Ekonomia
Ekonomia
Ekonomia
Ekonomia
Ekonomia
Ekonomia
Ekonomia
Ekonomia
PieniÄ…dz w gospodarce
Opracowanie: Dr Dariusz Prokopowicz
WARSZAWA
2005 © Copyright by Dariusz Prokopowicz
Definicja pieniÄ…dza
PieniÄ…dz
Jest to środek umo\
liwiający wymianę dóbr i usług, a
jego funkcje mo\
e pełnić cokolwiek, co tylko jest
akceptowane przy tej wymianie.
PieniÄ…dz to powszechnie akceptowany z mocy prawa
lub zwyczaju środek regulowania zobowiązań, pełniący
rolÄ™ powszechnego ekwiwalentu.
PieniÄ…dz jest to pewien wystandaryzowany towar, za
pomocą którego dokonujemy płatności za dostarczone
dobra.
2
Agregaty pieniÄ…dza w gospodarce
Podstawową miarą ilości pieniądza w wąskim ujęciu jest
agregat M1, który obejmuje banknoty i monety znajdujące się
w obiegu oraz wkłady na \
Ä…danie w walucie krajowej.
M1
Agregat M2 jest kategorią pośrednią, uwzględniającą tylko
część wkładów terminowych  tzw. wkłady detaliczne
M2
(utrzymywane na pokrycie przyszłych wydatków).
M3
Agregat M3 obejmuje ponadto wkłady i lokaty terminowe.
PSL2
Szerszym agregatem jest PSL2, który obejmuje M3 w walucie
krajowej, bony skarbowe i obligacje państwowe, wkłady w
towarzystwach budowlanych oraz depozyty podatkowe.
3
Potrzeba utrzymywania
pieniędzy
Moment uzyskania
Motyw transakcyjny
przychodów nie jest zbieżny
z wydatkowaniem
Niemożność zaplanowania
Motyw przezorności
nieprzewidzianych
wydatków.
Dywersyfikacja ryzyka w
Motyw portfelowy
kontekście podejmowanych
inwestycji.
4
Funkcje pieniÄ…dza
Åšrodek wymiany
1.
Jednostka
2.
rozrachunkowa
3.
Åšrodek tezauryzacji
Miernik odroczonych
4.
płatności
5
Åšrodek wymiany
Funkcje pieniÄ…dza
1. Funkcje pieniÄ…dza
Åšrodek cyrkulacji, obiegowy
Pieniądz spełnia w gospodarce głównie funkcję środka
wymiany.
Korzyści, jakie osiąga społeczeństwo dzięki
wykorzystaniu pieniÄ…dza, mo\
emy ocenić
wyobra\
ajÄ…c sobie, i\
mamy do czynienia z
gospodarkÄ… bezpieniÄ™\
nÄ… (inaczej  barterowÄ…).
6
Åšrodek wymiany
Funkcje pieniÄ…dza
1. Funkcje pieniÄ…dza
Åšrodek cyrkulacji, obiegowy
W gospodarce bezpieniÄ™\
nej nie występuje środek
wymiany. Wymiana ma charakter bezpośredni, co
oznacza, \
e jedne dobra sÄ… wymieniane na inne.
Problemy z wymianÄ…
Gospodarka
towarów
bezpieniężna
(barterowa)
Musiałaby wystąpić
podwójna zbieżność
zapotrzebowania
7
Åšrodek wymiany
Funkcje pieniÄ…dza
1. Funkcje pieniÄ…dza
Åšrodek cyrkulacji, obiegowy
W tej funkcji pieniÄ…dz znajduje powszechne zastosowanie, tj.
pieniędzmi pracodawca płaci pracownikowi wynagrodzenie za pracę,
pieniędzmi kupujący płaci sprzedawcy za uzyskane dobro lub nabytą
usługę, za pieniądze producent sprzedaje swoje wyroby.
Powszechna akceptacja pieniądza jako środka wymiany wynika z
tego, \
e ka\
dy kto posiada odpowiednią ich ilość, mo\
e za nie kupić
potrzebne mu dobra i usługi zaspokajające ró\
norodne potrzeby.
Dzięki tej funkcji pieniądza zarówno towary jak i pieniądze są w
ciągłym ruchu.
8
Jednostka
Funkcje pieniÄ…dza
2. Funkcje pieniÄ…dza
rozrachunkowa
Miernik wartości
Pieniądz spełnia funkcję jednostki rozrachunkowej 
tj. standardowej jednostki miary za pomocą której
wyra\
a się ceny dóbr i usług.
