"Miko�łaja Doœwiadczy�ąskiego przypadki" to pierwsza nowo�żytna powieœ�Ś polska, któr�ą Krasicki napisa�ł na prze�łomie lat 1774/75. Wydano j�ą w Warszawie w 1776 roku nak�ładem Micha�ła Gr"lla. Wyros�ła g�łównie z doœwiadcze�ą, które zdoby�ł jako wspó�łpracownik "Monitora" i autor szkiców spo�łeczno-obyczajowych.

Powieœ�Ś �ł�ączy elementy ró�żnych typów ówczesnej prozy europejskiej: powieœci satyryczno-obyczajowej, przygodowej i utopijnej. Napisana jest w formie pamiêtnika, którego pisaniem zaj�ą�ł siê tytu�łowy bohater pod koniec swego burzliwego i pe�łnego doœwiadcze�ą �życia.

Za twórców nowej powieœci realistycznej uwa�ża siê trzech pisarzy angielskich. S�ą to: SAMUEL RICHARDSON, autor "Pameli" i "Clarissy", HENRY FIELDING, który napisa�ł "Historiê �życia Toma Jonesa, czyli dzieje podrzutka" i "Ameliê", DANIEL DEFOE, autor g�łoœnej powieœci pt. "Przypadki Robinsona Cruzoe". Wymienione utwory mo�żna traktowa�Ś za Ÿród�ła, z których korzysta�ł Krasicki jako autor "Miko�łaja Doœwiadczy�ąskiego przypadków, przez niego�ż napisanych, na trzy ksiêgi rozdzielonych" (tak brzmi pe�łen tytu�ł powieœci). Czêœ�Ś utopijn�ą utworu poprzedzi�ł kontakt Krasickiego z dzie�łami PLATONA ("Pa�ąstwo"), TOMASZA MORE'A ("Utopia"), wspomnianego ju�ż DANIELA DEFOE, oraz JONATHANA SWIFTA ("Podró�że Guliwera").



Ksiêga I opisuje m�łodoœ�Ś Miko�łaja przedstawia jego rodziców i œrodowisko,

w jakim siê wychowa�ł, edukacjê domow�ą pod kierunkiem francuskiego guwernera oraz naukê w szko�łach publicznych, pobyt w Warszawie i Pary�żu. Miejscem pocz�ątkowej akcji jest fikcyjna wieœ Szumin, rodowa siedziba Doœwiadczy�ąskich. Rodzice nie wychowywali syna jak nale�ży. Miko�łaj pierwsz�ą wiedzê o œwiecie zdobywa�ł wœród s�łu�żby; nas�łucha�ł siê niesamowitych opowieœci, które zape�łni�ły jego dzieciêcy œwiat upiorami i czarownicami i które uczyni�ły go dzieckiem bojaŸliwym i niesamodzielnym. Za namow�ą wuja, rodzice wysy�łaj�ą Miko�łaja do szko�ły. Po œmierci ojca szesnastoletni Miko�łaj powróci�ł do domu i rozpocz�ą�ł beztroski i pró�żniaczy �żywot. Sprowadzony do domu modny kawaler z Francji, miast przekazywa�Ś praktyczn�ą wiedzê m�łodzie�ącowi, podsuwa mu francuskie romanse, które wprowadzi�ły Miko�łaja w nastrój sentymentalny i œwiat powieœciowych amantów. Po nieprzyjemnych przejœciach wyjecha�ł do Warszawy, aby tu odda�Ś siê w rêce jeszcze gorszego �łotra niŸli jego poprzedni opiekun. M�łodego Doœwiadczy�ąskiego ci�ągnie zagranica. Zastawi�ł wiêc trzy wioski, zebra�ł gotówkê, a chc�ąc j�ą jeszcze powiêkszy�Ś, zorganizowa�ł zajazd na s�ąsiada. Ratuje skórê, ale traci ca�ły maj�ątek. Nie rezygnuje jednak, zaci�ąga nowe po�życzki i wyje�żd�ża do Pary�ża. Tam �żyj�ąc równie hulaszczo, znów traci wszystko i aby uchroni�Ś siê przed wiêzieniem, dostaje siê na statek do Indonezji, który w drodze rozbija siê o ska�ły, a Miko�łaj jako jedyny przetrwa�ł katastrofê.



