca w wychowaniu autorytetom i zdrowo pojmowanej

dyscyplinie.

Podstawowe wymiary dojrzałości
osobowej wychowujących

•

"Aby dużo dać, trzeba dużo mieć" (M. Grzegorzewska)

•

"trzeba czuć potrzebę zdobywania wiedzy i umiejętności"

•

"Wartość budowy moralnej, którą wznosić musi w sobie

nauczyciel mieści w sobie pojęcie twórczości, która każe

człowiekowi świat zewnętrzny traktować jako bogate tworzywo

do kształtowania siebie i budowy swojej własnej osobowości"(...).

•

Wartość pedagoga mierzyć można wartością jego życia

wewnętrznego, heroizmem dnia codziennego, budzeniem

wartości w innych ludziach, udzielaniem im pomocy w rozwoju i

zagłębieniem się w nurt życia społecznego.

•

Tworzyć osobowość innych i nową przyszłość może tylko

człowiek wolny, etyczny, uspołeczniony i pełny. Pedagog powinien

być człowiekiem żywym, o bogatym życiu emocjonalnym i

twórczej postawie poszukująco-badawczej. Odpowiedzialne

wypełnienie zadań wychowawczych oprócz bezinteresownego

umiłowania duszy wychowanka i traktowania pracy z nim jako

powołania, wymaga gruntownego przygotowania merytorycznego

i metodycznego oraz ciągłego poszerzania wiedzy z zakresu

pedagogiki, psychologii, socjologii, medycyny i innych nauk.

Podstawowe wymiary dojrzałości
osobowej wychowujących

•

miłość dusz ludzkich a nie przygotowanie teoretyczne jest

najważniejszym czynnikiem wpływu wychowawczego

•

Praca nauczyciela, który nie czuje łączności duchowej z dzieckiem, który nie

potrafi bezinteresownie rozwijać w sobie tego twórczego uczucia, stanie się z

czasem bezpłodna, przeniknięta nudą i rutyną.

•

Dobroć człowieka, będąc największą wartością ujawnia się w udzielaniu pomocy

wszystkim potrzebującym i w budzeniu we wnętrzu człowieka tego co w nim

najlepsze. Z postawą miłości i niesienia dobra łączy się życzliwość, przychylność

dla dziecka, oraz troska o zapewnienie mu warunków do maksymalnego

rozwoju.

•

Nie można poznać dziecka bez gruntu, na którym ono wyrasta i bez zrozumienia

wiecznie zazębiającej się przyczynowości zjawisk życia społecznego. Bez

głębokiej znajomości środowiska wychowawczego, wniknięcia w wartość

dorobku kultury przeszłych pokoleń oraz wczucia się w tendencje rozwojowe

życia społecznego, nie jest możliwe wprowadzenie dziecka w świat kultury,

uczynienie go podmiotem i organizatorem życia własnego i szerszego otoczenia.

•

Praca nad wychowaniem człowieka wymaga stworzenia przez wychowawcę lub

zespół wychowawców atmosfery moralnej opartej na życzliwości, poszanowaniu

godności i wolności jednostki, zaufaniu i trosce o jego rozwój.

w postawie i osobowości nauczyciela i wychowawcy mówić o

dojrzałości intelektualnej, emocjonalnej i dojrzałość w działaniu

(M. Grzegorzewska)

Dojrzałość intelektualna
wychowujących

•

samoświadomość, wolność, odpowiedzialność,

ukształtowane sumienie, zgodność miedzy

przekonaniami a postawą, świadomość norm,

zasad, potrzeb własnych i innych, a także zadań

i obowiązków wobec siebie i wychowywanych,

nadto miłość do prawdy, piękna i dobra.

•

kształtowanie tak rozumianej dojrzałości

wymaga nie tylko uwagi ale i odwagi. Uwaga

potrzebna jest do permanentnej analizy

otaczającego świata, własnego doświadczenia i

przyjmowania odmiennych od obiegowych

kategorii myślenia

i działania. Zaś odwaga potrzebna jest by móc

dochować wierności samemu sobie.

Dojrzałość emocjonalna

•

Wobec tego, że uczucia odgrywają w życiu
człowieka tak wielką rolę nauczycielowi i
wychowawcy potrzebna jest znajomość
jego uczuć własnych i uczuć innych osób
po to aby wiedział jak ma kształtować
sferę życia uczuciowego swoich
podopiecznych i przeciwdziałał skutecznie
zniechęceniu, uprzedzeniom, wymuszonej
agresji czy zaniżonej samoocenie.

Dojrzałość w działaniu

•

Warunkowana jest głęboko ugruntowanym w

duszy nauczyciela i wychowawcy ideałem

wychowawczym i uporczywym dążeniem do

urzeczywistniania go w życiu codziennym.

Dojrzały w działaniu nauczyciel wytwarza w

swoim środowisku wychowawczym atmosferę

spokoju i pogody, która daje jego podopiecznym

poczucie swobody a zarazem bezpieczeństwa

koniecznych do tego aby rozwijać się normalnie

i umacniać we wszystkim, co dobre i

szlachetne. Znamiennym rysem osobowości tak

funkcjonującego nauczyciela winna być

zbliżona do cierpliwości długomyślność.

