10
 ZIOA
A I CHWASTY 
LEKI Z ZIELONEJ APTEKI
CELE OGÓLNE:
" rozwijanie wrażliwości zmysłowej
" kształtowanie szacunku dla przyrody
" rozwijanie pasji obserwowania zjawisk przyrodniczych
" zdobywanie umiejętności samodzielnego prowadzenia obserwacji przyrod-
niczych
" kształtowanie umiejętności służących zdobywaniu wiedzy
" kształtowanie umiejętności pracy zespołowej.
CELE OPERACYJNE:
Przewidywane osiągnięcia  uczeń potrafi:
" prowadzić samodzielnie obserwacje przyrodnicze
" dostrzec i zilustrować różnorodność rozmiarów, kolorów całych roślin oraz
ich części, zwłaszcza liści i kwiatów
" wymienić cechy charakterystyczne i miejsca występowania wybranych ga-
tunków ziół i  chwastów
" omówić znaczenie wybranych gatunków roślin dla przyrody
" opowiedzieć o właściwościach użytkowych (leczniczych, kosmetycznych,
odżywczych) wybranych roślin
" rozpoznać kilka gatunków roślin użytkowych
" zastosować dziko rosnące rośliny lecznicze, kosmetyczne, odżywcze
" przekazać swoją wiedzę o znaczeniu wybranych gatunków roślin
" dzielić się spostrzeżeniami z obserwacji.
ŚRODKI DYDAKTYCZNE:
" żywe okazy roślin w terenie
" lupy
" atlasy, przewodniki, klucze wybrane przez nauczyciela
" opakowania po ziołowych i owocowych herbatach, lekach, kosmetykach.
Literatura dla nauczyciela:
Gayówna D.  Rośliny łąk . WSiP Warszawa 1992.
Anioł-Kwiatkowska J.  Rośliny kosmetyczne . WSiP Warszawa 1992.
Moszczowicz J.  Dziko rosnące rośliny użytkowe . WSiP Warszawa 1990.
Podlech D.  Rośliny lecznicze . Muza SA Warszawa 1994.
Dreyer W.  A
ąka  rośliny i zwierzęta . Multico. Warszawa 1999.
Schwarz Z., Szober J.  Rośliny towarzyszące człowiekowi . WSiP Warszawa 1992.
120
PRZYGOTOWANIE DO ZAJ
Ć
Przed przystąpieniem do realizacji tematu trzeba przygotować atlasy i klucze, które
pomogą w identyfikacji wybranych roślin oraz lupy do obserwacji drobnych elementów
w ich budowie.
Kilka dni przed zajęciami trzeba znalez
ć odpowiednie miejsce  fragment łąki
z śródpolną kępą drzew, dającą cień, aby uczniowie nie byli zbyt narażeni na upał.
Przed realizacją tematu uczniowie otrzymują za zadanie domowe zebrać w domu
opakowania po ziołowych i owocowych herbatkach, lekach i kosmetykach oraz dowie-
dzieć się o ich zastosowaniu. Zebrane opakowania przynoszą na zajęcia.
PRZEBIEG ZAJ
Ć
Etap wprowadzający
1. Dowolna zabawa ruchowa, w której uczniowie naśladują poznanych wcześniej
mieszkańców łąki i odgrywają sceny z ich życia.
2. Obserwacja  Widzimy barwy łąki .
Uczniowie obserwują łąkę i odpowiadają na pytania:
 Ile kolorów widzimy?
 Jak są ułożone kolory  są wymieszane, czy tworzą plamy o określonych barwach?
 Którego koloru jest najwięcej?
 Ile jest odcieni jednego koloru, np.: żółtego?
3. Praca plastyczna w grupach  Malujemy barwy łąki  odwzorowanie układu ko-
lorów na łące, technika dowolna.
Etap realizacji
1. Ćwiczenie  Poznajemy rośliny żyjące na łące .
Uczniowie pracują w 2 3 osobowych grupach. Każda grupa (z pomocą nauczyciela)
wyznacza za pomocą sznurka i patyków  powierzchnię badawczą nie większą niż 1m2.
Zadaniem grupy jest:
 policzyć ile różnych roślin (różnie wyglądających) znajduje się na wybranej po-
wierzchni
 odpowiedzieć na pytanie: których roślin jest najmniej, a których najwięcej.
2. Ćwiczenia  Trzy kroki do poznania naszych roślin: z daleka, z bliska,
przez lupę .
Każda grupa wybiera 3 rośliny i zapoznaje się z nimi:
" z daleka (z odległości wyciągniętej ręki)
" z bliska (z twarzą przy roślinie)
" przez lupę.
