KARMIENIE NATURALNE
NOWORODKA I NIEMOWL
CIA
Klinika Pediatrii i Zaburzeń Rozwoju Dzieci
i Młodzieży UMB
Kierownik: Prof. dr hab. n med. J.D.Piotrowska -
Jastrzębska
Karmienie naturalne
- złoty standard żywienia
małego dziecka
Korzyści zdrowotne
karmienia piersiÄ…
Dziecko:
Øð pożywienie idealnie dostosowane do wieku i potrzeb
dziecka, zapewniające mu optymalny rozwój
Øð mniejsze ryzyko chorób alergicznych
Øð mniejsza czÄ™stość
- biegunek,
- zakażeń dolnych dróg oddechowych,
- zapaleń ucha środkowego,
- bakteriemii,
- zakażeń ukł.moczowego,
- martwiczego zap. jelita cienkiego i okrężnicy,
- SIDS,
- choroby Crohna,
- chłoniaka,
Øð ochrona przed próchnicÄ… zÄ™bów
Øð zapobieganie wadom zgryzu
Øð korzystny wpÅ‚yw na rozwój mowy i artykulacjÄ™
Øð optymalny rozwój intelektualny
Øð korzystny wpÅ‚yw na rozwój psychospoÅ‚eczny
Øð zapobieganie chorobom cywilizacyjnym (np.otyÅ‚oÅ›ci)
Korzyści zdrowotne
karmienia piersiÄ…
vðMatka:
Øðmniejsze krwawienie poporodowe (zapobieganie
krwotokom poporodowym),
Øðzmniejszenie ryzyka anemii z niedoboru żelaza
Øðszybszy powrót do masy ciaÅ‚a sprzed ciąży,
Øðnaturalna antykoncepcja,
Øðreminalizacja koÅ›ci, odlegÅ‚e efekty karmienia 
profilaktyka osteoporozy - mniejsza częstość
złamań kości
Øðmniejsze ryzyko raka jajnika i nowotworów sutka
Korzyści dla zdrowia rodziny
i społeczeństwa
Øðkarmienie piersiÄ… stwarza unikalnÄ…, silnÄ… wiÄ™z
między
matkÄ… i dzieckiem
Øðpozytywne odczucia i relacje miÄ™dzy matkÄ… i dzieckiem
ØðkorzyÅ›ci praktyczne
Øðaspekt ekonomiczny
" koszty zwiÄ…zane z karmieniem
" redukcja wydatków związanych z leczeniem
Øðkarmienie naturalne jest przyjazne dla Å›rodowiska, jest
niewyczerpalnym i odnawiajÄ…cym siÄ™ z
ródłem pożywienia
Karmienie piersiÄ…-
aspekt finansowy
koszt karmienia piersią - odżywianie matki,
vð karmienie sztuczne:
Øðzakup mieszanki
" przeciętna polska rodzina na sam zakup mieszanek wydaje 26%
miesięcznego dochodu
ØðzwiÄ™kszona zachorowalność
" koszty leczenia dzieci, lekarstwa, praca lekarza, zwolnienia z pracy,
leczenie szpitalne, itp.
Øðkoszt produkcji mieszanki,
" hodowla krów (100milionów $ rocznie w Chinach)
" produkcja opakowań (70tys. ton blachy ocynkowanej w USA)
Pokarm kobiecy  idealne pożywienie
w pierwszych 4-6 miesiącach życia
Øðoptymalny skÅ‚ad iloÅ›ciowy, jakoÅ›ciowy, wÅ‚aÅ›ciwe proporcje
składników, duża biodostępność, swoistość gatunkowa,
ØðwÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci immunologiczne
ØðwÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci przeciwinfekcyjne
Øðkorzystny rozwój fizyczny, psychomotoryczny, emocjonalno-
społeczny
Øðzapobiega rozwojowi chorób cywilizacyjnych
Øðkorzystny aspekt zdrowotny matki karmiÄ…cej
Øðekonomiczny
Øðbardzo ważny okres przygotowawczy ( pomost )
do kolejnego etapu żywienia  weaning time
Fizjologia laktacji
vðokres ciąży:
Øðwzrost ukrwienia,
ØðpowiÄ™kszenie i ciemnienie brodawki,
Øðpobudzenie Å‚ojowych apokrynowych gruczołów Montgomery ego,
Øðsiara  4-5 miesiÄ…c ciąży,
vðokres poporodowy:
Øðwytworzenie pokarmu (sekrecja i magazynowanie mleka w pÄ™cherzykach
mlecznych),
ØðwypÅ‚yw pokarmu.
