Pielęgnowanie dziecka z
zapaleniem wirusowym
i bakteryjnym opon
mózgowo-rdzeniowych.

Zapalenie opon mózgowo-
rdzeniowych

to choroba wywołana przez

wirusy lub bakterie, rzadziej
przez pierwotniaki, pasożyty i
niektóre leki, obejmująca opony
mózgowo-rdzeniowe.

c.d. Zapalenie opon
mózgowo-rdzeniowych

Do zapalenia opon mózgowych

dochodzi wskutek wtargnięcia do
organizmu zarazków - najczęściej
wirusów lub bakterii.

Budowa mózgu

Mózg znajduje się w jamie czaszki,

wypełnia ją niemal całkowicie.
Mózg przechodzi w rdzeń kręgowy,
który leży w kanale kręgowym
kręgosłupa.

c.d. Budowa mózgu

Mózg i rdzeń okrywają trzy osłony -

opony mózgowo-rdzeniowe: dwie
opony miękkie- naczyniowa i
pajęcza oraz najbardziej na
zewnątrz opona twarda.
Między oponą naczyniową a
pajęczą jest płyn mózgowo-
rdzeniowy.

c.d. Budowa mózgu

Płyn mózgowo-rdzeniowy to

bezbarwna ciecz produkowana
przez mózg. Badania płynu
mózgowo- rdzeniowego mają
istotne znaczenie w wielu
chorobach układu nerwowego.

c.d. Budowa mózgu

O zapaleniu opon mózgowo-

rdzeniowych świadczą objawy
choroby, wynik badania
lekarskiego oraz zmiany w
składzie płynu.

Etiologia

W wyniku zakażenia opon

mózgowo-rdzeniowych wytwarza
się stan zapalny opony miękkiej i
pajęczynowej oraz dochodzi do
zmian chorobowych w
przestrzeni podpajęczynówkowej
i w komorach mózgu.

c.d. Etiologia

Zapalenie to jest szczególnie

niebezpieczne dla zdrowia, życia
niemowląt i małych dzieci.
Rozwojowi zapalenia opon
mózgowo-rdzeniowych sprzyjają
zaburzenia odporności.

c.d. Etiologia

Zapalenie opon mózgowo-

rdzeniowych to proces, w którym
zapalenie dotyczy głównie opon
miękkich.

W jakim wieku występuje
choroba?

Na zapalenie opon mózgowo-

rdzeniowych zachorować mogą dzieci w
każdym wieku. Noworodki i niemowlęta
częściej chorują na zapalenia
bakteryjne. U dzieci starszych
przeważają zapalenia wirusowe.

c.d. W jakim wieku
występuje choroba?

Zapalenia bakteryjne (ropne) zwykle

mają cięższy przebieg, objawy są
bardziej nasilone.
U dzieci starszych przeważają
zapalenia wirusowe.
Zapalenia bakteryjne (ropne) zwykle
mają cięższy przebieg, objawy są
bardziej nasilone.

Objawy choroby

Początek choroby może być ostry,

piorunujący (objawy narastają w
ciągu godzin) lub też (rzadziej)
poprzedzony kilkudniową chorobą
gorączkową, objawami
grypopodobnymi.

Dzieci małe,
niemowlęta -

objawy

- gorączka

- brak apetytu, wymioty,

- niepokój, rozdrażnienie, lub
wzmożona senność

- wzmożone napięcie ciemiączka

c.d. Dzieci małe,
niemowlęta

-światłowstręt

-drgawki
-opryszczka

-niepokojąca wysypka-pod
postacią

-drobnych wybroczyn, jakby po

ukłuciu szpilką

c.d. Dzieci małe,
niemowlęta

- niepokojąca wysypka-pod postacią

drobnych wybroczyn, jakby po
ukłuciu szpilką

Dzieci starsze - objawy

-ból głowy
-gorączka
-nudności, wymioty
-drgawki
-światłowstręt

c.d. Dzieci starsze

-wysypka
-opryszczka
- nadmierna senność lub bardziej
nasilone zaburzenia świadomość

Czego robić nie wolno?

NIE WOLNO

zwlekać z

kontaktem u lekarza.

