WYBRANE ZAGADNIENIA

WYBRANE ZAGADNIENIA

Z PSYCHOLOGII I SOCJOLOGII.

Z PSYCHOLOGII I SOCJOLOGII.

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

PSYCHOLOGIA

to nauka o zachowaniach

i procesach

psychicznych oraz ich

zależnościach od

fizycznego stanu

organizmu, stanu umysłu

i środowiska

zewnętrznego.

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

PSYCHOLOGIA

• psychologia ogólna

– bada ogólne prawa rządzące przebiegiem

wyższych czynności mózgowych i cechy psychiczne osób
zdrowych, tworzy podstawy pojęciowo-metodologiczne dla innych
dyscyplin psychologicznych;

• psychologia kliniczna

– bada zaburzenia zachowania

człowieka, spowodowane działaniem niekorzystnych czynników
środowiskowych lub/i organicznych;

• psychologia rozwojowa

– bada prawidłowości przebiegu

procesu rozwoju psychicznego człowieka w różnych okresach
jego życia;

• psychologia sądowa

– bada przyczyny zachowań dewiacyjnych,

zajmuje się niektórymi elementami przewodu sądowego, oraz
resocjalizacją przestępców;

• psychologia społeczna

– zajmuje się badaniem grup ludzkich,

stosunków wewnątrz- i międzygrupowych, analizą postaw itp.

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

SPECJALIZACJE ZAWODOWE

W PSYCHOLOGII:

• PSYCHOLOG PRACY

- administracja i służby publiczne,

przedsiębiorstwa, sektor przemysłowy (publiczny i prywatny) –
selekcja

zawodowa,

testy

zdolności,

centra

ocen

pracowniczych
i funkcjonowania zawodowego;

• PSYCHOLOG KLINICZNY

– gabinety psychoterapeutyczne,

ośrodki zdrowa psychicznego - różne rodzaje psychoterapii
(psychoanaliza,

psychoterapia

małżeństw

i

rodziny,

psychoterapia indywidualna, itp.);

• PSYCHOLOG WYCHOWAWCZY

– przedszkola, szkoły (praca

z dziećmi i nauczycielami) – diagnoza, opieka, profilaktyka i
edukacja;

• PSYCHOLOG

SĄDOWY

–

klinika,

administracja

i

sądownictwo, więziennictwo.

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

CELE PSYCHOLOGII

• obserwacja

zachowań

• opis zachowań,
• wyjaśnianie

zachowań,

• przewidywanie

zachowań,

• modelowanie

zachowań,

• podnoszenie jakości

życia.

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

POTRZEBA

•biologiczny bądź

psychiczny stan

motywacyjny, który

ukierunkowuje zachowanie

jednostki na pewien cel.

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

KLASYFIKACJA

POTRZEB

wg. Abrahama

Maslowa

•potrzeby

fizjologiczne;

•potrzeby bezpieczeństwa;

•potrzeby przynależności;

• potrzeby uznania;

• potrzeby samorealizacji;

• potrzeby wiedzy;

•

potrzeby estetyczne.

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

STRACH

• racjonalna

reakcja na
obiektywne,
rozpoznawaln
e, zewnętrzne
zagrożenie.

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

STRES

• niespecyficzna

reakcja
fizjologiczna
i psychiczna
jednostki na
wszelkie
wymagania
środowiskowe lub
zagrożenia jej
integralności.

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

STRESOR

• każdy czynnik potencjalnie

szkodliwy (czy to fizycznie
czy psychicznie) dla
organizmu.

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

STRES

 wyzwala w poddawanym pewnemu

obciążeniu organizmie energię obronną,

 dzieje się tak niezależnie od tego, czy jest

to obciążenie fizyczne, psychiczne; czy jest
ono przykre czy przyjemne,

 specyficzny biochemiczny mechanizm

alarmowy (działał już u naszych
przodków), o charakterze obronnym
(stwarzał szansę błyskawicznej ucieczki
lub walki).

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

STRES

BIOCHEMICZY MECHANIZM

ALARMOWY

 alarm zarejestrowany przez narządy

zmysłów i przekazywany do

podwzgórza i przysadki mózgowej,

 gruczoły wydzielania wewnętrznego

(nadnercza i grasica) otrzymują sygnał do

natychmiastowej reakcji, w wyniku której:

• podwyższa się ciśnienie krwi,
• serce bije szybciej,
• wątroba wyrzuca zapasy cukru i tłuszczów,

zasilając mięśnie w energię,

• zwiększa się krzepliwość krwi.

