Cykl miesiączkowy

dr n med. Dorota Rabiega

Katedra Zdrowia Matki i Dziecka

Ginekologiczno-Położniczy Szpital Kliniczny UM w

Poznaniu

Cykl

miesiaczkowy

Występowanie w regularnych odstępach czasu

powtarzających się zmian w obrębie narządów

rodnych kobiety i towarzyszących im zmian w

całym organizmie.

Służą one comiesięcznemu przygotowaniu zdolnej

do zapłodnienia komórki jajowej i

jednoczesnemu przygotowaniu błony śluzowej

macicy do zagnieżdżenia blastocysty.

Cykl miesiaczkowy

Dla uproszczenia skomplikowanych

zjawisk możemy wyróżnić trzy jego

części:



cykl hormonalny



cykl owulacyjny lub jajnikowy



cykl endometrialny lub maciczny

Fazy cyklu

miesiaczkowego



Faza krwawienia miesiączkowego (1-5 dzień

cyklu)



Faza folikularna (6-13 dzień cyklu)



Faza owulacyjna (14 dzień cyklu)



Faza lutealna (15-28 dzień cyklu)

Pierwszym dniem cyklu jest

pierwszy dzień krwawienia miesięcznego.

L

H

FS

H

Progester

on

Estradio

l

cy

k

l

h

o

rm

o

n

a

ln

y

cy

k

l

ja

jn

ik

o

w

y

cy

k

l

m

a

ci

cz

n

y

CYKL MENSTRUACYJNY

menstrua

cja

faza folikularna

faza lutealna

kształtuje się pęcherzyk

Graafa

owulacja

kształtuje się ciałko żółte

2 4 6 8 10 12 14 16 18 20

22 24 26 28

Regulacja cyklu
miesiączkowego odbywa się
przez złożony układ
hormonalny obejmujący:

•

mózg

•

przedni płat przysadki

•

jajniki

przysadka

skrzyżowani

e wzrokowe

podwzgórze

siodło tureckie

Podwzgórze

•

część międzymózgowia leżąca na

podstawie mózgu

•

stanowi centralne ogniwo w regulacji

hormonalnej ustroju

•

odpowiada za regulację temperatury

ciała, łaknienia, czynności seksualnych, snu
i czuwania

Neurohormony podwzgórza:

- liberyny

- stymulują

uwalnianie hormonów przez
przysadkę (RF)

- statyny

- hamują

uwalnianie hormonów
przysadkowych (IF)

Liberyny

GnRH (gonadoliberyna) - dekapeptyd, uwalnia
FSH, LH

TRH (tyreoliberyna) - uwalnia TSH, PRL

CRH (kortykoliberyna) - uwalnia ACTH

GHRH (somatoliberyna) - uwalnia GH

MRH (melanoliberyna) - uwalnia melanotropinę

VIP (wazoaktywny peptyd jelitowy) - uwalnia

PRL

Statyny

SIH (somatostatyna) - hamuje wydzielanie
GH, TSH

MIH (melanostatyna) - hamuje wydzielanie
melanotropiny

PIF (dopamina = prolaktostatyna) - hamuje
wydzielanie

PRL, TSH

Gonadoliberyna (GnRH)

wydzielana w sposób pulsacyjny:

faza folikularna 1 puls GnRH co 60-90

minut

faza lutealna 1 puls GnRH co 120-

360 minut

GnRH - regulacja wydzielania :

- neurotransmitery:

adrenalina, noradrenalina,

serotonina,melatonina

-

układ sprzężeń zwrotnych

:

Pętla długa

Pętla długa

-

sprzężenie zwrotne między gruczołem dokrewnym a podwzgórzem

i przysadką

Pętla krótka

-

// podwzgórzem a przysadką

Pętla otwarta

-

// podwzgórzem a ośrodkami

ponadpodwgórzowymi i korą mózgu

Pętla ultrakrótka

-

hamowanie syntezy przez hormon w obrębie samej komórki

GnRH – regulacja

wydzielania:

układ sprzężeń

zwrotnych

Faza

cyklu

Rodzaj

sprzęże

nia

Charakterystyka

Folikularna

+

Wysokie stężenia estradiolu

pobudza wydzielanie GnRH

Owulacja

+

Wysokie stężenia estradiolu i
niskie progestreonu pobudza

wydzielanie GnRH

Lutealna

_

Wysokie stężenie
progesteronu hamuje
wydzielanie GnRH

Przysadka - budowa

•

płat przedni (część gruczołowa)

-

wydziela

gonadotropiny (FSH, LH),

PRL, GH, TSH, ACTH

•

płat środkowy

- wydziela melanotropinę

•

płat tylny (część nerwowa)

- wydziela

wazopresynę i oksytocynę

FSH

•

łączy się z receptorami komórek

ziarnistych jajnika

•

stymuluje wzrost pęcherzyków w

jajnikach

•

razem z estradiolem wpływa na

pojawienie się

receptorów dla LH

LH

•

łączy się z receptorami komórek: otoczki

wewnętrznej, warstwy ziarnistej pęcherzyka
jajnikowego, ciałka żółtego

•

pobudza syntezę androgenów

FSH i LH –

regulacja

wydzielania:

układ sprzężeń

zwrotnych

Faza

cyklu

Rodzaj

sprzęże
nia

Charakterystyka

Folikularna

_

Wysokie stężenia estradiolu
hamuje wydzielanie FSH i LH

Owulacja

+

Wysokie stężenia estradiolu i
niskie progestreonu pobudza

wydzielanie FSH i LH

Lutealna

_

Wysokie stężenie
progesteronu hamuje
wydzielanie FSH i LH

Hormonalny mechanizm

owulacji

pik E

2

36 h

pik LH

36 – 42 h

owulacja

Dokończenie I mejozy,

oocyt w metafazie II

mejozy

Hormony sterydowe jajnika

•

Estrogeny:

17- estradiol (E

2

), estron (E

1

),

estriol (E

3

)

•

Androgeny:

testosteron , adrostendion,

niewielka ilość

S-DHEA, DHEA

•

Gestageny:

progesteron, 17-OH

progesteron

Enzymy steroidogenezy

Liczba atomów węgla

Hormony

płciowe

Cholesterol (27)

P-450 scc

Gestageny (21)

Pregnenolon

Progesteron

17-alfa-OH-progesteron

P-450 C-17

Androgeny (19)

Androstendion

Testosteron

Dihydrotestosteron

P-450 arom

Estrogeny (18)

Estron

Estradiol

Biosynteza estrogenów (teoria dwóch
komórek)

•

komórki tekalne pod wpływem LH

wytwarzają dwa hormony: testosteron i
androstendion

•

są one prekursorami dla: estradiolu i

estronu

•

testosteron i androstendion przechodzą do

wnętrza komórek ziarnistych i ulegają
aromatyzacji do estrogenów pod wpływem
FSH

Komórka tekalna

LH

Cholesterol



Testosteron, Androstendion

Komórka ziarnista

FSH

Testosteron  Estradiol

Androstendion  Estron

Estrogeny - funkcja biologiczna

1. rozwój drugo- i trzeciorzędowych cech
płciowych

2. wzrost błony śluzowej macicy, mięśnia
macicy

3. czynność skurczowa macicy, perystaltyka
jajowodów

4. wzrost, dojrzewanie, złuszczanie nabłonka
pochwy

5. wydzielanie śluzu przepuszczalnego dla
plemników

6. wzrost tkanki nabłonkowej, łącznej i

tłuszczowej

w gruczole

sutkowym

Estrogeny - funkcja metaboliczna

1. biosynteza tłuszczów, białek , zasad
purynowych i
pirymidynowych

2. wzrost syntezy fibrynogenu, plazminogenu
biorących

udział

w krzepnięciu krwi

3. wpływ na kość ( kościotworzenie)