W czasie ciąży duże stężenie estrogenów i progesteronu zapobiega
laktogennemu działaniu prolaktyny.
Wraz z wydaleniem łożyska  wzrost prolaktyny.
Odruch wytwarzania pokarmu
(prolaktynowy)
vðPOWSTAWANIE MLEKA - pÄ™cherzyki mleczne - przewody
mleczne - zatoki mleczne - przewody wyprowadzajÄ…ce na
zewnÄ…trz przez brodawkÄ™.
vðssanie (drażnienie brodawek) - bodziec do powstawania
mleka; pobudzanie odruchu nerwowego u karmiÄ…cej matki -
wydzielanie prolaktyny.
vðprolaktyna (hormon przysadki mózgowej) wytwarzanie
pokarmu kobiecego. Im częściej dziecko jest karmione
piersią tym więcej bodz
ców pobudzających i więcej
pokarmu.
Odruch wypływu pokarmu
(oksytocynowy)
vðpoczÄ…tek ssania  mleko zmagazynowane w przewodach
wyprowadzajÄ…cych i w zatokach mlecznych,
vðoksytocyna - skurcze mięśni gÅ‚adkich oplatajÄ…cych
pęcherzki i przewody mleczne
vðzaburzenie produkcji oksytocyny - zastój pokarmu,
PORÓWNANIE SKA
ADU POKARMU KOBIECEGO
I MLEKA KROWIEGO  100 ml
Składniki odżywcze Pokarm kobiecy Mleko krowie
Energia (kcal) 70 70
Białko (g) 0,9  1,4 (śr.1,03) 3,5
kazeina: białka serwatkowe 40 : 60 80 : 20
TÅ‚uszcze (g) 4,4 3,7
- triacyloglicerole (%) 98
- kwasy tłuszczowe nasycone g(%) 2,07 (48%) 1,9 (65%)
- kwasy tłuszczowe jednonienasycone (g) 1,7 1,01
- kwasy tłuszczowe wielonienasycone (g) 0,52 0,08
18 : 2 (n-6) (g) 0,38
18 : 3 (n-6) (g) 0,052
22 : 6 (n-3) (% tłuszczu całkowitego) 0,5
- Cholesterol (mg) 13
- Karnityna (mg) 6
- Tauryna (mg) 3,3 - 5,2
PORÓWNANIE SKA
ADU POKARMU KOBIECEGO
I MLEKA KROWIEGO  100 ml (cd)
Składniki odżywcze Pokarm kobiecy Mleko krowie
Węglowodany (g) 6,9 4,7
laktoza : oligosacharydy 80 : 20 100 : 0
Witaminy
A j.m. 241 138
D j.m. 0,42 0,3  1,3
E mg 0,56 0,1
K mg 1,5 6
Składniki mineralne: (popiół - g) 0,2 0,7
Ca mg 33 125
P mg 14 96
Mg mg 3,1 12
Na mg 17,5 58
K mg 52,3
96
Cl mg 39
117
Fe mg 0,03
0,055
Zn mg 0,175
0,38
Cu mg 0,04
0,03
J mg 0,007
0,021
Skład mleka kobiecego  czynniki
nieodżywcze
W pokarmie obecne są rozmaite czynniki wspomagające niedojrzały układ
immunologiczny dziecka. Część z nich to komórki należące do układu
białokrwinkowego, inne są molekułami o złożonej budowie. Czynniki te są
chronione przed strawieniem w przewodzie pokarmowym dziecka, dzięki
np. alfa 1 antytrypsynie.
