© Wydawnictwo UR 2010

Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego

ISSN 1730-3524

Rzeszów 2010, 1, 77–86



PRACE POGLĄDOWE

Wojciech J. Cynarski

Medycyna w tradycji sztuk walki

Z Zakładu Teorii Wychowania Fizycznego i Sportu

Wydziału Wychowania Fizycznego Uniwersytetu Rzeszowskiego

Studium zawiera uwagi ogólne oraz analizę problematyki zdrowia i medycyny funkcjonującej na ob-szarze sztuk walki. Autor starał się ukazać pewien zakres zagadnień medycznych obecnych immanentnie w tradycyjnych systemach edukacyjnych azjatyckich szkół walki. Ich wielowiekowa empiryczna weryfikacja zdaje się przemawiać na rzecz wykorzystania owych doświadczeń współcześnie w medycynie sportu, a zwłaszcza sportów walki. Analizie poddano tradycje kompletnych systemów sztuk walki (nie zaś sportów walki) Indii, Chin i Japonii, oraz obecność tychże współcześnie w krajach Zachodu.

Wymiary wpływu uprawiania sztuk walki na osobę adepta – duchowy, fizyczny i społeczny – przyczyniają się do harmonizowania psychofizycznych funkcji człowieka, czyli wzrostu jego holistycznie rozumianego zdrowia. Medycyna sztuk walki nauczana jest w chińskich i japońskich szkołach tradycyjnego bud�ć, a także przez dzisiejszych mistrzów Idokanu. Owe psychofizyczne systemy kulturowe analizowane są na przykładzie tradycji Indii, Chin i Japonii. Egzemplifikacja odnosi się także do obecności orientalnych metod leczniczych we współczesnej Europie, w ich powiązaniu z uprawianiem sztuk walki. Autor wykorzystuje metody analizy jakościowej, a także przedstawia własną koncepcję medycyny sztuk walki, która nauczana jest w Stowarzyszeniu Id�ćkan Polska – towarzystwie naukowym i edukacyjnym.

Słowa kluczowe: drogi sztuk walki, metody medyczne, id�ć, ki, shiatsu

Medicine in tradition of martial arts

Study includes general notes and analysis of health problems and medicine functioning on area of the martial arts. Author tried to show range of medical question present immanently in traditional educational systems of Asian schools of fighting. Their multiaged empirical verification seems say in favor of utiliza-tion of the experience in medicine of modern sport, especially combat sports. Traditions of complete martial arts systems (not combat sports) from India, China and Japan, and this modern presence in countries of West where analyzed.

Dimensions of an influence of the martial arts practice on person of adept – spiritual, physical and social – contribute to harmonizing the psychophysical function of person, growth of health holistic under-standing. Medicine of martial arts is instructed in Chinese and Japanese schools of traditional Budo, as well as by today's masters of Idokan. That psychophysical cultural systems are analyzed on example of Indian, Chinese and Japanese tradition. It concerns for presence of Oriental remedial methods in modern Europe, and also in their coherence with practice of martial arts. Author takes advantage methods of qualitative analyses as well as he presents his personal concept of the martial arts medicine, which is instructed in Idokan Poland Association – the scientific and educational society.

Key words: ways of martial arts, medical methods, ido, ki, shiatsu



WPROWADZENIE

Przegląd literatury przedmiotu wskazuje na

wieloznaczne rozumienie pojęcia �śmedycyna

sztuk walki”. Samo to pojęcie używane jest raczej



77

rzadko [1, 2, 3]. Częściej pisze się o zagadnie-mywania agresji) z medycyną w aspekcie jintai

niach medycznych i problemach zdrowotnych

kyūsh�ć – miejsc wrażliwych, będących celem

związanych z uprawianiem azjatyckich sztuk wal-

ataku różnymi technikami uderzeń i ucisków [13,

ki. Medycyna sztuk walki rozumiana jest najczę-

14, 15]. Wiedza ta (związana ze znajomością pod-

ściej jako:

staw anatomii) wymagana jest w szkołach sztuk

1. Epidemiologia urazów w sztukach walki i spor-

walki dopiero od kandydatów na stopnie mi-

tach walki [4, 5, 6, 7, 8],

strzowskie.

2. Praktyki zdrowotne qi ( chi, ki) [9, 10, 11], Analiza zagadnienia została wykonana we-3. Akupunktura i jej aplikacje w aspekcie jintai

dług jakościowej metodologii socjologicznej,

kyūsh�ć – miejsc wrażliwych, będących celem

z interpretacją na gruncie socjologii kultury fi-

ataku [12, 13, 14, 15];

zycznej, socjologii zdrowia i socjologii medycy-

4. Utożsamiana z tradycyjną chińską medycyną

ny. Wykorzystano metody obserwacji uczestni-

i filozofią [12, 16, 17];

czącej, analizy treści wypowiedzi ekspertów i in-

5. Postrzegana jako osobna dziedzina – fragment

terpretacji rozumiejącej [25: 166]. Pojęcie obser-

tradycji kulturowej krajów Wschodu.

wacji należy tutaj rozumieć, jako �śzamierzone,

We właściwym rozumieniu (pkt. 5) wskazuje

planowe spostrzeganie żywych procesów, zacho-

się na prewencyjne walory tego rodzaju medycy-

dzących w przyrodzie, społeczeństwie i kulturze”

ny. Richard Hackworth podaje, że w USA w 2004

[26: 14]. Zdaniem autora zagadnienie ludzkiego

roku 6,5 miliona dzieci w wieku 6–17 lat ćwiczyło

zdrowia analizować należy holistycznie w takim

różne sztuki walki (karate, taekwondo, judo) [3].

właśnie szerokim kontekście społecznym i jako

Dostrzegany jest zdrowotny walor praktyki orygi-

proces uwarunkowany szeregiem zależności sys-

nalnych sztuk walki oraz zastosowania temowych. Autor dokonuje porównania własnych w wychowaniu zdrowotnym i budowaniu pozy-obserwacji z wypowiedziami ekspertów medycy-

tywnego potencjału (psychofizycznego) zdrowia

ny sztuk walki.

[18, 19, 20]. Umiejętność bezpiecznego padania

stanowi element zabezpieczenia przed urazami,

WIEDZA MEDYCZNA W TRADYCJACH SZTUK

zwłaszcza w wieku starszym [21, 22]. Ponadto

WALKI

ćwiczenia elementów technicznych sztuk walki

Indie i Chiny to kraje o wielowiekowej cywi-

wykorzystywane są w korektywie i – w ograni-

lizacji, które także w dziedzinie lecznictwa wpro-

czonym zakresie – terapii [9, 23].

wadziły do światowego dziedzictwa kulturowego

Niewielu jednak autorów i nieliczne prace na-

znaczący wkład. Indie dały ludzkości m.in. ćwi-

ukowe odnoszą się całościowo do medycyny sztuk

czenia jogi i medycynę ajurwedyczną. Od staro-

walki i jej miejsca w tradycji owych psychofi-

żytności w kraju nad Gangesem rozwijane były

zycznych praktyk [1, 2, 24]. Toteż celem niniej-

także sztuki walki.

szego studium jest opisać azjatyckie źródła oraz

Przykładowo kalaripayat (lub kalarippayattu) wyjaśnić sens medycznego wymiaru różnych dróg

– sztuka walki, która powstała na południu Indii

sztuk walki – zarówno historyczny, jak i aktualny.

