OSTRE

ZATRUCIA

METODY ICH

LECZENIA

Trucizna to każda

substancja stała, płynna

lub gazowa, która po

wprowadzeniu do

organizmu zakłóca jego

funkcje życiowe. Według

Światowej Organizacji

Zdrowia zatrucia są

czwartą co do częstości -

po chorobach układu

krążenia, nowotworach i

urazach - przyczyną

zgonów

Śmiertelność w ostrych

zatruciach wynosi ok. 1%;

znaczną część

poszkodowanych udaje się

uratować przy użyciu

klasycznych metod

terapeutycznych, bez

konieczności wdrażania

leczenia wysoko

specjalistycznego.

Działania ratunkowe w ostrych

zatruciach mają na celu

zabezpieczenie zagrożonych

funkcji życiowych, ograniczenie

skutków ekspozycji i eliminację

trucizny.

Jeżeli od początku nie zapewni

się prawidłowej drożności dróg

oddechowych pacjenta,

odpowiedniej wentylacji i

krążenia krwi, to wszelkie

czynności terapeutyczne

związane z zatruciem, nawet

najbardziej specjalistyczne, są

bez znaczenia.

Zasady postępowania
ratunkowego w ostrych
zatruciach

1. Rozpoznanie
2. Utrzymanie podstawowych
funkcji życiowych
3. Identyfikacja trucizny
4. Leczenie przyczynowe:
• dekontaminacja
• eliminacja trucizn,
• odtrutki
5. Leczenie objawowe -
podtrzymujące

Najczęstszą drogą, którą

substancje trujące, stałe i

płynne dostają się do

organizmu, jest przewód

pokarmowy. Spożycie

trucizny to droga skażenia

obserwowana głównie u ofiar

prób samobójczych (leki), u

alkoholików (metanol,

alkohole przemysłowe) i u

małych dzieci (chemia

gospodarcza).

Trucizny wstrzyknięte to

najczęściej narkotyki (głównie

opioidy) przyjmowane dożylnie

przez osoby uzależnione.

U cukrzyków samodzielnie

pobierających insulinę objawy

toksyczne może wywołać jej

nieodpowiednie dawkowanie.

Innym typem wstrzyknięć

wywołujących objawy toksyczne

są użądlenia przez owady lub

ukąszenia przez jadowite węże.

Wdychane mogą być gazy, pary

lub aerozole. Najczęściej

wdychaną trucizną jest tlenek

węgla.

W wyniku wypadków

przemysłowych i rolniczych

oraz pożarów może dojść do

ekspozycji na takie gazy, jak

tlenki azotu, fosgen, cyjanki.

Odrębną kategorię trujących

inhalacji stanowi wąchanie

kleju lub rozpuszczalników

organicznych w celu

wywołania odurzenia.

Podczas ratowania ofiar

zatruć gazami

ratownicy powinni

pamiętać o

szczególnych środkach

bezpieczeństwa, które

należy stosować w celu

uniknięcia ekspozycji
na związki toksyczne.

Wywiad

• Czy pacjent miał kontakt
(jakąkolwiek drogą) z jakąś
niebezpieczną substancją?
• Jaka to była substancja i kiedy
nastąpiła ekspozycja?
• Jak długo trwała ekspozycja?
• Ile trucizny zostało wprowadzone
do organizmu?
• Czy zachowały się opakowania po
substancji, która spowodowała
zatrucie?
• Co jeszcze mogła spożyć osoba
poszkodowana? Czy piła alkohol? Czy
podawano jej jakieś „odtrutki"?
• Czy wystąpiły wymioty? Jeżeli tak,
to po jakim czasie od kontaktu z
trucizną? Ile ich było?

•

Dlaczego doszło do zatrucia?

Czy pacjent w przeszłości cierpiał
na zaburzenia psychiczne?
• Czy jest możliwe, aby próbował
popełnić samobójstwo ( czy np.
pozostawił list pożegnalny) ?
• Czy osoba poszkodowana była
przewlekle chora, cierpiała na
alergię lub przyjmowała stale
jakieś leki? Czy była od czegoś
uzależniona?
• Ile pacjent waży?

Badanie

fizykalne

Postępując według przyjętego

dla ostrych stanów zagrożenia

życia schematu ABC, należy

ocenić ewentualne patologie z

zakresu układu oddechowego i

układu krążenia stan narządów

jamy brzusznej, ubytki

neurologiczne.

Niezbędne jest zbadanie

stanu przytomności, wielkości i

reakcji źrenic, ruchomości gałek

ocznych, reakcji na bodźce

bólowe i ruchomości kończyn.