SÄ… to m.in.:
Limfocyty B
Podnoszą poziom przeciwciał skierowanych przeciwko specyficznym
drobnoustrojom
Makrofagi
Niszczą zarazki bezpośrednio w jelitach dziecka
Neutrofile
Mogą działać jak fagocyty, pochłaniając bakterie w przewodzie pokarmowym
dziecka
Limfocyty T
Niszczą bezpośrednio zainfekowane komórki lub wydzielają chemiczne
przekaz
niki stymulujące inne elementy układu immunologicznego
Sekrecyjna immunoglobulina A (SIgA)
SIgA powstaje w wyniku ekspozycji matki na drobnoustroje obecne we wspólnym środowisku
matki i dziecka. Kontakt drobnoustrojów z błonami śluzowymi matki wyzwala swoistą reakcję
immunologiczną, w czasie której dochodzi do namnażania się komórek plazmatycznych
wytwarzających swoiste przeciwciała. Komórki te osiedlają się w sąsiedztwie pęcherzyków
mlecznych i bezpośrednio do pokarmu wydzielają przeciwciała skierowane przeciwko
antygenom, które pobudziły układ limfatyczny matki.
Proteina wiążąca witaminę B12
Zmniejsza ilość witaminy B12 potrzebnej bakteriom do rozwoju
Czynnik bifidogenny - prebiotyki - oligosacharydy
Pobudzają rozwój m.in. Lactobacillus bifidus w jelitach dziecka, które namnażając
siÄ™ wypierajÄ… patogenne bakterie
Laktoferryna
wiąże żelazo, pierwiastek niezbędny do rozwoju wielu bakterii.
Lizozym
zabija bakterie uszkadzając ich ściany komórkowe
JEÅšLI MATKA MA INFEKCJ
NIE POWINNA PRZERYWAĆ KARMIENIA
PIERSI
!
Skład mleka kobiecego  czynniki
nieodżywcze
vðenzymy zawarte w pokarmie kobiecym
Øðlipazy
Øðamylaza
Øðenzymy proteolityczne  antyproteazy mleka
Øðoksydazy, peroksydazy
Øðdysmutaza nadtlenkowa
Øð²  glukuronidaza
vðhormony
ØðEGF (epidermal growth factor)
Øðinne
ZÅ‚ota zasada utrzymania laktacji
SSANIE
vðim częściej dziecko jest karmione piersiÄ… tym wiÄ™cej
bodz
ców pobudzających i więcej pokarmu,
vðstymulacja gruczoÅ‚u piersiowego może wywoÅ‚ać laktacjÄ™
nawet u bezdzietnej kobiety, w przypadku adopcji
vðnieprawidÅ‚owe ssanie:
ØðwÄ…ski kÄ…t ust, wciÄ…gniÄ™te wargi,
ØðpÅ‚ytko chwycona brodawka,
Øðzapadanie siÄ™ policzków,
Øðcmokanie,
Øðbolesne brodawki w czasie ssania,
Øðbrak gÅ‚Ä™bokich ruchów.
Mechanizm ssania
vðprawidÅ‚owe uchwycenie piersi:
Øðczubek nosa i broda dotykajÄ… piersi,
Øðszeroko otwarte usta (180 stopni),
ØðwywiniÄ™te wargi,
Øðbrodawka i duża część otoczki w buzi dziecka
Ssanie to masaż zatok mlecznych ruchami żuchwy, szczęki,
warg i podniebienia.
