CHOROBY SPOŁECZNE

GRUŹLICA (Tuberculosis)

ziarniniakowa,

przewlekła,

rzadziej

ostra

wielonarządowa (głównie płuca) choroba
zakaźna i zaraźliwa dla ludzi i zwierząt

Czynnik

etiologiczny

-

niektóre

gatunki

mikobakterii

Obligatoryjnie patogenne:
• Mycobacterium tuberculosis
• M. africanum
• M. bovis,
• BCG (bacillus Calmette Guerin)

GRUŹLICA

Płucne mikobakterie oportunistyczne
• M. kansasii,
• M. xenopi,
• M. avium-i ntracellulare (kompleks MAI)

Patogeny skórne:
• M.

marinum

(przewlekłe

zakażenie

ziarniniakowe i owrzodzenie skóry i/lub

tkanki podskórnej, wrzód tropikalny),

• M. tuberculosis (toczeń gruźliczy lupus

vulgaris)

Mikobacterie szybko rosnące:
• M. fortuitum
• M. chelonei

GRUŹLICA

• Jedno

z

najczęstszych

zakażeń

występujących u człowieka

• Liczba zarażonych: 1,7 mld osób

• Czynna choroba: 20 mln osób

• Liczba zgonów: 3,3 mln osób rocznie

GRUŹLICA

• Gruźlica pierwotna
płuca, węzły chłonne, otrzewna, osierdzie,
opony mózgowo - rdzeniowe)

• Gruźlica popierwotna
płuca, nerki, kości, stawy, męskie i żeńskie
narządy
płciowe, jelita

• Gruźlica prosówkowa lub rozsiana
zakażenie uogólnione 

GRUŹLICA

Rezerwuar i źródło zakażenia

• człowiek chory, rzadziej chore bydło i inne

zwierzęta;

• prątki niegruźlicze - ścieki, gleba i pożywienie

Drogi zakażenia:

• głównie

kropelkowa,

rzadziej

pyłowa

i

kontaktowa (zraniona skóra);

• grużlica odzwierzęca - głównie pokarmowa

Wrota zakażenia:

• głównie układ oddechowy
• oraz przewód pokarmowy, skóra i błony śluzowe

GRUŹLICA

Leczenie

• najczęściej skojarzone

• antybiotyki:

ryfampicyna,

streptomycyna,

kanamycyna

• inne:
izoniazyd, etambutol, PAS, pyrazynamid

• leki uzupełniające i drugiego rzutu:
amikacyna, kapreomycyna,
klarytromycyna,
ciprofloksacyna, protionamid,
cykloseryna

GRUŹLICA

Rozpoznanie

Materiał do badań:
• płyny

ustrojowe

(plwocina,

treść

żołądkowa, płyny wysiękowe, mocz, płyn
mózgowo-rdzeniowy, ropa, krew, kał,
aspirat z cienkoigłowej biopsji węzła
chłonnego),

• tkanki (biopsja węzła chłonnego, biopsja

wątroby, biopsja opłucnej,

wyskrobiny

z macicy, biopsja skóry, szpik kostny)

GRUŹLICA

Rozpoznanie

• Rozpoznanie mikrobiologiczne:

 badanie

bakterioskopowe

(preparat

bezpośredni)

 hodowla
 techniki radiometryczne
 techniki molekularne (PCR)

GRUŹLICA

Rozpoznanie

•

badanie radiologiczne

• test tuberkulinowy
• badanie histologiczne,
• badanie cytologiczne,

Zapobieganie i zwalczanie

•

szczepienia ochronne (BCG),

• badania radiologiczne,
• przestrzeganie zasad higieny 
• leczenie przeciwprątkowe,

WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY

• Wirusowe zapalenie wątroby typu A
(HA V)
• Wirusowe zapalenie wątroby typu B (H
BV)
• Wirusowe zapalenie wątroby typu D
(HDV)
• Wirusowe zapalenie wątroby typu C
(HCV)
• Wirusowe zapalenie wątroby typu E
(HEV)
• Wirusowe zapalenie wątroby typu nie-
A, nie-B,
nie-C, nie-E

WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY

Inne wirusy zapalenia wątroby:

•

Wirus Epsteina-Barr (EBV)

•

Wirus cytomegalii (CMV)

•

Wirus

żółtej

gorączki

(i

inne

arbowirusy)

 

WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYPU A

Czynnik etiologiczny

wirus wzw typu A - Hepatitis A wirus

Charakterystyka wirusa:

• wirus RNA z rodziny Picornaviridae;
• inaktywacja wirusa - 100°C przez 5min, 90 ° C
przez 10
min, 60°C przez 60 min;
• oporny na działanie eteru i kwasów;
• wrażliwy na działanie promieni UV, formaliny
(rozcieńczenie 1: 4000, w temp. 37°C przez 72
h), chloru
(1 ppm przez 30')

WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY

TYPU A

Rezerwuar i źródło zakażenia

• człowiek chory;
• zanieczyszczone woda i produkty spożywcze
• materiał zakaźny stanowią wydzieliny i

wydaliny, głównie kał

Drogi zakażenia

• głównie pokarmowa
• kontakt bezpośredni (rzadziej)

Wrota zakażenia

• przewód pokarmowy
• droga pozajelitowa (rzadko)

WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYPU A

Rozpoznanie

• wywiad epidemiologiczny;
• oznaczanie bilirubiny w moczu i krwi,
• oznaczanie aktywności aminotransferaz w
surowicy;
• określenie występowania HAV w kale i krwi
(wczesna
faza) - immunoelekrtonoskopia, przeciwciał
anty-HAV
w surowicy (test enzymoimmunologiczny,
ELISA, OWD,

immunoelekrtonoskopia,

metoda

radioimmunologiczna)
•

określenie

występowania

swoistych

immunoglobulin
IgM-anty-HA V

WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYPU A

Leczenie:

objawowe; przedłużająca się ciężka

cholestaza wymaga podania

glikosteroidów

Zwalczanie i zapobieganie:

- osoby z kontaktu - dwumiesięczny nadzór
lekarski
- profilaktyka przedekspozycyjna – naturalne
gammaglobuliny ludzkie, inaktywowana
szczepionka
- dokładna dezynfekcja w domu chorego
-

zapewnienie

bezpiecznych

źródeł

zaopatrzenia w wodę
-

przestrzeganie

podstawowych

norm

sanitarnych
i zasad higieny osobistej
- chorzy podlegają przymusowej hospitalizacji

WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYPU E

Czynnik etiologiczny:

wirus

RNA,

prawdopodobnie

z

rodziny

Calciviridae

Rezerwuar i źródło zakażenia:

jak HAV, głównie zakażona woda

Drogi zakażenia:

jak HA V

Wrota zakażenia:

jak HA V

WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY

TYPU E

Rozpoznanie

• wykrywanie anty-HEV klasy IgM i IgG -

testy ELISA (antygeny rekombinowane;

• wykrycie wirusa w krwi i stolcu - PCR, w

stolcu - metody immunohistochemiczne;

Leczenie

: jak HA V

Zapobieganie i zwalczanie

• przestrzeganie

podstawowych

norm

sanitarnych i zasad higieny osobistej

WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYPU B

Czynnik etiologiczny:

wirus DNA z rodziny

Hepadnaviridae - Hepatitis B wirus

Charakterystyka wirusa

• oporny na ogrzewanie w temp 60°C przez 4 h
• w temp. pokojowej przeżywa przez 6 miesięcy
• nie niszczy go gotowanie

WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY

TYPU B

Budowa

• zakaźna nukleoproteina wirusa (cząstka Dane'a)
• lipidowa osłonka zewnętrzna zawierająca antygen
powierzchniowy HBsAg (surface)
• wewnętrzny rdzeń białkowy zbudowany z antygenu
rdzeniowego HBcAg (core) otaczającego wirusowy
kwas nukleinowy
• genom - kolisty DNA o podwójnej nici
• polimeraza DNA

Antygen wczesny HBeAq (early) nie stanowi części

składowej wirusa, po syntezie uwalnia się z

zakażonej komórki

 

WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYPU

B

Rezerwuar i źródło

zakażenia

człowiek chory, nosiciel
(krew,

preparaty

krwiopochodne,

płyn

mózgowo-

rdzeniowy, nasienie, ślina, mocz, łzy, zakażony pokarm,
mleko matki)

 

Drogi i wrota zakażenia

 głównie pozajelitowa
• przetaczanie krwi i preparatów krwiopochodnych,
• używanie niesterylnego sprzętu medycznego,
• bezpośredni kontakt z chorym/nosicielem (np. kontakt
płciowy)
• zakażenie okołoporodowe
• możliwe jest przenoszenie przezłożyskowe,
• prawdopodobne przenoszenie przez owady;

 możliwa droga pokarmowa

WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYPU B

Rozpoznanie

ocena profilu serologicznego antygenów i
przeciwciał badanych w surowicy (metody
enzymoimmunologiczne

-

ElA

lub

radioimmunologiczne - RIA)

Leczenie:

brak swoistego leczenia ostrej fazy;

leczenie objawowe

Postępowanie w przypadku antygenemii HBe:
stosowanie parenteralne interferonów - alfa;
skuteczne w redukcji antygenemii HBV mogą
być lamiwudyna i famcyklowir

WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY

TYPU B

Powikłania

Ostre zakażenie:
• niewydolność wątroby,
• zespół typu choroby posurowiczej,
• guzkowe zapalenie tętnic,
• kłębuszkowe zapalenie nerek

