KATEDRA I ZAKŁAD MEDYCYNY SĄDOWEJ AKADEMII
MEDYCZNEJ im. PIASTÓW ŚLĄSKICH WE WROCŁAWIU

Prof. dr hab.

Barbara

Barbara

Świątek

ZAKŁAD MEDYCYNY SĄDOWEJ JAKO

„INSTYTUCJA NAUKOWA”

POWOŁYWANA DO WYDAWANIA

OPINII SĄDOWO-LEKARSKICH

Spełnianie

czynności

biegłego

sądowego

charakteryzuje się dwiema cechami:
- praca biegłego podporządkowana jest celom
zleceniodawcy ( policji, prokuraturze, sądom),
- biegły nie podejmuje decyzji finalnej, lecz
jedynie przedkłada propozycje oceny konkretnej
sytuacji życiowej, stanowiącej przedmiot sprawy.

Ostateczną decyzję, zgodną lub niezgodną z
propozycją biegłego podejmuje zleceniodawca.
Może on także, w celu upewnienia się co do
prawdziwości zaproponowanej oceny zdarzeń,
zasięgnąć opinii innego biegłego.

Art. 193 k.p.k. stanowi, że „Jeżeli stwierdzenie
okoliczności

mających

znaczenie

dla

rozstrzygnięcia sprawy wymaga wiadomości
specjalnych, zasięga się opinii biegłego lub
biegłych. W celu wydania opinii można też
zwrócić się do instytucji naukowej lub
specjalistycznej”,

i dalej w art.195 k.p.k. –„...do pełnienia
czynności biegłego jest obowiązany nie tylko
biegły sądowy lecz także każda inna osoba o
której wiadomo, że ma odpowiednią wiedzą w
danej dziedzinie”. .

W uzasadnieniu rządowym co do treści
tych artykułów podano: „Unormowanie
problematyki

biegłych

podkreśla,

w

przeciwieństwie do k.p.k. z 1969 r.,
indywidualny

charakter

tego

źródła

dowodowego i osobistą odpowiedzialność
biegłego za wydaną opinię, niezależnie od
tego, czy chodzi o opinię jednej,
konkretnej osoby, kilku osób ...czy też o
opinie

instytucji

naukowej

lub

specjalistycznej”.

Kodeks

stworzył

możliwość

wyboru

pomiędzy:
-         biegłym sądowym, a zatem osobą
wpisaną

na

listę

biegłych

sądu

okręgowego,
-        

instytucją

naukową

lub

specjalistyczną,
-         inną osobą.

W k.p.k. obowiązującym do 1997 r instytucja naukowa – jako
potencjalny biegły – wymieniona była na pierwszym miejscu.
Zdaniem T. Widła (wyrażonym w 1992 r) „Zostało to odczytane
jako zachęta do preferowania w wyborze właśnie instytucji. ...
Trzeba przyznać, że istnieją argumenty przemawiające za
preferencja tego źródła. Najważniejsze z nich to:
-  dobrze wykształcona, a następnie dokształcana kadra,
-  możliwość konsultacji koleżeńskiej... ,
- instytucja

kontroli

wewnętrznej,

dość

skutecznie

zapobiegająca niesumienności, nonszalancji i popadaniu
ekspertów w rutynę
- specjalistyczna aparatura i dostęp do literatury przedmiotu –
krajowej i zagranicznej,
-  możliwość wdrażania nowych, doskonalszych metod własnych
lub cudzych, sprawdzonych w podejmowanych przez siebie
badaniach,
-   możliwość przeprowadzania badań kompleksowych...”

W tym samym opracowaniu T. Widły przyjmuje także, że zapisy
k.p.k.(z 1969 r) preferują powoływanie biegłego sądowego z
listy i za tą „preferencją przemawiają istotne argumenty
merytoryczne a w szczególności racje prakseologiczne”. Uważa
bowiem za bardzo ważne deklarację takiej osoby o gotowości
pełnienia czynności biegłego i łatwe nawiązywanie z nim
kontaktu przez ograny procesowe. Przyjmuje także , że właśnie
taki biegły „...potrafi rozumować językiem decydenta i
komunikować się z nim w takim języku. Taki biegły potrafi
przekładać problemy z języka prawniczego na język
reprezentowanej dyscypliny i odwrotnie – wyniki swych badań i
wyciągnięte z nich wnioski potrafi przełożyć z języka
obserwacyjnego na język prawniczy”.

Umiejętność
przetwarzania

wiedzy

medycznej

na

język

prawniczy i stosowanie
reguł

(zasad)

opiniodawczych
zapewniają

przede

wszystkim

specjaliści

medycyny sądowej i w
swej

dziedzinie

–

doświadczeni
psychiatrzy.

