ANIMIZACJA (OŻYWIENIE)

• wiatr wył w kominie
• fale ryczały podczas sztormu
• na tym terenie kwitnie przemysł

• fiołek, który klęczy zgięty pod

kroplami ranku

PERSONIFIKACJA (UOSOBIENIE)

• Baranią czapkę nasunął na uszy

I wyszedł w pole. Milczkiem przywitały
Upiorne świerki Mróz siarczysty, biały
Pod jego stopą suchy śnieg się kruszy

(J. Kasprowicz, Mróz)

• Od studni wyleciała piosenka i zziębnięta

wpadła do chaty przy otwieraniu drzwi lub
uciekała do lasu grzać się przy ognisku
światowców.

(I. Sewer-Maciejowski, Matka)

ANTROPOMORFIZACJA

• antropomorfizacja a personifikacja
• dzisiaj to jest zupełnie zwariowany

dzień

• pies wiernie popatrzył mu w oczy
• kot spojrzał na niego z wyrzutem
• wieczorem się oziębiło, ale kamień był

nadal przyjaźnie nagrzany

• szary dzień, niebo płacze
• gwiazdy zamigotały radośnie

HIPERBOLA (PRZESADNIA)

• milion razy mówiłem ci, żebyś zamykał

drzwi

• jest najlepszy, najwspanialszy, nikt mu nie

dorówna

• I zapłakała łzami tak obfitymi, że lękałem

się zatopienia pokoju

• Siwe brwi zawieszone były tak wysoko,

podchodząc popod samą czuprynę, która
jak wysepka ocalała na rozległym oceanie
łysiny

LITOTA

• Janek to nie najgłupszy chłopak
• nieźle poradził sobie z tym zadaniem
• Mimo że moje umiejętności jako

opowiadacza nie są największe i mimo
że byłoby wiele osób dużo bardziej
godnych wykonania tego zadania, to
właśnie mnie przypadł zaszczyt
opowiedzenia wam tej historii

OKSYMORON

• żywy trup, ciepłe lody, zimne ognie,

spiesz się powoli

• Bóg się rodzi moc truchleje,

Pan niebiosów obnażony;
Ogień krzepnie, blask ciemnieje,
Ma granice nieskończony.
Wzgardzony okryty chwałą,
Śmiertelny Król nad wiekami;

APOSTROFA

• O radości, iskro bogów, kwiecie Elizejskich

Pól

• Gniew Achilla opiewaj bogini, syna Peleusa,

zgubę niosący i klęski nieprzeniknione
Achajom

• Młodości, ty nad poziomy wylatuj
• Panie i Panowie, Szanowni Państwo, Drodzy

Słuchacze!

• [M.=W. lub W.] Aniu, podjedź proszę.// Anka,

mo chodźmy już stąd!

EROTEZA

(PYTANIE RETORYCZNE)

• Czy naprawdę powinno się postępować podle, tak jak on?

[TEZA, twierdzenie]

• Czy pamiętasz nad Alp śniegiem

Rozwieszone Włoch błękity?

Nad jeziora włoskim brzegiem

Czy pamiętasz Alp granity?

(Z. Krasiński, Przedświt)

• Czy widzisz w blasku promieni,

W grze świateł i lekkich cieni

Wiecznej piękności cud?

Czy twego serca nie pali

Płonący w wianku korali

Jutrzenki wschód

(A. Asnyk, Serenada)

AITIOLOGIA

• Co powinniśmy robić, żeby osiągnąć

sukces? Zastanówmy się wspólnie nad
tą sprawą. Wydaje się, że przede
wszystkim powinniśmy…

• Co powinniśmy robić, żeby osiągnąć

zbawienie? Przede wszystkim musimy
być dobrymi ludźmi, kochać bliźnich i
Boga.

• HEURYZA

PORÓWNANIE (COMPARATIO)

• X jest podobny do Y (ze względu na cechę A)

• lud jest (naiwny) jak dziecko
• comparandum + [spójnik] + comparans

jak, jakby, niby, jako, na kształt, niby

• tertium comparationis => porównanie

utarte (biały jak śnieg, czarny jak noc,
gorąco jak w piecu)

PORÓWNANIE HOMERYCKIE

[Jak kiedy wichr południowy ze wschodnim

uderzą na siebie

i wysokimi targają drzewami na leśnej polanie,
dębem, jesionem czy pniem dereniu, co korę

ma gładką,

długie zasię gałęzie z łomotem biją okrutny,
jedna w drugą i trzask się rozlega łamanych

konarów –]

tak Achajów i Trojan zastępy runęły na siebie

NIEDOPOWIEDZENIE

(APOSIOPESIS)

• Ktoś podbiegł do niego z tyłu, zamierzył się nożem i…
• W końcu znaleźli się sami. Zgasił światło…
• Wtedy dwa obnażone ramiona ujęły jego kędzierzawą

głowę i odwróciły ją od okna. Śmiech radości

zabrzmiał . Cezary stoczył się z podwyższenia przy

oknie w ramiona czystego szczęścia.