Stan skóry powinien być

oceniony pod względem śladów

oparzeń, rumieni, pęcherzy i
krwiaków

.

Monitorowa

nie

Podstawowe parametry życiowe
ofiary zatrucia, które należy objąć
ścisłym nadzorem, to:
- częstość i głębokość oddechów,
- akcja serca (zapis ciągły EKG),
ciśnienie tętnicze krwi, temperatura
ciała, diureza godzinowa
Wartości wszystkich parametrów
życiowych pacjenta i ich zmiany
powinny być dokładnie
odnotowywane w dokumentacji,
gdyż mogą okazać się niezbędne do
postawienia właściwej diagnozy i
prowadzenia prawidłowego leczenia.

TRUCIZNY

SPOŻYTE

Głównymi przyczynami

zatruć są:

• przedawkowanie leków;
• łączenie leków i alkoholu;
• przechowywanie substancji
trujących w opakowaniach
spożywczych;
• przechowywanie leków,
detergentów i chemii
gospodarczej w miejscach
dostępnych dla dzieci;
• występowanie trujących
roślin w miejscach dostępnych
dla dzieci;
• nieznajomość grzybów

Ocena wstępna

Na miejscu zdarzenia

należy zwracać uwagę na

takie ślady, jak puste

opakowania po lekach,

rozsypane tabletki bądź

kapsułki, rozlane

substancje chemiczne lub

opakowania po nich,

fragmenty roślin, resztki

pożywienia oraz napojów,

ślady wymiotów.

Objawy

Objawy zatrucia drogą

pokarmową różnią się w

zależności od czynnika

wywołującego.

Nawet ciężkie zatrucie

może dawać początkowo

tylko nikłe objawy, a przez

to znacznie utrudniać

wstępną ocenę stanu

pacjenta.

Najczęstsze objawy
występujące przy zatruciach
drogą pokarmową:

• obrzęk błony śluzowej jamy
ustnej;
• nudności i wymioty;
• biegunka;
• zmieniony stan psychiczny;
• ból, tkliwość, rozdęcie lub
kurcze w jamie brzusznej;
• oparzenia lub przebarwienia w
obrębie jamy ustnej;
• bolesność gardła lub ból w
trakcie przełykania

•

charakterystyczny zapach

wyczuwalny z ust lub z
powierzchni ciała, w zależności od
spożytej substancji;
• niewydolność oddechowa;
• zaburzenia rytmu serca
(tachykardia, bradykardia);
• zmiany ciśnienia tętniczego
krwi;
• zwężenie lub rozszerzenie
źrenic;
• skóra sucha i ciepła lub zimna
i wilgotna.

Wstępne

działania

ratunkowe

Zabezpieczenie drożności dróg

oddechowych:

Należy usunąć; wszelkie ciała obce

z jamy ustnej (tabletki, wymiociny)

. Gdy pacjent jest nieprzytomny,

trzeba użyć rurki ustno-gardłowej

lub nosowo-gardłowej. Niektóre

trucizny powodują powstanie dużej

ilości wydzieliny, mogącej zalegać

w ustach i gardle, dlatego

urządzenie ssące powinno być

stale dostępne. Jeżeli nie ma

przeciwwskazań, należy ułożyć

pacjenta w pozycji bezpiecznej.

Tlenoterapia bierna lub

wspomaganie oddechu

Należy podawać tlen za

pomocą maski o przepływie

ok. 15 l/min. W razie

niewydolności oddechowej

rozpocząć wspomaganie

oddechu.

Zapobieganie dalszym i

wtórnym obrażeniom

Dotyczy to takich przypadków,

jak zatrucia lub skażenia

substancjami żrącymi. Należy,

pamiętając o własnym

bezpieczeństwie, usunąć

pozostające resztki substancji

toksycznej z powierzchni ciała i

z jamy ustnej. Ze względu na

niebezpieczeństwo aspiracji nie

należy dokonywać płukania

jamy ustnej u pacjentów

nieprzytomnych.

Jak najszybsza konsultacja z

ośrodkiem specjalistycznym.

Kluczowe jest jak najszybsze

podanie węgla

aktywowanego, może to

nastąpić po konsultacji z

lekarzem z ośrodka

specjalistycznego.

Zabezpieczenie pozostałych

resztek substancji toksycznej

oraz opakowania po niej

Bardzo istotne jest dostarczenie

do ośrodka specjalistycznego

wszystkich pozostałych resztek

lub próbek spożytej substancji

toksycznej oraz pojemników po

niej. Jeżeli zatrucie nastąpiło w

wyniku spożycia roślin, należy

zabezpieczyć ich liście, kwiaty,

owoce itp. Wiele informacji może

także dostarczyć analiza próbki

wymiotów.