w XII wieku – łączy trening fizyczny z medytacją,

Sztuka medyczna w chińsko-japońskiej trady-

masażem i ziołolecznictwem [27: 138–160; 28]. Jak

cji szkół sztuk walki, a także w systemie przyję-

przedstawia to Stanisław Tokarski [28: 22]: �śZa-

tym w Stowarzyszeniu Id�ćkan Polska (SIP), wy-

zwyczaj nie sala treningowa jest sposobem rekla-

stępuje pod nazwą �śido1” (właściwie bujutsu id�ć –

my, ale sklepik z lekami, za którym mieści się mała

jap. medycyna sztuk walki). Kolejno prześledzimy

kapliczka boga wojny (Kalari) i pomieszczenie do

związki medycyny z tradycją azjatyckich sztuk

leczniczego masażu. Leki sprzedawane lub daro-

walki, praktykę medyczną w szkołach pochod-

wane w owym kramie mają charakter głównie pro-

nych aikijutsu (sztuka harmonizowania energii)

filaktyczny, a masaż i namaszczanie sekretnymi

i w nauczaniu Idokanu. Marginalnie potraktowano

maściami-olejami stanowi bardzo ważną część

tu kwestię wychowania zdrowotnego powiązane-

składową treningu walki. Nie bardzo więc wiado-

go z edukacją na drodze sztuk walki, co w odnie-

mo, gdzie tu kończy się terapia i gimnastyka, a za-

sieniu do systemu edukacyjnego SIP zostało już

czyna modlitwa lub joga. Powoduje to zupełnie

gdzie indziej szerzej opisane [24]. Pominięto też

odmiennego rodzaju zaangażowanie psychiczne:

zupełnie kwestię związku bud�ć (drogi powstrzy-

ruchy ciała są bowiem doskonaleniem ducha”. Tak

więc w kalaripayat masaż związany jest z trenin-



1 Autor posiada 7 dan w id�ć, czyli siódmy stopień mi-giem tej sztuki walki, a terapia łączy się z gimna-

strzowski. Jest uczniem Lothara Siebera (10 dan).

styką i jogą. Czyli jest to forma pozytywnej ascezy



78

dla psychofizycznego zdrowia i duchowego –

wieku szkole katori shint�ć-ryū jest to ziołolecz-

w szczególności – rozwoju.

nictwo i psychoterapia (pod nazwą te-ate).

W hinduskiej medycynie ayurwedycznej, po-

W nawiązującej do starej tradycji szkole takeda-

dobnie zresztą jak w tradycyjnej medycynie Chin,

ryū naucza się medycyny sztuk walki – id�ć.

obok masaży podstawową rolę odgrywa zioło-

Gdzie indziej podobne treści nauczane są jako

lecznictwo, którego tonizujący i harmonizujący

shiatsu lub koh�ć. Tradycyjnej medycyny koh�ć

wpływ na organizm (jako samoregulujący się

uczył np. sensei Hirata Ryozan. Jego uczniami

system) dokładniej wyjaśniają Fritjof Capra i An-

byli twórcy znanych dziś metod shiatsu – Nami-

drew Weil [29, 30, 31].

koshi ( nihon shiatsu) i Okuyama ( koh�ć shiatsu).

W Chinach pokolenia lekarzy empirycznie

Tenże Ryuh�ć Okuyama założył szkołę jūjutsu

weryfikują tradycyjne metody leczenia już od

hakk�ć-ryū, zwaną też �śszkołą zdrowia” [33: 43–

kilku tysięcy lat. Wiążą się one z qigong ( chi-

58]. Jak wskazuje francuski mistrz sztuk walki

kung) – eliksirem nieśmiertelności, czyli zdrowej

Henry Plée (10 dan karate), przepływ energii

długowieczności taoistycznych alchemików. Qi-

w technikach bugei i bud�ć jest podobny jak

gong nie jest cudownym napojem lub pastylką,

w akupunkturze, metodzie moxa i shiatsu [34: VI].

lecz zestawem ćwiczeń gimnastycznych, odde-

Co istotne, mistrzami wielu szkół sztuk walki byli

chowych i energetyzujących [9]. Dla starożytnych

lekarze, jak Shirobei Akiyama Yoshitoki – zało-

taoistycznych alchemików i magów praktykowa-

życiel sławnej szkoły i stylu jūjutsu y�ćshin-ryū –

nie technik sztuk walki stanowić miało eliksir

który zarówno swą wiedzę medyczną, jak i z za-

nieśmiertelności przez kontrolowanie siły we-

kresu sztuki walki doskonalił w Chinach [24].

wnętrznej lub witalnej ( qi, chi, ki).

Wiedza medyczna, obok strategii wojennej,

Z kolei z tradycji buddyjskiej wywodzi się

przekazywana była samurajom wyższej rangi lub

ascetyczna praktyka ćwiczeń medytacyjnych. zaawansowanym ekspertom sztuk walki. W wy-W jednoznacznych rygorach etycznych i klasztor-

mienionych wyżej szkołach nauczana jest do

nej dyscyplinie adepci oczyszczali swe umysły,

dzisiaj. Z teorią energii �śki” i akupresurą zwią-

dążąc do oświecenia – jak w klasztorze Shaolin –

zane są metody masażu shiatsu (np. w szkole

kolebce wielu sztuk walki. Mistrzowie oryginal-

hakk�ć-ryū) i techniki reanimacji kuatsu (w więk-nego chińskiego kung-fu są także ekspertami aku-

szości szkół jūjutsu). W pochodzących od dait�ć-

punktury, akupresury i feng shui – sztuki łączącej

ryū szkołach hakk�ć-ryū i okuyama-ryū nauczana kanony architektury wnętrz ze wskazaniami doty-jest medycyna naturalna nazywana koh�ć shiatsu.

czącymi zdrowej, harmonijnej relacji człowieka

Plée [34: V] potwierdza fakt, że dr Roland

z jego otoczeniem.

Marotaux był pionierem hakk�ć-ryū we Francji

W Chińskiej Republice Ludowej w połowie

i w Europie. Marotaux miał więc możliwość

XX wieku powrócono do dziedzictwa owej trady-

zetknąć się – jako shihan (mistrz-nauczyciel) tej

cji. �śTymczasem okazało się, że medycyna wolna

szkoły – z ćwiczonym tu shiatsu i zwłaszcza

od wiedzy biochemicznej, którą z takim nakładem

z goshin tais�ć. Później, jako j�ćden shihan szkoły czasu i funduszów przyjmuje się w świecie za-takeda-ryū nakamura-ha mógł spotkać się z bu-

chodnim, funkcjonuje bynajmniej nie gorzej od

jutsu id�ć także tej szkoły.

tzw. medycyny naukowej” [32: 175].

