Ustrój polityczny

Rzeczpospolitej Polskiej

Ustrój polityczny -

regulacje prawne
odnoszące się do struktury
organizacyjnej, kompetencji
i wzajemnych relacji
organów państwa oraz
sposobu rządzenia nim.

Transformacja ustrojowa w Polsce

po 1989 roku

Pierwsze zasadnicze zmiany w

konstytucji obowiązującej od

22 lipca 1952 roku nastąpiły w

1989 roku, po porozumieniu

„okrągłego stołu”.

Powołano instytucję

prezydenta oraz drugą

izbę parlamentu .

Z

konstytucji usunięto zapisy

dotyczące kierowniczej roli

Polskiej Zjednoczonej Partii

Robotniczej oraz ścisłych

powiązań ze Związkiem

Radzieckim. Przywrócono

tradycyjną nazwę państwa-

Rzeczpospolita Polska.

Kolejnym etapem reformy ustrojowej

państwa było uchwalenie

23 kwietnia

1992

roku

ustawy konstytucyjnej o

trybie przygotowania i uchwalania

Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej.

Według tej ustawy komisję uchwalają

obie izby: sejm i senat. Ważnym

momentem było uchwalenie

17

października 1992

roku tak zwanej

„Małej Konstytucji”

- ustawy

konstytucyjnej o wzajemnych

stosunkach między władzą

ustawodawczą a wykonawczą

Rzeczpospolitej Polskiej oraz

samorządzie terytorialnym.

Po długiej i trudnej debacie w Komisji

Konstytucyjnej opracowano projekt,
który został przyjęty przez
Zgromadzenie Narodowe

2 kwietnia

1997

roku. W maju tego roku

społeczeństwo polskie zaakceptowało
konstytucję w ogólnopolskim
referendum. Po podpisaniu przez
prezydenta konstytucja weszła w
życie

17 października 1997

roku.

KONSTYTUCJA

Konstytucja RP jest najważniejszym polskim aktem

prawnym i podstawą ustroju państwa polskiego.

Gwarantuje prawa i wolności obywatelskie, określa

wzajemne stosunki między władzą ustawodawczą,

wykonawczą i sądowniczą, decyduje o kształcie i

sposobie powoływania najważniejszych instytucji

państwowych takich, jak Sejm, Senat, Prezydent i Rada

Ministrów, ma bezpośredni wpływ na kształt systemu

sądownictwa, samorządu terytorialnego i organów

kontroli państwowej. Reguluje sprawy związane z

organizacją administracji rządowej, finansami

publicznymi i sytuacjami wyjątkowymi (stanami

nadzwyczajnymi). Polską ustawę zasadniczą poprzedza

preambuła

, czyli uroczysty wstęp powołujący się na

polskie tradycje historyczne oraz ważne wartości.

Zawiera również odwołanie do Boga, czyli

Invocatio

Dei.

Konstytucja

Data

uchwalenia

Konstytucja 3 Maja

3 maja 1791

Konstytucja Księstwa Warszawskiego

22 lipca 1807

Konstytucja Królestwa Polskiego

27 listopada
1815

Konstytucja Wolnego Miasta Krakowa i jego okręgu z 1815

3 maja 1815

Konstytucja Wolnego Miasta Krakowa i jego okręgu z 1818

11 września
1818

Konstytucja Wolnego Miasta Krakowa z 1833

29 lipca 1833

Statut Organiczny dla Królestwa Polskiego

14/26 lutego
1832

Statut Krajowy Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim
Księstwem Krakowskim

26 lutego 1861

Mała Konstytucja z 1919

20 lutego 1919

Konstytucja marcowa

17 marca 1921

Nowela sierpniowa

2 sierpnia 1926

Konstytucja kwietniowa

23 kwietnia
1935

Mała Konstytucja z 1947

19 lutego 1947

Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej

22 lipca 1952

Ustawa Konstytucyjna o trybie przygotowania i uchwalenia
Konstytucji RP

23 kwietnia
1992

Mała Konstytucja z 1992

17 października
1992

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej

2 kwietnia 1997

Zasady naczelne Rzeczypospolitej Polskiej w świetle

Konstytucji z 1997 r.