Atrakcyjność tkwiąca w
metodyce

•

integralność prowadzonej działalności
edukacyjnej,

•

konkretność,

•

spotkanie,

•

dialog

•

świadectwo

jako sposoby uzewnętrzniania się nauczycielskiej

dojrzałości

„Słowa nauki tu nie wystarczą : dzieci, lud, nie

słowem, lecz życiem uczyć trzeba, jak żyć mają”

E. Bojanowski

Potrzeba permanentnej formacji i
rozwijania mistrzostwa pedagogicznego
wychowujących

•

”Droga przez udzielanie pouczeń jest długa, natomiast przez przykład

krótka i skuteczna”

•

”Nie ma nic ważniejszego dla rozwoju osobowości niż zetkniecie się z

człowiekiem naprawdę wielkim, poddanie się wpływowi jego postaci. Ta

wielka postać wryje się w pamięć, zacznie na nas oddziaływać, inspirować

nas, będzie nam drogowskazem. Pobudzi nas także do walki. Najpierw

bowiem dopuszczamy do siebie cudzą wielkość, aby następnie rozpocząć

walkę o własną niezależność. Proces ten jest nieodłącznym elementem

naszego życia. Każdy powinien spotkać w życiu człowieka wielkiego

formatu. Może to być człowiek, który będzie wielki w ludzkich kategoriach.

A może to być święty, człowiek Boży. Człowiek powinien poddać się takiej

postaci, naśladować ją, powinna ona na nim wycisnąć piętno. Początkowo

to będzie proste naśladownictwo, ale z czasem zaczniemy tę postać

przeżywać dojrzalej, głębiej. Winna ona wryć się w nasz umysł i serce i stać

się siłą wewnętrzną kształtująca nasze zachowanie. Z czasem mimo całej

miłości do niej zaczniemy się bronić przed przewagą obcego elementu w

trakcie tej obrony stopniowo krystalizuje się moja własna natura – mówię o

tej postaci: choć tak bardzo cię kocham, nie jestem tobą, musze się określić

i być sobą. Takim ideałem może być człowiek żyjący współcześnie ze mną,

reprezentujący najwyższe cnoty ludzkie i boskie.(…) Ważny jest wybór

właściwej postaci. Człowiek taki nie może być zwodzicielem, lecz powinien

pomagać poszerzać horyzonty umacniać, rozwijać”.

Bóg daleki, Bóg bliski

Potrzeba permanentnej formacji i
rozwijania mistrzostwa pedagogicznego
wychowujących

•

Oprócz wyraźnego postawienia ideału doskonałości moralnej osoby
potrzebna jest również sama osoba, która stanowi realny wzór, a więc
osoba konkretna i realnie doskonała. Dlatego o prawdziwym
naśladowaniu możemy mówić jedynie wtedy, gdy mamy do czynienia z
osobą godną tego aby ją naśladować.

Potrzeba permanentnej formacji i
rozwijania mistrzostwa pedagogicznego
wychowujących

•

Każdy z nich pozostawił po sobie niezwykłą spuściznę pedagogiczną, po którą

powinniśmy sięgać wychowując współczesnych młodych i ich wychowawców.

•

Pozostawione przez nich charyzmaty wychowawcze, stosowane w nich zasady

wychowania, stawiane cele i metody czy cechy osobowościowe wychowawców takie

jak: dobroć, miłość, cierpliwość, empatia, bezinteresowność, radosne usposobienie

czy pracowitość zupełnie się nie starzeją i noszą znamię wiecznego trwania.

•

Dobra znajomość ich życia, działania i spuścizny mogą pomóc niejednemu

wypalonemu przedwcześnie współczesnemu nauczycielowi i wychowawcy i

uskuteczniać wychowanie nowych pokoleń po to, by potrafiły one odnaleźć się w

życiu odróżniając dobro od zła, prawdę od fałszu, to co się godzi od tego co się nie

godzi.

•

Wychowanie niezakotwiczone w autentycznej prawdzie i wolności staje się puste i

prowadzi do utraty własnej tożsamości. Dlatego też współczesny wychowawca

powinien zdawać sobie sprawę, że daje świadectwo, co tak naprawdę jest

najważniejsze na tym świecie i nie może sobie pozwolić na pokusę poddania się

niebezpieczeństwu niezrozumienia swojej roli i chowania głowy w piasek

sprowadzając swoją rolę jedynie do sprawowania swojego zawodu. Bycie

prawdziwym pedagogiem czy tego chcemy czy nie związane jest z powołaniem, do

którego się dorasta i które się odkrywa w pracy z drugim człowiekiem biorąc za

niego odpowiedzialność i nie niszcząc tego co jest w nim piękne, jedyne i

niepowtarzalne. Każdy pretendujący do bycia wzorem osobowym wie, że dobro

wychowanka jest najważniejsze. Zaś wychowując, musi dać coś z siebie i że tylko w

ten sposób można pomóc swoim wychowankom w przezwyciężeniu różnych form

kłamstwa, egoizmu i brzydoty.

•

Dziękuję za uwagę