Co jest czym w

lingwistyce?

Rozważania

terminologiczne

Co jest czym w

lingwistyce?

Rozważania terminologiczne

Czym jest

język

?

Czym jest

system

?

Znak językowy

a

jednostka języka

Określanie

znaczenia

Językoznawstwo jako nauka

• Aby określić przedmiot nauki trzeba podać

jej:

• przedmiot materialny, czyli wycinek

rzeczywistości

• przedmiot formalny, czyli określić z

jakiego punktu widzenia ten przedmiot

materialny będzie rozpatrywany

• cel
• metodę

Przedmiotem materialnym językoznawstwa

jest język

Czym jest język?

Język = organizm
XIX wiek: Język – jest funkcją biologiczną gatunku

ludzkiego = organizmem biologicznym, który
rodzi się, rozwija i umiera (August Schleicher)

Język = reakcja na bodźce
XIX wiek: Język – jest reakcją człowieka na

bodźce (=treści) psychiczne: emocjonalne i
intelektualne (behawioryzm w psychologii –
Wilhelm Wundt w lingwistyce europejskiej)

XX wiek: Język – jest układem bodźców i reakcji

między jednostkami danej społeczności –
mówiący : słuchający (Leonard Bloomfield –
szkoła amerykańska)

Czym jest język?

Język = wytwór kultury
XIX wiek: Język – jest odbiciem psychiki narodu

(wytworem kultury); jest przede wszystkim
działaniem (w sensie parole), a dopiero na
drugim miejscu dziełem czy tworem (w sensie
langue)  na język składa się suma

jednostkowych przejawów mówienia (Wilhelm
von Humboldt, także młodogramatycy)

XX wiek:
Język jest przede wszystkim duchowym

czynnikiem kształtowania rzeczywistości,
dopiero w drugiej kolejności narzędziem
komunikacji myślowej (neohumboldtyzm – Leo
Weisgerber – szkoła niemiecka):

Czym jest język?

Język – wyraz określonego widzenia i

pojmowania świata, służy nie tyle do
wyrażania pojęć, co do ich kształtowania i
warunkowania ich istnienia w ramach danej
społeczności („hipoteza Sapira – Whorfa” –
Edward Sapir, Benjamin Lee Whorf – szkoła
amerykańska)

Język – bezpośrednie odbicie procesów

poznawczych, które zachodzą w umyśle
człowieka, zorganizowanych w postaci
konwencji. Składa się z inwentarza
utrwalonych przez konwencję symbolicznych
jednostek (kognitywizm)

Czym jest język?

Język jest działaniem społecznym

(kontekstualizm – Bronisław Malinowski – szkoła

londyńska)

Język jest systemem nawyków (formalizm –

Charles Francis Hockett – szkoła amerykańska).

Wprowadzenie rozróżnienia między strukturą

głęboką i powierzchniową, które rozwinięte

zostało przez Noama Avrama Chomsky’ego

Język jest procesem werbalizacji przez człowieka

jego intencji przedstawieniowych (gdy celem

jest opis rzeczywistości) i pragmatycznych (gdy

celem jest wpływanie na przekonania i/lub

zachowania odbiorcy), realizowany w postaci

różnych gatunków tekstu (komunikatywizm)

Czym jest język?

Język = system
XX wiek: Ferdynand de Saussure :
Mowa (language) =

język (langue)

+ mówienie

(parole)

Język – system znaków, służący do porozumiewania

się w obrębie danej społeczności.

Ta definicja języka została przyjęta przez wszystkich

strukturalistów i funkcjonuje do dziś. Poszczególne
szkoły doprecyzowywały tylko to ujęcie.

mówienie
(parole)

język
(langue)

Czym jest język?