*Zasada państwa jako dobra wspólnego
Art. 1
Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli.
*Zasada demokratycznego państwa prawnego
Art. 2
Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym,

urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej.

*Zasada suwerenności narodu
Art. 4 ust. 1
Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio.
Art. 4 ust. 2
Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu.
Co znaczy tyle, że suwerenną władzę sprawuje lud (albo Naród), piastując tę

władzę poprzez fakt, że władza należy i pochodzi od Narodu, czyli, że władza

może określać sposób postępowania wszystkich podległych podmiotów jedynie

przy legitymizacji Narodu

*Zasada konstytucjonalizmu
Art. 8 ust. 1
Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej.
Art. 8 ust. 2
Przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi

inaczej.

Oznacza to, że właśnie konstytucja stoi najwyżej w systemie źródeł prawa, czyli

jest najważniejszym aktem prawnym.

*Zasada podziału władz

Art. 10 ust. 1

Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy

ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej.

Art. 10 ust. 2

Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat władzę wykonawczą Prezydent

Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały.

Dziś mówimy o poliformizmie władz a nie o trójpodziale.

*Zasada pluralizmu politycznego

Art. 11 ust. 1

Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania partii

politycznych. Partie polityczne zrzeszają na zasadach dobrowolności i równości

obywateli polskich w celu wpływania metodami demokratycznymi na

kształtowanie polityki państwa.

Art. 11 ust. 2

Finansowanie partii politycznych jest jawne.

Art. 13

Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się

w swych programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu,

faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program zakłada nienawiść rasową

i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na

politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa.

*Zasada społecznej gospodarki rynkowej

Art. 20

Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej,

własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów

społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej.

STRUKTURA ORGANÓW WŁADZY

RZECZPOSPOLITEJ POLSKIEJ

WŁADZA

WYKONAWCZA USTAWODAWCZA SĄDOWNICZA

-sejm -prezydent -sądy

-senat -Rada Ministrów - trybunały

Władza Ustawodawcza

Zgodnie z zapisem w Konstytucji

Rzeczpospolitej Polskiej z roku

1997, władza ustawodawcza,

należy do dwuizbowego

Parlamentu. W jego skład wchodzą

Sejm i Senat. Warto pamiętać, że

podział ten przywrócono na nowo, po

przemianach społeczno - politycznych,

które nastąpiły w roku 1989. Wcześniej,

w latach 1944 - 1989, najwyższą

władzą ustawodawczą w państwie

sprawował jedynie Sejm, wybierany w

toku czteroprzymiotnikowych wyborów

(nie było zasady proporcjonalności), a

zasady te zapisano w Konstytucji z roku

1952.

W skład

Sejmu

wchodzi 460

posłów, którzy są wybierani w toku

pięcioprzymiotnikowych wyborów

(powszechnych, tajnych, równych,

proporcjonalnych i bezpośrednich).

Kandydatem do Sejmu, może być

każdy obywatel polski, który

ukończył 21 rok życia. Kadencja

Sejmu trwa przez cztery lata.

Senat

składa się natomiast ze

100 senatorów, wybranych w

wyborach powszechnych, tajnych i

bezpośrednich, równych,

proporcjonalnych . Kandydat na

stanowisko senatora

Rzeczpospolitej, winien mieć 30 lat i

pełnię praw obywatelskich. Podobnie

jak w Sejmie, kadencja Senatu trwa

przez okres czterech lat. Prawo polskie

zakazuje łączenia obu stanowisk (to

znaczy posła i senatora w jednym ręku).

O ważności wyborów prezydenckich i

parlamentarnych, decyduje Sąd

Najwyższy. Każdy obywatel ma również

prawo poinformować o naruszeniu

obowiązujących w kraju zasad

wyborczych oraz wszelkich

nieprawidłowościach, które mogłyby

wpłynąć na ostateczny wynik wyborów.