Węgiel

aktywowan

y

Wskazania

Węgiel aktywowany to lek bardzo

bezpieczny, zalecany dla pacjentów,

którzy połknęli substancje

toksyczne. W celu zachowania

pełnej siły adsorpcyjnej węgiel

aktywowany powinien być

stosowany bez innych

farmaceutyków. U pacjentów

nieprzytomnych lub nie będących

w stanie samodzielnie połykać

zawiesinę węgla aktywowanego

można podawać przez sondę

żołądkową, ale dopiero po intubacji

dróg oddechowych chorego

Przeciwwskazania
Nie należy podawać węgla
aktywowanego pacjentom
którzy:
• mają zmieniony stan
świadomości (nie są w pełni
przytomni), gdyż może dojść do
jego aspiracji do dróg
oddechowych;
• połknęli substancje o
charakterze kwaśnym lub
zasadowym (np. amoniak,
wybielacze, kwas solny);
• mają mieć wykonywane
badanie endoskopowe przewodu
pokarmowego

Dawkowanie

Węgiel aktywny z reguły podaje

się w formie wodnej zawiesiny

lub papki per os albo przez

sondę żołądkową w dawce

jednorazowej l g/kg m.c. u

dorosłych i u dzieci. Jeżeli

pacjent wymiotuje, należy

rozważyć powtórzenie dawki

Objawy uboczne

Najczęstszym objawem

niepożądanym są czarne,

smoliste stolce. U chorych

cierpiących na nudności

podanie dużej ilości zawiesiny

może wywołać wymioty. Inne

skutki uboczne węgla

aktywowanego są niezwykle

rzadkie

TRUCIZNY

WZIEWNE

Do zatruć drogą wziewną

dochodzi w wyniku

wdychania toksycznych

gazów, oparów i aerozoli.

Większość przypadków

ekspozycji na szkodliwe

substancje lotne jest

związana z ogniem,

pożarem bądź

przemysłem i często

przebiega początkowo w

sposób utajony

Związki często wywołujące
zatrucia to:
• tlenek węgla;
• dwutlenek węgla
(przemysł, ścieki);
• chlor w postaci gazowej
(baseny);
• amoniak;
• dwutlenek siarki;
• pary rozpuszczalników
organicznych;
• gazy przemysłowe;
• siarkowodór

Ocena wstępna

W przypadkach zatruć

inhalacyjnych wyjątkowej wagi

nabiera troska o stan dróg

oddechowych i wentylację.

Substancje wziewne, działając

miejscowo i ogólnie, mogą

doprowadzić do ostrej

niewydolności oddechowej.

Pacjent powinien mieć

zapewnioną dodatkową bierną

terapię tlenem o przepływie

15 l/min. Należy zebrać jak

najwięcej informacji. o

okolicznościach zdarzenia

Objawy zatrucia substancjami
lotnymi mogą być następujące:
• utrudnione oddychanie lub
duszność;
• ból lub pieczenie w klatce
piersiowej;
• kaszel, sapanie, chrypka;
• nudności lub wymioty;
• ból głowy;
• splątanie, zaburzenia
świadomości, zmieniony stan
psychiczny;
• drgawki;
• zawroty głowy;
• sinica;

Początkowe postępowanie
ratunkowe:
• Jak najszybciej umieścić
pacjenta poza szkodliwym
środowiskiem.
• Ułożyć poszkodowanego w
pozycji leżącej z lekko uniesioną
głową i tułowiem. •
Rozpocząć podawanie tlenu
przez maskę oddechową.
• Jeżeli pacjent jest niewydolny
oddechowo, rozpocząć
wentylację wspomaganą.
• Zabezpieczyć wszystkie
opakowania mogące dostarczyć
informacji dotyczących
substancji, która wywołała
zatrucie

Tlenek

węgla

Tlenek węgla (czad, CO) jest

najczęstszą przyczyną

śmiertelnych zatruć wziewnych

Tlenek węgla jest bezbarwnym,

bezwonnym i niedrażniącym

gazem –

z tego właśnie powodu jest

niezwykle niebezpieczny.

Zwykle ofiara zatrucia nie jest

świadoma ekspozycji na CO,

dopóki stan jej zdrowia nie

ulegnie załamaniu

Toksyczność tlenku węgla

wynika z jego niezwykle dużego

powinowactwa do hemoglobiny

w erytrocytach (jest ono 200

razy większe niż w przypadku

tlenu). Z tą właśnie

hemoglobiną tworzy trwałe

połączenie -

karboksyhemoglobinę, nie

mającą zdolności

transportowania tlenu w

organizmie. Śmierć w zatruciu

tlenkiem węgla jest

spowodowana przez uduszenie

na poziomie komórkowym.