Jednym z wczesnych uczniów mistrza Maro-

Wiele uprawianych dzisiaj odmian wu-shu /

taux był inny Francuz – Thierry Riesser-Nadal,

kung-fu łączy nauczanie technik walki z qigong, który obecnie występuje pod nazwiskami Thierry

akupunkturą i ziołolecznictwem, lub także ćwi-

Riesser i Shizan Okuyama. Plée [34: VI] napisał

czeniami medytacyjnymi. Przykładowo prof. dr

o nim, że [Riesser] �śzagłębiał się w technikę,

hab. Keith R. Kernspecht, 10 stopień Wing Tsun

potem w sztukę, następnie �w ducha«”. Został

kung-fu, jest specjalistą medycyny chińskiej. Po-

w młodym wieku mistrzem ze stopniem 5 dan

dobnie klasyczną medycyną chińską zajmuje się

i tytułem menky�ć kaiden shihan szkoły hakk�ć-

dr Chan Yong Fa, lider stylu Choi Lee Fut kung-

ryū. Następnie założył własną szkołę pod nazwą

fu. Także np. prof. dr Pan Qin Fu, dziekan Cana-

okuyama-ryū aiki-jūjutsu.

dian Martial Arts University, naucza akupunktury

Hakk�ć-ryū (Szkoła Ósmego Światła) [33: 29]

i chińskiej �Śselfmedicin’ – medycyny na własny

jest szkołą jūjutsu i shiatsu (techniki i aspekty użytek.

zdrowotne) [34: V]. Jej założycielem jest Ryuh�ć

W Japonii szkoły oryginalnych sztuk walki

Okuyama (1941 r.). W japońskiej siedzibie szko-

( koryū bujutsu) nauczają od wieków różnych

ły nauczane jest osobno jūjutsu, w którym przy-

metod medycznych. W funkcjonującej od XV

znawane są stopnie dan i tytuły mistrzowskie,



79

osobno zaś akupunktura i �ś koh�ć shiatsu”. Koh�ć

2) Do kontroli i leczenia – odbudowy równowagi

shiatsu 2 to, w wąskim rozumieniu, leczenie ma-

energetycznej osoby chorej.

nualne (uciski palcami). W szerokim rozumieniu

Podstawową składową lub też główną dys-

jest to rodzaj medycyny holistycznej, która

cypliną jest tu goshin-tais�ć. Goshin-tais�ć można

�śzwraca się zarówno do sfery somatycznej, jak i

przetłumaczyć jako: ruch ( tais�ć) dla samozabez-

do emocji i psychiki” [33: 182]. Tego rodzaju

pieczenia (obrony, ochrony – goshin), co odnosi

praktyka medyczna zawiera koh�ć goshin tais�ć –

się tu głównie do profilaktyki. Występują tu

ćwiczenia zdrowotne, gimnastykę leczniczą,

owszem techniki relaksacyjne podobne do medy-

ćwiczenia uruchamiające przepływ energii. Koh�ć

tacji zen oraz formy prawidłowego, pełnego od-

shiatsu �śuważa się za prawdziwą Drogę rozwoju

dychania. Dynamiczne ćwiczenia są tu podobne

osobowego” [33: 183], czyli d�ć.

do stretchingu, lub też podobne do technik walki

Thierry Riesser uczy medycyny naturalnej,

i bezpiecznego upadania. Umiejętny oddech oraz

do której zalicza: dietę, gimnastykę leczniczą –

umiejętne napinanie oraz rozluźnianie mięśni

goshin tais�ć, akupunkturę, leczenie przez ucisk –

umożliwiają minimalizowanie uszkodzeń przy

koh�ć igaku shiatsu. W jego szkole nauczanie

zainkasowanym uderzeniu. Jest to także rodzaj

realizowane jest podobnie jak w Szkole Ósmego

pośredniego masażu przez ruch ciała i oddech

Światła, przy czym w jūjutsu przyznawane są

( kokyū), który wzmacnia ciało bez efektów

stopnie kyū i dan, a shiatsu naucza się na osob-ubocznych. Ten rodzaj technik występuje

nych kursach na poziomie podstawowym i z

w wielu tradycyjnych szkołach, ponieważ idea

zakresu terapii leczniczej.

ochrony i samoobrony jest o wiele szerszą kon-

Shiatsu to – ogólnie biorąc – zespół metod

cepcją niż proste blokowanie ataku napastnika.

terapii manualnych, głównie masażu uciskowe-

W sztuce utrzymywania równowagi harmonia

go, nauczanych w przekazie różnych mistrzów

energii ( aiki), co jest efektem finalnym zneutrali-

i według szkół (Masunaga – zen shiatsu, Nami-

zowania konfliktu nawet przed jego pojawieniem

koshi – nihon shiatsu, Ryuho Okuyama – koh�ć

się, w subtelny sposób likwiduje działanie na-

shiatsu i inne). Zdaniem Plée [34: VII], �św Japo-

pastnika.

nii wszyscy mistrzowie sztuk walki są jednocze-

Powrót do praktyki goshin tais�ć wynika z po-

śnie mistrzami shiatsu. Dlatego że jedno i drugie

nownego odkrycia następujących faktów: 1) Stre-

stanowi całość – nie wolno o tym zapominać”.

tching i utrzymywanie właściwej pozycji ciała

Uwaga ta odnosi się jednak raczej to id�ć – profi-

służą odblokowaniu kręgosłupa. 2) Techniki od-

laktyki zdrowotnej i tradycyjnej medycyny,

dechowe ( kokyūh�ć) służą właściwej wentylacji

obejmującej ziołolecznictwo i różne inne metody

płuc i są związane z rozwijaniem energii we-

wzmacniania (budowania pozytywnego potencja-

wnętrznej ki. 3) Realizowane jest poszukiwanie

łu zdrowia) lub leczenia. Przyjmuje się, że wy-

równowagi dynamicznej, znajdowanie centrum

kształcenie dobrego terapeuty shiatsu-shi wyma-

( haragei), które kontroluje każdą akcję w d�ćj�ć

ga minimum 5 lat praktyki – systematycznych

i poza nim. 4) Rozciąganie i techniki odblokowa-

ćwiczeń [33: 46]. Rozwój tej szkoły koordynują

nia dotyczą poszczególnych partii ciała, zwłaszcza

takie organizacje, jak Szkoła Francuska Koho-

stawów. 5) Energetyczne linie stymulacji (tzw.

Shiatsu (EFKS), Francuska Federacja Tradycyj-

meridiany) uaktywniane są przez formy nacisku

nego Japońskiego Shiatsu Medycznego punktowego ( shiatsu) i specyficzny masaż.

(FFTJSM) i Instytut Europejski Hakko-Ryu Ju-

Wielu japońskich ekspertów sztuk walki

Jitsu i Koho-Shiatsu (IEHJKS) [33: 7, 181–183].

w krajach Wschodu uczy w swych szkołach tego

Z kolei szkoła sztuk walki rodu Takeda prze-

rodzaju dyscyplin, jako ważnych składników

chowuje liczne terapeutyczne formy, techniki

tradycyjnych systemów kompletnych. W d�ćj�ć

podobne do wojskowych, lecz wykorzystywane

uczą form walki, ale praktykują także jako leka-

w innym celu. To jest jedna z wielkich wartości

rze stosujący te same zasady w celach terapeu-

tradycyjnych szkół, że te same techniki i zasady

tycznych. W wielu przypadkach ich pacjenci

mogą być stosowane w obydwu celach – bojo-

transformują w ich salach treningowych swą

wym i zdrowotnym:

agresję w stan równowagi, co także jest wyjąt-

1) Do kontrolowania przeciwnika w sytuacji

kowym efektem terapeutycznym [24].

samoobrony lub walki;

W szkole takeda-ryū maroto-ha mistrza Ma-

roteaux wśród dyscyplin wchodzących w zakres



bujutsu szkoły takeda-ryū maroto-ha wymienio-2 Pojęcie koh�ć odnosi się ogólnie do tradycyjnej medy-ne są dwie dyscypliny główne: aiki-jūjutsu

cyny chińskiej lub tłumaczy jako �ścesarski” [33: 43].



