Zajęcia 9

Kontrola emocji

Kontrola emocji

• Wiąże się z najszerszym zakresem

aktywności człowieka podejmowanej
w:

– Procesie rozwoju,
– Konsekwencjami kulturowymi
– Społecznym porządku
– Interakcjami
– Procesami zdrowia i choroby

1. Odmiany kontroli

emocjonalnej

• Ukierunkowanie kontroli

(nasilenie/hamowanie emocji)

• Liczba kontrolowanych emocji

• Natura transformacji (zmiana poziomów

intensywności emocji)

• Umiejscowienie prób kontroli

• Wolicjonalność (dowolne/mimowolne)

• Uświadamianie

• Moment zadziałania

• Obiekt

Odmiany kontroli emocjonalnej

cd

• Stłumienie
• Świadome i dowolne zahamowanie

zachowania ekspresyjnego

• Rozpoczyna się przed wydarzeniami

wzbudzającymi emocję

• Kontynuowane w trakcie tego

zdarzenia

2. Dyspozycyjna skłonność do

kontroli emocji

• Bada się, jakie aspekty emocji odróżniają

osoby o silnej/słabej skłonności do ekspresji

• Dotyczy osób uwewnętrzniających/

uzewnętrzniających emocje oraz
represyjnego radzenia sobie z emocjami

Osoby cechujące się małą ekspresją emocji

są bardziej reaktywne fizjologicznie (niż
osoby cechujące się silną skłonnością do
wyrażania emocji)

3. Manipulacja ekspresją

emocji

• Hamowanie ekspresji emocji

prowadzi do niższego natężenia
reakcji fizjologicznych

4. Reakcje autonomiczne i

somatyczne

Tłumienie emocji (wstrętu) powoduje:

Tłumienie emocji (wstrętu) powoduje:

• Pobudzenia fizjologicznego (część

przywspółczulna AUN)

– Spadek liczby ruchów ciałem

– Spadek poziomu pracy serca

• Poziomu pobudzenia (współczulna część

AUN)

– Skurcz obwodowych naczyń krwionośnych

– Wzrost ciśnienia

– wzrost elektrycznego przewodzenia skóry

Nie stwierdzono różnic między płciami w zakresie

konsekwencji tłumienia emocji

5. Kamienna twarz

1.

Brak głosowego/pozagłosowego sprzężenia

informacyjnego partnera, że jest wysłuchiwany

2.

Brak ruchów mięśni twarzy

3.

Niepatrzenie na partnera

Zachowania tego rodzaju wiążą się z:

–

Doznawaniem silnie – emocji

–

Niskim nateżeniem ruchów ciała

–

Wysokim poziomem elektrycznego przewodnictwa skóry

*mężczyźni częściej zachowują kamienną twarz, ale

fizjologiczne konsekwencje tego zachowania są

jednakowe dla obu płci

Kontrola procesu

emocjonalnego (Kofta)

1. Czynność samokontroli

• Zachowanie inicjowane przez

jednostkę w celu zredukowania
postrzeganej przez nią rozbieżności
między standardem osobistym a
własną emocją lub formą zachowania

• Zawsze taka forma zachowania, której

wystąpienie zmienia
prawdopodobieństwo wystąpienia
innej formy zachowania

Czynność samokontroli cd

• Skuteczne kontrolowanie własnej emocji

może prowadzić wtórnie do zmian w

automatycznym poziomie regulacji,

polegających na zmniejszeniu się

reaktywności emocjonalnej jednostki na

pewne klasy bodźców emocjonalnych

TECHNIKA SAMOKONTROLI

TECHNIKA SAMOKONTROLI

• dotyczy wysoce świadomej czynności

samokontroli

• z reguły odznacza się wyższym poziomem

organizacji

1a. Dwa rodzaje czynności

samokontroli

1. Mające charakter manipulacji

poznawczych

2. Czynności polegające na inicjowaniu

zewnętrznie obserwowalnych
zachowań

1b. Niektóre czynności

samokontroli mają charakter

dwufazowy!!!