Konsekwencje nieprawidłowego
mechanizmu ssania
Nieprawidłowe ssanie
nieskuteczne opróżnianie piersi urazy brodawek sutkowych
dziecko nie najada się zastój pokarmu obniżenie poziomu prolaktyny
(jest niespokojne)
niedostateczne przyrosty zapalenie zanik pokarmu
masy ciała piersi
Prawidłowe postępowanie w laktacji
vð rozpocząć karmienie w I godzinie życia dziecka,
vð karmienie wg potrzeb dziecka,
vð utrzymać nocne karmienie,
vð jednÄ… pierÅ› opróżniać do koÅ„ca,
vð nie dopajać herbatkami ani glukozÄ…, nawet podczas najwiÄ™kszych upałów,
vð nie stosować kapturków ochronnych, smoczków uspokajajÄ…cych, butelek,
vð w II półroczu  najpierw pokarm matki, potem posiÅ‚ki uzupeÅ‚niajÄ…ce
(complementary foods); nie zastępować karmienia posiłkiem; stosować
kubeczki, łyżeczki,
OCENA SKUTECZNOÅšCI KARMIENIA:
PRAWIDA
OWE PRZYROSTY MASY CIAA
A (20-30g/dobÄ™)
Zmienność mleka kobiecego
vðczas trwania ciąży
Øðporód przedwczesny  wiÄ™cej biaÅ‚ka, tÅ‚uszczu, IgA, laktoferryny, sodu,
chloru; mniej laktozy
vðokres laktacji:
Øðsiara (colostrum, mÅ‚odziwo) 1-5 dzieÅ„ laktacji
- gęsta, kremowo-żółta,
- właściwości przeczyszczające
- mniejsza kaloryczność (57 kcal/100 ml)
- zawiera więcej białka, soli mineralnych, witaminy A, mniej tłuszczu
i laktozy w porównaniu do frakcji póz
niejszych,
- bardzo duża ilość immunoglobulin (sIgA)  50% zawartego białka,
nie wchłaniających się z przewodu pokarmowego dzięki inhibitorom
trypsyny
- większa ilość makrofagów
Øðmleko przejÅ›ciowe  do ok. 2 tygodni po porodzie,
Øðmleko dojrzaÅ‚e  od 2-6 tygodnia po porodzie,
Zmienność mleka kobiecego  cd.
vðzmienność dobowa:
Øðwysoka zawartość tÅ‚uszczów w nocy,
vðzmienność w trakcie pojedynczego karmienia:
Øðmleko I fazy (foremilk) - wodniste, maÅ‚e stęż. tÅ‚uszczu (2%), wiÄ™cej
laktozy
Øðmleko II fazy (hindmilk) - wysokie stężenie tÅ‚uszczu (5-6%) i biaÅ‚ek,
vðzmienność osobnicza
vðzwiÄ…zana z dietÄ… matki :
Øðminimalny wpÅ‚yw.
Przeciwwskazania do karmienia piersiÄ…
ze strony matki
Przeciwwskazania względne Przeciwwskazania bezwzględne
gruz
lica
nieleczona, aktywna (matka prÄ…tkuje)
leczenie przeciwprÄ…tkowe lekami uznanymi poza krajami Trzeciego Åšwiata
za toksyczne przy przewlekłym stosowaniu
zakażenie HIV (kontrowersyjne) poza krajami Trzeciego Świata
WZW A, WZW C (kontrowersyjne) okres wiremii
opryczka HSV 1  zmiany na piersi zmiany na otoczce lub brodawce 
przeciwwskazane karmienie chorÄ… piersiÄ…
ropień piersi podotoczkowy  przeciwwskazanie
karmienie chorą piersią, jeśli w pokarmie
pojawi siÄ™ krew lub ropa
rak piersi okres chemioterapii, radioterapii
ciężka choroba psychiczna
narkomania
niewydolność krążenia IV stopnia wg NYHA
niektóre leki
Przeciwwskazania do karmienia piersiÄ…
ze strony dziecka
Przeciwwskazane karmienie częściowo całkowicie
piersiÄ…
Galaktozemia X
Fenyloketonuria X (niekiedy jest
możliwe częściowe
karmienie PM)
Rodzinna nietolerancja
laktozy z laktozuriÄ… ( typ
X
absorbcyjny)