80

i iaid�ć, oraz 6 uzupełniających: j�ćd�ć, b�ćjutsu, taiji. Holistyczne podejście do człowieka ozna-shugijutsu, kenjutsu, jūkenp�ć i shurikenjutsu

cza traktowanie jednostki (osoby), jako zinte-

[35]. W zestawieniu tym nie ma id�ć. Maroteaux

growanej całości złożonej z jego strony fizycz-

mógł poznać goshin-tais�ć szkoły hakk�ć-ryū

nej, psychicznej, emocjonalnej i duchowej.

i uzyskać pewne informacje dotyczące bujutsu

Zdrowie fizyczne (wymiar cielesny i energe-

id�ć szkoły takeda-ryū nakamura-ha, nie posiada tyczny) sztuki walki zapewniają przez wszech-jednak stopni mistrzowskich w id�ć. Ponadto we

stronny trening i właściwą profilaktykę, osiąga-

Francji żyje mistrz Bernard Alain Lalandre, po-

nie wyjątkowej koordynacji i wydolności organi-

siadacz tytułu hanshi i stopnia 8 dan zarówno

zmu, czy również oddziaływania bioenergetycz-

w aikijutsu oraz w bujutsu id�ć. Działa tu także ne (związane z krążeniem życiowej energii �śki”).

niejaki Claude Delury (4 dan bujutsu id�ć), spe-

W zgodzie z powyższymi starochińskimi teoria-

cjalista w zakresie chińskiej medycyny �śenerge-

mi funkcjonuje już uznana przez naukową medy-

tycznej”.

cynę akupunktura – dziedzina o istotnych związ-

Także w Europie nauczane są współcześnie

kach ze sztukami walki [12: 269–275].

wymienione metody – bardzo często w powiąza-

Psychofizyczne systemy sztuk walki od zaw-

niu z praktyką sztuk walki. Niemiecki mistrz id�ć

sze traktowały człowieka całościowo. Wszech-

i sztuk walki Lothar Sieber prowadzi gabinet

stronny trening zapewnia wybitną sprawność

medycyny niekonwencjonalnej (homeopatia, cielesną i procesów energetycznych. Przez dys-chiromancja), tradycyjnej i sportowej3. Także

cyplinę moralną i ćwiczenia umysłu sztuki walki

Dieter L�śsgen (10 dan jūjutsu) prowadzi gabinet

wzmacniają psychicznie. Kodeksy etyczne wo-

medycyny naturalnej. Pracuje tu zarówno wielu

jowników uczą opanowywać emocje, co pomaga

lekarzy, felczerów, uzdrowicieli, specjalistów

utrzymać harmonię moralną i zdrowe relacje

o różnych kompetencjach. Natomiast nie upo-

społeczne. Zalecenia higieniczne i dietetyczne

wszechnił się jak dotąd popularny w USA tytuł

[36], trening mentalny (relaksacja, koncentracja),

OMD ( oriental medicin doctor)4.

eliminacja lęku i opanowanie agresji (obniżenie

Na Starym Kontynencie dość dobrze znana

poziomu agresywności i lepsza samokontrola

jest już na przykład akupunktura [12]. Podobnie

emocjonalna) oraz wzrost zdrowia pozytywnego

qigong, nauczane tu na dobrym poziomie w prze-

i witalności, to chyba najważniejsze składowe

kazie chińskich mistrzów, czego uczą m.in. dr

zdrowotnego waloru sztuk walki.

Sergio Raimondo z Cassino oraz mgr Romuald

Wymiar psychologiczny sprowadza się nie

Włodyka z Rzeszowa. Ponadto prof. dr Heribert

tylko do oczyszczającej umysł medytacji. Tu

Czerwenka-Wenkstetten (10 dan jūjutsu)

zresztą warunkiem koniecznym jest wysoki po-

z Wiednia prowadził badania dotyczące psycho-

ziom moralny. Inaczej (bez etyki i zdecydowanej

motoryki, inny austriacki lekarz dr Kurt Sch�śff-

woli dążenia ku dobru) nie tylko nie ma postę-

mann (8 dan jūjutsu) badał sprzężenia biofe-

pów, ale praktyka ta staje się niebezpieczna dla

edback, a dr Vernon C.F. Bell (10 dan jūjutsu) zdrowia psychicznego. Prócz tego, jak wskazał

z Liverpoolu był sławnym hipnotyzerem. Rów-

implicite Erich Fromm [37: 61], idealizm tele-

nież Polacy zgłębiają sekrety orientalnych metod

ologiczny jest niezbędny dla zdrowia duchowe-

– np. R. Włodyka jest ekspertem irydologii i fe-

go. Poszczególne składowe zdrowia są wzajem-

nomenu qigong [9], a wybitnym znawcą szeregu

nie zależne (np. zdrowie społeczne, moralne,

metod medycyny chińskiej był prof. dr hab. med.

psychiczne, fizyczne). W tej perspektywie hu-

Zbigniew Garnuszewski.

manistycznie zorientowane sztuki walki, przy-

Systemowa teoria zdrowia [31] zyskuje

czyniając się do budowania stanu harmonii, sta-

uznanie w postaci mody w USA i krajach Europy

nowią czynnik poprawy zdrowia i dobrobytu

Zachodniej na medycynę holistyczną. Do prze-

społecznego.

jawów praktyki medycznej tego rodzaju zalicza-

Studia sztuk walki kształcą osobowości ak-

ne są metody związane bezpośrednio ze sztukami

tywne, kreatywne i dynamiczne. Wobec wzoru

walki, jak metoda M. Feldenkraisa i chińskie

biernej konsumpcji kulturowej, wskazują na ce-



lowość ustawicznej pracy dla samodoskonalenia.

3 Doc. Lothar Sieber to długoletni lider DDBV, posia-

Droga sztuk walki wymaga wszechstronnego

dacz 10 dan w jūjutsu, karate i id�ć. Zarówno prowadzi gabi-wysiłku, ale też procentuje wielką mocą aktyw-

net medycyny naturalnej, jak też wykłady z medycyny sportu

ności twórczej w działaniu, odpornością psy-

na kursach instruktorskich DDBV.

chiczną i znakomitą zdolnością regeneracji.

4 Doktorem med. i OMD jest np. Tyron R. Crimi (10

dan jūjutsu) z USA.



81





MEDYCYNA ID�Ś W IDOKANIE

Jednak zapewne lepiej zapobiegać chorobom, niż

Specjalista medycyny naturalnej Lothar Sieber

leczyć przypadki ciężkie i przewlekłe.

(fot. 1) powiązał swą praktykę sztuk walki

Shihan Sieber już w roku 1977 opracował

z uprawianiem medycyny. Zostało to uznane i do-

system ćwiczeń zdrowotnych i rekreacyjnych,

cenione przez mistrza Hansa Sch�śllaufa i jego wie-

opartych głównie na jūjutsu, pod chińsko-

deńską Akademię Idokan Europa – shihan Sieber

japońską nazwą tai-te-jutsu, czyli �śtechnika ręki

otrzymał m.in. austriackie odznaczenie Medal

pokoju”. Po latach otrzymał on z Idokanu wysoki

Czerwonego Krzyża. Ponadto organizacja Idokanu

tytuł meijin w dziedzinie tai-te-jutsu. Meijin Sie-

(Idokan Europe International i SIP) przyznała temu

ber jest pierwszym mistrzem w tradycji Idokanu,

mistrzowi 10 dan w bujutsu id�ć z tytułem eksperta

który jest ekspertem id�ć rozumianego zarówno

medycyny bud�ć i medycyny naturalnej.

jako: 1) mistrzostwo w ruchu, harmonii i duchu na

drodze sztuk walki oraz 2) medycyna sztuk walki.

Pomimo że Sieber uczył kilka osób praktyki me-

dycznej, nie wystawiał w tej dziedzinie certyfika-

tów potwierdzających uzyskane kompetencje.

