Osobowość i tożsamość

Osobowość

Najpopularniejszą definicją

osobowości jest ta, która
przedstawia ją jako zespół cech
wzajemnie wpływających na
siebie, które manifestowane są
poprzez ludzkie zachowania.

Teorie typów - Hipokrates

Hipokrates uważał, że cechy osobowości wiążą się

z podstawowymi płynami organizmu i zależą od

ich ilości oraz proporcji między nimi.

Żółć związana jest z temperamentem choleryka

(popędliwość)

Krew związana z temperamentem sangwinika

(serdeczność, pogoda ducha)

Flegma powiązana z temperamentem flegmatyka

(powolność i opanowanie)

Czarna żółć związana z temperamentem

melancholika (smutek i refleksyjność).

Ciekawą rzeczą jest to, że ten podział został

potwierdzony, jako wiarygodny przez

współczesne badania endokrynologiczne

.

TYPOLOGIA

KRETSCHMERA

Typologię Kretschmera nazywa się

konstytucjonalną. Według tej koncepcji

ludziom o danym typie budowy przypisuje

się określone właściwości psychiczne bądź

skłonności do pewnych chorób

psychicznych. Pomiary, jakie

przeprowadził Kretschmer umożliwiły mu

wysunąć tezę, iż istnieje zbieżność

pomiędzy budową ciała, a skłonnością do

pewnych chorób psychicznych. Wydzielił

cztery typy budowy ciała:

Leptosomatyk(gr. leptos – wątły, soma – ciało)

to człowiek o wątłej budowie ciała, wysoki i

chudy. Kretschmer nazywał takie osoby

astenikami, czyli z gr. aschenos – słaby.

Pyknik(gr. pyknos – gruby, gęsty) to osobnik

otyły, o bogatej tkance tłuszczowej. Jest

średniego wzrostu, szyja krótka, okrągła

głowa, zazwyczaj łysa.

Atletyk(gr. athlos – zapasy, walka) to typ

umięśniony o silnej budowie.

Dysplastyk(gr. dys – źle, plastos –

ukształtowany) to osoby o budowie

bezkształtnej, nieregularnej, czyli na

przykład jednostki bardzo wysokie, lub

ludzie o innych deformacjach ciała.

Kretschmer stwierdził, iż choroby psychiczne są najbardziej

charakterystyczne dla leptosomatyków i pykników. Jednak chorują

także osoby zdrowe. W wyniku dalszych badań odpowiednio do typów

budowy ciała wydzielił trzy typy psychiczne, które nazwał

temperamentami. Były to:

Schizotymik(od schizofrenii) – budowa ciała leptosomatyczna. Jest to

typ zamknięty w sobie, mało uczuciowy; w życiu towarzyskim

balansuje na skraju wrażliwości a oschłości; ma sztywne przekonania;

trudno dostosowuje się do otoczenia i jest skłonny do abstrakcji.

Cyklotymik(od cyklofrenii – psychozy maniakalno – depresyjnej) –

odpowiada mu typ pykniczny. Jest on w pewnym stopniu odwrotnością

schizofrenika; jest towarzyski, radosny, aczkolwiek oscyluje także w

kierunku smutku; łatwo nawiązuje kontakt z otoczeniem, a poglądy

przez niego wygłaszane są raczej realistyczne.

Iksotymik ( gr. ixos – lepki) to osoba posiadająca budowę atletyczną;

jest spokojny, mało wrażliwy, umiarkowany w gestach i mimice;

rzadko występuje u niego afekty; ma trudności w przechodzeniu z

jednej czynności ku drugiej; obdarzony jest małą plastycznością,

umysłu, jest sumienny i drobiazgowy

.

Teorie psychodynamiczne

Wspólną cechą wszystkich teorii

psychodynamicznych jest

charakteryzowanie osobowości jako

„integracji”. Silny nacisk kładziony jest

na czynniki rozwojowe, przy

domniemanym założeniu, że osobowość

dorosłego człowieka stopniowo rozwija

się w czasie, w zależności od sposobu,

w jaki integracja różnych czynników

zachodzi.