Zapalenie opon mózgowo-
rdzeniowych wywoływane
przez wirusy

Zapalenie opon

(Coxackie, ECHO,

świnki i kilka innych) ma
stosunkowo łagodny i na ogół
niegroźny przebieg. Z reguły
występuje u dzieci w wieku
przedszkolnym i szkolnym. Choroba
wywołana jest najczęściej przez
wirusy nagminnego zapalenia
przyusznic.

c.d. Zapalenie opon
mózgowo-rdzeniowych
wywoływane przez wirusy

Okres wylęgania wynosi od 3-15

dni. Przebieg w większości jest
łagodny. Zwykle zaczyna się
nagle - gorączką, bólem głowy,
nudnościami i wymiotami, a
niekiedy także bólami brzucha.

c.d. Zapalenie opon
mózgowo-rdzeniowych
wywoływane przez wirusy

W ciągu 24 godzin pojawiają się

tzw. objawy oponowe, np.
sztywność karku.

Ropne czyli bakteryjne
zapalenie opon mózgowo
rdzeniowych

Znacznie groźniejsze jest tzw.

ropne, czyli bakteryjne,
zapalenie opon, wywoływane
najczęściej przez pneumokoki
(Streptococcus pneumoniae),
meningokoki (Neisseria
meningitidis) oraz Haemophilus
influenzae z grupy b (Hib).

c.d. Ropne czyli
bakteryjne zapalenie
opon mózgowo
rdzeniowych

Jest chorobą dotyczącą głównie

niemowląt i noworodków. Według
danych z literatury ponad 50%
przypadków dotyczy dzieci w
pierwszym roku życia a około 90
% dzieci do lat 7.

c.d. Ropne czyli
bakteryjne zapalenie
opon mózgowo
rdzeniowych

Mimo stosowania coraz
nowocześniejszych i skuteczniejszych
metod leczenia choroba ta stanowi
jedną z najważniejszych przyczyn
umieralności niemowląt i
noworodków, jest również przyczyną
wielu trwałych ciężkich uszkodzeń
układu nerwowego.

c.d. Ropne czyli
bakteryjne zapalenie
opon mózgowo
rdzeniowych

Na przebieg choroby ma
niewątpliwy

wpływ rodzaj zakażenia. Do

zajęcia opon mózgowo-
rdzeniowych dochodzi najczęściej
na drodze krwiopochodnej, a
wrotami zakażenia jest zazwyczaj
jama nosowo-gardłowa.

c.d. Ropne czyli
bakteryjne zapalenie
opon mózgowo
rdzeniowych

Szczególne znaczenie jako wrota

zakażenia mają niektóre wady
rozwojowe, jak otwarte
przepukliny oponowo-rdzeniowe,
przetoki skórne oraz szczeliny
kostne po urazach czaszki.

c.d. Ropne czyli
bakteryjne zapalenie
opon mózgowo
rdzeniowych

W równym stopniu jednak o przebiegu

decyduje również wiek dziecka w czasie

zachorowania oraz czas, w którym

rozpoczęto leczenie. Bakteryjne

zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

rozwija się dość gwałtownie, dziecko

jest zwykle w zdecydowanie gorszym

stanie niż przy wirusowym zapaleniu

opon i nie czuje się lepiej po obniżeniu

gorączki.

c.d. Ropne czyli
bakteryjne zapalenie
opon mózgowo
rdzeniowych

Niezwykle ważne znaczenie ma

szybkie rozpoznanie choroby.

Podział:

W zależności od wieku dziecka
dokonuje się
podziału na:

 noworodkowe zapalenie opon
mózgowo-rdzeniowych

 zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
u niemowląt

c.d. Podział:

 zapalenie opon mózgowo-
rdzeniowych u dzieci w wieku
poniemowlęcym i szkolnym

Noworodkowe zapalenie
opon mózgowo-
rdzeniowych

Pojęciem tym określa się

przypadki zachorowań w
pierwszych czterech tygodniach
życia. Podkreślić należy, że jest
to z reguły proces chorobowy
obejmujący również mózg.

c.d. Noworodkowe
zapalenie opon mózgowo-
rdzeniowych

Rokowanie jest bardzo poważne.

Wśród dzieci, które przeżyły
obserwowano ciężkie
uszkodzenie OUN.