Po raz pierwszy w tradycji Idokanu stopnie

w id�ć – medycynie sztuk walki przyznało SIP,

towarzystwo naukowe i edukacyjne, w Rzeszowie

w listopadzie 2006. Stopnie otrzymali wówczas

dwaj profesorowie medycyny i specjaliści w dzie-

dzinie chirurgii, będący jednocześnie współpra-

cownikami redakcji �śIdo Ruch dla Kultury /

Movement for Culture” – Helmut Kogel z Nie-

miec (2 dan id�ć) i Ryszard Cieślik z Polski

(1 dan), a także lek. med. Bogdan Zabrzycki

FOT. 1. Meijin Lothar Sieber (10 dan id�ć) w swym (1 dan), odznaczony medalem X-lecia Id�ćkan

gabinecie medycznym podczas pracy [24: 169]

PHOTO 1. Meijin Lothar Sieber (10 dan id�ć) in his Polska wielokrotny lekarz zawodów organizowa-medical study during work

nych przez SIP. Certyfikaty podpisał shihan W.J.



Cynarski (wówczas 6 dan), uczeń mistrza Siebera.

Prywatna biblioteka L. Siebera zawiera naj-

Z SIP współpracują także inni lekarze medy-

więcej książek z zakresu profilaktyki i terapii an-

cyny i specjaliści w zakresie rehabilitacji, niepo-

tynowotworowej, ziołolecznictwa, homeopatii, siadający jednak stopni w id�ć, jak Jacek Cynarski, medycyny naturalnej (niem. Heilpraktik), anato-Leszek Majewski, Marek Rozlepiło, Mieczysław

mii, patologii, irydologii, o różnych metodach

Walkiewicz. Zmarł niestety prof. dr med. Heribert

diagnozowania i terapii. Mistrz Sieber poznawał

Czerwenka-Wenkstetten (10 dan jūjutsu). Nie żyje

owszem klasyczną, chińską akupunkturę, która

już także wspomniany wyżej prof. dr hab. R. Cie-

podobnie jak shiatsu i kuatsu [38, 39] bliska jest ślik, specjalista w zakresie medycyny sportu. Tak

tradycji wschodnioazjatyckich sztuk walki. Prefe-

więc aktualnie do grona znawców przedmiotu

ruje on jednak zmodyfikowaną metodę akupunk-

(dziedziny id�ć – medycyny sztuk walki) w SIP

tury usznej opracowaną przez francuskiego leka-

możemy zaliczyć jedynie aktywnych praktyków

rza i homeopatę z Lyonu – Paula Nogiera. Dr No-

i badaczy:

gier dokonał tej modyfikacji klasycznej metody

1) Lothar Sieber (10 dan), honorowy prezydent

akupunktury w roku 1956. Z kolei chiropraktyka

SIP i DDBV;

i osteopatia, znane kiedyś mistrzom jūjutsu i ken-2) dr hab. prof. UR W.J. Cynarski (7 dan), dyrek-

p�ć, w wersji praktykowanej w gabinecie mistrza

tor techniczny SIP;

Siebera bardzo przypominają klasyczne shiatsu.

3) prof. dr med. Helmut Kogel (2 dan), członek

Jednak idea i metodyka terapii w chiropraktyce

Kolegium Dan;

jest inna – oddziaływania mechaniczne kierowane

4) lek. med. Bogdan Zabrzycki (1 dan), członek

są zasadniczo na kręgosłup. Medycyna naturalna

Kolegium Dan.

ma zwłaszcza tę przewagę nad zdominowanym

Powstała osobna komisja id�ć w Kolegium

przez przemysł farmakologiczny środowiskiem

Dan SIP oraz realizowany jest, pod kierunkiem

medycyny �śtechnologicznej”, że nie szkodzi pa-

dyrektora technicznego, program obejmujący ćwi-

cjentowi. Oczywiście w przypadkach nagłych, jak

czenia ki-keiko (oddechowe i energetyzujące),

złamania, konieczna jest interwencja chirurgiczna.

masaż shiatsu, techniki relaksacji, zasady zdrowe-



82

go żywienia i suplementacji, metody odnowy biodzenia energii ki ( qi) cenne są tutaj osiągnięcia logicznej oraz wybrane metody diagnozowania i

szkoły mistrza K. Tohei�Śa. Gra wyobraźni i koncen-

terapii medycyny naturalnej [2, 40].

tracja uwagi pozwalają wyczuwać ciepło w danej

części ciała, czyli – w poetyckim języku dawnych

AUTORSKA KONCEPCJA ID�Ś

mistrzów – kierować do tych organów energię ki.

Autorska koncepcja bujutsu id�ć W.J. Cynar-

Uprawianie ki-keiko (podobnie, jak qigong

skiego zawiera, jak wskazano wyżej, ki-keiko

i taiji) powoduje:

(ćwiczenia oddechowe i energetyzujące), �śma-

1) Wzmożenie cyrkulacji krwi, unormowanie wa-

saż” shiatsu, zasady pierwszej pomocy (w tym

hań ciśnienia tętniczego;

kuatsu), techniki relaksacji, zasady zdrowego

2) Korygowanie chorobowych zmian w obrębie

żywienia i suplementacji, metody odnowy biolo-

kręgosłupa oraz obręczy barkowej i biodrowej;

gicznej oraz wybrane metody diagnozowania

rozciąganie kręgosłupa i przywracanie giętkości

i terapii medycyny naturalnej. Te ostatnie reali-

stawów jest skuteczne w profilaktyce osteopo-

zowane są we współpracy z lekarzami medycyny

rozy;

oraz specjalistami medycyny naturalnej i orien-

3) Wzmocnienie mięśni (zwłaszcza podtrzymują-

talnej. Pozostałe elementy kierowane są zasadni-

cych kręgosłup); korzystny wpływ na mięśnie

czo do człowieka zdrowego, trenującego sztuki

gładkie układu pokarmowego, co zapobiega

walki; wynikają z długoletniego doświadczenia

kłopotom trawiennym lub leczy je;

i stanowią zbiór cennych zapożyczeń z różnych

4) Doskonali zmysł równowagi i koordynację

źródeł. Stanowi ona rozwinięcie ogólnej teorii

ruchową (równowaga i wyczucie rytmu);

sztuk walki [24, 41].

5) Rozwija zdolność psychofizycznej koncentra-

Ki można tłumaczyć jako stan koncentracji cji, pamięć przestrzenną i orientację ruchową;

(umysłu) przy wykonywaniu technik, lub że jest to

6) Redukuje stres, przywraca optymizm i radość

energia wynikająca z oddechu. W literaturze znaj-

życia [9].

dujemy poetyckie określenia typu �śenergia du-

Ten rodzaj ćwiczeń wykonywany jest samo-

chowa”, �śpowiew życia” itp. Ogólnie chodzi

dzielnie, tzn. bez pomocy partnera. Podobnie ta-

o przepływ energii w organizmie oraz w relacjach

is�ć, przy czym jest to zasadniczo zbiór ćwiczeń

organizmu z otaczającym go światem zewnętrz-

rozciągających (gimnastyka podobna do hatha

nym. Jest to siła pochodząca ze zjednoczenia

jogi) oraz technik automasażu i masażu. Jedynie

�śumysłu, ciała i ducha” ( mind-body-spirit), a więc

masaż, zwany tu aiki-tais�ć (gdyż powinien służyć

z perfekcyjnej synchronizacji. Jest to ukazywane

harmonizowaniu energii wewnętrznej), wymaga

jako siła �śduchowa”, przypisywana mistrzom,

pomocy współćwiczącego. Ogólnie stosowane tu

przychodząca z czasem jak życiowa mądrość.

tais�ć jest podobne do goshin-tais�ć oraz ćwiczeń Początkujący praktyk posiada jedynie siłę fizycz-stosowanych w różnych szkołach shiatsu oraz

ną, charakterystyczną dla wczesnego etapu trenin-

(niektórych) jūjutsu, aikijutsu i aikid�ć.