4. kumulacja wody i sodu

5. rozmieszczenie tkanki tłuszczowej (kobiecy

typ

sylwetki)

6. wpływ na stan emocjonalny i reakcje
seksualne

Gestageny - funkcja biologiczna

1. zmiany wydzielnicze w endometrium

2. zmiany doczesnowe w błonie śluzowej po
implantacji

jaja płodowego

3. hamują perystaltykę jajowowodów,
relaksacja mięśnia

macicy

4. zmiany w śluzie szyjkowym (nie przepuszcza

plemników)

5. wzrost pęcherzyków gruczołowych w
sutkach, hamowanie rozplemu tkanki
nabłonkowej i łącznej

Gestageny - funkcja metaboliczna

1. wzrost stężenia glukagonu, wapnia ,
fosforu

2. zmniejszenie stężenia aminokwasów

3. działanie diuretyczne (blokowanie
aldosteronu)

4. wzrost podstawowej temperatury ciała

5. działanie antyandrogenne ( hamowanie
syntezy silnych androgenów

Androgeny obecne w surowicy
krwi kobiety
wytwarzane są w :

Jajnikach

25% testosteronu, 50%

androstendionu

Nadnerczach

90% S-DHEA, 80% DHEA

Biologiczna funkcja androgenów

1. rozwój drugo- i trzeciorzędowych cech płciowych
w okresie dojrzewania

2. w nadmiarze powodują nieprawidłowe owłosienie
u kobiety w miejscach typowych dla mężczyzny
(hirsutyzm) oraz zmiany sylwetki, barwy głosu,
łysienie, trądzik, przerost łechtaczki (wirylizacja)

3. wzrost masy mięśniowej

4. przyspieszają kostnienie nasad kości długich

5. wzrost libido i aktywności fizycznej

Cykl jajnikowy

Prawidłowy cykl miesiączkowy

jest wynikiem procesów, które
zaczynają się już

w płodzie płci żeńskiej, trwają przez

okres:

- dzieciństwa

- pokwitania

- dojrzewania

- pełnej dojrzałości płciowej

Około 7 miesiąca życia płodowego w obu

jajnikach znajduje się około

6 milionów

pęcherzyków,

z czego około

2 miliony

przetrwają do

chwili narodzin noworodka.

W okresie dojrzałości płciowej kobieta

ma około 400 000 komórek jajowych.

W całym okresie rozrodczym występuje

około 400 cykli, a więc tylko

0,1%

komórek jajowych owuluje.

Fazy rozwoju pęcherzyków

jajnikowych



niezależna od FSH i LH

od okresu płodowego do

okresu dzieciństwa



zależna od FSH i LH

okres dojrzałości płciowej

Rozwój pęcherzyków niezależny od

FSH/LH

nazwa

pęcherzy

ka

wielkoś

ć

charakterystyka

primordialny

< 60 m

Oocyt i pojedyncza warstwa komórek

pregranulozy

pierwotny

60 m

Oocyt i pojedyncza warstwa komórek

ziarnistych

wtórny

120 m

Oocyt i kilka warstw komórek ziarnistych

antralny

>200 m

Między komórkmi ziarnistymi pojawia się

jamka wypełniona płynem

Rozwój pęcherzyków zależny od

FSH/LH

rekrutacja

/selekcja/wzrost/dominacj

a

• Rekrutacja

to proces, w którym

pęcherzyki z puli wolno rosnących
pęcherzyków antralnych wchodzą na
drogę rozwoju zależną od gonadotropin
zakończoną owulacja lub atrezją.

Zachodzi w fazie lutealnej cyklu

poprzedzającego!