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

OZNAKI STRESU

I. w sferze fizjologii:

 bladość,
 pocenie się,
 napięcie mięśni,
 przyśpieszone bicie serca,
 zmiany ciśnienia krwi,
uczucie suchości w ustach i w

gardle,

 częste oddawanie moczu,
 bóle głowy,
 bezsenność, itp.

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

OZNAKI STRESU

cd.

II. w sferze zachowań:

 trudności z mówieniem,
 impulsywność,
 tiki nerwowe,
 papierosy i alkohol,
 nieuzasadnione używanie leków,
 zmiany w odżywianiu, itp.

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

OZNAKI STRESU

cd.

III. w sferze emocji:

 lęk,
 rozdrażnienie,
 depresja,
 zamykanie się w sobie,
 nerwowość,
 złość, itp.

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

OZNAKI STRESU

c.d.

IV. w sferze myślenia:

 luki w pamięci,
 zapominanie,
 trudności z koncentracją,
 brak zainteresowań,
 obsesyjne trzymanie się

pewnych pomysłów, itp.

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

zdarzenie życiowe

l.p.

określająca

obciążenie

psychiczne

- śmierć współmałżonka 100
- rozwód 73
- choroba 53
- ślub

50

- pogodzenie się ze współmałżonkiem

45

- rozpoczęcie pracy zawodowej 39
- zmiana pracy 36
- wybitne powodzenie osobiste 28
- rozpoczęcie / ukończenie szkoły

26

- zmiana miejsca zamieszkania 20
- urlop

13

- Święta Bożego Narodzenia

12

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

OSOBOWOŚĆ TYPU „A”

silna potrzeba współzawodnictwa,

silna potrzeba „sprawdzania się”,

odnoszenia sukcesów i

pozyskiwania uznania,

skłonność do robienia zbyt wielu

rzeczy w tym samym czasie,

skłonność do pośpiechu.

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

OSOBOWOŚĆ TYPU „A”

•choroby psychosomatyczne:

– choroby serca,
– choroba wrzodowa,
– nadciśnienie tętnicze,
– cukrzyca,
– mała odporność na infekcje.

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

STRES

• STRES

CHRONICZNY

- przewlekły,

działający długo i
stopniowo
wyczerpujący zasoby
jednostki pozwalające
jej adoptować się do
stresogennych
sytuacji.

• STRES OSTRY

- występujący obok

stresu chronicznego,
wywołany przez
zdarzenia:
* pojawiające się
nagle,
* trwające krótko,
cechujący się dużą
intensywnością reakcji
na nie.

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

W sytuacji stresowej

ważne jest

nie tyle to, co się nam

zdarza, lecz to,

jak zdarzenia

odbieramy.

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

Każdy z nas ponosi

odpowiedzialność

za poziom

przeżywanego

stresu.

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

ZDARZENIE

TRAUMATYCZNE

• bezpośrednie

zagrożenie życia
jednostki,

• poważne zranienie lub

zagrożenie fizycznej
integralności jednostki,

• zetknięcie się ze

śmiercią, zagrożeniem
życia, lub poważnym
zranieniem innej osoby,

• doświadczenie tego

typu sytuacji może
prowadzić do silnej
reakcji psychologicznej
zwanej zespołem stresu
pourazowego (PTSD).

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

GŁÓWNE ŹRÓDŁA

STRESU TRAMATYCZNEGO,

W PRACY RATOWNIKÓW:

 dzieci zabite lub

poważnie ranne,

 ratownik zabity lub

ranny,

 pożar z ofiarami,
 wypadki drogowe

z ofiarami,

 domyślne

powiązania między

ofiarą a

ratownikiem,

 przenoszenie zwłok,



osobista strata lub

obrażenia ciała,



samobójstwo kolegi,



sytuacja

„katastrofy”,



śmierć osoby

cywilnej

spowodowana

działaniami,



każde zdarzenie

z nadmiernym

zainteresowaniem

mediów.

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

PTSD

ZESPÓŁ ZABURZEŃ PO

STRESIE URAZOWYM

I. ponowne odtwarzanie

traumatycznego zdarzenia:

powracające intruzywne

wspomnienia, lub powracająca
zabawa (dzieci),

powracające sny o zdarzeniu,
fizjologiczna reaktywność na

sygnały symbolizujące, bądź
przypominające zdarzenie.

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

PTSD

c.d.

II. uporczywe unikanie bądź

zmniejszenie ogólnej reaktywności:

unikanie myśli lub uczuć

kojarzących się z traumą,

zmniejszone zainteresowanie

ważnymi aktywnościami,

uczucie zobojętnienia,
poczucie braku perspektyw.