Objawy zatrucia CO są bardzo

różnorodne i mało swoiste,

co w wielu wypadkach opóźnia

rozpoznanie. Mogą występować

bóle głowy, nudności, wymioty,
splątanie, drgawki, zaburzenia

świadomości, a w ciężkich

przypadkach śpiączka.

Zatrucie CO należy podejrzewać

również wtedy, gdy grupa ludzi

przebywająca w jednym

pomieszczeniu w zbliżonym

czasie prezentuje szereg nie

specyficznych, grypopodobnych

objawów

Leczenie zatrucia CO ma na

celu dostarczenie do organizmu

jak największej ilości tlenu i

wyparcie cząstek CO z

połączenia z hemoglobiną. Czas

półtrwania

karboksyhemoglobiny w

organizmie chorego

oddychającego powie trzem

atmosferycznym wynosi

520 min, natomiast przy od

dychaniu 100% tlenem - 80 min

TRUCIZNY

WSTRZYKNIĘT

E

Najczęściej zatrucia tego

typu wiążą się z takimi

związkami chemicznymi, jak

leki i narkotyki.

Do tej kategorii zatruć

zalicza się również użądlenia

owadów i ukąszenia

jadowitych zwierząt.

Ukąszenia i użądlenia przez

owady (pszczoły, osy,

szerszenie, meszki, mrówki,

kleszcze) są

najpowszechniejszym typem

ekspozycji na trucizny

wstrzyknięte

Postępowanie

Należy przeprowadzić wstępne

badanie fizykalne i uzyskać jak

najwięcej informacji dotyczących

zdarzenia. W wywiadzie należy

położyć szczególny nacisk na dane

dotyczące reakcji alergicznych w

przeszłości, przyjmowanych leków i

czasu, jaki upłynął pomiędzy

ekspozycją a wystąpieniem

objawów. Konieczne jest zbadanie i

zanotowanie parametrów

życiowych- ciśnienia, akcji serca,

temperatury i stanu świadomości

Objawy patologiczne

związane z wstrzyknięciem
(zarówno celowym, jak i
przypadkowym) substancji
toksycznych mogą być
następujące:
• osłabienie;
• zawroty głowy;
• dreszcze;
• gorączka;
• nudności i wymioty;
• skrajne zmiany ciśnienia
tętniczego;

• zmiana wielkości źrenic;
• ślady wkłucia igły na
powierzchni skóry
(najczęściej w dole
łokciowym, na grzbiecie
stopy i dłoni, na grzbiecie
prącia i na szyi);
• miejscowe reakcje
zapalne (ból, obrzęk,
zaczerwienie nie) w miejscu
ukłucia lub ukąszenia
• zaburzenia oddychania;
• zmiana wyglądu skóry
(koloru, ocieplenia,
napięcia);
• zaburzenia czucia,
porażenia.

Początkowe postępowanie
ratownika:
• zabezpieczenie dróg
oddechowych;
• dostarczenie tlenu o
przepływie
15 l/min lub, gdy jest to
konieczne, podjęcie sztucznej
wentylacji;
• zapobieganie
zachłyśnięciu treścią
wymiotów (należy być
przygotowanym na możliwość
wystąpienia wymiotów);
• w wypadkach użądleń i
ukąszeń należy pamiętać o
własnym bezpieczeństwie i
chronić pacjenta przed
powtórną ekspozycją;

• w wypadkach iniekcji
celowych (narkotyki) należy
zabezpieczyć wszelkie ślady
mogące ułatwić identyfikację
trucizny (strzykawki,
opakowania, butelki);
• monitorowanie funkcji
życiowych pacjenta;
• gotowość do szybkiego
działania w razie wystąpienia
reakcji alergicznej

TRUCIZNY

ABSORBOWA

NE PRZEZ

SKÓRĘ

Z reguły substancje

toksyczne absorbowane

przez powierzchnię skóry

wywołują reakcje miejscowe,

takie jak oparzenia,

podrażnienia i odczyny

zapalne. W wypadku skażeń

dużej powierzchni ciała lub

przy ekspozycji na związki

silnie toksyczne może

wystąpić działanie

ogólnoustrojowe.

Ocena i czynności wstępne:

Przybywając na miejsce

zdarzenia, należy zwrócić

uwagę na wszelkie ślady

substancji chemicznych lub

opakowania po nich.