gu sztuk walki. W technice walki owa doskonała

Trudno określić granice między ki-keiko, tais�ć i

synchronizacja i psychofizyczna koordynacja shiatsu. W różnych liniach przekazu podobne ele-objawia się wykonaniem np. rzutu �śbez wysiłku”

menty występują pod różnymi nazwami. Można

lub �śnadzwyczajnym” ciężarem ciała i równowagą

przyjąć, że tais�ć zawiera więcej ćwiczeń podob-

wykonującego technikę eksperta. W tym właśnie

nych do asan w jodze i ćwiczeń poprawiających

specjalizował się np. Koichi Tohei (10 dan ki-

gibkość aparatu ruchowego ( stretching i inne), na-

aikid�ć). Barwne opisy wyczynów mistrzów ki

tomiast shiatsu w większym stopniu akcentuje ma-

potwierdza trenujący taiji quan dr Sergio Ra-

saż uciskowy. Nie mniej jednak tais�ć zawiera au-

imondo [42: 237–254]. Tu jednak rzecz dotyczy

tomasaż (oklepywanie ud, boków, barków, ramion,

użycia ki do leczenia, a właściwie samoleczenia.

szyi, klatki piersiowej) oraz masaż na punkty recep-

Ki-keiko jest podobne do chińskiego qigong; torowe na grzbiecie wzdłuż kręgosłupa. Większość

wykorzystuje analogiczne ćwiczenia i formy.

ćwiczeń gibkościowych stosowana jest podczas

Praktykowane jest najczęściej w ciszy i na łonie

treningów w sekcjach jūjutsu (np. kote-mawashi, przyrody. Ćwiczenia te łączą medytacyjne wyci-kata-kansetsu, ashikubi-garami) i karate (rozciąga-

szenie, skupienie i grę wyobraźni, oddech, pozy-

nie mięśni przywodzicieli uda, dwugłowych i czte-

cje statyczne i ruch, napinanie i rozluźnianie mię-

rogłowych uda, grzbietu). Inne, np. w połączeniu z

śni. W połączeniu z technikami relaksacji (trening

techniką relaksacji i jiko-anji (pozytywna autosuge-

autogenny J.H. Schultza itp.) mogą pomagać

stia), możliwe są do wykonywania samodzielnego

w zasypianiu. W zakresie rozszerzania i prowa-

w domu lub �św terenie”.



83

Także shiatsu w pewnym zakresie możliwe umożliwia wpływ na stan emocjonalny i niektóre

jest do samodzielnego stosowania, jako automa-

funkcje organizmu, co z kolei poprawia naturalną

saż. W dużej jednak części zawiera techniki wy-

zdolność samoregulacji. Warte wykorzystania są

magające pomocy osoby posiadającej niezbędne

możliwości samorealizacyjne i wielkie bogactwo

kompetencje. Szczególnie ostrożnie należy stoso-

ruchu sztuk walki, jako źródło harmonii i zdrowia.

wać dźwignie skrętne i nie przesadzać przy uci-

Jak trafnie zauważa dr Andrew Weil [30, 43],

skach. Uciski stosuje się (podobnie jak uderzenia

absolwent Akademii Medycznej Uniwersyteu

w sztukach walki) palcami, dłonią, łokciem,

Harvarda i ekspert w dziedzinie medycyny alter-

przedramieniem i podeszwą stopy. Od zdających

natywnej, organizm żywy posiada naturalną

na wyższe stopnie w sztukach walki wymagana

zdolność do samoregulacji, czyli także samo-

jest wiedza na temat jintai kyūsh�ć, czyli punktów

uzdrawiania. Nie trzeba przekonywać do dość

witalnych (np. miejsca przechodzenia głównych

powszechnie znanego faktu, że w procesie tym

arterii, splotów nerwowych), na które kierowane

szczególnie istotna jest rola ćwiczeń. Nie chodzi

są ataki ( atemi) lub stosowane uciski dla kontroli

o jakieś szczególne, �śwyjątkowo skuteczne�ś ćwi-

( osae-waza) [15]. Tak więc wiedza o anatomii,

czenia, lecz o systematyczność, konsekwencję,

oraz o pochodzącej ze starochińskiej medycyny

wytrwałość – tak jak jest to decydujące o powo-

energetycznej mapie ludzkiego ciała jest tu po-

dzeniu w treningu sztuk walki.

dobnie przydatna.

Sam systematyczny, najlepiej codzienny tre-

Przed 20 laty autor otrzymał od jednego z rze-

ning sztuk walki (co jednak nie dotyczy odmian

szowskich terapeutów szkoleniowe kasety wideo

pełnokontaktowych), jest już znakomitym środ-

z programami ćwiczeń trzech szkół shiatsu. Daje

kiem na utrzymywanie psychofizycznej sprawno-

to pewien pogląd na nauczanie shiatsu w różnych

ści przez długie lata. Oprócz treningu w d�ćj�ć zale-

liniach przekazu. W każdym przypadku, podobnie

cana jest gimnastyka poranna z ćwiczeniami roz-

jak w technikach akupunktury, akupresury i mok-

ciągającymi metodą stretchingu. Ponadto, dodat-

sy, chodzi o poprawienie przepływu energii ki.

kowo, elementy tais�ć lub inne elementy ćwiczeń z

Krążenie ki, czyli życiowej energii, jest związane

hatha jogi i yumeih�ć (np. gimnastyka twarzy),

z przewodzeniem impulsów nerwowych oraz

sporty uzupełniające – pływanie, bieganie, jazda

przepływem krwi i limfy. Ponadto starożytni mę-

na rowerze, ćwiczenia siłowe, zabawy rekreacyj-

drcy wytyczyli tzw. meridiany odpowiadające

ne.

różnym organom ciała, na których znajdują się

Odnowa biologiczna wymaga przede wszyst-

ważne punkty receptorowe. Toteż, przykładowo,

kim czasu na regenerację organizmu po wysiłku.

dla poprawienia funkcji płuc należy usprawnić

Brak właściwej odnowy może powodować prze-

przepływ energii na linii bark – ramię – kciuk

męczenie (przetrenowanie) i stan wyczerpania.

(meridian płuc).

Organizm potrzebuje zwłaszcza snu, podczas któ-

Nigel Daves wiąże uprawianie shiatsu ze

rego zachodzi naturalna regeneracja sił. Po dużym

sztukami walki i taiji. W obydwu przypadkach

wysiłku wskazane jest ok. 8 godzin snu. Właściwa

rzecz dotyczy tej samej energii i medytacyjnego

odnowa biologiczna umożliwia skrócenie czasu

skupienia. Podobnie, jak w metodzie Raya Ridolfi

restytucji powysiłkowej. Dla regeneracji central-

( shiatsud�ć), ważna jest tu wewnętrzna harmonia

nego systemu nerwowego i wyciszenia umysłu

i płynność ruchu. Oprócz masażu wykonywanego

warto stosować odprężenie i relaks, np. wg

podobnie jak w akupresurze, oprócz oklepywania

Schultza lub A. Szyszko-Bohusza [44]. Odpręże-

i ucisków jak w aiki-tais�ć, wykonywane jest zgi-

nie daje też odwiedzenie fińskiej sauny, rekre-

nanie i prostowanie stawów, ćwiczenia gibko-

acyjne pływanie i zabiegi wodne (bicze szkockie,

ściowe i gimnastyka podobna do hatha jogi i tais�ć.

jacuzzi, kąpiele solankowe, natryski). Wymienio-

Z kolei szkoła sensei Yamamoto Shizuko preferu-

ne zabiegi świetnie służą jednocześnie szybszej

je masaż deptany, zwany popularnie chińskim.

regeneracji mięśni i odnowie całego organizmu.