Zapalenie opon mózgowo-
rdzeniowych u niemowląt

Obraz chorobowy w tej grupie

wiekowej cechuje znacznie
bardziej typowa
symptomatologia, daleka jednak
od klasycznego niejako obrazu
spotykanego u dzieci starszych.
U około 30%chorych niemowląt
ciemiączko uwypukla się.

c.d. Zapalenie opon
mózgowo-rdzeniowych u
niemowląt

W postępowaniu diagnostycznym

największe znaczenie ma
badanie płynu mózgowo-
rdzeniowego, posiewy płynu,
bakterioskopie bezpośrednie,
posiewy krwi.

Zapalenie opon mózgowo-
rdzeniowych u dzieci w
wieku poniemowlęcym i
szkolnym

Na wiek ten przypada około 50%

wszystkich zachorowań. Ze
względu na występowanie
typowych objawów tej choroby,
rozpoznanie nie nastręcza
trudności.

c.d. Zapalenie opon
mózgowo-rdzeniowych u
dzieci w wieku
poniemowlęcym i
szkolnym

Przy zbieraniu wywiadu chorobowego,

zwłaszcza u chłopców, zwrócić należy
uwagę na ewentualny uraz w okresie
poprzedzającym chorobę, ponieważ
powstałe pęknięcia w obrębie struktur
przedniego dołu czaszkowego
pociągające za sobą rozerwanie opony
twardej mogą stanowić wrota
zakażenia.

Leczenie

Leczenie bakteryjne jest

wielokierunkowe. Obok postępowania
mającego na celu zwalczanie
zakażenia uwzględnić musi ono
również towarzyszące chorobie objawy
obrzęku mózgu, zaburzenia wodno-
elektrolitowe, a także działać na
mechanizmy odpornościowe dziecka.

c.d. Leczenie

W leczeniu przeciwbakteryjnym

uwzględnić należy tzw. leczenie wstępne,
gdy nie znamy jeszcze czynnika
wywołującego i leczenie oparte jest na
znajomości rodzaju zarazka
wywołującego zakażenie i jego
antybiogramu.

c.d. Leczenie

Dalsze postępowanie zależy od rodzaju

zapalenia oraz stanu dziecka.
Generalnie zapalenia bakteryjne
leczone są antybiotykami, a w
wirusowych stosuje się leki
przeciwwirusowe na przykład Zovirax
oraz (w obu rodzajach zapaleń)
postępowanie objawowe.

Powikłania

W przebiegu bakteryjnych

zapaleń opon mózgowo-
rdzeniowych dochodzić może do
różnych powikłań.

c.d. Powikłania

Występuje ono tym częściej, im

młodsze jest dziecko, im później
ustalone jest rozpoznanie choroby, a
także wtedy, gdy leczenie jest
niedostatecznie i niewłaściwie
ukierunkowane.

Rodzaje powikłań:

- Wodniak podtwardówkowy
- Ropień mózgu
- Zakrzepy naczyń żylnych opony

twardej

- Zarostowe zapalenie

pajęczynówki

c.d. Rodzaje powikłań:

- Zapalenie wyściółki komór

mózgowych

- Wodogłowie
- Głuchota
- Ślepota
- Niedowłady

Hospitalizacja

Jeśli lekarz na podstawie objawów i

badania podejrzewa zapalenie opon
mózgowo-rdzeniowych- skieruje
dziecko do szpitala. Całkowitą
pewność rozpoznania daje badanie
płynu mózgowo-rdzeniowego.

Nakłucie lędźwiowe

W celu pobrania płynu mózgowo-

rdzeniowego konieczne jest
nakłucie lędźwiowe. W czasie
nakłucia lędźwiowego wprowadza
się igłę do kanału kręgowego w
okolicy lędźwiowej kręgosłupa (bez
naruszenia rdzenia kręgowego).

c.d. Nakłucie lędźwiowe

Badanie to jest bezpieczne, a dzięki

znieczuleniu miejscowemu
niebolesne. Jeśli wynik badania jest
nieprawidłowy i potwierdza
zapalenie opon mózgowo
rdzeniowych natychmiast wdrażane
jest właściwe leczenie.

c.d. Nakłucie lędźwiowe -
igły do nakłucia
lędźwiowego

c.d. Nakłucie lędźwiowe -
zabieg

Profilaktyka- szczepienie

Niektórych czynników zapalenia opon

mózgowo-rdzeniowych można
uniknąć. Na zachodzie bardzo
popularne jest szczepienie przeciwko
Hemophilus influenza typu B. Jest ono
zalecane również w naszym kraju, u
dzieci, które skończyły drugi miesiąc
życia.