Zygmunt Freud – teoria

psychodynamiczna

Teoria psychodynamiczna pojmuje osobowość

jako dynamiczną walkę motywów. Takie

popędy, jak seks, agresja i poczucie

wyższości, wchodzą w konflikt z normami

społecznymi i prawnymi czy zasadami

moralnymi. W pewnym momencie normy te

zostają uwewnętrznione i stają się częścią

nas samych. Od tego momentu walka

motywów staje się konfliktem wewnętrznym.

Nasze zachowania, myśli i emocje stanowią

rezultat tej wewnętrznej gry sił.

Struktura osobowości -

psychodynamizm

Freud postulował istnienie trzech struktur

psychicznych:

Id – obecne od urodzenia. Wyraża popędy

fizjologiczne i pozostaje całkowicie

nieświadome. Kieruje się zasadą

przyjemności, wymaga natychmiastowego

zaspokojenia bez względu na prawo,

obyczaj społeczny czy innych ludzi.

Ego – rozwija się w pierwszym roku życia.

Kontroluje Id i prowadzi do zaspakajania

potrzeb zgodnie z konwencjami

społecznymi. Kieruje się zasadą realizmu,

bierze pod uwagę zarówno popędy Id, jak i

praktyczne możliwości ich zaspokojenia.

C.d.

Superego – rozwija się od wczesnego

dzieciństwa, zwykle włączając moralne

standardy rodziców i innych ważnych ludzi.

Kieruje się zasadą moralności, działa także

jako sumienie – wewnętrzny strażnik

moralności. Nadzoruje intencje Ego i

osądza, co jest dobre, a co złe.

Psychoanaliza zakłada, że tylko niewielka

część umysłu wystaje ponad powierzchnię

dostępną ludzkiej świadomości.

Przedświadome treści psychiczne mogą

zostać uświadomione w skutek skupienia na

nich uwagi. Jednak treści nieświadome

pozostają niedostępne samopoznaniu.

Teorie cech

Początków tych teorii można szukać

już u Hipokratesa.

Zakładają one, że osobowość

człowieka jest zbiorem cech lub
charakterystycznych sposobów
zachowania, myślenia,
odczuwania, czy reagowania.

Koncepcja Allporta

Allport traktował osobowość jednostki jako

niepowtarzalną strukturę cech , którym
przypisywał właściwości motywacyjne
(ukierunkowujące zachowanie).

Obok cechy, która jest predyspozycją do

reagowania w określony sposób, wspólną
dla wszystkich ludzi, wyodrębnił on tzw.
dyspozycję osobistą. Zdefiniowana jest
jak cecha, jednakże jest niepowtarzalna i
specyficzna dla jednostki.

C.d.

Tak więc cecha jest wspólna dla wszystkich a

dyspozycja osobista jest specyficzna dla

jednostki.

Istnieją trzy rodzaje cech i dyspozycji

osobistych:

1.

Dominujące – wpływają na całe zachowanie

(np. makiawelizm, osobowość autorytarna)

2.

Centralne – najczęściej ujawniają się w

działaniu (np. pewność siebie, towarzyskość)

3.

Wtórne – dotyczą wąskiego zakresu bodźców

i są nieistotne dla opisu osobowości.

Koncepcja Eysencka

Definicja osobowości- względnie

trwała organizacja charakteru,
temperamentu, intelektu i
właściwości fizycznych, które
determinują specyficzne sposoby
przystosowania się do otoczenia.