[przypis: Pruderia autora i głęboki szacunek wobec

pruderii czytelnika (-czki), a nade wszystko

czołobitność wobec superpruderii krytyka, nie pozwala

na przytoczenie szczegółów i perypetii tego wieczora,

które się dokonały w zamkniętym na klucz pokoju pani

Laury.]

IRONIA

• To „genialny” pomysł [ANTYFRAZA]
• Jest NIEZWYKLE inteligentny
• GENIALNY = bezsensowny {‘A’ => [-A]}
• wskaźniki graficzne => cudzysłów,

wybicie wielkimi literami

• wskaźniki językowe => rzeczywiście,

doprawdy, że tak powiem, jak wiadomo

• wskaźniki pozajęzykowe => ton głosu,

mimika, gestykulacja

PARONOMAZJA

• może morze nie pomoże
• Różo różańcowa kamieniu zakamieniałości

(M. Białoszewski)

• Ma przyjechać do mnie Ania do Anina, /Ania

z Manią, więc nie minie parę dni, a /Mania z

Anią nie ominą mnie tu - i na /Imieniny me

przyjadą do Anina (J. Tuwim, Lament aniński)

• Przy-czyno źródła – czynów

Ale N A C Z Y N I E M stałaś się DUCHOWNYM

(C. Norwid, Do najświętszej Marii Panny. Litania)

PARONIMIA

• Być może i był klerykiem, ale klerk z niego

żaden – zero samodzielnego myślenia,
zrozumienia istoty nauki, którą rzekomo
miał posiąść

• Wszystko, co robi, zachwyca swoją

efektownością, ale niestety w ogóle nie
jest efektywne

• Przeczytam jeszcze jeden statut i jakże

wspaniale zmieni się mój status…
(społeczny?)

FIGURY SŁOWA

EPITET

• zaskakujące rozwiązanie
• nieznany nikomu człowiek
• dom Jana
• dach ze słomy
• wspaniały człowiek (epitet

oceniający)

PODZIAŁY EPITETÓW (1)

• epitet stały (różanopalca Jutrzenka,

szybkonogi Achilles)

• epitet złożony (białogrzywy rumak,

zbożorodna ziemia)

• epitet tautologiczny (gorący upał, zimny

lód)

• epitet zdobiący (perłowy uśmiech, koralowe

usta)

• epitet superlatywny (człowiek najlepszy na

świecie)

PODZIAŁY EPITETÓW (2)

• epitet metaforyczny (szklana

równina = jezioro)

• epitet barokowy

Biały jest polerowany alabastr z Karrary

Białe mleko przysłane w sitowiu z koszary

Biała łabeć i białym okrywa się piórem

Biała perła nieczęstym zażywana sznurem

Biały śnieg świeżo spadły, nogą nie deptany

Biały kwiat lilijowy za świeża zerwany

Ale bielsza mej panny płeć twarzy i szyje

Niźli marmur, mleko, łabeć, perła, śnieg, lilije

PODZIAŁY EPITETÓW (3)

• epitet podmiotowy (cudowne miejsce)

i przedmiotowy (zeschła trawa)

• epitet statyczny (ogromna sofa) i

dynamiczny (spadający kamień)

• epitet podwójny i potrójny (DIADA i

TRIADA RETORYCZNA)

wspaniały i cudowny człowiek
problem ważny, trudny i wart uwagi

GRADACJA I ANTYGRADACJA

• KLIMAKS i ANTYKLIMAKS
• Był dobrym, wspaniałym,

doskonałym, najcudowniejszym
dydaktykiem

• W miarę, jak się oddalali słychać było

najpierw wrzaski, krzyki,
pokrzykiwania, potem już tylko
pojedyncze głosy, delikatne
brzęknięcia niczym szepty

ELIPSA

• Jan czytał książkę, a Maria – gazetę.
• Córka wyszła do szkoły, a matka – do pracy.
• Nigdy więcej tam nie pójdę. Ty też.
• Nie wszystko złoto, co się świeci. Nie

wszystko – co brzęczy.

• Stendhal zasłynął wnikliwą analizą emocji i

motywacji swoich bohaterów, Dickens –
brytyjskim humorem i obrazowością opisów.