Siedziba Sejmu i

Senatu RP w

Warszawie przy

ulicy Wiejskiej 1

Skrócenie kadencji Sejmu i

Senatu, może nastąpić

wówczas, gdy:

• Sejm samodzielnie podejmie taką

uchwałę, ale tylko w obecności 2/3

głosów, wszystkich posłów

• Decyzją prezydenta, jeżeli nowy rząd,

trzykrotnie nie otrzymałby od Sejmu

votum zaufania

• Decyzją prezydenta, jeżeli nie w ciągu

czterech miesięcy, nie zapadłaby decyzja

o przegłosowaniu ustawy budżetowej

Posłowie i senatorowie są

przedstawicielami całego narodu.
Mandat przedstawicielski jest

- generalny – wyraża wole narodu
- niezależny – posła nie obowiązują

instrukcje wyborcze

- nieodwołalny – wyborcy nie mogą odwołać

posła lub senatora

Są oni chronieni immunitetem

parlamentarnym. Polega on na nietykalności
osobistej członków parlamentu. Nie można
ich aresztować bez zgody sejmu i senatu.
Może być odebrany decyzja sadu

Funkcje parlamentu

•funkcja ustrojodawcza
•funkcja ustawodawcza
•funkcja kontrolna
•funkcja kreacyjna

• Funkcja kreacyjna polega na powoływaniu

członków, wchodzących w skład organów

państwowych. Sejm wyznacza członków

Trybunału Stanu i Trybunału Konstytucyjnego.

Za zgodą Senatu, wskazuje kandydata na

prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika

Praw Obywatelskich, prezesa Narodowego

Banku Polskiego oraz prezesa Instytutu Pamięci

Narodowej.

• Na mocy funkcji ustrojodawczej Sejm może

uchwalić konstytucję bądź wprowadzić do niej

zmiany. Parlament decyduje o ustroju państwa.

 
• Funkcja ustawodawcza parlamentu należy do

jego podstawowych zadań. Parlament posiada

na jej mocy prawo do stanowienia ustaw, które

są podstawowymi aktami prawnymi,

powszechnie obowiązującymi w Polsce.

 

• Funkcja kontrolna przysługuje tylko Sejmowi, a

polega sprawowaniu kontroli nad rządem. Sejm może

to czynić używając od tego następujących „narzędzi”:

wotum zaufania – jest to uchwała Sejmu wyrażająca poparcie dla

rządu oraz prowadzonej przez niego polityki;

wotum nieufności – jest to uchwała Sejmu odmawiająca poparcia

dla rządu i jego polityki bądź też dla konkretnego ministra;

prowadzi do dymisji rządu; wotum nieufności jest uchwalane

większością bezwzględną głosów;

absolutorium – jest to szczególny akt, uchwalany przez Sejm,

który stwierdza zgodność działań rządu w danym roku z ustawą

budżetową oraz finansowymi planami państwa; co roku rząd ma

obowiązek przedstawienia sprawozdania z wykonania budżetu

Sejmowi; Sejm ma obowiązek ustosunkować się do niego w

terminie 2 miesięcy od daty jego złożenia (złożenie sprawozdania

następuje w terminie do 6 miesięcy po zakończeniu roku

budżetowego)

zapytania i poselskie interpelacje – są to formy zwracania się

posła do członków rządu w sprawie udzielenia informacji w

określonej sprawie; zapytany minister ma obowiązek udzielenia

odpowiedzi; interpelacje składane są na piśmie, a odpowiedź też

winna mieć taki charakter (musi być udzielona w terminie 21

dni); odpowiedź może mieć charakter ustny, wówczas jest

wygłaszana na posiedzeniu Sejmu.

Władza wykonawcza

Prezydent jest wybierany na

pięcioletnią kadencję w

wyborach powszechnych,

równych, bezpośrednich,

większościowych i w

głosowaniu tajnym. Ta sama

osoba może być wybierana

tylko dwukrotnie.

Kadencja prezydenta

rozpoczyna się w dniu złożenia

przez niego przysięgi wobec

Zgromadzenia Narodowego, a

kończy wraz z wypływem 5 lat

od dnia objęcia prezydentury.