Rozwój pęcherzyków zależny od

FSH/LH

rekrutacja/

selekcja

/wzrost/dominacj

a

• Selekcja

zachodzi między 1-5

dniem

cyklu kiedy pęcherzyk w jajniku

osiągnie

wymiar 5mm

Rozwój pęcherzyków zależny od

FSH/LH

rekrutacja/selekcja/wzrost/

dominacj

a

• Pęcherzyk staje się dominujący

tydzień przed owulacją. Dominuje
wielkością nad pozostałymi
pęcherzykami.

Eliminacja pęcherzyków

Dotyczy pęcherzyków które po rekrutacji nie

uległy selekcji.

Zachodzi na drodze atrezji, która jest

fizjologicznym mechanizmem usuwania

nadmiaru komórek polegających na

pobudzeniu apoptozy (programowana śmierć

komórki).

Procesy warunkujące owulację



duże stężenie estradiolu



wyrzut gonadotropin



zwiększenie ciśnienia wewnątrz pęcherzyka



aktywacja enzymów proteolitycznych w ścianie

pęcherzyka /plazminogen/



wzrost produkcji prostaglandyny F2



dojrzałość jądrowa i cytoplazmatyczna komórki

jajowej; komórka jajowa w czasie owulacji

znajduje się w

metafazie II mejozy

Ciałko żółte



Powstaje w miejscu pękniętego pęcherzyka Graafa



Zasadnicze znaczenie dla funkcji ciałka żółtego ma jego

waskularyzacja (rozwój naczyń krwionośnych)



Sieć naczyń krwionośnych dostarcza cholesterolu z

którego powstaje progesteron



Po zapłodnieniu utrzymuje ciążę w I trymestrze, a hCG

podtrzymuje funkcję ciałka żółtego



Jeśli nie dojdzie do zapłodnienia w miejsce komórek

luteinowych

pojawiają się komórki tłuszczowe i tkanka

łączna /ciałko białawe/

Cykl endometrialny

Budowa błony śluzowej

macicy

1. warstwa podstawna

2. warstwa czynnościowa

:

a. warstwa zbita

b. warstwa gąbczasta

.

W czasie miesiączki następuje

oddzielenie błony śluzowej na

granicy miedzy warstwą

gąbczastą a podstawową.

Warstwa podstawowa stanowi

tkankę, z której regeneruje się

błona śluzowa

.

Fazy cyklu

miesiączkowego

(1)

• Miesiączkowa (złuszczenia)

– warstwa

czynnościowa składająca się z warstwy
gąbczastej i zbitej zostaje złuszczona.

• Z pozostałych elementów gruczołów

warstwy podstawowej zaczyna się
odnowa nabłonka, który pokrywa ranę
miesiączkową.

Fazy cyklu

miesiączkowego

(3)

Owulacyjna

– błona śluzowa macicy dalej

grubieje, jednak jej zasadnicza struktura jest

taka sama, jak w fazie folikularnej.

Endometrium zaczyna wydzielac płyn, którym

odżywia się zarodek w ciągu pierwszych

trzech dni spędzonych w macicy zanim

zagnieździ się w błonie endometrialnej.

Fazy cyklu

miesiączkowego

(2)

Folikularna (wzrostowa,
proliferacyjna)

– początkowo

cienkie endometrium reaguje na
zwiększony poziom estrogenu

wzrostem i pogrubieniem tkanek.

Fazy cyklu

miesiączkowego

(4)

Lutealna

– pod wpływem ciałka

żółtego w błonie śluzowej
następuje wiele przemian, które
określa się fazą wydzielniczą.

Fazy cyklu

miesiączkowego

(5)

Okres niedokrwienia

– z zanikiem ciałka żółtego wiąże się

nagłe zmniejszenie wydzielania progesteronu i estrogenów.

To z kolei na 1-2 dni przed miesiączką wywołuje

zmiany

wsteczne w błonie śluzowej

(zaburzenie ukrwienia śluzówki

macicy) i w konsekwencji oddzielenie się jej
powierzchownej warstwy (kolejne krwawienie
miesiączkowe).