Przewlekłe zakażenie:
• marskość wątroby,
• pierwotny rak wątroby 

WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYPU B

Grupy ryzyka HBV w krajach rozwiniętych:

- dożylni narkomani
- homoseksualiści
- utrzymujący kontakty seksualne z osobami
zakażonymi
HBV
- pacjenci ośrodków dla umysłowo chorych
- pacjenci dializowani
- wielokrotni biorcy krwi
-

pracownicy

służby

zdrowia

(chirurdzy,

stomatolodzy,
anatomopatolodzy)
- noworodki matek HBeAg - dodatnich
 

WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYPU B

Zwalczanie i zapobieganie:

-

profilaktyka przedekspozycyjna z zastosowaniem

szczepionek
- profilaktyka poekspozycyjna, czynno - bierna, z użyciem
szczepionek i swoistej immunoglobuliny
- powszechne badanie przetaczanej krwi i jej produktów
- stosowanie prezerwatyw
- stosowanie sterylnych igieł i innego sprzętu
medycznego
- bezpieczne niszczenie zużytego sprzętu medycznego
- używanie jednorazowego sprzętu w hemodializach
- przestrzeganie podstawowych zasad
sanitarno - higienicznych

WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYPU B

Zwalczanie i zapobieganie:

-

objęcie wszystkich chorych leczeniem szpitalnym

- nadzór nad ozdrowieńcami w poradniach
hepatologicznych przez 18 miesięcy
- badanie w kierunku HBsAg chorych, osób z kontaktu i z
otoczenia nosicieli, krwiodawców, ciężarnych,
ozdrowieńców (w 18 m-cu po ustąpieniu objawów),
personelu i pacjentów ośrodków dializ, personelu
szpitala
(lub anty-HBs)
- stosowanie określonych restrykcji wobec nosicieli
HBsAg wykonujących pewne zawody

 

WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYPU C

Czynnik etiologiczny

wirus RNA należący do rodziny Flaviviridae

Rezerwuar i źródło zakażenia:

jak HBV

Drogi i wrota zakażenia:

• głównie pozajelitowa - przetaczanie krwi i
preparatów
krwiopochodnych, używanie niesterylnego
sprzętu
medycznego,
• możliwa droga seksualna,
• możliwe jest zakażenie wertykalne dziecka od
matki

WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYPU C

Rozpoznanie

• testy przesiewowe - metoda ELISA (wykrycie

anty-HCV,
stosuje się antygeny rekombinowane);
• testy uzupełniające - technika Western-blot

(wykrywa
większą liczbę przeciwciał niż ELISA);
• potwierdzenie replikacji - metody molekularne
(hybrydyzacja punktowa - dot-blot, PCR)

Leczenie:

brak

leczenia

swoistego;

ryboflawina,

interferony-alfa

Zapobieganie i zwalczanie:

• podstawowe sposoby jak HBV,
• brak szczepionki i swoistych immunoglobulin

WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYPU D
(delta)

Czynnik etiologiczny

należący do wirusów RNA wirus HDV, nie wpełni
wartościowy, zdolny zakażać komórki tylko w
obecności HbsAg

Działa bezpośrednio cytopatycznie na hepatocyty

Wykazuje patogenne możliwości i szerzy się z
komórki na komórkę tylko w obecności HBV
(dostarczającego białek do wytworzenia otoczki
HDV)

Zakażenie HDV - w okresie ostrego wzw typu B
lub u nosicieli HbsAg 

WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYPU D

(delta)

Jednoczesne zakażenie HDV i HBV - cięższy
przebieg

(koegzystencja

-

przyspieszenie

procesów karcynogenezy w zakażonej wątrobie)

Rezerwuary,

źródła

zakażenie

i

drogi

przenoszenia

jak HBV

Rozpoznanie

Potwierdzeniem aktywnego zakażenia HDV jest
wykrycie antygenu delta oraz przeciwciał anty -
HDV w klasie IgM

ZAKAŻENIE WIRUSEM HIV ORAZ AIDS

(Acquired immune deficiency syndrome)

Czynnik etiologiczny

ludzki wirus upośledzenia odporniści - HIV
należący do wirusów RNA z podrodziny
retrowirusów (Retroviridae)

Rezerwuar i źródło zakażenia

chory, nosiciel
(tkanka chłonna, krew, nasienie, mocz, kał,
ślina, pokarm matek)

ZAKAŻENIE WIRUSEM HIV ORAZ AIDS

Drogi i wrota zakażenia

• kontakty płciowe,
• transmisje wertykalne na dzieci od zarażonych

matek,

• niewłaściwie wyjałowiony sprzęt medyczny,
• przetaczanie

krwi

i

preparatów

krwiopochodnych;