Język jest systemem funkcjonalnym – celowościowym

(Szkoła praska)

Język jest siecią relacji (Szkoła kopenhaska –

glossematycy)

Jedyną rzeczywistością językową jest tekst =

skończony zbiór wypowiedzi. Zbędne są pojęcia

abstrakcyjnego systemu (langue), relewancja

systemowa itd. fakty i zjawiska są językowymi tylko

wówczas, gdy coś znaczą w języku, czyli pełnia

jakąś funkcję – są podporządkowane nadrzędnej

funkcji semantycznej. (Zellig Sabbetai Harris –

formalizm, kontynuujący dystrybucjonizm – szkoła

yealska)

Język – system przepisów (reguł) budowania tekstów

(generatywizm)

Czym jest język?

Język -

system znaków

,

służący do

porozumiewania się

w obrębie

danej społeczności

Co? – obiekt

Po co? – funkcja

System znaków jako przedmiot

materialny językoznawstwa

System znaków

=

znaki

zorganizowane w

system

czyli:

Co? – znaki

Jak (istniejące)?

– w relacjach

tworzących

system

Znak językowy

Znakowa struktura języka znana jest od

starożytności (pojawia się już u Arystotelesa)

Ferdinand de Saussure (Kurs językoznawstwa

ogólnego, Warszawa 1916/2002) doprecyzował
pojęcie znaku językowego, który w jego ujęciu:

- ma charakter binarny (dwudzielny): złożony ze

strony oznaczającej (signifiant) i oznaczanej
(signifié)

pojęcie

(signifié)

obraz

akustyczny

(signifiant)

drzewo

Znak językowy

- jest konwencjonalny (oparty na „umowie” społecznej)
- jest dowolny (arbitralny) w relacji obrazu akustycznego /

graficznego (signifiant) do pojęcia (signifié)

- obraz akustyczny / graficzny znaku (signifiant) ma charakter

linearny

- wartość znaku językowego jest określana w jego relacji do

innych znaków

pol. drzewo

łac. arbor

ang. tree

fr.arbre

Z przyczyn niezależnych od organizatorów

zmuszeni jesteśmy zmienić program najbliższego

spotkania

z serii Rozmowy o komunikacji.

Serdecznie zapraszamy wszystkich zainteresowanych

dnia

8 marca

2006 r. w godz.

11.00-14.00

na warsztaty lingwistyczne z wykładem wprowadzającym

prof. dr hab. Małgorzaty Karwatowskiej

z UMCS w Lublinie

na temat:

KOBIETA NAJLEPSZYM PRZYJACIELEM

CZŁOWIEKA CZYLI SEKSIZM WE

WSPÓŁCZESNEJ POLSZCZYŹNIE

spotkanie odbędzie się w

Wyższej Szkole Humanistyczno-

Ekonomicznej w Łodzi, ul. Rewolucji 1905r. nr 52 sala H120

System

W paradygmacie historyczno-porównawczym
 system = organizm = układ zamknięty

elementów wzajemnie się warunkujących dla
realizacji określonej funkcji)

W paradygmacie strukturalistycznym
 system – zbiór zamknięty elementów

wzajemnie się warunkujących (wybór jednego
elementu wyklucza wybór innych)

System

W ujęciu komunikacyjnym
 system językowy jest układem utartych

(trywialnych, znanych wszystkim,
niekomunikatywnych) skojarzeń form i treści,
stanowiących repertuar językowy (zbiór
środków językowych wraz z regułami ich
użycia komunikacyjnego), z którego mówiący
wybiera potrzebne mu w procesie
generowania tekstu elementy

Jednostka (języka)

Ferdynand de Saussure:
Jednostka języka – odcinek dźwiękowy, który stanowi

(z wyjątkiem tego, co go poprzedza i co po nim

następuje w ciągu mownym) signifiant pewnego

pojęcia (odpowiednik dzisiejszego morfemu)

Leo Weisgerber (neohumboldtyzm):
Jednostka języka – wyraz
G. Frege, B.Croce, L.Wittgenstein:
Jednostka języka – zdanie
M.A.K. Halliday (angielski strukturalizm funkcyjny):
Jednostka języka – odcinek ciągu

wypowiedzeniowego reprezentujący określoną

formę gramatyczną

Jednostka

Komunikatywizm
Jednostkami leksykonu w gramatyce

komunikacyjnej są wszystkie

wyodrębnialne pod względem

formalnym jednostki języka (czyli

morfy, leksemy, frazy itd.) pełniące

funkcje termów lub operatorów wraz

z ich odniesieniem znaczeniowym do

odpowiednich standardów

semantycznych lub (w przypadku

operatorów) reguł zastosowania.