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

PTSD

c.d.

III. utrzymujące się objawy

zwiększonego pobudzenia:

trudności z zasypianiem bądź snem,
drażliwość, wybuchy gniewu,
trudności z koncentracją uwagi,
nadmierna czujność,
przesadna reakcja na zaskoczenie,
fizyczna reakcja na wypadki

przypominające jakiś aspekt

traumatycznego zdarzenia;

IV. wymienione symptomy trwają

przynajmniej przez 1 miesiąc.

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

 40% - 90% ogółu ludności (USA) styka się

ze zdarzeniem traumatycznym

przynajmniej 1 raz w ciągu życia;

 90% strażaków amerykańskich i 85%

strażaków kanadyjskich styka się ze

zdarzeniem traumatycznym przynajmniej

1 raz w ciągu roku;

 82% łódzkich strażaków uczestniczyło w

czasie pełnienia służby w przynajmniej 1

zdarzeniu traumatycznym, przy czym;

 70% w więcej niż jednym takim zdarzeniu.

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

WSKAŹNIKI CZĘSTOŚCI

ROZWOJU PTSD:

 w grupie strażaków – od 3,9% do 18%

 w grupie policjantów – ok. 7%

 w grupie młodych lekarzy – ok. 13 %

 wśród kombatantów wojny wietnamskiej – 36%

 u ofiar gwałtu – 94%

 u osób, które uległy poparzeniom – 100%

DEBRIEFING

ZESPOŁY

DEBRIEFINGOWE

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

U PONAD 4% BADANYCH STRAŻAKÓW

DOŚWIADCZENIA TRAUMATYCZNE

WYWOŁYWAŁY OBJAWY STRESU

POURAZOWEGO TAK SILNE I

TRWAJĄCE TAK DŁUGO, ŻE MOŻNA

MÓWIĆ, IŻ CIERPIĄ ONI NA ZESPÓŁ

STRESU POURAZOWEGO.

•

zważywszy, ze w JRG pełni służbę ponad

21 tys. strażaków, oznacza to, że około

880 z nich przystępuje do pełnienia

codziennych obowiązków, mimo, iż ich

stan psychiczny, wg. kryteriów DSM-IV

pozwala uznać ich za osoby chore.

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

W Belgii, po zastosowaniu

procedur odreagowania dla

ratowników, obniżono procent

osób wymagających pomocy

psychologicznej

z 8,7 % do 0,5 – 1 %

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

ZMIANA POSTAW

wobec możliwości

psychologicznego odreagowania i

psychoprofilaktyki w

służbach ratowniczych.

„Człowiek jest z natury istotą

społeczną;

jednostka, która z natury, a nie przez

przypadek żyje poza społecznością,

jest albo kimś niegodnym naszej

uwagi, albo istotą nadludzką.

Społeczność jest w naturze

czymś, co ma pierwszeństwo przed

jednostką. Każdy, kto albo nie potrafi

żyć we wspólnocie, albo jest tak

samowystarczalny, że jej nie

potrzebuje i dlatego nie uczestniczy w

życiu społeczności, jest albo

zwierzęciem, albo bogiem.”

Arystoteles,

Polityka

ok. 328 r. przed

Chr.

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

PSYCHOLOGIA

SPOŁECZNA

• dziedzina nauki badająca WPŁYW,

jaki wywierają ludzie na poglądy i
zachowania innych.

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

PSYCHOLOGIA

SPOŁECZNA

• w jaki sposób wywieramy wpływ na innych?
• dlaczego akceptujemy wpływ, jaki inni

wywierają na nas? (inaczej mówiąc - co
nam to daje?)

• jakie czynniki zwiększają / zmniejszają

efektywność wpływu społecznego?

• czy wpływ społeczny ma skutek trwały, czy

jedynie przejściowy?

• jakie czynniki zwiększają / zmniejszają

trwałość skutków wpływu społecznego?

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

PSYCHOLOGIA

SPOŁECZNA

• w jaki sposób

zaczynamy lubić

innych ludzi?

• czy te same procesy

zachodzą wówczas,

kiedy zaczynamy

lubić nasz nowy

samochód, czy

pewien rodzaj

kawy?

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

CECHY

TŁUMU

wg. G. Le Bona’a:

• jedność,
• zaraźliwość,
• zmienność,
• brak wytrwałości umysłowej,
• skrajne, przesadne uczucia,
• nietolerancja,
• poczucie bezkarności i

niezwyciężoności.