Pneumokokowe zapalenie
opon mózgowych

c.d. Pneumokokowe
zapalenie opon
mózgowych

Zdjęcie wykonane podczas sekcji

zwłok ukazujące objawy
zapalenia opon mózgowo-
rdzeniowych wywołanego przez
Streptococcus pneumoniae.
Pinceta odciąga oponę twardą
(biała) pod którą leżą opona
pajęcza i opona miękka.

c.d. Pneumokokowe
zapalenie opon
mózgowych

Ciężki przypadek meningokokowego

zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, w

którym po wystąpieniu

wybroczynek

doszło do rozwinięcia się

gangreny

, która

wymagała

amputacji

wszystkich kończyn.

Pacjentka,

Charlotte Cleverley-

Bisman,

przeżyła chorobę i stała się kluczem

kampanii szczepień przeciwko zapaleniu

opon mózgowo-rdzeniowych

ormonalne

Pielęgnowanie dziecka z
zapaleniem wirusowym i
bakteryjnym opon
mózgowo-rdzeniowych.

Postępowanie
pielęgniarskie

1. Przeprowadź staranne badanie

w celu dokonania możliwie
najdokładniejszej oceny objawów
klinicznych we wczesnym
stadium choroby.

2. Często kontroluj temperaturę i

objawy życiowe.

c.d. Postępowanie
pielęgniarskie

. Kontroluj bilans płynów i równowagę

elektrolitową.

- dzieci z zaburzeniami świadomości

powinny być na ścisłej diecie, inne
mogą przyjmować płyny i pokarmy
doustne.

- podaż płynów może być ograniczona

do dwóch trzecich normalnej ilości
aby zapobiec obrzękowi mózgu.

c.d. Postępowanie
pielęgniarskie

- Należy unikać przewodnienia, aby zapobiec

wystąpieniu zespołu nieprawidłowego

wydzielania hormonu antydiuretycznego.

4. Badaj obecność objawów neurologicznych i

kontroluj stan świadomości.

- wykonuj pomiary obwodu głowy, aby w porę

wykryć obecność wysięków

podtwardówkowych i wodogłowia, które

mogą pojawić się jako komplikacje.

c.d. Postępowanie
pielęgniarskie

- Kontroluj pojawiania się objawów

wzmożonego ciśnienia
wewnątrzczaszkowego.

5. przeprowadzaj zabiegi

pomocnicze, takie jak mające na
celu utrzymanie prawidłowej
temperatury ciała.

c.d. Postępowanie
pielęgniarskie

6. zapobiegaj dalszemu przenoszeniu

się choroby na innych. Zastosuj
izolację na 24 – 48 godz. od
rozpoczęcia terapii antybiotykowej.

7. Zachowaj ciszę w pomieszczeniu, w

którym przebywa dziecko, aby
wyeliminować bodźce zewnętrzne.

Pielęgnując dziecko pielęgniarka

powinna towarzyszyć dziecku i
pomagać mu w znoszeniu trudności
i przykrości pobytu w szpitalu.
Dzięki temu staje się osobą, która
najlepiej zna pacjenta, posiada z
nim najlepszy kontakt i powinna
cieszyć się jego pełnym zaufaniem.

Rola pielęgniarki w
opiece nad chorym
dzieckiem

Rola pielęgniarki w przypadku,

gdy matka może towarzyszyć
dziecku w szpitalu nie jest mniej
ważna, gdyż oprócz normalnych
czynności musi ona czuwać nad jej
zachowaniem i określić pomoc
matki w pielęgnacji dziecka.

c.d. Rola pielęgniarki w
opiece nad chorym
dzieckiem

- Wszelkie czynności pielęgnacyjne

powinny być w miarę zgrupowane,
aby dziecko miało czas na
wypoczynek

- Rozmowy powinny dotyczyć zwykłych

codziennych zdarzeń, nie unikać
pewnych problemów, mówić o
sprawach nasuwających się w
sposób naturalny.

c.d. Rola pielęgniarki w
opiece nad chorym
dzieckiem

- Nie należy lekceważyć znaczenia

drobnych spraw.