Jednostka

Komunikatywizm
Standardami semantycznymi nazywamy

układy predykatowo-argumentowe, które

denotują jednostki językowe. Trwały

związek pomiędzy jednostkami językowymi

a zbiorem wszystkich możliwych

standardów semantycznych jest

podstawową częścią kompetencji

językowej człowieka.

Opis standardów semantycznych wraz z

opisem reguł kompozycyjnych jest opisem

systemu językowego, ale nie jest

wyczerpującym opisem języka

Znaczenie

Ferdynand de Saussure:

Znaczenie

– związek między signifiant (obrazem

akustycznym) i signifié (pojęciem)

Wartość

znaku – związek znaku z innymi

znakami w obrębie systemu

signifi
é

signifiant

signifié

signifié

signifié

signifia
nt

signifiant

signifian
t

Znaczenie

Adolf Noreen (językoznawca skandynawski –

rówieśnik F. de Saussure’a) – inicjator
semantyki strukturalnej

 wprowadził pojęcie sememu – najmniejszej

jednostki znaczeniowej

 wyróżnił znaczenie:

konwencjonalne (systemowe)
okazjonalne (tekstowe)
podstawowe (etymologiczne)

Znaczenie

Koncepcja znaczenia C.K.Ogdena i I.A.Richardsa

(płaszczyzna logiczno-psychologiczna)

Znaczenie = potrójna relacja między:

s

ymbolem

i

myślą

,

myślą

i

rzeczą

,

symbolem

i

rzeczą

symbol

rzecz

myśl

Znaczenie

Szkoła amerykańska
John B. Watson (psycholog – behawiorysta),

Charles S. Peirce (logik)

Znaczenie to skutek jaki wywołuje u

słuchacza wypowiedziany wyraz (dźwięk
stanowiący bodziec)

Leonard Bloomfield
Znaczenie wynika z sytuacji, w której

wyraz został usłyszany

Charles Carpenter Fries
Znaczenie leksykalne i znaczenie

strukturalne

Znaczenie

Kognitywizm
Znaczenie = konceptualizacja,

rozumiana jako doświadczenie
mentalne, które stanowią:
stworzenie nowego pojęcia,
doświadczenia zmysłowe oraz
wiedza kontekstowa (Ronald
Langacker)

Znaczenie

Komunikatywizm
Znaczenie komunikacyjne głównych

jednostek gramatycznych (termów) jest w

leksykonie gramatyki komunikacyjnej

jednym z podstawowych celów opisu obok

mechanizmów wyprowadzania i łączenia

tych jednostek w tekście. Takie znaczenie

ma charakter systemowy (trwały,

niezmienny) i wynika z umieszczenia

danego termu w podklasie substytutów

funkcjonalnych w standardzie

semantycznym, na który ten term

wskazuje

Funkcje języka jako przedmiot

materialny językoznawstwa

W. von Humboldt:

W. von Humboldt:
Język jako wytwór psychiki narodu pozwala

badać tę psychikę; służy myśleniu

Szkoła praska:

Szkoła praska:
Język służy do przekazywania wszelkich treści

psychicznych, realizując:
funkcję intelektualną (obiektywną) –
nastawiona na treść (signifié)
funkcję emocjonalną (subiektywną) –
nastawiona na formę (signifiant)

Funkcje języka jako przedmiot materialny

językoznawstwa

Roman Jakobson (Rosjanin, Szkoła praska) – model

strukturalny aktu mowy i wynikające z niego funkcje
języka:

Element aktu mowy

Funkcja języka

Nadawca

Emotywna (stosunek nadawcy
do komunikatu)

Odbiorca

Konatywna (stosunek
odbiorcy do komunikatu)

Komunikat

Poetycka (estetyczny stosunek
komunikatu względem samego
siebie)

Kontekst (treść komunikatu)