Faza I

Faza I -> wewnętrzne operacje symboliczne

(np.: obiecywanie sobie nagrody)

Faza II

Faza II -> zewnętrzne zachowanie się

(danie lub nie nagrody w zależności od

wymagań standardu)

• Czynność symboliczna (stanowiąca projekt

działania) wywiera hamujący wpływ na

impuls emocjonalny

• Zainicjowane potem zachowanie dostarcza

wzmocnień dla pohamowania impulsu ->

co zwiększa efekt samokontroli w

przyszłości

1c. Cel: wytłumienia,

włączenia

CEL

CEL – (polegający na zredukowaniu

rozbieżności między standardem osobistym

a zachowaniem) może występować w

jednej z dwóch przeciwstawnych postaci:

- WYTŁUMIENIA -> pewnej niepożądanej

formy zachowania lub zmniejszenia

prawdopodobieństwa jej wystąpienia

(samokontrola negatywna)

- WŁĄCZENIA -> do repertuaru pożądanej

formy zachowania lub zwiększenia jej

nasilenia/prawdopodobieństwa wystąpienia

(samokontrola pozytywna)

1d. Pięć rodzajów technik

samokontroli (Kocowski?)

1. Oddziaływanie na sytuację emocjorodną w kierunku

jej zmiany

2. Dokonanie reinterpretacji sytuacji emocjorodnej
3. Oddziaływanie na ośrodkowy proces emocjonalny

(poprzez wzbudzenie emocji przeciwstawnej lub

wyładowanie zastępcze)

4. Oddziaływanie na motywację emocjonalną
5. Pohamowanie samego działania sterowanego emocją

2 podstawowe typy czynności z zakresu

samokontroli:

-ukierunkowanie na modyfikację samego procesu

emocjonalnego (stanu)

-ukierunkowanie na zmianę własnego niepożądanego

zachowania

2. Techniki kontrolowania stanu

emocjonalnego

a) Techniki kontroli sytuacyjnej
b) Techniki kontroli wewnętrznej
c) Czynności rozładowujące

2a. Techniki kontroli nad

sytuacyjnymi wyznacznikami

emocji

•

Krech i Crutchfield

Krech i Crutchfield -> techniki sytuacyjne górują nad

technikami polegającymi na samoopanowywaniu się

(samokontroli zew) gdyż nie prowadzą do negatywncyh

skutków dla zdrowia psychicznego jednostki

• Wyróżniamy m.in.:
-unikanie sytuacji emocjorodnych i usuwanie się z nich

(Buss – usunięcie bodźców ewokujących strach niemal

natychmiast go redukuje, zaś przy gniewie, który

organizuje zachowania nakierowane na cel samo usunięcie

stymulatorów nie daje natychmiastowej redukcji)

- Poszukiwanie i utrzymywanie kontaktu z bodźcami

emocjorodnymi

- Czynności polegające na poszukiwaniu i włączaniu

bodźców uruchamiających reakcje, które wykluczają

emocje (robienie czegoś innego – Skinner; technika ta

opiera się na zasadzie względnej przewagi siły reakcji oraz

na zasadzie wzajemnego wykluczania się pewnych typów

reakcji)

2a. Techniki kontroli nad

sytuacyjnymi wyznacznikami

emocji cd

„

„

robienie czegoś innego” w psychoterapii:

robienie czegoś innego” w psychoterapii:

-> terapia samoregulacyjna

• dokładne odtworzenie i uświadomienie

pacjentowi sytuacji wytwarzających w nim

niepożądany stan emocjonalny oraz

jednoczesne uczenie się przez niego

uruchamiania nowych reakcji w obliczu

sytuacji popędotwóczych – reakcji, które

wykluczają wystąpienie emocji

Okazuje się, że stosowanie skutecznych technik

samokontroli emocjonalnej wywołuje zwrotne

trwałe zmiany w sferze samej emocjonalności

2b. Techniki kontroli nad

wewnętrzymi wyznacznikami

emocji

• Biorąc pod uwagę

dwuczynnikową

dwuczynnikową

teorię emocji Schachtera-Singera

teorię emocji Schachtera-Singera
możemy wyróznić

2 typy kontroli

2 typy kontroli

wewnętrznej

wewnętrznej:

1. techniki/czynności oddziałujące

głównie na poznawczy komponent
emocji

2. Techniki skierowane przede wszystkim

na fizjologiczny komponent emocji

I kontrola wewnętrzna –

hamowanie autowerbalizacji

emocjorodnych

• Gdy źródłem niepożądanych emocji są myśli,

sądy i stwierdzenia człowieka kierowane pod

swoim adresem

• Klasa bodźców o niezwykle szerokim

zakresie oddziaływania

• Hamowanie = Tłumienie:

– zakłada zawsze uruchomienie nowego ciągu

myśli, który eliminuje ciąg niepożądany

(odwracanie uwagi)

– tłumieniu podlegać mogą tylko tzw. Popędy

wtórne (reakcje emocjonalne i stany popędowe

nabyte przez wyćwiczenie)

– aby tłumienie utrwaliło się musi być nagradzane

(zgodnie z teorią uczenia się Dollarda i Millera)

II kontrola wewnętrzna –

emitowanie autowerbalizacji

uspokajających

Jednostka nie eliminuje samych bodźców emocjorodnych

– usiłuje je modyfikować dodatkowymi bodźcami

werbalnymi (nie martw się, weź się w garść)

• Procedura neutralizacji lęku (Wolpe, Lazarus)

– jeżeli bodziec awersyjny trwa przez jakiś czas i zostaje

usunięty bezpośrednio po wystąpieniu jakiegoś sygnału, to

należy spodziewać się wytworzenia związku warunkowego

miedzy owym sygnałem a zespołem zmian następujących w

organizmie po usunięciu negatywnej stymulacji

•

Schachter i Singer

Schachter i Singer -> podstawowym wyznacznikiem

stanu emocjonalnego jest sposób w jaki człowiek

interpretuje sytuacje w której się znajduje

II kontrola wewnętrzna –

emitowanie autowerbalizacji

uspokajających cd.

•

Metoda szczepienia przeciwko stresowi

Metoda szczepienia przeciwko stresowi

(Cameron, Meichenbaum)

1. Faza edukacji -> dyskusja dot przyczyny lęku
2. Wypróbowanie rozmaitych czynności zwalczających stres
3. Praktyka nowych technik kontroli emocjonalnej

•

Autowerbalizacja zachęca do:

Autowerbalizacja zachęca do:

–

realistycznego spojrzenia na sytuację stresową

–

Kontrolowania – budzących lęk myśli

–

Zaakceptowania lęku i wykorzystania go jako sygnału,

że należy uruchomić techniki kontroli

–

Skupienia się na wykonaniu zadania

–

Zwalczania bardzo silnego strachu

–

Nagradzania samego siebie za próby przezwyciężenia

stresu

III Kontrola wewnętrzna – nad

fizjologicznymi komponentami emocji

• Wyrażają się w ogólnym podniesieniu

poziomu aktywacji organizmu

• Ogólny poziom aktywacji organizmu:

A) aktywacja centralna: podwyższenie

pobudliwości komórek kory mózgowej

B) aktywacja obwodowa: stymulacja

zstępująca z układu siatkowatego i
innych struktur emocyjnych

3. Pozytywne techniki

samokontroli

• Człowiek może dowolnie uruchamiać reakcję skórno-

galwaniczną

• Reakcje takie osiągają większą siłę i trwałość, gdy

wywoływane są za pośrednictwem wytwarzania

plastycznych, zmysłowych wyobrażeń o treści

emocjonalnej

• Techniki pozytywnej samokontroli wewnętrznej mogą

służyć wzbudzaniu, podtrzymywaniu lub nasilaniu stanów

emocjonalnych, będących „celem samym w sobie” a więc

związanych z pozytywnymi standardami emocjonalnymi

• Poszczególne stany emocjonalne pozostają

względem siebie w stosunku wykluczania się –

tworząc pary w rodzaju: strach-gniew, miłość – nienawiść;

oznacza to, że możemy wpływać korektywnie na

występujący w nas stan emocjonalny, wzbudzając poprzez

odpowiednie autowerbalizacje i związane z nimi

wyobrażenia

Zajęcia 10

Podstawowe zagadnienia w

badaniach nad motywacją

(Franken)

Podstawowe zagadnienia w

badaniach nad motywacją

• Każdy wybór pociąga za sobą konsekwencje
• Umiejętność odraczania gratyfikacji sprzyja

osiąganiu sukcesu

• Umiejętność odraczania gratyfikacji wydaje się

wiązać z pewnymi cechami osobowości o podłożu
genetycznym – impulsywność (ludzie impulsywni
chętnie podejmują działania, których rezultaty są
szybko widoczne)