Uzupełnia go technika uciskania i oklepywania

Dodatkowo można i należy stosować automasaż –

podobna do stosowanej przez wymienionych

np. z użyciem pasa kulkowego. W ten sposób

wcześniej nauczycieli shiatsu. Autor jest pośred-

masujemy mięśnie, pobudzając krążenie krwi.

nio uczniem wskazanych instruktorów.

Przy wycieraniu się po kąpieli używamy ręcznika

Program samoregulacji dotyczy zwłaszcza re-

– działając w kierunku węzłów chłonnych i serca

gularnego ćwiczenia, przestrzegania zasad odno-

– np. nogi wycieramy od stóp do pachwin. W ten

wy biologicznej, odprężenia i relaksu, a także

sposób krew żylna szybciej wraca do serca, co

właściwego żywienia. Opanowanie oddechu przyspiesza regenerację.



84

Nie można zaniedbać właściwego odżywiania

mieniu przyjętym przez Macieja Demela [45]).

i suplementacji, czyli wspomagania. Żywienie po-

Zawiera profilaktykę urazów (solidne rozgrzewki,

winno być zrównoważone i zapewniać wszystkie

dużo ćwiczeń rozciągających, asekuracja przy

niezbędne składniki (węglowodany, białka, tłusz-

ćwiczeniach i normatyw odpowiedzialności za

cze, składniki mineralne, błonnik etc.) w ilościach

partnera ćwiczeń) i stały monitoring – regularne

zalecanych przed dietetykę sportu. Najzdrowsza

badania lekarskie oraz testy sprawności fizycznej i

jest tzw. dieta śródziemnomorska z owocami mo-

wydolności organizmu. Ponadto obowiązuje zasa-

rza, owocami i jarzynami, z ograniczoną ilością

da, że nie lekarz, nie farmakologia, a Ty sam

tłustego mięsa i tłuszczy zwierzęcych. Zalecane są

jesteś odpowiedzialny za swoje zdrowie

przetwory mleka: sery, kefiry, jogurty. Należy do-

i psychofizyczną sprawność.

starczyć w diecie odpowiednie ilości antyoksydan-

tów (czerwone i żółte owoce i warzywa), natomiast

PODSUMOWANIE

unikać produktów i potraw o wpływie kancerogen-

Przegląd literatury przedmiotu wskazuje, że

nym: pieczonych i przypalonych, ze sztucznymi

medycyna sztuk walki jest fenomenem prawie dziś

barwnikami, konserwantami, słodzikami. Należy

nieznanym. Niniejsze studium zawiera uwagi

ograniczać spożycie cukru, soli i białej mąki.

ogólne oraz analizę problematyki zdrowia na ob-

Co najmniej do ok. 30 roku życia warto zu-

szarze sztuk walki i funkcjonującej tu medycyny.

pełnie zrezygnować z używek, jak alkohol i ka-

Ukazuje pewien zakres zagadnień medycznych

wa. Tytoń, narkotyki i steroidy w ogóle nie mogą

obecnych immanentnie w tradycyjnych systemach

wchodzić w grę (nie jesteśmy przecież samobój-

edukacyjnych azjatyckich szkół walki. Ich wielo-

cami). Jedynie gorzka czekolada, która co prawda

wiekowa empiryczna weryfikacja zdaje się prze-

nieco odwapnia organizm, może być w ograniczo-

mawiać na rzecz wykorzystania owych doświad-

nych ilościach stosowana. Godna polecenia jest

czeń także współcześnie. Analizie poddano trady-

zielona herbata, tylko nie wieczorem, gdyż kofe-

cje kompletnych systemów sztuk walki (nie zaś

ina spłyca sen. Po intensywnym treningu szybko-

sportów walki) Indii, Chin i Japonii, oraz obec-

ściowo-wytrzymałościowym lub wytrzymało-

ność tychże współcześnie w krajach Zachodu.

ściowym, który spowodował duże wypocenie się,

Wymiary wpływu uprawiania sztuk walki na

warto uzupełnić stratę elektrolitów przez zastoso-

osobę adepta – duchowy, fizyczny i społeczny –

wanie napoju izotonicznego. Po saunie najlepiej

przyczyniają się do harmonizowania psychofi-

jest wypić sok pomidorowy lub herbatę miętową.

zycznych funkcji człowieka, czyli wzrostu jego

Ogólnie w okresie intensywnego treningu warto

holistycznie rozumianego zdrowia. Medycyna

zastosować suplementację witaminową. Właśnie

sztuk walki nauczana jest w chińskich i japońskich

witaminy i makroelementy wymagają dodatkowe-

szkołach tradycyjnego bud�ć, a także przez dzisiej-

go uzupełniania przy dużym obciążeniu organi-

szych mistrzów Idokanu. Egzemplifikacja odnosi

zmu dla jego szybszej regeneracji.

się także do obecności orientalnych metod leczni-

Autor nie poleca dodatkowego spożywania

czych we współczesnej Europie, w ich powiązaniu

aminokwasów, substancji pochodnych hormonów

z uprawianiem sztuk walki. Autor przedstawia

ani też innych środków produkowanych na �śpo-

m.in. własną koncepcję medycyny sztuk walki,

trzeby” kulturystyki. Tymczasowy efekt �śdopako-

która nauczana jest w Stowarzyszeniu Id�ćkan

wania” może powodować problemy z wątrobą,

Polska – towarzystwie naukowym i edukacyjnym.

funkcjonowaniem gruczołów dokrewnych i inne

Polega ona głównie na łączeniu uprawiania sztuk

zaburzenia stanu homeostazy organizmu. Tym bar-

walki ze zdrowym stylem życia i jest postacią

dziej niedozwolony doping farmakologiczny jest

medycyny profilaktycznej.

(podobnie jak nałogi) nie tylko sprzeczny z uniwer-

salnymi zasadami etyki, ale także z zasadą samore-

PIŚMIENNICTWO

gulacji – powodując deregulację organizmu.

1. Cynarski W.J., Medycyna sztuk walki – wprowadzenie

Co jest w tym wszystkim oryginalnego? Po

w problematykę, �śNowiny Lekarskie” [Medical News],

części połączenie uprawiania sztuk walki ze sty-

2001, R. 70, nr 8, s. 948–952.

lem życia. Ich uprawianie zapewnia bogactwo

2. Cynarski W.J., Litwiniuk A., Istotne zagadnienia medycyny ruchu, zdrowia i umiejętności, poczucie bezpie-sztuk walki, �śIdo Ruch dla Kultury / Movement for Cultu-czeństwa i relaksację. Metoda Cynarskiego nie

re”, 2001, t. II, s. 253–263.

3. Hackworth R., Martial arts as preventive medicine, stoi w opozycji do medycyny sportu; nie zastępuje

www.fightingmaster.com [data dostępu 29.01.2010].

jej, lecz uzupełnia o zalecenia dotyczące powięk-

4. Yard E.E., Knox C.L., Smith G.A., Dawn Comstock R.,

szania pozytywnego potencjału zdrowia (w rozu-

Pediatric martial arts injuries presenting to Emergency De-85

partments, United States 1990–2003, �śJournal of Science 24. Cynarski W.J., Sztuki walki – Id�ć i Id�ćkan, SIP, Rzeszów and Medicine in Sport”, 2006.

2009, rozdz. 4.2, s. 161–175.