Przedstawieniowa
(denotatywna, stosunek kodu
do rzeczy)

Kontakt (kanał fizyczny i
psychologiczny komunikatu)

Fatyczna (podtrzymanie lub

przerwanie kontaktu;
obiektywny stosunek
komunikatu do samego siebie)

Kod (gramatyka i słownik)

Metajęzykowa (stosunek
komunikatu do kodu)

Funkcje języka jako przedmiot materialny

językoznawstwa

Model aktu mowy Romana Jakobsona

N

O

KOMUNIKA
T

KOD

KONTEKS

T

KONTAK
T

FATYCZNA

KONTAKT

FATYCZNA

EMOTYWNA

KONATYWNA

METAJĘZYKOWA

PRZEDSTAWIENIO
WA

Funkcje języka jako przedmiot materialny

językoznawstwa

Model aktu mowy Karla Bühlera (Austria)

RZECZYWISTOŚĆ

FUNKCJA PRZEDSTAWIANIA

NADAWCA

ODBIORCA

Z

FUNKCJA WYRAŻANIA

FUNKCJA APELU

Funkcje języka jako przedmiot

materialny językoznawstwa

Model aktu mowy Leonarda

Bloomfielda (szkoła amerykańska)

Akt mowy – układ mechanistyczny i

socjologiczny bodźców i reakcji
między dwiema osobami i
otaczającą je rzeczywistością

Funkcje języka jako przedmiot materialny

językoznawstwa

Schemat zachowań komunikacyjnych

Akt mowy jest w gramatyce komunikacyjnej
podstawową jednostką opisu na poziomie
interakcyjnym języka, za pomocą którego nadawca
realizuje różne funkcje pragmatyczne na bazie
przekazanej treści ideacyjnej, czyli sensu
propozycjonalnego

Cel badań lingwistycznych

Paradygmat historyczno-porównawczy:
• systematyzacja języków,
• wskazanie na stosunki pokrewieństwa

między językami,

• określenie praw rządzących ewolucją języka,
• dotarcie do początków mowy ludzkiej

(prajęzyka)

Neohumboldtyzm
• analiza semantyczna i leksykalna,

warunkowana psychiką danej społeczności
(szkoła niemiecka)

Cel badań lingwistycznych

Paradygmat strukturalistyczny:
• charakterystyka jednostek

systemu językowego i relacji
między nimi (szkoła praska)

• opis relacji składających się na

wewnętrzną strukturę tekstu
(szkoła kopenhaska)

Cel badań lingwistycznych

Generatywizm (Noam Avram Chomsky)
• od dążenia do skonstruowania

gramatyki generatywnej dla

poszczególnych języków naturalnych –

generującej wszystkie możliwe zdania

gramatyczne danego języka i tylko te

zdania

• do skonstruowania teorii ludzkiej

zdolności językowej, wrodzonej

struktury poznawczej, umożliwiającej

nabycie dowolnego ludzkiego języka

Cel badań lingwistycznych

Kognitywizm
• określenie aspektów organizacji treści

poznawczych, związanych z opanowaniem
przez użytkowników języka
obowiązujących w tym języku konwencji

Komunikatywizm
• opis organizacji i generowania

(tworzenia) przekazu komunikacyjnego
oraz procesu jego odbioru

Z przyczyn niezależnych od organizatorów

zmuszeni jesteśmy zmienić program najbliższego

spotkania

z serii Rozmowy o komunikacji.

Serdecznie zapraszamy wszystkich zainteresowanych

dnia

8 marca

2006 r. w godz.

11.00-14.00

na warsztaty lingwistyczne z wykładem wprowadzającym

prof. dr hab. Małgorzaty Karwatowskiej

z UMCS w Lublinie

na temat:

KOBIETA NAJLEPSZYM PRZYJACIELEM

CZŁOWIEKA CZYLI SEKSIZM WE

WSPÓŁCZESNEJ POLSZCZYŹNIE

spotkanie odbędzie się w

Wyższej Szkole Humanistyczno-

Ekonomicznej w Łodzi, ul. Rewolucji 1905r. nr 52 sala H120