Opis wymiarów

Psychotyzm: kontinuum od zachowania normalnego

przez zachowania przestępcze i psychopatyczne do

schizofrenii i innych stanów psychotycznych, gdy

człowiek traci kontakt z rzeczywistością a jego

poznanie, uczucia i zachowanie ulegają poważnym

zaburzeniom. Psychotyk: samotny, nie dbający o

innych, uciążliwy dla otoczenia, okrutny, nieludzki,

pozbawiony uczuć, empatii, wrogi wobec innych,

agresywny i niewrażliwy nawet w relacjach z tymi,

których kocha. Lubi rzeczy dziwne, nie liczy się z

niebezpieczeństwem, lubi szydzić z ludzi ich

denerwować. Bawi się kosztem innych nie

wykazując naturalnej wrażliwości. Egocentryzm,

impulsywność, aspołeczność, twórczość.

C.d.

Neurotyzm: lękowy, przygnębiony, mający

poczucie winy, mający niską samoocenę,
napięty, irracjonalny, nieśmiały, kapryśny,
emocjonalny

Ekstrawersja: towarzyski, żywy, aktywny,

asertywny, poszukujący doznań, beztroski,
dominujący, niefrasobliwy, skłonny do ryzyka.

Introwersja:

bierny,

ostrożny,

poważny,

kontrolujący się, solidny, zrównoważony

Model Big - Five

Definiuje osobowość tak jak model Eysencka.

Jednakże ilość czynników osobowości

zwiększona została do pięciu:

Neurotyczność: Osoby o dużym nasileniu tej

cechy są podatne na irracjonalne pomysły, mniej

zdolne do kontrolowania swoich popędów oraz

zmagania się ze stresem. Reagują silnie lękiem,

napięciem, wykazują tendencję do zamartwiania

się, często doświadczają stanów wrogości i

gniewu, łatwo zniechęcają się i załamują w

trudnych sytuacjach i wykazują niskie poczucie

wartości, wstydliwość i poczucie zmieszania w

obecności

innych.

Osoby

zrównoważone

emocjonalnie są emocjonalnie stabilne, spokojne,

zrelaksowane i zdolne do zmagania się ze stresem,

bez doświadczania obaw, napięć i rozdrażnienie.

Ekstrawersja: Osoby ekstrawertywne są przyjacielskie i

serdeczne, towarzyskie i rozmowne, skłonne do zabawy

oraz poszukiwań stymulacji, wykazują tendencję do

dominowania w kontaktach społecznych, są życiowo

aktywne i pełne wigoru, wykazują optymizm życiowy i

pogodny nastrój. Osoby introwertywne wykazują rezerwę

w kontaktach społecznych, brak optymizmu oraz

preferencję do przebywania w samotności i nieśmiałość.

Otwartość na doświadczenie: Osoby o dużej otwartości są

ciekawe zjawisk zarówno świata zewnętrznego, jak i

wewnętrznego, są kreatywne, mają żywa i twórczą

wyobraźnię oraz wykazują intelektualną ciekawość i

zainteresowanie sztuką oraz dużą wrażliwość estetyczną.

Jednocześnie są niekonwencjonalne, skłonne do

kwestionowania autorytetów, niezależne w sądach i

nastawione na odkrywanie nowych politycznych,

społecznych oraz estetycznych idei. Osoby o niskiej

otwartości są konwencjonalne w zachowaniu i

konserwatywne w poglądach. Cenią sobie tradycyjne

wartości, mają pragmatyczne zainteresowania i preferują

uznane społecznie sposoby działania.

Ugodowość: Osoby o dużej ugodowości są sympatyczne w

stosunku do innych i skłonne do udzielania im pomocy oraz

sądzą, że inni ludzie mają identyczne postawy, co one. Osoby te

mogą być zatem scharakteryzowane jako prostolinijne,

prostoduszne, szczere, altruistyczne, potulne i łagodne oraz

skromne i uczuciowe w stosunku do innych ludzi. Osoby mało

ugodowe są egocentryczne, sceptyczne w opiniach o intencjach

innych ludzi oraz przejawiają raczej nastawienie rywalizacyjne

niż kooperatywne, są agresywne i oschłe w kontaktach z

innymi ludźmi.