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

PANIKA

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

KONFORMIZM

rodzaj wpływu społecznego, polegający na

dostosowaniu własnych postaw, wartości, i/lub

zachowań do postaw, wartości i/lub zachowań

innych ludzi;

czynniki powodujące nasilanie się konformizmu:

• jednomyślność opinii,
• liczebność grupy,
• skład grupy,
• osobowość i samoocena,
• płeć;

„nie zainteresowany świadek” jako konformista.

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

PRAWDOPODOBIEŃSTWO

UDZIELENIA POMOCY

• liczba świadków powstrzymuje od udzielenia

pomocy,

• poczucie wspólnego losu (tramwaj),

• określenie sytuacji jako krytycznej,

• jednoznaczność sytuacji,

• osobiste koszta.

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

 ŚRODKI MASOWEGO

PRZEKAZU

* PROPAGANDA

* PRZEKONYWANIE

• skuteczność oddziaływania

środków masowego przekazu:

 gdy wszystkie inne czynniki

pozostają bez zmian, to im bardziej

coś jest znajome, tym bardziej wydaje

się atrakcyjne (reklama, wybory),

 statystyka nie jest skutecznym

środkiem perswazji.

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

EFEKTYWNOŚĆ PRZEKAZU:

źródło przekazu – kto mówi?

• wiarygodność nadawcy,
• „drugorzędne” cechy nadawcy,
• atrakcyjność nadawcy;

charakter przekazu – jak mówi?

• apele logiczne i emocjonalne,
• argumenty jednostronne i dwustronne,
• kolejność prezentacji;

cechy audytorium – do kogo mówi?

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

KOMUNIKACJA

• proces, dzięki

któremu
jednostka
uzyskuje
i
przekazuje
informacje

.

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

KOMUNIKACJA WERBALNA – 35%

• przekaz słowny

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA – 65%

• wszystkie zachowania pozasłowne:

- ruchy ciała (ręce, dłonie, głowa, tułów),
- mimika (twarz, usta, brwi, oczy),
- dotyk,
- zachowania przestrzenne (dystans, pozycja ciała,

organizacja przestrzeni),
- kontakt wzrokowy,
- niewerbalne cechy mowy (wysokość głosu, siła,

brzmienie, tempo, akcent, płynność, intonacja,

dźwięki pozajęzykowe: westchnienia, śmiech, płacz,

itp.),
- wygląd fizyczny (sposób ubierania, malowania, itp.).

PODEJMOWANIE

DECYZJI

I. naciski sytuacyjne

 kryzys, problem, okazja;

II. formułowanie problemu

 diagram ryby, diagram
Pareto;

III. generowanie rozwiązań

 burza mózgów, myślenie
lateralne;

IV. ocena opcji;
V. wybór rozwiązania.

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

PUŁAPKI PROCESÓW

DECYZYJNYCH

dysonans poznawczy

jeśli między dwoma przekonaniami

występuje niezgodność (dysonans), to

umysł ludzki dąży do jej wyeliminowania,

prawie każda decyzja tworzy sytuację

dysonansu – przekonanie o wyborze

jednego z rozwiązań, jest często sprzeczne

z przekonaniem o wyborze drugiego,

samoocena ma wpływ na ocenę naszych

wyborów,

przed konsekwencjami dysonansu trudno

się bronić, jednak wiedza o jego

występowaniu pomaga unikać pułapek

złego decydowania.

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

PUŁAPKI PROCESÓW

DECYZYJNYCH

iluzje poznawcze:

 heurystyka zakotwiczenia,
 h. reprezentatywności,
 h. dostępności,
 złudzenie gracza (złudzenie A.

Iwanowicza),

 strategia konfirmacyjna,
 perspektywa aktora v. perspektywa widza,
 pułapka czasu i poniesionych kosztów,
 iluzja ekstrapolacji,
 iluzja kontroli.

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

PUŁAPKI PROCESÓW

DECYZYJNYCH

decyzje grupowe:

syndrom „wielogłowego smoka”,
konfliktowe cele drugorzędne,
ujednolicanie ocen,
„zgniły kompromis”,
dążenie do zachowania

indywidualności,

zjawisko przesunięcia ryzyka.

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

PUŁAPKI PROCESÓW

DECYZYJNYCH

syndrom myślenia

grupowego:

obniżenie psychicznej

efektywności, realizmu i osądu

moralnego, spowodowane

naciskami

wewnątrzgrupowymi.