Przyczyny wcześniejszego

zakończenia urzędowania:

- śmierć prezydenta
- zrzeczenie się prezydentury
- uznanie przez Zgromadzenie

Narodowe trwałej niezdolności

prezydenta do sprawowania urzędu

ze względu na stan zdrowia

- Złożenie z urzędu orzeczeniem

Trybunału Stanu

Kompetencje prezydenckie

Kompetencje w stosunku do Rady Ministrów

•

powoływanie rządu

•

desygnowanie premiera

•

przyjmowanie dymisji Rady Ministrów

•

odwołanie ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności

•

zwoływanie Rady Gabinetowej (obrady Rady Ministrów pod przewodnictwem

prezydenta; powoływana w sprawach szczególnej wagi)

Kompetencje w stosunku do parlamentu

•

zarządza wybory parlamentarne

•

zwołuje pierwsze posiedzenie nowego Sejmu

•

posiada inicjatywę ustawodawczą

•

posiada prawo weta zawieszającego w stosunku do projektów ustaw

•

podpisuje ustawy

•

zarządza ogłoszenie ich w Dzienniku Ustaw RP

•

posiada prawo rozwiązania parlamentu (w sytuacjach określonych przez konstytucję)

Kompetencje w stosunku do władzy sądowniczej

•

powołuje sędziów

•

powołuje Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego

•

powołuje Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego

•

powołuje Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego

Kompetencje w zakresie spraw

zagranicznych

• reprezentuje państwo na arenie międzynarodowej (razem z premierem i

ministrem spraw zagranicznych)

• ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe
• mianuje i odwołuje ambasadorów Polski

Kompetencje w zakresie zwierzchnictwa

nad siłami zbrojnymi kraju oraz

państwowej obronności

• jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych
• za pośrednictwem ministra obrony narodowej, sprawuje w czasie

pokoju zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi

• mianuje szefa Sztabu Generalnego oraz dowódców Sił Zbrojnych
• na czas wojny mianuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych
• nadaje stopnie wojskowe
• w razie zagrożenia państwa zarządza powszechną bądź częściową

mobilizację oraz użycie sił zbrojnych do obrony kraju

• posiada organ doradczy do spraw bezpieczeństwa wewnętrznego i

zewnętrznego, którym jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego

Tradycyjne uprawnienia

prezydenta

• nadawanie obywatelstwa
• nadawanie orderów i odznaczeń
• prawo łaski
• nadawanie tytułów naukowych

Rada ministrów

Drugim członem

władzy wykonawczej
jest Rada Ministrów.
Jest to organ
kolegialny, który
tworzą: prezes Rady
Ministrów, wiceprezesi,
ministrowie oraz
przewodniczący
określonych w ustawie
komitetów.

Prezes Rady Ministrów

(potocznie premier) jest

szefem rządu w ustroju

politycznym Polski.

Zwyczajowo Prezes Rady

Ministrów nazywany jest

premierem. W Polsce

występuje w podwójnej

roli, jako przewodniczący

Rady Ministrów oraz jako

odrębny organ

administracji.

Kompetencje organizacyjne

• reprezentuje Radę Ministrów

• kieruje jej pracami

• zwołuje posiedzenia

• ustala porządek obrad

• przewodniczy posiedzeniom

Kompetencje merytoryczne

• kieruje merytoryczną działalnością Rady Ministrów

• ponosi odpowiedzialność polityczną

• decyduje o składzie Rady Ministrów

• koordynuje i kontroluje pracę ministrów i

pozostałych członków Rady

• zapewnia wykonanie polityki Rady Ministrów

• wydaje rozporządzenia

• sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym

Organy odpowiedzialne za

porządek i bezpieczeństwo

wewnętrzne państwa

Policja – umundurowana i uzbrojona

formacja przeznaczona do ochrony

bezpieczeństwa ludzi i mienia oraz do

utrzymywania bezpieczeństwa i porządku

publicznego. Do jej głównych zadań należy

pilnowanie przestrzegania prawa i ściganie

przestępców, jak również zapewnienie

ochrony i pomocy w sytuacjach

kryzysowych zarówno wobec ludzi jak i

mienia. Jeżeli jest to konieczne, policja

nadzoruje na poziomie operacyjnym także

wszelkie służby ratownicze.