Medycy

sądowi nie są zazwyczaj
biegłymi sądowymi „ z
listy”

lecz

pełnią

obowiązki biegłego przy
powołaniu

„instytucji

naukowej”

jaką

jest

Zakład

Medycyny

Sądowej

Akademii

Medycznej.

Najlepiej wymogi w stosunku do biegłego ujęła A. Wolny
uważając, że o jego kompetencji decydują następujące cechy:
- zakres wiedzy,
- doświadczenie życiowe,

-umiejętność

wyjaśniania

okoliczności

zgodnie

z

doświadczeniem życiowym , aktualną wiedzą i zasadami logiki,
-umiejętność przedstawiania myśli w sposób pełny, zrozumiały,
logiczny, bez wewnętrznych sprzeczności,
-postawa etyczna, obiektywizm, bezstronność, niezależność,
wykonywanie czynności z całą sumiennością i bezstronnością

Sytuacja biegłego, pracownika instytucji

naukowej, powołanej w charakterze

biegłego.

Biegły z listy dobrowolnie zobowiązuje się do działalności
opiniodawczej, a zatem ofiarowuje swój czas zleceniodawcom.
Może jednakże dojść do innej sytuacji – konkretna osoba ma
wiedzę i umiejętność opiniowania sądowo-lekarskiego, jednakże
nie ma chęci zajmowania się opiniodawstwem. Zgodnie z
konstytucyjnym prawem do samostanowienia (art. 41) powinna
mieć prawo do odmowy parania się dodatkową pracą. Np.
medyk sądowy jako nauczyciel akademicki pragnie poświęcić się
wyłącznie pracy dydaktyczno- naukowej. Niestety konstytucja
dopuszcza możliwość ograniczenia wolności człowieka o ile inne
ustawy tak stanowią. Jeżeli zatem , zgodnie z kpk. o konkretnej
osobie wiadomo, „ że ma odpowiednią wiedzę w danej dziedzinie
„ może ona , niezależnie od woli, być powołana do czynności
biegłego Uzasadnieniem odmowy wydania opinii nie może być
zatem dla medyka sądowego brak czasu, zajęcia dydaktyczne,
konieczność pracy naukowej, nie mówiąc już o zwykłym braku
chęci dodatkowej pracy. Dotyczy to zwłaszcza medyków
sądowych zatrudnionych w AM. Instytucja naukowa powołana w

charakterze biegłego nie ma prawa odmowy.

Sytuacja biegłego, pracownika instytucji

naukowej, powołanej w charakterze

biegłego.

Oto reakcje zleceniodawców na próby odmowy
wydania

opinii

z

podaniem

prawdziwego

uzasadnienia tj. braku czasu :
- „...Instytut naukowy nie może odmówić
wydania opinii z przyczyn innych aniżeli określone
w art. 280 kpc, zleca się zatem jej wydanie pod
rygorem nałożenia grzywny...”,
-„...nie można z góry założyć oświadczenia, że
odmawia się sporządzenia opinii. Art. 287 kpc
przewiduje sankcję m.in. za nieuzasadnioną
odmowę

złożenia

opinii.

Liczę

na

dalszą

współpracę.”

Sytuacja biegłego, pracownika instytucji

naukowej, powołanej w charakterze

biegłego.

Czy z powyższego wynika, że w Polsce istnieje
swoisty przymus pracy? Na takie pytanie Sąd, w
związku z odmową wykonania opinii pisze –
„Opiniodawstwo nie jest – jak to Pani nazywa -
przymusową pracą, lecz obowiązkiem.”

Pełnienie funkcji biegłego w naszej sytuacji (tj.
medyków sądowych – nauczycieli akademickich),
to zatem szczególne zajęcie – jest obowiązkowe,
należy je wypełniać w określonym czasie i
zakresie, nie wolno poza tym uzgadniać warunków
finansowych tej usługi ( wynagrodzenie zgodnie z
kpk i orzecznictwem SN zleceniodawca przyznaje
po zapoznaniu się z opinią i oceną „prawidłowości
jej wydania”).

Personalizacja biegłych jako instytucji

naukowej.

W art. 194 kpk. podano: O dopuszczeniu dowodu z
opinii biegłego wydaje się postanowienie, w
którym należy wskazać :
- imię , nazwisko i specjalność biegłego oraz
biegłych, a w wypadku opinii instytucji , w
razie potrzeby, specjalność i kwalifikacje osób,
które

powinny

wziąć

udział

w

przeprowadzaniu ekspertyzy.
Z treści powyższego zapisu należy wnioskować, że
to zleceniodawca określa jakie osoby , ze względu
na

kompetencje

winne

brać

udział

w

opracowywaniu opinii. Praktyka jest bardzo różna.