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

PUŁAPKI PROCESÓW

DECYZYJNYCH

„

myślenie grupowe”

 iluzja niezwyciężoności,
 nieuwzględnianie, bądź lekceważenie

sygnałów ostrzegawczych,

 wiara w wysokie morale członków grupy,
 stereotypowe spostrzeganie przeciwników

(jako głupszych, słabszych, niemoralnych,

itp.),

 szantaż nielojalności,
 autocenzura,
 iluzja jednomyślności.

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

PUŁAPKI PROCESÓW

DECYZYJNYCH

„myślenie grupowe” -

przeciwdziałanie

 zachęta do krytyki,

 „adwokat diabła”,

 kilka, niezależnych grup,

 bezstronny przywódca,

 konsultacje z ekspertami.

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

METODY W

PSYCHOLOGII I

SOCJOLOGII

• ZMIENNA

- każda wielkość, bądź właściwość
podlegająca zmianom,
- cecha / charakterystyka, która
zmienia się, bądź przybiera różne
wartości w różnych warunkach,

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

METODY W

PSYCHOLOGII I

SOCJOLOGII c.d.

• ZMIENNA NIEZALEŻNA

- czynnik, którego wpływ (na zmienną

zależną) bada się, i którym manipuluje się

w sposób systematyczny.

• ZMIENNA ZALEŻNA

- czynnik, który poddawany jest wpływowi,
- jeśli zmienna niezależna jest przyczyną,

to zmienna zależna jest skutkiem).

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

CEL

badań

psychologicznych

i socjologicznych

• stwierdzenie

występowania /

niewystępowania związku

(korelacji) między zmienną

niezależną a zależną.

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

KORELACJA

związek między

zmiennymi



k. pozytywna – wartość jednej zmiennej

rośnie (maleje) i jednocześnie rośnie

(maleje) wartość drugiej zmiennej;



k. negatywna – wartość jednej zmiennej

rośnie (maleje), a wartość drugiej maleje

(rośnie);



brak korelacji – wartość jednej zmienia się,

a wartość drugiej pozostaje na tym

samym poziomie.

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

METODY BADAŃ:

obserwacja,

wywiad,

badanie kwestionariuszowe / ankietowe,

eksperyment,

badania historyczne / wtórne.

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

PRÓBA

 grupa osób wybranych z populacji do badań mających na celu

określenie pewnych cech populacji

PRÓBA REPREZENTATYWNA

 próba odpowiadająca populacji pod względem istotnych cech

demograficznych (np.: wieku, płci, wykształcenia, itp.).

BŁĄD DOBROWOLNOŚCI

 nieadekwatność wyników pochodzących z próby obejmującej

ochotników (zamiast z próby reprezentatywnej).

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

DEMOGRAFIA

dziedzina nauki, badająca

procesy zachodzące w

populacjach ludzkich, ich

cechy, rozmieszczenie,

ruchy, ich rozwój i upadek.

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

CECHY

DEMOGRAFICZNE

POPULACJI

•

wielkość populacji
(bezwzględna liczba członków danej

społeczności),

•

wskaźnik wzrostu populacji
(wzrost / zmniejszenie się wielkości populacji

w danym roku, wyrażony w procentach

przez stosunek l. ludzi stanowiących daną

populację na początku roku do l. ludzi pod

koniec roku).

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

CECHY

DEMOGRAFICZNE

POPULACJI c.d.

• wskaźnik urodzeń

(liczba żywych urodzeń na 1 tys. osób w ciągu
1 roku),

• wskaźnik zgonów

(liczba zgonów na 1 tys. osób w ciągu 1 roku),

• wskaźnik zgonów niemowląt

(liczba zgonów niemowląt do 1 r.ż. na 1 tys.
żywych urodzeń w ciągu 1 roku).

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

CECHY

DEMOGRAFICZNE

POPULACJI c.d.

• skład wiekowy populacji

(procent ludzi w różnych grupach
wiekowych),

• skład narodowościowy.

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

STRUKTURA

SPOŁECZNA

• status społeczny

pozycja danej osoby we wzajemnym

systemie powiązań (np. status „matka”),

• rola społeczna

wzór zachowań, praw i obowiązków

właściwych dla osoby o określonym

statusie.

osoba ma status i wykonuje rolę

Ośrodek Szkolenia w Słupsku

STRUKTURA

SPOŁECZNA c.d.

• grupa

dwie lub więcej osób, które mają poczucie

wspólnej tożsamości, i między którymi

zachodzą strukturalnie uporządkowane

interakcje,

• społeczność lokalna

struktura społeczna, która organizuje

miejsce zamieszkania i działania ludzi w

określonej przestrzeni fizycznej.