- Najważniejszą sprawą jest czas

poświęcony dziecku na
wysłuchaniu go

- W trakcie pobytu dziecko

powinno mieć swoje ulubione
przedmioty oraz zabawki.

c.d. Rola pielęgniarki w
opiece nad chorym
dzieckiem

- Udzielać dziecku informacji

dostosowanych do jego poziomu.

- U dzieci należy odwołać się do

myślenia obrazowego stosując
np. kolorowe obrazki.

- Nie dyskutuj z innymi osobami o

chorobie lub problemach dziecka
w jego obecności.

c.d. Rola pielęgniarki w
opiece nad chorym
dzieckiem

- W czasie pierwszego spotkania z

dzieckiem nawiązuj kontakt mówiąc
cicho a nawet szeptem; jest to dla niego
uspokajające i intymne – zwykle odpowie
ci też szeptem.

- Gdy dziecko odrzuca współpracę z tobą,

nie traktuj tego jako postępowanie
niedojrzałe lub lekceważące – jest to
zwykle objaw lęku lub reakcja na lęk.

c.d. Rola pielęgniarki w
opiece nad chorym
dzieckiem

- Słuchaj co dziecko mówi do

ciebie, utrzymuj z nim kontakt
wzrokowy, zwracaj uwagę na
swoje gesty, wyraz twarzy, czyli
niewerbalny sposób
komunikowania się.

c.d. Rola pielęgniarki w
opiece nad chorym
dzieckiem

W celu zniwelowania problemu

należy:

- odwrócić uwagę dziecka podczas

zabiegu np. poprzez podanie zabawki

- kontakt z dzieckiem poprzez np.

pogłaskanie go lub kontakt słowny.

- okazanie dziecku życzliwości i

wsparcia

c.d. Rola pielęgniarki w
opiece nad chorym
dzieckiem

- zabiegi wykonać prawidłowo,

sprawnie aby nie wystąpiła
konieczność ponownego
wykonania i dodatkowej sytuacji
stresującej dla dziecka.

Pielęgnowanie dziecka w
zapaleniu opon mózgowo-
rdzeniowych:

Zapewnienie dziecku
bezpieczeństwa

- zabezpieczenie przed wypadnięciem

z łóżeczka poprzez zasunięcie
bocznych
drabinek łóżeczka

- niepozostawianie w zasięgu dziecka

np. małych zabawek

- zapewnienie dziecku poczucia

bezpieczeństwa ze strony rodziców
oraz personelu

Umożliwienie dziecku
odpoczynku

- zapewnienie ciszy i spokoju
- odpowiednie warunki snu i

odpoczynku

- uspokojenie go
- obserwacja dziecka
- eliminacja czynników drażniących

dziecko

Higiena ciała

- zmiana pozycji ułożeniowej
- stopniowa kąpiel
- toaleta jamy ustnej
- zmiana bielizny pościelowej i

osobistej

c.d. Higiena ciała

wykonywanie zabiegów

higienicznych oraz działań
przeciwodleżynowych zgodnie z
procedurą

Brak apetytu
spowodowany istniejącym
stanem chorobowym

stosowanie zaleconej diety

- podawanie posiłków w małych

ilościach

- dopajanie dziecka

c.d. Brak apetytu
spowodowany istniejącym
stanem chorobowym

- kontrola nawadniania i diurezy
- współpraca z rodziną

Gorączka jako wynik
reakcji obronnej
organizmu na toczący się
proces zapalny

- pomiar temperatury ciała i

udokumentowanie

- zastosowanie metod fizykalnych w celu

obniżenia temperatury ciała ( okład
chłodzący, zimny kompres żelowy lub worek
z lodem na czoło po obu stronach szyi w
pachwinach) do momentu podania środka
p/gorączkowego

- zapewnienie dziecku bielizny do przebrania