POLISYNDETON

Nie wierzę w rozumy trzymane pod szkłem,
ale wierzę, że stół ma tylko cztery nogi
ale wierzę, że piąta noga to chimera

(A. Ważyk, Poemat dla dorosłych)

I wtedy on wyszedł, i powiedział, że między nami
już koniec, że to dłużej nie ma sensu, i odwrócił
się do mnie plecami, i odszedł, i już potem nie
spojrzał na mnie ani razu, i już ani razu nie
odwrócił się nawet na chwilę. Płakałam i
wyrzucałam sobie, że to moja wina, i miałam
sobie za złe, że nie zrobiłam nic wcześniej, żeby
zapobiec takiej sytuacji, i czułam się tak podle. I
wróciłam do domu, i płakałam, zasypiałam i
budziłam się, i znów zaczynałam płakać w
poduszkę, i tak ciągle.

ASYNDETON

• Przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem.
• Twój Dom – projektujemy, pomagamy,

doradzamy, wybieramy, służymy pomocą.

• Chciałem ci pomóc, przyszedłem, nie

oczekiwałem niczego w zamian, nie
doceniłaś tego, chciałaś tylko wykorzystać
moją naiwność, nie jestem aż tak
zaślepiony, po prostu między nami koniec.

POWTÓRZENIE

• To historyczne wydarzenie, wydarzenie,

o którym wszyscy będziemy pamiętać.

• Gulistan – mówi – to ogród róż

w ogrodzie – mówi – strumienie.

Róże? Na skronie – mówi – róże włóż,

strumienie – mówi – to cienie.

Kto mówi? – mówi – to kilka chwil.

Świat – mówi – jak lalka znika.

Ach, to nic – mówi – to tylko tryl…

Kto mówi? Mówi muzyka.

(K.I. Gałczyński, Bal u Salomona)

PARARELIZM

Ja stoję za drzwiami – za klonowymi
I wciąż milczę ustami – rozkochanymi
Noc odchodzi w me ślady – tą samą drogą
Pociemniało naokół – nie ma nikogo!

(B. Leśmia, Ja tu stoję)

Najszlachetniejszy kamień jest ten, który kraje

wszystkie inne, a siebie zarysować nie daję;
najszlachetniejsze serce jest to, które właśnie
raczej siebie skaleczy, niż kogoś zadraśnie.

SYNONIMIA

• To półinteligent, tępak, głupek, idiota.
• Nasz ukochany piesek, piesiunio,

pieseczek, nasze zwierzątko, nasz

jamniczek, członek naszej rodziny

– Fafik.

• To było niesamowite, wspaniałe,

wyjątkowe wydarzenie. Doskonałym

pomysłem była organizacja tego

cudownego przedsięwzięcia.

SYNONIMIA SKŁADNIOWA

• Wyleczyłem Fafika na nerwicę u X-a

ziołami.

• Lekarstwem na nerwicę Fafika

okazały się zioła X-a.

• X jest weterynarzem. Mój Fafik miał

kłopoty z nerwami, więc zawiozłem

go do X-a i on go wyleczył ziołami.

• różnica w strukturze tematyczno-

-rematycznej

ANAFORA

• Upominamy się na ziemi

o ludzi spracowanych,

o klucze do drzwi pasujące,

o izby z oknami,

o ściany bez grzybów,

o nienawiść do papierków,

o drogi święty czas ludzki,

o bezpieczny powrót do domu,

o proste odróżnianie słowa od czynu.

(A. Ważyk, Poemat dla dorosłych)

EPIFORA

• Gdy byłem dzieckiem, mówiłem jak dziecko, myślałem jak

dziecko, czułem jak dziecko

(1 Kor 13:11)

• Byliśmy już zatem tam razem, szczęśliwi, w domu. Radość

nasza nie miała granic, bo przecież nigdzie nie ma tak

dobrze jak w domu. Wiedzieliśmy, że teraz wszystko będzie

inaczej, bo przecież nic złego nie mogło się już zdarzyć –

tutaj, w domu. Tu mogliśmy czuć się bezpieczni,

nienarażeni na żadne zło ze strony innych ludzi, które nie

mogłoby nas dosięgnąć przecież w domu.

• I niebo jak biała Niagara.

I drogę jak biała Niagara.

I pamięć jak biała Niagara.

O Tobie jak biała Niagara.

(J.B. Ożóg, Niagara cała młodości)

INWERSJA

• Szczęśliwy jest człowiek, który

problemów żadnych nie ma.

• Od niebieskiej piękniejsza kolorów

obręczy,

Ciebie, Irydo, wielbię pod imieniem tęczy

(S. Trembecki, Listy do Irydy)

Irydo, (jaka?) piękniejsza + od (czego?)

obręczy (czego?) kolorów // obręczy (jakiej?)
niebieskiej + wielbię (orzeczenie) + (kogo?)
Ciebie = Irydo, piękniejsza od niebieskiej
obręczy kolorów, wielbię Ciebie …