Choroba syropu klonowego X (niekiedy jest
możliwe częściowe
karmienie PM)
Przeciwwskazania do karmienia
piersiÄ…:
ze strony matki:
" czynna gruz
lica (matka
prÄ…tkujÄ…ca nieleczona),
" wyniszczajÄ…ce choroby
(nowotwór piersi -przy ze strony dziecka:
radio- i chemioterapii)
" CMV (dyskusyjne),
przeciwwskazania bezwzględne:
" ostre WZW typu A ,
" galaktozemia,
" HIV i WZW typu C-
" rodzinna nietolerancja laktozy z
dyskusyjne,
laktozuriÄ… (typ absorpcyjny),
" ciężka choroba
psychiczna,
trudności :
" niewydolność krążenia IV
" rozszczep podniebienia,
stopnia wg. NYHA,
" wyniszczenie,
" narkomania,
" niektóre wady serca
" przyjmowanie leków
" zespół Downa
bezwzględnie
przeciwwskazanych
Przeciwwskazaniem do karmienia
piersiÄ… nie jest:
vðzastój pokarmu
vðzapalenie piersi
vðropieÅ„ piersi  jeżeli jest dostÄ™p do brodawki i opatrunek nie przeszkadza
w przystawieniu dziecka do piersi  matka może karmić chorą piersią
(wyjÄ…tek!  pojawienie siÄ™ krwi w pokarmie)
vðinfekcja matki lub dziecka
vðopryszczka u matki ( z wyjÄ…tkiem zmian na brodawce i otoczce)
vðrozszczep podniebienia lub wargi u dziecka
vðdziecko z zespoÅ‚em Downa
Choroby zakaz
ne a karmienie piersiÄ…
Choroba Wskazana izolacja matki Karmienie
pokarmem matki
ospa wietrzna Tak , jeśli matka zachorowała w okresie Tak
5 dni przed porodem, a dziecko
odra nie ma objawów Tak
różyczka Nie Tak
świnka Tak
Karmienie piersiÄ… a leki
vð wybrać możliwie najbezpieczniejszy lek,
vð najmniejsza skuteczna dawka,
vð unikać polipragmazji,
vð podaż leku - bezpoÅ›rednio po zakoÅ„czeniu karmienia,
vð leki bezwzglÄ™dnie przeciwskazane:
Øðprzeciwnowotworowe,
ØðuzależniajÄ…ce,
Øðalkaloidy sporyszu,
Øðcyklosporyna,
Øðradiofarmaceutyki,
Øðsole litu
E.Kamińska  Transport leków do mleka matki. Zasady
farmakoterapii w okresie laktacji
Med. Wieku Rozwojowego, 1998, II,1
Karmienie piersią a używki
vðmocna kawa i herbata w dużych iloÅ›ciach  niepokój
dziecka,
vðalkohol  senność, wymioty, nadmierne pocenie siÄ™,
zaburzenia wzrostu,
vðpapierosy:
Øðjedna z najczÄ™stszych przyczyn zakoÅ„czenia laktacji,
Øðniekorzystny wpÅ‚yw na zdrowie matki i dziecka,
Øðszkodzi zarówno palenie czynne jak i bierne,
Najczęstsze przyczyny zaburzeń
laktacji
vðniedobór pokarmu,
vðbrodawki pÅ‚askie i wklÄ™sÅ‚e,
vðbrodawki bolesne i poranione,
vðgrzybica piersi,
vðnawaÅ‚,
vðzastój pokarmu,
vðzatkanie przewodu mlecznego,
vðzapalenie piersi,
vðropieÅ„ piersi,
Postępowanie w zaburzeniach laktacji
vðUSPOKOIĆ MATK
, ODPOCZYNEK W A
ÓŻKU,
vðSKORYGOWAĆ TECHNIK
KARMIENIA,
vðNAUKA SSANIA,
vðZMIANA POZYCJI KARMIENIA
vðZREZYGNOWAĆ ZE SMOCZKÓW, KAPTURKÓW, BUTELEK,
vðJEÅšLI DOKARMIANIE  KUBECZEK, A
YŻECZKA, SONDA, ZAWSZE PO
PRÓBIE NAKARMIENIA PIERSI
,
vðPOST
POWANIE DORAy
NE (leczenie grzybicy, stymulacja laktacji),
vðZASTOSOWAĆ LEKI PRZECIWGOR
CZKOWE, PRZECIWBÓLOWE,
PRZECIWZAPALNE,
Pozycje przy karmieniu piersiÄ…
Wskazania do leczenia antybiotykiem:
vðzapalenie piersi (adenitis, cellulitis), ropieÅ„ piersi.