Policja składa się z

następujących służb:

• kryminalnej

• prewencyjnej (w tym oddziałów

prewencji i pododdziałów

antyterrorystycznych)

• wspomagającej

• lotnictwa policji

• śledczej

• wodnej

• Wyższej Szkoły Policji, ośrodków

szkolenia i szkół policyjnych

• do spraw z walką z

przestępczością gospodarczą

Zadania Policji

• ochrona życia i zdrowia ludzi oraz mienia przed bezprawnymi

zamachami godzącymi w te dobra;

• ochrona bezpieczeństwa i porządku, zapewnienie spokoju w

miejscach publicznych, w transporcie i komunikacji publicznej,

w ruchu drogowym i na wodach;

• wykrywanie i ściganie sprawców przestępstw i wykroczeń

• działania profilaktyczne (prewencyjne) w celu ograniczenia

popełniania przestępstw i wykroczeń a także wszelkim

zachowaniom kryminogennym, współpraca w tym zakresie z

innymi podmiotami;

• kontrola przestrzegania przepisów porządkowych i

administracyjnych obowiązujących w miejscach publicznych, a

także związanych z działalnością publiczną;

• zarządzanie informacją kryminalną, prowadzenie baz danym

Systemu Informacyjnego Schengen SIS, DNA;

• współpraca z policjami innych państw, realizacja zadań

wynikających z podpisanych umów międzynarodowych i

odrębnych przepisów;

• nadzór nad strażami gminnymi/miejskimi oraz nad innymi

specjalistycznymi uzbrojonymi formacjami

Wykonując wymienione czynności policjanci mają

prawo do:

• legitymowania osób w celu ustalenia ich tożsamości (z uzasadnieniem);

• zatrzymywania osób na zasadach określonych w przepisach Kodeksu postępowania

karnego i innych ustaw;

• zatrzymywania osób pozbawionych wolności, które korzystając z przepustki nie

powróciły w wyznaczonym terminie do Zakładu Karnego lub Aresztu Śledczego;

• zatrzymywania osób stwarzających zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego i

mienia;

• pobierania od osób wymazu ze śluzówki policzków celu identyfikacji osób o

nieustalonej tożsamości oraz osób usiłujących ukryć swoją tożsamość, jeżeli

ustalenie tożsamości w inny sposób nie jest możliwe, pobierania materiału

biologicznego ze zwłok ludzkich o nieustalonej tożsamości;

• przeszukiwania osób i pomieszczeń na podstawie przepisów Kodeksu postępowania

karnego i innych ustaw;

• dokonywania kontroli osobistej, a także przeglądania zawartości bagaży i

sprawdzania ładunku w portach i na dworcach oraz w środkach transportu lądowego,

powietrznego i wodnego, w razie istnienia uzasadnionego podejrzenia popełnienia

czynu zabronionego pod groźbą kary;

• obserwowania i rejestrowania obrazu zdarzeń w miejscach publicznych, a w

określonych przypadkach, także i dźwięku,

• kontrolowanie rodzaju używanego paliwa przez pobranie próbek paliwa ze zbiornika

pojazdu;

• żądania pomocy od instytucji państwowych, organów administracji rządowej i

samorządu terytorialnego oraz jednostek gospodarczych prowadzących działalność w

zakresie użyteczności publicznej, oraz zwracania się o niezbędną pomoc do innych

jednostek gospodarczych i organizacji społecznych, jak również zwracania się w

nagłych wypadkach do każdej osoby o udzielenie doraźnej pomocy, w ramach

obowiązujących przepisów prawa.

Agencja Bezpieczeństwa

Wewnętrznego (ABW) –

agencja zajmująca się

wewnętrznym

bezpieczeństwem państwa

polskiego, m.in.

kontrwywiadem i

zwalczaniem terroryzmu na

terenie kraju, ogólnej

ochrony RP i jej porządku

konstytucyjnego.