Na rynku wymiany pieniądz ujawnia się w postaci ceny, której
miarą są narodowe (obecnie i międzynarodowe np. euro)
jednostki pieniÄ™\
ne.
W tej funkcji pieniądz słu\
y do wyra\
ania cen, rejestrowania
długów oraz prowadzenia rozliczeń między ró\
nymi podmiotami
gospodarczymi.
9
Jednostka
Funkcje pieniÄ…dza
2. Funkcje pieniÄ…dza
rozrachunkowa
Miernik wartości
Jako środek (narzędzie) wymiany występował początkowo w
formie pieniądza przedmiotowego (towaru), następnie
monety, banknotu.
Jest narzędziem pomiaru wartości towaru i usług. Cena
informuje odbiorcÄ™ ile jednostek pieniÄ™\
nych trzeba zapłacić
za nabycie określonego towaru lub świadczonej usługi.
10
Åšrodek tezauryzacji
Funkcje pieniÄ…dza
3. Funkcje pieniÄ…dza
Środek przechowywania wartości
Pieniądz spełnia funkcję przechowywania wartości (środka
tezauryzacji).
Aby pieniądz dobrze pełnił funkcję środka wymiany,
musi zachowywać swą wartość (siłę nabywczą) w
transakcjach dokonywanych w przyszłości.
SÅ‚u\
y do gromadzenia i przechowywania wartości
(bogactwa) w postaci pieniÄ™\
nej lub kruszcowej (złoto).
W tej funkcji pieniądz pozwala dokonywać transferu
wartości z bie\
ącego okresu do okresów przyszłych.
11
Åšrodek tezauryzacji
Funkcje pieniÄ…dza
3. Funkcje pieniÄ…dza
Środek przechowywania wartości
Je\
eli pracownik (dochodobiorca) uzyskuje określoną ilość pieniędzy w
postaci płacy, to mo\
e część tego dochodu przeznaczyć na bie\
Ä…cÄ…
konsumpcję, a część przechować.
Po zebraniu odpowiedniej kwoty mo\
e dokonać zakupu dobra, którego cena
uniemo\
liwiała nabycie go za jedną miesięczną płacę.
W ten sposób pracownik, gromadząc oszczędności, przechowa przez
określony czas wartość gromadzonej sukcesywnie sumy pieniędzy dla
dokonania zakupu w przyszłości.
W sytuacji, gdy realizuje się ta funkcja pieniądza, wówczas pieniądz jest
czasowo wycofywany z obiegu przez tych którzy go posiadają i tworzą się
tzw. oszczędności. W skali ogólnokrajowej środki te występują w postaci
rezerw.
12
Miernik odroczonych
Funkcje pieniÄ…dza
4. Funkcje pieniÄ…dza
płatności
Środek płatniczy
Miernik odroczonych płatności  czyli pozwala ustalić
wartość przyszłych spłat (zadłu\
enia) długu.
Występuje przy płatnościach regulowanych w póz
niejszym okresie.
Wyra\
a on sumÄ™, jakÄ… nale\
y zapłacić w przyszłości z tytułu
uzyskania np. kredytu.
Ta funkcja pieniÄ…dza wiÄ…\
e się z jego zdolnością do regulowania
ró\
nych zobowiązań z tytułu zaciągniętego kredytu, po\
yczki ,
płacenia nale\
nego podatku, składki ZUS lub kary pienię\
nej itp.
13
Miernik odroczonych
Funkcje pieniÄ…dza
4. Funkcje pieniÄ…dza
płatności
Środek płatniczy
Środkiem płatniczym staje się pieniądz z chwilą, gdy władza
państwowa nada mu moc zwalniania z ekonomicznych
zobowiązań.
Jako środek płatniczy pieniądz rozwinął się w wielu nowych
formach o charakterze bezgotówkowym np. weksli czeków, a
obecnie często w formie zapisów dokonywanych przez bank na
kontach uczestników procesu likwidacji zobowiązań (pieniądz
bankowy) w wyniku ich poleceń np. przelewy dyspozycyjne.
14
Które funkcje pieniądza
Funkcje pieniÄ…dza
Funkcje pieniÄ…dza
sÄ… najistotniejsze?
Podstawową zatem właściwością
1. Åšrodek wymiany pieniÄ…dza jest jego zastosowanie jako
środka wymiany.
W tym celu musi on spełniać funkcję
2. Åšrodek tezauryzacji
środka przechowywania wartości.