Øðpodwyższenie temperatury ciaÅ‚a powyżej 38.4 stopni C,
Øðuszkodzone brodawki sutkowe,
Øðbrak poprawy po 24 h przy prawidÅ‚owym postÄ™powaniu,
ØðnagÅ‚e pogorszenie stanu ogólnego matki
vðwybór antybiotyku:
ØðKloksacylina (Syntarpen)  0.5-1.0 co 6 h (godzina przed lub 2 po posiÅ‚ku 6-
10 dni)
ØðCefradine (Sefril) 1.0, Cefalexin (Kefleks) 0.5, Cefradoxil (Duracef) 1.0
co 12 h (przyjmować podczas posiłku)
Øðw nawrotach i stanach przewlekÅ‚ych
" Erytromycyna 0.25  0.5 co 6 godzin,
" Biseptol, Bactrim
Przechowywanie pokarmu:
vðtemperatura pokojowa (<25 stopni C) do 4 godzin,
vðtemperatura pokojowa (>25 stopni C) do 1 godziny,
vðlodówka (4 stopnie C) do 5 dni,
vðzamrażarka (w lodówce) do 2 tygodni
(nie zaleca siÄ™),
vðzamrażarka (< -14 stopni) 3 miesiÄ…ce,
vðgÅ‚Ä™bokie zamrażanie ( -20 stopni) 6 miesiÄ™cy
(nie zaleca siÄ™).
Dieta matki karmiÄ…cej
vðlekkostrawna,
vðróżnorodna,
vðzapotrzebowanie energetyczne: wzrost o 500-600 kcal
dziennie,
vðwysokiej jakoÅ›ci, Å›wieże produkty, unikanie konserwantów,
fast food, sztucznych barwników, mała ilość soli i cukrów.
vðprodukty, które mogÄ… wywoÅ‚ać niekorzystne reakcje u
dziecka:
Øðciężkostrawne (tÅ‚uste wÄ™dliny, miÄ™sa, sery żółte, smażone potrawy),
ØðwzdymajÄ…ce (groch, fasola, cebula, rzodkiew, drożdże),
Øðsilne alergeny (cytrusy, truskawki, kakao, czekolada, orzechy, ryby, jaja,
mleko i jego przetwory)
Øðprodukty o silnym zapachu lub smaku (czosnek, kalafior, ostre przyprawy)
Sytuacje szczególne
vðbliz
nięta
Øðkarmić oddzielnie, ale jedno po drugim lub jednoczasowo,
vðcesarskie ciÄ™cie
Øðnajlepiej w znieczuleniu przewodowym,
Øðmożliwie najszybciej po zabiegu przystawić dziecko,
Øðdo 6 godzin rozpocząć karmienie lub odciÄ…gnąć pokarm,
vðwczeÅ›niaki i dzieci z niskÄ… urodzeniowÄ… masÄ… ciaÅ‚a
Øðpokarm matki  najlepszy, dostosowany do potrzeb niedojrzaÅ‚ych ukÅ‚adów
wcześniaka,
Øðprzystawianie do opróżnionej piersi w czasie  kangurowania ,
Øðstopniowo podawanie peÅ‚nej piersi,
Øðminimalne żywienie troficzne (przez sondÄ™),
Øðrehabilitacja funkcji ssania,
Øðobserwować dziecko w czasie ssania.