Podczas obserwacji uczniowie porównują wybrane rośliny:
 wielkość: wysoka czy niska, smukła czy rozłożysta;
 łodyga: obła czy kanciasta, sztywna czy giętka,
 liście: kształt (małe, duże, podłużne, zaokrąglone, wąskie, szerokie, gładkie, szorst-
121
Poznajemy rośliny żyjące na łące  klasa I c Szkoła Podstawowa nr 1 w Mszanie Dolnej  wychowawczyni Izabela
Staroń
kie, lepkie, ogonek liściowy  długi czy krótki), jak są ułożone na łodydze (parami,
w okółkach, pojedynczo itp.)
 kwiat: kolor, kształt, wielkość, ilość płatków i elementów wewnątrz kwiatu.
3. Ćwiczenie  Zamykamy oczy  otwieramy nosy i ręce .
Rośliny możemy poznawać za pomocą węchu. Różnorodność zapachów jest ogrom-
na, każdy gatunek pachnie inaczej. Niektóre pachną bardzo przyjemnie, przypominają
woń owoców, inne mogą być mdłe, ostre, nawet odrażające np. wilżyna bezbronna,
bodziszek cuchnący.
Rośliny możemy poznawać również za pomocą dotyku, ponieważ na całej roślinie lub
jej częściach mogą znajdować się różnego rodzaju włoski, wyrostki, kolce, elementy
czepne, rozmnóżki w formie bulwek, lepkie wydzieliny. Każdy z uczniów z zawiązanymi
oczami otrzymuje roślinę i zapoznaje się z nią za pomocą dotyku i węchu odpowiada-
jąc na pytania:
 Jaki jest zapach: słaby czy mocny, łagodny czy ostry, słodki czy orzez
wiający, przy-
jemny czy przykry, do jakiego innego jest podobny, z czym się kojarzy, itp.?
 Czy kwiat pachnie tak samo jak łodyga i liście?
 Jakie są w dotyku łodyga i liście: twarde czy miękkie, gładkie czy szorstkie, suche
czy lepkie? A
odyga jest obła czy kanciasta? Czy są kolce, włoski, wąsy itp.?
Aby ćwiczenie angażowało wszystkich uczestników można je przeprowadzić w innej
formie. Grupa zaprowadza osobę  niewidzącą do wybranej rośliny i obserwuje jej
 badania węchowo-dotykowe , po czym obraca  niewidomego w kółko i odsłania oczy.
Po odsłonięciu oczu  niewidomy szuka rośliny poznanej wcześniej  nosem i dłońmi .
122
4. Obserwacja  Co robią owady i inne zwierzęta wśród roślin na łące
Co robią owady  klasa I c Szkoła Podstawowa nr 1 w Mszanie Dolnej  wychowaw-
czyni Izabela Staroń
Uczniowie obserwują fragment łąki i próbują zauważyć jak najwięcej zwierząt lub śla-
dów ich bytności wśród roślin.
Wniosek: Rośliny niepozorne, które wydają się niepotrzebnymi chwastami są
z
ródłem pokarmu i mieszkaniem dla wielu drobnych mieszkańców łąki.
5. Ćwiczenie  Poznajemy leki z zielonej apteki .
Uczniowie oglądają opakowania po herbatkach owocowych, ziołowych lekach, kosme-
tykach i odczytują ich skład, szukając odpowiedzi na pytania:
" Jakie pospolite rośliny wchodzą w skład herbat, leków i kosmetyków?
" Czy rosną na naszej łące?
" Jakie właściwości mają poznane rośliny?
" Czy poznane rośliny są wykorzystywane w twoim domu?
123
Wniosek: Wiele pospolitych roślin, uważanych za chwasty to wartościowe leki,
kosmetyki oraz z
ródło witamin i minerałów.
Etap podsumowujący
1. Wypełnianie karty pracy.
Narysuj jedną z poznanych roślin.
Narysuj najciekawszy element rośliny, który oglądałeś przez lupę.
Narysuj leki lub kosmetyki, do których wyrobu jest używana twoja roślina.
ZAA

CZNIKI:
Nr 1  Poznaj leki z zielonej apteki
Nr 2  Zioła naszych łąk  tablica nr 24
Nr 3  Zioła naszych łąk  tablica nr 25
Nr 4  Karta pracy.
124
Załącznik 1.
POZNAJ LEKI Z ZIELONEJ APTEKI
Babka zwyczajna
" Cechy wyglądu:
Bylina do 30 cm wysoka, liście szerokojajowate, całobrzegie, skupione w różyczkę.
Kwiatostany długie, kłosokształtne, a kwiaty bardzo drobne, żółtawobiałe. Kwitnie
od czerwca do września. Surowcem zielarskim jest liść z ogonkiem.
" Własności lecznicze i kosmetyczne:
Zawiera sole mineralne oraz witaminy: A, C, K.
Działa przeciwzapalnie, przeciwkrwotocznie, bakteriobójczo, gojąco, przeciwcukrzycowo.
Maseczki z babki leczą trądzik, wypryski, wrzody, czyraki. Sok z liści koi stany zapalne
skóry, powiek i spojówek. Wyciąg z rośliny działa odtruwająco i wykrztuśnie. Podobne
właściwości ma babka lancetowata.