Szef ABW – gen.
Bryg. Krzysztof
Bondaryk

Do zadań ABW należy:

• rozpoznawanie, zapobieganie i zwalczanie zagrożeń godzących w

bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz jego porządek konstytucyjny, a

w szczególności w suwerenność i międzynarodową pozycję, niepodległość i

nienaruszalność jego terytorium, a także obronność państwa

• rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw (oraz ściganie ich

sprawców):

– szpiegostwa, terroryzmu, naruszenia tajemnicy państwowej i innych przestępstw

godzących w bezpieczeństwo państwa

– godzących w podstawy ekonomiczne państwa

– korupcji osób pełniących funkcje publiczne

– w zakresie produkcji i obrotu towarami, technologiami i usługami o znaczeniu

strategicznym dla bezpieczeństwa państwa

– nielegalnego wytwarzania, posiadania i obrotu bronią, amunicją i materiałami

wybuchowymi, bronią masowej zagłady oraz środkami odurzającymi i

substancjami psychotropowymi, w obrocie międzynarodowym

• realizowanie, w granicach swojej właściwości, zadań służby ochrony

państwa oraz wykonywanie funkcji krajowej władzy bezpieczeństwa w

zakresie ochrony informacji niejawnych w stosunkach międzynarodowych

• uzyskiwanie, analizowanie, przetwarzanie i przekazywanie właściwym

organom informacji mogących mieć istotne znaczenie dla ochrony

bezpieczeństwa wewnętrznego państwa i jego porządku konstytucyjnego

• podejmowanie innych działań określonych w odrębnych ustawach i

umowach międzynarodowych

WŁADZA SĄDOWNICZA

Częścią aparatu państwowego są sądy

i trybunały. Rozstrzyganie sporów na
podstawie ustawy należy do sądów, a
rozstrzyganie sporów
konstytucyjnych, zarówno w sferze
stanowienia, jak i stosowania prawa,
zostało powierzone niezawisłym
trybunałom.

Sądy

•Sąd Najwyższy
•sądy powszechne
•sądy wojskowe
•sądy administracyjne

Sąd Najwyższy powołany jest do:

• Sprawowania nadzoru nad działalnością sądów

powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania - jest

to tzw. nadzór judykacyjny (art. 183 ust. 1 Konstytucji).

Do środków służących wykonywaniu takiego nadzoru

służą:

– rozpoznawanie kasacji oraz innych środków

odwoławczych,

– podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia

prawne

• Rozpoznawania protestów wyborczych oraz

stwierdzania ważności wyborów do Sejmu i Senatu

oraz wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, a

także ważności referendum ogólnokrajowego i

referendum konstytucyjnego.

• Opiniowania ustaw i innych aktów normatywnych.

Sądy powszechne – sądy rejonowe,

okręgowe i apelacyjne. Sądy powszechne
rozstrzygają wszelkie sprawy z zakresu
prawa karnego, cywilnego, rodzinnego i
opiekuńczego oraz prawa pracy i
ubezpieczeń społecznych, które nie są
zastrzeżone dla innych sądów.

Wszystkich sędziów sądów powszechnych

mianuje Prezydent RP na wniosek Krajowej
Rady Sądownictwa.

Instancyjność sądów

Postępowanie sądowe oparte jest na
instancyjności. Najniższą instancję
stanowią sądy rejonowe. Od 2001 r.
funkcjonują sądy grodzkie. Apelacje czyli
odwołania można składac do sądów
wyższej instancji – sądów okręgowych, a
odwołania od orzeczeń wydanych w
pierwszej instancji przez sądy okręgowe
rozpatrują sądy apelacyjne.

Sądownictwo wojskowe jest jednym z rodzajów

sądownictwa szczególnego, czyli sądów wyłączonych z

sądownictwa powszechnego ze względu na szczególne

kategorie podmiotowe (sprawcy) lub przedmiotowe

(określone sprawy. Sądownictwo wojskowe jest z reguły

ograniczone do spraw karnych, przy czym zakres spraw

podlegających rozpoznaniu sądów wojskowych od

kilkudziesięciu lat stale się kurczy. Dziś właściwość

sądów wojskowych w czasie pokoju jest z reguły

ograniczona do przestępstw (ewentualnie także

wykroczeń) popełnionych przez żołnierzy w czynnej

służbie wojskowej, ponadto podlegają one nadzorowi

orzeczniczemu sądów najwyższych. Jak wykazują

doświadczenia historii, zwłaszcza krajów

komunistycznych, sądownictwo wojskowe bywało

często wykorzystywane jako instrument prześladowań

politycznych i ideologicznych .