Jednostka
Jest te\
zazwyczaj wygodnie, choć nie
3.
we wszystkich sytuacjach,
rozrachunkowa
wykorzystywać pieniądz w
charakterze jednostki rozrachunkowej
Miernik odroczonych
4.
oraz miernika odroczonych płatności
płatności
15
Pojawienie się pieniądza w odległej przeszłości
Pieniądz pojawił się jako pośrednik w procesach
wymiany wówczas, gdy nabrały one cech masowej
powtarzalności, regularności, a więc w okresie
przechodzenia od gospodarki naturalnej do towarowej.
Uczestnictwo pieniądza w wymianie pozwoliło zastąpić
dotychczasową wymianę bezpośrednią towaru na towar
dwoma odrębnymi, niezale\
nymi od siebie aktami: towar
- pieniądz i pieniądz - towar, co w istotny sposób
ułatwiło i wpłynęło na rozwój wymiany towarowej.
16
Ewolucja form pieniÄ…dza
- jako środka wymiany w systemach społeczno-gospodarczych:
1. Gospodarka bezpieniÄ™\
na (barterowa) wymienna
2. Pieniądz towarowy [np. psie zęby, muszle, złoto, niewolnicy,
papierosy]
3. PieniÄ…dz symboliczny [znak pieniÄ™\
ny]  we współczesnych
gospodarkach powszechnie akceptowany środek płatniczy
- banknoty
Prawne środki płatnicze
- bilon
4. Pieniądz bezgotówkowy
5. PieniÄ…dz elektroniczny
6. Pieniądz międzynarodowy
17
PieniÄ…dz towarowy
Rodzaje pieniÄ…dza
Rodzaje pieniÄ…dza
Dobra o zastosowaniu przemysłowym (złoto) bądz

konsumpcyjnym (papierosy), które równolegle
spełniają funkcję środka wymiany.
Stanowi wartość sam w sobie.
Najczęściej jest dobrem szczególnie cenionym.
Wykorzystanie na szerokÄ… skalÄ™ pieniÄ…dza towarowego
wymaga albo ograniczenia zakresu pozostałych zastosowań
tego towaru, albo przeznaczenia zasobów rzadkich na
produkcję dodatkowych jego ilości.
Istnieją jednakże mniej kosztowne sposoby umożliwiające
społeczeństwu wytwarzanie pieniądza.
18
PieniÄ…dz symboliczny
Rodzaje pieniÄ…dza
Rodzaje pieniÄ…dza
Jest to środek płatniczy, którego wartość, czy te\
siła
nabywcza, znacznie przewy\
sza koszt jego
wytworzenia lub wartość jako towaru w innych ni\

pieniÄ…dz zastosowaniach.
Wartość pieniądza symbolicznego
nadawana jest przez prawo.
Banknoty Bilon
19
Pieniądz bezgotówkowy
Rodzaje pieniÄ…dza
Rodzaje pieniÄ…dza
Jest to środek wymiany, którego podstawą jest
wierzytelność przedsiębiorstwa lub osoby fizycznej
W okresie średniowiecza rozwój handlu międzynarodowego
wymusił pojawienie się pierwowzorów współczesnych czeków
Depozyt kruszców szlachetnych (wkład) u złotnika
Tytuły własności stają się wygodniejsze do przenoszenia ni\
złoto
U złotników pojawiło się zbyt wiele złota
Pojawia siÄ™ kredyt bankowy
20
Rodzaje pieniÄ…dza
Rodzaje pieniÄ…dza
Pieniądz bezgotówkowy
Niektóre rodzaje produktów bankowych, np. wkłady
bankowe (co oznacza, \
e bank ma wobec nas dług).
Niektóre rodzaje papierów wartościowych, np. weksle i
czeki rozrachunkowe.
Kredyty i po\
yczki w gospodarce
SpecyficznÄ… formÄ… jest pieniÄ…dz elektroniczny.
21
PieniÄ…dz elektroniczny
Rodzaje pieniÄ…dza
Rodzaje pieniÄ…dza
Specyficzną odmianą pieniądza bezgotówkowego, rozwijającą
się silnie w ostatnich latach jest pieniądz elektroniczny, który
występuje w ró\
nych formach co wynika z ró\
norodności
operacji finansowych realizowanych w bankowych systemach
teleinformatycznych oraz wirtualnie (w sieci Internet).
Rozliczenia międzybankowe w systemie ELIKSIR
Płatności elektroniczne realizowane kartami bankowymi
Płatności dokonywane w sieci Internet
22