Bezwzględnie trzeba

przestrzegać środków

ostrożności w celu zapewnienia

bezpieczeństwa zespołu

ratującego. W niektórych

przypadkach niezbędna jest

pomoc służb

wyspecjalizowanych w

neutralizacji związków

toksycznych.

Należy jak najszybciej przerwać

ekspozycję pacjenta na czynnik

szkodliwy, umieszczając go poza

obszarem skażonym i

przeprowadzając

dekontaminację. W wypadku

związków ciekłych

dekontaminacja miejscowa

polega na przepłukiwaniu skóry

wodą lub jakimkolwiek

roztworem płynu obojętnego.

Płukanie powinno trwać co

najmniej kilkanaście minut.

Objawy sugerujące
absorpcję związków
toksycznych to:
• ślady ciekłych lub
sproszkowanych substancji
chemicznych na powierzchni
skóry pacjenta,
• oparzenia skóry,
• swędzenie lub podrażnienie
skóry,
• zaczerwienienie,
• obrzęk,
• wypełnione płynem
pęcherze,
• miejscowa bolesność,
• wysypka.

Wstępne postępowanie
ratunkowe

• Pamiętając o własnym
bezpieczeństwie (używając
rękawiczek i innych środków
ochronnych), należy odizolować
pacjenta od źródła kontaminacji,
usunąć skażoną odzież.
• Monitorować funkcje życiowe
poszkodowanego, w razie potrzeby
zastosować ratunkowe ABC
• Przeprowadzić miejscową
dekontaminację skażonego
obszaru ciała.
• Przekazać pacjenta na oddział
ratunkowy

ALKOHOL

I

NARKOTYK

I

Biorąc udział w ratowaniu ofiar

nadużycia alkoholu lub narkotyków,

należy bezwzględnie zadbać o

własne bezpieczeństwo. Trzeba

zwrócić szczególną uwagę na

obecność przedmiotów potencjalnie

niebezpiecznych, takich jak brudne

igły osób przyjmujących narkotyki

dożylnie (przypadkowe zakłucie

może mieć bardzo poważne

konsekwencje - alkoholicy i

narkomani często są nosicielami

wirusów HIV, w.z.w. B i w.z.w. C). W

niektórych sytuacjach niezbędna

staje się pomoc policji

Należy zawsze pamiętać, że

osoba ze zmienionym stanem

świadomości lub innymi

patologicznymi objawami

(np. bełkotliwa mowa,

zaburzenia równowagi), od

której wyczuwa się zapach

alkoholu, może wcale nie być

„po prostu pijana". Objawy

sugerujące wpływ alkoholu

mogą być wynikiem udaru,

urazu głowy, szoku, zaburzeń

stężenia cukru u diabetyków

Ocena

wstępna i

czynności

ratunkowe

Należy:

• Zabezpieczyć drożność dróg
oddechowych. Jeśli zaistniało
ryzyko urazu - konieczna jest
stabilizacja stanu pacjenta.
• Podać tlen. Alkohol może
powodować depresję ośrodka
oddechowego, która wymaga
natychmiastowej podaży tlenu
przez maskę lub nawet
intubacji i sztucznej wentylacji.

• Jeżeli prawdopodobieństwo

doznania urazu nie zaistniało -

ułożyć pacjenta w pozycji

bocznej bezpiecznej. Istnieje

duże ryzyko zachłyśnięcia,

dlatego urządzenie ssące ma

być gotowe do użycia.

• Zmierzyć temperaturę ciała

pacjenta. Narkotyki

upośledzają działanie ośrodka

termoregulacji, a zatem

niezbędne może być ogrzanie

lub chłodzenie ciała pacjenta.

Dalsze czynności

• Szybki transport do
szpitala.
• Bieżąca ocena stanu
pacjenta. Działanie
narkotyków i alkoholu bywa
bardzo gwałtowne. W ciągu
krótkiego czasu może
rozwinąć się niewydolność
oddechowa lub krążeniowa.
Nie rzadziej niż co 5 min
należy przeprowadzać ocenę
stanu pacjenta.

Jeżeli u pacjenta występuje

którykolwiek z wymienionych

poniżej sześciu objawów,

wskazujących na ostry stan

zagrożenia życia, bez

względu na czynnik

wywołujący, trzeba jak

najszybciej

przetransportować chorego

na oddział ratunkowy ze

wskazaniem najwyższego

priorytetu

Wspomniane objawy to:

• utrata świadomości,
• zaburzenia oddychania,
• zaburzenia rytmu serca
(tachykardia, bradykardia,
arytmia),
• wymioty przy zmienionym
stanie świadomości,
• drgawki,
• temperatura ciała powyżej
38°C.

KONIEC

DOMINO