Sądy wojskowe pierwszej instancji to sądy garnizonowe ,

a drugiej – sądy okręgu wojskowego.

Sąd administracyjny to jeden z organów

państwowych sprawujących wymiar sprawiedliwości

w Polsce. Sądy administracyjne wykonują ten

obowiązek poprzez kontrolę działalności administracji

publicznej oraz rozstrzyganie sporów

kompetencyjnych i sporów o właściwość między

organami jednostek samorządu terytorialnego,

samorządowymi kolegiami odwoławczymi i między

tymi organami a organami administracji rządowej.

Sądami administracyjnymi są obecnie: wojewódzkie

sądy administracyjne orzekające w pierwszej

instancji i Naczelny Sąd Administracyjny. Regułą więc

jest, że skarga kierowana jest do wojewódzkiego

sądu administracyjnego, a dopiero jego orzeczenia

kontrolowane są przez Naczelny Sąd Administracyjny.

Sędziowie

Sędziowie sądów w RP są niezawiśli i podlegają jedynie
konstytucji i ustawom. Gwarancje niezawisłości
sędziowskiej stanowi:
-Nieusuwalność – sędzia może być usunięty ze swojego
stanowiska na podstawie orzeczenia sądu;
-Immunitet sędziowski – sędzia nie może być
pociągany do odpowiedzialności bez zezwolenia
odpowiedniego sądu;
-Niepołączalność – nie można łączyć stanowiska
sędziego z mandatem posła lub senatora;
-Apolityczność – sędzia nie może należeć do żadnej
partii czy związku zawodowego.

Krajowa Rada Sądownictwa

Powstała w 1989 i jest organem stojącym na
straży niezawisłości polskich sądów. W jej
skład wchodzą trzy grupy członków na 4-
letnia kadencję:
-(z urzędu) Pierwszy prezes Sądu
Najwyższego, minister sprawiedliwości, prezes
NSA i osoba powołana przez prezydenta;
-15 członków środowiska sędziowskiego
-4 posłów i 2 senatorów wybranych spośród
dwóch izb parlamentu.

TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY

Powstał w Polsce w 1985 roku. W skład wchodzi 15 sędziów wybieranych

indywidualnie na 9-letnią kadencję. Prezesa i wiceprezesa powołuje

prezydent.
Zakres działania Trybunału określa Konstytucja. Do kompetencji Trybunału

Konstytucyjnego należy:

•orzekanie w sprawach zgodności ustaw i umów międzynarodowych z

Konstytucją (w tym wypadku z konstytucją 1997 roku)

•orzekanie w sprawach zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami

międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody

wyrażonej w ustawie

•orzekanie w sprawach zgodności przepisów prawa wydawanych przez

centralne organy państwowe z konstytucją, ratyfikowanymi umowami

międzynarodowymi i ustawami

•rozpatrywanie skarg konstytucyjnych

•rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi

konstytucyjnymi organami państwa

•orzekanie o zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych

•rozstrzyganie o przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez

Prezydenta Rzeczypospolitej na wniosek Marszałka Sejmu i powierzanie

Marszałkowi Sejmu tymczasowego wykonywania obowiązków Prezydenta

Rzeczypospolitej

•rozpatrywanie pytań prawnych skierowanych przez sądy (art. 193

Konstytucji).

Skarga konstytucyjna

Każdy, kto uważa że naruszone zostały jego
prawa konstytucyjne może wnieść skargę do
TK. Jest to tzw. skarga konstytucyjna, która
wymaga rozstrzygnięcia przez TK zgodności
zaskarżanej ustawy w konstytucją. Z taką
skargą można wystąpić po wyczerpaniu
zwyczajnych środków odwoławczych. Skargę
może sformułować jedynie adwokat lub
radca prawny.
Orzeczenia TK są ostateczne.