Sumienność: Osoby o dużej sumienności wykazują silną wolę, są

zmotywowane do działania oraz wytrwałe w realizowaniu

swoich celów. Zazwyczaj też są skrupulatne, obowiązkowe,

punktualne, rozważne i rzetelne w pracy oraz mają duże

osiągnięcia akademickie i zawodowe. Duże natężenie tej cechy

wiąże się także z pracoholizmem, skłonnością do utrzymywania

porządku i perfekcjonizmem. Osoby o małej sumienności

wykazują

raczej

małą

skrupulatność

w

wypełnianiu

obowiązków i małą motywację do osiągnięć społecznych,

hedonistyczne

nastawienia

do

życia,

brak

jasno

sprecyzowanych celów życiowych i rozleniwienie oraz

impulsywność przy podejmowaniu decyzji i spontaniczność w

działaniu.

Regulacyjna teoria

temperamentu Strelaua

Pojęcie temperamentu- względnie

stałe cechy osobowości, pierwotnie

biologicznie

zdeterminowane

przejawiające się w formalnych

cechach zachowania. Ujawniają się

we wczesnym dzieciństwie i mają

swój odpowiednik w świecie zwierząt.

Temperament

podlega

powolnym

zmianom pod wpływem dojrzewania i

relacji genotyp- środowisko.

Reaktywność – pierwotna cecha

temperamentu, determinuje względnie
stałe różnice w wielkości, intensywności
reakcji. Przejawia się we wrażliwości
(zmysłowej i emocjonalnej) na bodźce o
różnej sile oraz w wydolności
(wytrzymałości na działanie silnej,
długotrwałej stymulacji).

Aktywność: bywa rozumiana jako sposób

wykonywania czynności, energiczność
zachowania, tempo pracy, wydatkowanie
energetyczne, czasem jako synonim
impulsywności.

Społeczno-poznawcze ujęcie

osobowości

Funkcjonowanie osobowości polega

na pobieraniu, przetwarzaniu
informacji i ich integrowaniu oraz
generowaniu przewidywań,
tworzeniu programów działania,
kontroli motywacji i uczuć oraz
bieżącym zarządzaniu własnym
zachowaniem.

Podstawowe funkcje

osobowości w ramach tego

nurtu

-

konstruowanie

poznawcze

(nadawanie

znaczenia doświadczeniom, antycypowanie

zdarzeń, analiza doświadczeń, budowanie

modeli siebie w przyszłości);

- ewaluacja zdarzeń, innych i siebie (ocena celów,

kierunków działania, własnej przyszłości i

przeszłości);

- programowanie działań (ustalanie celów i

strategii działania adekwatnych do sytuacji,

uwzględniających możliwości jednostki);

- sterowanie

przebiegiem

działania

(samoregulacja, kontrola emocji i motywacji,

ukierunkowanie uwagi)

Psychopatia

Etiologia:

(biologiczna)

dziedziczne

uwarunkowanie

niedorozwoju

moralnego, trwały defekt uczuć, brak
uczuć

złożonych,

społeczno

-

fizjologiczna

niewrażliwość;

(społeczna)

nerwica

charakteru,

socjopatia, osobowość narcystyczna,
manipulacyjna,

osobowość

antysocjalna, osobowość asocjalna

Osobowość

nieprawidłowa:

klasyczna

psychopatia, słabość uczuć złożonych,

nieumiejętność nawiązywania właściwych

związków międzyludzkich, błędy w ocenie

otoczenia,

postawy

instrumentalne

i

kalkulacyjne wobec ludzi, ujmujący sposób

bycia,

powierzchowność

intelektualna,

skłonność do działań popędowych, skrajny

egocentryzm,

brak

poczucia

winy

i

wyrzutów

sumienia,

nieumiejętność

przewidywania, brak wglądu w siebie,

nieprzystosowanie społeczne, niezdolność

do uczenia się z doświadczenia, słaba

reakcja na wzmocnienia dodatnie i ujemne.