Przywrotnik pasterski
" Cechy wyglądu:
Bylina do 50 cm wysoka, łodyga szarozielona, wznosząca się, górą owłosiona. Liście
dolne okrągławe, 7 9 klapowe, długogonkowe są zebrane w różyczkę. Brzeg liścia
ząbkowany.
Kwiaty żółtawozielone lub zielonkawe tworzą wiechokształtny kwiatostan. Przywrot-
nik kwitnie od czerwca do paz
dziernika.
" Własności lecznicze i kosmetyczne:
Działa bakteriobójczo, gojąco, przeciwzapalnie, regenerująco i przeczyszczająco.
Kąpiele z dodatkiem odwaru z przywrotnika powodują zanikanie plam i blizn.
Pokrzywa
" Cechy wyglądu
Chyba każde dziecko zna pokrzywę!
" Własności lecznicze i kosmetyczne:
Pokrzywa to  prawdziwa apteka . Surowcem lekarskim na wiosnę i jesień jest korzeń,
a od maja do września również ziele i liście. Mają one działanie: bakteriostatyczne,
przeciwzapalne, moczopędne, przeciwkrwotoczne, przeciwbiegunkowe, odtruwają-
ce, przeciwreumatyczne, przeciwcukrzycowe, żółciopędne. W kosmetyce stosowa-
ne są kompresy i maseczki odmładzające i oczyszczające. Płukanki wzmacniają,
odżywiają włosy oraz likwidują łupież.
Krwawnik pospolity
" Cechy wyglądu:
Bylina osiągająca 1 m wysokości. A
odyga wzniesiona. Cała roślina jest gęsto ulist-
niona i aromatyczna. Kwiatostan baldachokształtny, biały lub bladoróżowy. Liście
125
podwójnie lub potrójnie pierzastosieczne. Surowcem leczniczym jest ziele, zbierane
w początkowym okresie kwitnienia.
" Działanie lecznicze
Ma właściwości bakteriostatyczne, przeciwzapalne, gojące, odtruwające, przeciw-
krwotoczne, rozkurczowe, moczopędne i żółciopędne. Pobudza wydzielanie soków
trawiennych.
Żywokost lekarski
" Cechy wyglądu:
Bylina 30 100 cm wysoka. A
odyga wyprostowana, gruba i owłosiona. Liście dolne
duże, jajowate, a w górnej części łodygi mniejsze, lancetowate, szorstko owłosio-
ne. Kwiaty zwisłe, różowofioletowe. Żywokost kwitnie w maju i czerwcu.
" Własności lecznicze i kosmetyczne:
Korzeń stosowany był jako lek w złamaniach kości, stąd polska nazwa żywokost.
Okłady z niego przyspieszają gojenie się ran, owrzodzeń i oparzeń, ponieważ za-
wiera on alantoinę.
Suszone liście żywokostu dodawano do paszy dla kur, wskutek czego żółtka jaj miały
intensywny kolor.
Dziurawiec zwyczajny
" Cechy wyglądu:
Bylina 30 60 cm wysoka. A
odyga wzniesiona. Liście podługowate, oglądane pod
światło mają widoczne przeświecające punkciki, stąd polska nazwa dziurawiec.
Kwiaty żółte, płatki czarno nakrapiane, kwiatostan gęsty. Kwitnie od czerwca do
września.
" Własności lecznicze i kosmetyczne:
Surowcem leczniczym są płatki korony, działki kielicha i pąki kwiatowe. Przy rozgnia-
taniu wydzielają wiśniowoczerwony sok. Barwnik ten uczula organizm na promienie
ultrafioletowe. Osoby zażywające dziurawiec powinny unikać słońca, gdyż łatwo
ulegają oparzeniom słonecznym.
Dziurawiec pobudza czynności żołądka, wzmacnia organizm, działa bakteriobójczo,
działa uspokajająco na układ nerwowy, pobudza przemianę materii i wydalanie
moczu.
Zastosowanie kosmetyczne: działanie regenerujące cerę suchą, łagodzą oparzenia
i odmrożenia. Waciki nasączone sokiem z ziela tamują krwawienie z nosa.
Tasznik pospolity
" Cechy wyglądu
Roślina roczna lub dwuletnia; 20 40 cm wysoka. A
odyga naga, liście dolne zebra-
ne w różyczkę. Liście łodygowe całobrzegie. Kwiaty białe zebrane w grona. Kwitnie
od marca do paz
dziernika. Owocem jest trójkątna łuszczynka.
" Własności lecznicze i kosmetyczne
Jest doskonałym środkiem hamującym krwawienia. Z nasion można przyrządzać
musztardę. Świeże ziele dawniej stosowano przeciw pluskwom.
126
Załącznik 2.
ZIOA
A NASZYCH A

K  tablica nr 24
127
Załącznik 3.
ZIOA
A NASZYCH A

K  tablica nr 25
128