• uszkodzona skóra, błony śluzowe

Przebieg zakażenia

• Faza serokonwersji
• Faza utajenia
• Okres objawowy zakażenia wirusem HIV
• Pełnoobjawowy zespół nabytego upośledzenia

odporności (AIDS)

ZAKAŻENIE WIRUSEM HIV ORAZ AIDS

Rozpoznanie

• wykrycie we krwi antygenu wirusa HIV lub

przeciwciał skierowanych przeciwko temu

wirusowi - testy enzymoimmunologiczne (ElA),

kompetencyjne testy enzymoimmunologiczne,

testy szybkiej aglutynacji;

• stan kliniczny pacjenta
• oznaczanie liczby limfocytów CD4

Leczenie

• leki:

zydowudyna,

analogi

dwudezoksynukleotydowe

(didanozyna, zalcitabina), lamiwudyna
• profilaktyka

i

leczenie

schorzeń

oportunistycznych

ZAKAŻENIE WIRUSEM HIV ORAZ AIDS

Zapobieganie i kontrola:

• bezpieczny seks
• badania

przesiewowe

preparatów

krwiopochodnych

• badania przesiewowe dawców krwi
• stosowanie sprzętu jednorazowego użytku
• prenatalne badania skryningowe
• wykonywanie badań u ochotników z grup

wysokiego ryzyka

Obraz kliniczny

I. Faza serokonwersji

- serokonwersja zachodzi po upływie 6-8 tyg.
od momentu zakażenia
- okres inkubacji 4-12 tyg.
- objawy choroby gorączkowej przez 2-8 tyg.,
łagodna,
uogólniona limfadenopatia, obecność we krwi

obwodowej

atypowych

komórek

jednojądrzastych –
zespół węzłowo-gorączkowy
- u niektórych osób krótszy okres gorączkowy,
któremu
towarzyszy nietypowa wysypka skórna
- niekiedy limfocytarne zapalenie opon
mózgowo-
rdzeniowych (1-2 tyg)
- niekiedy przejściowa immunosupresja,
infekcje
oportunistyczne

II. Faza utajenia

- czas trwania - 18 miesięcy do 15 lat lub dłużej
(średnio
8 lat)
- dobry stan ogólny, brak nadmiernej
podatności na
infekcje
- powolne zmniejszanie się całkowitej populacji
limfocytów pomocniczych CD4, pogorszenie
funkcjonowania
- przed wystąpieniem pełnoobjawowego
zakażenia u
wielu osób dochodzi do rozwoju uogólnionej
limfadenopatii, która utrzymuje się przez cały
czas
trwania fazy objawowej zakażenia

III. Okres objawowy zakażenia wirusem HIV

- gwałtowny spadek liczby limfocytów CD4 –
zwiastun
zakończenia okresu utajenia
- występują określone infekcje: półpasiec,
zakażenia
pneumokokowe (zapalenie płuc, bakteriemia),
zakażenia wywołane przez salmonelle
(biegunki,
bakteriemie), łojotokowe zapalenie skóry,
mięczak
zakaźny, infekcje drożdżakowe jamy ustnej i
narządów
płciowych, choroby rozrostowe (np.
leukoplakia
włochata błon śluzowych jamy ustnej
 

IV.

Pełnoobjawowy

zespół

nabytego

upośledzenia odporności (AIDS)

-pojawienie

się

pełnoobjawowego

zespołu

jest

prawdopodobne, gdy liczba CD4 obniży się do wartości
0,4-0,2x109/1
- schorzenia definiujące kliniczne rozpoznanie AIDS:
infekcje bakteryjne nmogie lub nawrotowe (dzieci < 13
roku życia), drożdżyca (tchawica, oskrzela, płuca,
przełyk), rak inwazyjny szyjki macicy, kokcydioidomikoza
(postać

rozsiana

lub

pozapłucna),

kryptokokoza

(pozapłucna), cytomegalowirus - zapalenie siatkówki,
zakażenia

Herpes

simplex

(owrzodzenia,

zmiany

oskrzelowe, płucne lub przełykowe), encefalopatia,
histoplazmoza

(rozsiana

lub

płucna),

isosporiaza

(biegunka),

mięsak

Kaposiego,

śródmiąższowe

limfoidalne zapalenie płuc (dzieci < 13 roku życia),
chłoniak, mikobakterioza (rozsiana, płucna, pozapłucna),
Pneumocystis carini

zapalenie płuc, nawracające

zapalenia płuc (

2 epizody / rok), salmonellozowa

posocznica lub infekcje nawrotowe, toksoplazmoza,
zespół wyniszczenia (utrata masy ciała> 10% wagi
wyjściowej w okresie powyżej 30 dni trwania gorączki lub
biegunki, brak innej przyczyny utraty masy ciała)