Wyraźna

przewaga

sfery

popędowo-

emocjonalnej nad poznawczo-uczuciową.

Kępiński- przewaga procesów biorę nad daję w sferze

uczuciowej, wyraźna tendencja do utrwalania się form

zachowania zazwyczaj negatywnie ocenianych przez

otoczenie społeczne, brak celowości. Psychopata sam

cierpi i u innych wywołuje cierpienie (kolec

psychopatyczny). Psychopatia to przede wszystkim brak

zdolności do różnicowania struktur czynnościowych -

formy zachowania i przeżywania stale się powtarzają.

Procesy decyzyjne pozostają w znacznej mierze

podporządkowane

czynnikowi

biologicznemu

i

emocjonalnemu, które są nieświadome. Wolność wyboru

jako

stopień

bogactwa

wewnętrznego

(struktur

potencjalnych jest ograniczona) - dominują hierarchie

wartości utrwalone genetycznie i we wczesnych

stadiach

rozwoju.

Ograniczona

jest

zatem

samosterowność

systemu.

Warstwa

społeczno

-

kulturowa systemu wartości (idealna) ma niewielki

wpływ - zostaje podporządkowana. Proces internalizacji

norm w swej czynnej postaci (zindywidualizowanej) jest

zaburzony, gdyż dominują pierwotne hierarchie i one

ostatecznie kształtują zachowanie

Wolman:

rozpoznawanie

osobowości

nieprawidłowej: aktywność ukierunkowana na

zaspokojenie aktualnych potrzeb, sprawny

intelekt przy braku myślenia twórczego,

przywiązywanie nadmiernej wagi do spraw

materialnych i konsumpcji, niezaburzony rytm

snu i czuwania, niewrażliwość na ocenę i

krytykę

otoczenia,

niska

samoocena,

podejmowanie

konstruktywnych

działań

jedynie pod presją, tendencje sadystyczne

(brak miłości i empatii, brak zasad moralnych,

narzucanie

własnej

woli

siłą,

groźbą,

szantażem, kłamliwość, reagowanie agresją na

frustrację, nieuporządkowane życie seksualne,

podział świata na ludzi, których się boją, albo

mogą swobodnie wykorzystywać)

Cleckley: kryteria diagnostyczne osobowości

nieprawidłowej:

trwała

niezdolność

do

związków uczuciowych, bezosobowy stosunek

do życia seksualnego, brak poczucia winy,

wstydu i odpowiedzialności, nieumiejętność

odraczania

gratyfikacji,

utrwalone

nieadekwatne

zachowania

społeczne,

autodestrukcyjny

wzorzec

życia,

nieumiejętność planowania odległych celów,

niezdolność przewidywania skutków własnych

działań, nieefektywność procesu społecznego

uczenia się, otępienie semantyczne (brak

wglądu), w miarę sprawna inteligencja, brak

rozróżnienia między prawdą a kłamstwem,

brak

lęku,

częste

szantażowanie

samobójstwem, tendencja do samouszkodzeń,

nietypowa reakcja na alkohol

Makiawelizm: nastawienie na kontrolowanie

sytuacji zewnętrznej przez świadome

wywieranie wpływu za pomocą nacisków,

odporność na wpływy społeczne, przekraczanie

norm, nieliczenie się z potrzebami i celami

innych ludzi, przewaga orientacji poznawczej

nad afektywną, czyli zdolność do

niezakłóconego funkcjonowania w sytuacjach

napięcia. „O wiele bezpieczniej budzić strach

niż miłość (...), Mniej boją się ludzie krzywdzić

kogoś, kto budzi miłość, niż tego, który budzi

strach. Miłość trzymana jest węzłem

zobowiązań, który ludzie- ponieważ są

nikczemni- zrywają, skoro tylko nadarzy się

okazja osobistej korzyści, natomiast strach

oparty jest na obawie kary; ten więc nie

zawiedzie nigdy”