Personalizacja biegłych jako instytucji

naukowej.

W

postanowieniu

powoływany

jest

Zakład

Medycyny Sądowej, a z zakresu pytań wynika, że w
opracowywaniu

opinii

muszą

brać

udział

specjaliści z różnych dziedzin ( ma to miejsce w
tzw. sprawach lekarskich) o czym zleceniodawca,
formułując zakres opinii musiał wiedzieć. Jeszcze
do niedawna utrwalana przez wiele lat praktyka
zezwalała kierownikowi Zakładu na dobór zespołu
opiniującego i było to akceptowane przez
zleceniodawcę, bo przecież kierownik zakładu w
sytuacji

powołania

kierowanej przez niego

instytucji , musi mieć jakieś prawo decydowania o
autorach opinii.

Personalizacja biegłych jako instytucji

naukowej.

Inni zleceniodawcy dziwią się ustalaniu zespołu
opiniującego, gdyż:
- uważają, że takie prawo ma kierownik Zakładu
„ gdy wyraźny zakres zlecenia ...wymaga podjęcia
szerokich badań specjalistycznych”,
- wyrażają też opinie : „po zleceniu wydania opinii
Instytutowi, jego kierownik wyznacza osoby, które
wydadzą opinię”
-„przybranie do osób przeprowadzających badania
specjalisty

spoza

ZMS

nie

wymaga

zmiany

postanowienia dowodowego, albowiem Sąd w
postanowieniu dowodowym nie określił zespołu
opiniującego. Opinia instytutu jest opinią osób, która
przeprowadziły badania i wydały opinię, choć należy
je wskazać w opinii”

Zakres zlecanych opinii .

Najczęstszą przyczyną zlecania

opinii

Zakładowi

Medycyny

Sądowej jest jej skomplikowany
względnie

wielospecjalistyczny

charakter. Stąd też:
- zlecanie wykonania badań
przez wielu specjalistów

-zlecanie

wysokospecjalistycznych

badań

dodatkowych np. TK, MR, EMG a
nawet

obserwacji

szpitalnej.

Wówczas biegły zamienia się w
organizatora trudno osiągalnych a
często

nie

uzasadnionych

wskazaniami medyczno-sądowymi
badań
-problemem mogą być także tzw.
opinie uzupełniające, traktowane
przez

zleceniodawców

jako

kontynuacje zasadniczej opinii

WZYWANIE BIEGŁYCH NA ROZPRAWY

SĄDOWE

Kodeksy stanowią, że przesłuchania biegłych
należy dokonać „w razie potrzeby” oraz „jeżeli
opinia jest niepełna lub niejasna”, to w
praktyce bardzo często, tylko ze względu na
żądania stron, sąd wzywa biegłych

Istnieją prawne możliwości, by sąd , zamiast
wzywać biegłego na rozprawę, zlecił wydanie na
piśmie opinii uzupełniającej, bądź skorzystał z
możliwości przesłuchania biegłego w miejscu
jego zamieszkania w ramach pomocy prawnej.

WZYWANIE BIEGŁYCH NA ROZPRAWY

SĄDOWE

Inne problemy z tej dziedziny:
- biegły a świadek: w praktyce zdarzają się
próby

uczynienia,

wbrew

jednoznacznym

przepisom, z biegłego świadka. Spotykane są nawet
określenia biegły – świadek. Nie wypada, by biegły
zwracał uwagę sędziemu bądź prokuratorowi, że
przesłuchanie go w charakterze świadka niweczy
wartość dowodową jego opinii.
- przesłuchanie przed sądem w charakterze
świadka na okoliczność wydanej dla innego
zleceniodawcy opinii
- zlecania biegłym uzgodnienia opinii
- oddzielnie przesłuchiwanie biegłych,
wydających opinię zespołowo
- zachowanie się uczestników rozprawy
sądowej

POZYCJA BIEGŁEGO W

SPOŁECZEŃSTWIE

Media nie przedstawiają, niestety, biegłych w
dobrym świetle.
Biegły staje się także obiektem różnego rodzaju
agresji osób niezadowolonych z treści opinii
Problemem stały się pozwy przeciwko biegłym o
zadośćuczynienie. Podstawą pozwów jest ochrona
dóbr osobistych.
Osoby niezadowolone z treści opinii zawiadamiają
także prokuratury o popełnieniu przez biegłego
przestępstwa , najczęściej wydania fałszywej opinii
czy domniemanej korupcji. Kierują też skargi do
sądu lekarskiego