Ksiêga II ukazuje Miko�łaja na fantastycznej wyspie Nipu. Spo�łecze�ąstwo nipua�ąskie rz�ądzi siê swoimi prawami, jest inne i lepsze od znanych spo�łecznoœci, odizolowane, jak wyspa morzem, od z�ła i bezprawia. Panuje ustrój patriarchalny, �żona ma te same prawa co m�ą�ż. Panowie pracuj�ą tak jak s�łu�żba, nawet strojami nie ró�żni�ą siê od niej. Wychowawcz�ą trosk�ą otacza siê tu dziecko od najm�łodszych lat. Mieszka�ący wyspy s�ą proœci i uczciwi, nie potrzebuj�ą wiêc s�ądów i prawników. Miko�łaj, bêd�ąc parobkiem u mêdrca Xaoo, nauczy�ł siê pracowa�Ś, szanowa�Ś wartoœ�Ś pracy i jako cz�łowiek odrodzony moralnie powraca do kraju.



Ksiêga III. W swoim maj�ątku wybudowa�ł Miko�łaj dom na wzór tego, w którym

mieszka�ł Xaoo i tam szuka�ł natchnienia dla swych po�żytecznych dzia�ła�ą. Pocz�ątkowo jego nowatorskie poczynania budzi�ły zdziwienie i z�łoœliwe �żarty s�ąsiadów, ale doœ�Ś szybko ust�ąpi�ły miejsca uznaniu, a mo�że i zazdroœci. W ksiêdze tej nie zabrak�ło te�ż ostrych uwag krytycznych pod adresem polskiego �życia politycznego, na arenie którego wiele inicjatyw Doœwiadczy�ąskiego sko�ączy�ło siê fiaskiem. Nie po raz pierwszy w literaturze tego okresu pada stwierdzenie, �że m�ądroœ�Ś i szlachetne d�ą�żenia poprawy ogólnego stanu gospodarki i stosunków spo�łecznych nie maj�ą wziêcia w naszym kraju i rzadko pomagaj�ą w karierze politycznej. "Miko�łaja Doœwiadczy�ąskiego przypadki" s�ą powieœci�ą o wyraŸnych celach dydaktycznych. Krytyczny obraz polskiego spo�łecze�ąstwa - zepsucie miast, niski poziom umys�łowy przeciêtnego szlachcica, prymitywne �życie ch�łopów, b�łêdy wychowawcze i edukacyjne w wychowaniu m�łodego pokolenia – mia�ł zasygnalizowa�Ś niebezpiecze�ąstwo utraty pozycji Polski na arenie europejskiej, a wyspa Nipu dostarczy�Ś mia�ła wzorców nowego programu spo�łecznego. Usi�łuje go realizowa�Ś Miko�łaj Doœwiadczy�ąski, po powrocie do kraju wzorowy i aktywny obywatel. Bli�ższ�ą prezentacjê jego dzia�łalnoœci

zamierza�ł Krasicki przedstawi�Ś w nastêpnym dziele pt. "Listy Miko�łaja Doœwiadczy�ąskiego do syna". Zamiar ten zrealizowa�ł jednak w kolejnej swojej powieœci pt. "Pan Podstoli".



Powieœ�Ś "Miko�łaja Doœwiadczy�ąskiego przypadki" cieszy�ła siê znaczn�ą popularnoœci�ą nie tylko w kraju. Zosta�ła przet�łumaczona na jêzyki niemiecki i francuski. Polscy pisarze XVIII i pierwszych dziesiêcioleci XIX wieku chêtnie nawi�ązywali do tego utworu, pos�ługuj�ąc siê nazwiskiem jego bohatera jako pewnego rodzaju symbolem. S�ława Doœwiadczy�ąskiego �żywa jest do dzisiaj, czego dowodem jest sztuka ERNESTA BRYLLA z 1978 roku pt.

"Doœwiadczy�ąski, czyli sarmacka œpiewogra o szczêœciu Nipuanów".