TRYBUNAŁ STANU

Trybunał Stanu w Polsce jest konstytucyjnym organem władzy

sądowniczej, którego główne zadanie polega na egzekwowaniu
odpowiedzialności najwyższych organów i urzędników państwowych za
naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym
stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, jeśli czyn ten nie
wyczerpuje znamion przestępstwa (inaczej: popełnienie deliktu
konstytucyjnego) oraz za przestępstwa pospolite i skarbowe w
przypadku Prezydenta RP.

Naruszenie konstytucji lub ustawy przez zajmującego stanowisko

państwowe nazywamy deliktem konstytucyjnym. Za delikty TS może
orzec:

- Utratę czynnego i biernego prawa wyborczego na 10 lat;
- Zakaz pełnienie funkcji kierowniczych w organach państwowych i

społecznych

- Utratę orderów i odznaczeń;
Przewodniczącym TS jest pierwszy prezes Sądu Najwyższego. W skład

wchodzi przewodniczący, 2 zastępców i 16 członków. Kadencja trwa tyle
ile kadencja Sejmu.

Organy kontroli państwowej

i ochrony prawa

Kontrola państwowa to system organów
powołanych do badania i oceny finansowej i
gospodarczej działalności aparatu państwa.
-NIK – Najwyższa Izba Kontroli
-Rzecznik Praw Obywatelskich
-Rzecznik Praw Dziecka
-KRRiT – Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji
-Prokuratura
-Generalny Inspektor Ochrony Danych
Osobowych;

NIK

- Niezależna od egzekutywy;
- Podlega Sejmowi
- Prezesa powołuje na 6-letnią kadencję

sejm na wniosek marszałka sejmu;

- Podejmuje kontrolę na zlecenie sejmu i

jego organów, na wniosek prezydenta,
premiera i z własnej inicjatywy;

- Kontroluje działalność miedzy

organami administracji rządowej i
Narodowego Banku, kontroluje
zarządzanie samorządami lokalnymi;

Rzecznik Praw

Obywatelskich

- Ustanowiony w 1987 r.
- Powoływany na 5-letnia kadencję
- Niezależny od organów państwowych;

odpowiada jedynie przed sejmem;

- Działa nie tylko w interesie obywateli ale

również cudzoziemców;

- Przyjmuje skargi na bezprawne lub

niesprawiedliwe działanie administracji;

- Obecnie RPO jest Prof. Irena Lipowicz w

miejsce Janusza Kochanowskiego;

Rzecznik Praw Dziecka

- Zajmuje się ochroną praw dzieci np.

prawem do życia i ochrony zdrowia,
prawo do wychowania w rodzinie,
prawo do nauki itd.

- Zajmuje się kontrola przestrzegania

ochrony dzieci przed przemocą,
okrucieństwem, wyzyskiem,
demoralizacją, złym traktowaniem itd.

- Obecnie RPD jest Marek Michalak

KRRiT

- Konstytucyjny organ państwa stojący na straży wolności

słowa, prawa obywateli do informacji;

- Składa się z 5 członków powoływanych na 6-letnią kadencję
- Określa warunki prowadzenia działalności przez nadawców

( np. czas emisji reklam, czas dla producentów programów
itd.)

- Ochrona wartości społecznie akceptowalnych
- Udzielanie koncesji na rozpowszechnianie programów

telewizyjnych i radiowych;

- Ustalanie wysokości opłat abonamentowych;
- Obecnie na czele KRRiT stoi Jan Dworak (powołany przez

p.o. Prezydenta RP 7 lipca 2010 roku)

Prokuratura

- Organ ochrony prawnej
- Zadaniem prokuratury jest strzeżenie

praworządności, ściganie przestępców i
sprawowanie funkcji oskarżyciela publicznego
przed sądami;

- W skład wchodzą na 6 –letnią kadencję:

prokurator generalny i podlegli mu prokuratorzy
powszechnych i wojskowych jednostek
sądowniczych.

- Prokuratorem generalnym jest obecnie Andrzej

Seremet.