5. Kudłacz M., Cynarski W.J., Injuries in martial arts and 25. Nowak S., Metodologia badań społecznych, PWN, War-combat sports – preliminary results of research, �śArchives of szawa 1985.

Budo”, 2007, vol. 3, no. 3, pp. 62–67.

26. Zaczyński W., Obserwacja uczestnicząca [w:] M. Mali-6. Cynarski W.J., Kudłacz M., Injuries in martial arts and kowski, M. Niezgoda [red.], Badania empiryczne w socjo-combat sports – a comparative study, �śArchives of Budo”, logii. Wybór tekstów (t. II), WSSG, Tyczyn 1997, s. 14–21.

2008, vol. 4, pp. 82–88.

27. Hartl J., Faber U., B�śgle R., Taekwondo im Westen. Inte-7. Bujak Z., Urazowość w sportach walki na przykładzie ta-rviews und Beitr�ńge zum kulturellen Schlagabtausch, M�ś-

ekwon-do, �śIdo Ruch dla Kultury / Movement for Culture”, nchseulen-Verlag, M�źnchen 1989.

2008, t. 8, s. 118–132.

28. Tokarski S., Modlitwa do boga Kalari. Refleksja nowo-8. Mulic R., Kraljevic-Sisko K., Tolic T. et al., Endemo-czesności staroindyjskiego systemu edukacji obronnej ka-

epidemic occurence of Trichophyton tonsurans in martial

laripajatt [w:] R.M. Kalina, W. Jagiełło [red.], Wychowaw-arts athletes in Split – Croatia, �śHelthmed”, 2009, vol. 3, no.

cze i utylitarne aspekty sportów walki, AWF, Warszawa 4, pp. 405–411.

2000, s. 21–24.

9. Włodyka R., Cynarski W.J., Chi kung – aspekty zdrowotne 29. Capra F., Punkt zwrotny. Nauka, społeczeństwo, nowa

i zastosowanie wybranych ćwiczeń, �śIdo Ruch dla Kultury /

kultura, PIW, Warszawa 1987.

Movement for Culture”, 2000, t. 1, s. 146–186.

30. Weil A., Samouzdrawianie, KiW, Warszawa 1997.

10. Nagatomo S., Ki-energy: Psychophysical energy, �śAsian 31. Cynarski W.J., Systemowa teoria zdrowia F. Capry, �śIdo Philosophy”, Nov. 2002, vol. 12, no. 3, pp. 173–181.

Ruch dla Kultury / Movement for Culture”, 2000, t. 1,

11. Ohnishi S.T., Ohnishi T., Philosophy, psychology, physics s. 132–137.

and practice of KI, �śEvidence-Based Complementary and 32. Życiński J., Język i metoda, Znak, Kraków 1983.

Alternative Medicine”, Jun. 2009, vol. 6, no. 2, pp. 175–183.

33. Riesser T., Yawara Hakko-ryu, (wyd. polskie do użytku 12. Garnuszewski Z. (1988), Renesans akupunktury, SiT, War-wewnętrznego) Kraków 2006.

szawa.

34. Plée H., Przedmowa [w:] T. Riesser, Yawara Hakko-ryu, 13. Kogel H. (2001), The relationship between budo and medi-

(wyd. polskie do użytku wewnętrznego) Kraków 2006,

cine, �śIdo Ruch dla Kultury / Movement for Culture”, t. 2, s. V–VII.

pp. 245–252.

35. �śAiki Goshindo Kaishi”, 2008, no. 46, p. 26.

14. Kogel H. (2006), The secret of kyusho jutsu – neuro-

36. Kłośnik Z., Dżiu-Dżicu, czyli Źródło zdrowia, siły i zręcz-anatomical basis, �śIdo Ruch dla Kultury / Movement for ności podług H.I. Hancocka, II wyd., Lwów-Warszawa

Culture”, t. 6, pp. 283–298.

1909.

15. Kogel H. (2008), �śBubushi�ś – the secret records of Oki-37. Fromm E., Zapomniany język. Wstęp do rozumienia snów, nawa, �śIdo Ruch dla Kultury / Movement for Culture”, t. 8, baśni i mitów, PIW, Warszawa 1977.

s. 104–113.

38. Ohashi Wataru, Shiatsu. Die japanische Fingerdruckthe-16. Koh T.C., Chinese Medicine and Martial Arts, �śAmerican rapie, III wyd., Hermann Bauer Verlag, Freiburg im Breis-Journal of Chinese Medicine”, 1981, vol. 9, no. 3, pp. 181–

gau 1979.

186.

39. Punzet N.W., Das Kuatsu–Buch, Kuatsu-Akademie,

17. Nagatomo S., Leisman G. (1996), An East Asian perspective Brannenburg 2001.

of mind-body, �śJournal of Medicine and Philosophy”, Aug.

40. Sieber L., Einige Naturmedizinmethoden, �śIdo Ruch dla 1996, vol. 21, no. 4, pp. 439–466.

Kultury / Movement for Culture”, 2002/2003, t. 3, s. 245–

18. Cynarski W.J., Wykorzystanie idei perpetualnego ruchu 247.

i wschodnioazjatyckiego wzorca kultury fizycznej w wycho-41. Cynarski W.J., Teoria i praktyka dalekowschodnich sztuk waniu fizycznym i zdrowotnym, �śNowa Medycyna”, 2000, nr walki w perspektywie europejskiej, UR, Rzeszów 2004.

12 (zeszyt 108), s. 25–26.

42. Raimondo S. [ed.], Vibrazioni nella forza. Storia critica 19. Cynarski W.J., Sieber L., Litwiniuk A., Cynarski J., �śDo”

delle discipline orientali, Persport, Molfetta 2007.

jako komponent zdrowia i psychofizycznej edukacji [w:]

43. Weil A., Health and Healing, Boston 1988.

K. Klukowski, P. Łapiński, A. Wiza, A. Kaczmarek [red.],

44. Szyszko-Bohusz A., Uniwersalny Stan Świadomości, Promocja zdrowia we współczesnym więziennictwie, COS-Poznań 1991.

SW, Kalisz 2006, s. 207–216.

45. Demel M., Pedagogika zdrowia, wyd. II zm., WSiP, 20. Cynarski W.J., Litwiniuk A., Sieber L., Wychowanie zdro-Warszawa 1980.

wotne przez tradycyjne sztuki walki [w:] A. Dencikowska, S. Drozd, W. Czarny [red.], Aktywność fizyczna jako czynnik Wojciech J. Cynarski

wspomagający rozwój i zdrowie, UR, Rzeszów 2008, s. 47–

Zakład Teorii Wychowania Fizycznego i Sportu

55.

Katedra Nauk Humanistycznych

21. Cynarski W.J., Momola I., Bezpieczne pady na lekcji wy-Wydział Wychowania Fizycznego UR

chowania fizycznego, �śIdo Ruch dla Kultury / Movement for ul. Piłsudskiego 30

Culture”, 2007, t. 7, s. 124–131.

PL –35–959 Rzeszów

22. Groen B.E., Smulders E., de Kam D. et al. , Martial arts fall tel. [phone], fax [phone]

training to prevent hip fractures in the elderly, �śOsteoporosis e-mail: [e-mail]

International”, Feb. 2010, vol. 21, no. 2, pp. 215–221.

23. Momola I., Cynarski W. J., Elementy jūjutsu i karate w usprawnieniu ruchowym i korygowaniu wad postawy ciała, Praca wpłynęła do Redakcji: 1 marca 2010

�śNowiny Lekarskie”, 2003, nr 2, s. 131–134.

Zaakceptowano do druku: 6 kwietnia 2010



86