Przyczyny zachowań

Każde zachowanie ma swoją przyczynę

Kognitywistyka – myślenie nie tylko towarzyszy działaniu,
jest również jego przyczyną

2. Dążenie i unikanie

• Dążąc do czegoś ludzie zachowują się w konkretny

sposób, ponieważ czegoś chcą, pragną potrzebują –

często ich cel przybiera postać konkretnego przedmiotu

• Unikając czegoś ludzie zachowują się w określony

sposób; przedmiot unikania może być konkretny lub nie

(ludzie cierpiący na stany lękowe często nie potrafią

określić ich źródła, po prostu czują się zagrożeni)

• Pragnienie uniknięcia czegoś bywa bardzo silne, jest

przykre, nieprzyjemne i nie można go zignorować

• Ludzie i zwierzęta zostali zaprogramowani tak, że są

nadmiernie ostrożni (lepiej przyjąć, że coś jest

niebezpieczne i przeżyć, niż uznać, że nie ma

niebezpieczeństwa i zginąć)

• Ekstrawertycy i łowcy wrażeń częściej kierują się

dążeniem do czegoś (świat jest dla nich źródłem

możliwości i podniecenia)

3. Źródła zachowania

• We współczesnej teorii motywacji dominuje myśl,

że celem każdego zachowania jest

przystosowanie się do środowiska

– system nerwowy zapewnia pierwszeństwo potrzebie

przetrwania (gdy pojawia się zagrożenie ośrodki w

mózgu odpowiedzialne za przetrwania przejmują władzę

i kierują zachowaniem)

– informacja trafia do części mózgu odpowiedzialnej za

przetrwanie -> dlatego pierwsza reakcja ma często

charakter emocjonalny

– system analizujący zagrożenia jest prymitywny i może

się mylić→ kiedy racjonalny umysł dokładnie rozważy

sytuację, może uznać, że życie nie jest zagrożone i

wyłączyć system emocjonalny

4. Mechanizmy odpowiadające

za kierowanie zachowania

• Bez kierowania zachowania nie bylibyśmy w stanie

przeżyć

• Odczuwana potrzeba sprawia, że mniej lub bardziej

automatycznie zwracamy się w odpowiednim

kierunku

• Ważną rolę odgrywa to co myślimy i czego

nauczyliśmy się w przeszłości

• Wg współczesnych teorii potrzeby zostają

przekształcone w skłonności – nadają one impet

oraz kierunek niektórym działaniom (ALE nie

tłumaczą, czemu ludzie się tak zachowują)

• Zgodnie z teorią celów cel leży u podłoża

wszystkich działań (cel wytwarza napięcie -

dążymy do osiągnięcia celu, by to napięcie usunąć)

5. Wytrwałość

• Uważana za podstawowy prognostyk sukcesu

– wg teorii nagród mamy zwyczaj powtarzać zachowania,

które sprawiają nam przyjemność, oraz zaprzestawać

tych, które się nam kojarzą z przykrością

Wytrwałość wynika z wewnętrznej motywacji

Wytrwałość wynika z wewnętrznej motywacji
• ludzie wierzą, że podejmując działanie zrealizują

cel (uważa się, ze nagrodą jest doskonalenie

siebie lub własnych umiejętności)

• wg teorii motywacji wewnętrznej to postępy na

drodze do celu sprawiają, że człowiek trzyma się

raz obranego kierunku

6. Rola uczuć

• Badacze szukają związku między

dodatnim i ujemnym afektem a
określonym wydarzeniem → zakłada się,
że ludzie dążą do pewnych rzeczy aby
doznać przyjemnych afektów i unikają
innych z obawy przed przykrymi
afektami

– uczucia negatywne często przeszkadzają

osiągać cel, a pozytywne pomagają nam go
urzeczywistnić

7. Wola

•

Koncepcja posiadania woli zakłada

Koncepcja posiadania woli zakłada, że
nasze możliwości są nieograniczone
(psychologowie twierdzą, że ogranicza nas
biologia oraz zdolność uczenia się,
myślenia i rozwiązywania problemów)

•

Samoregulacja zachowań

Samoregulacja zachowań -> zgodnie z
nią, potrafimy nauczyć się rzeczy, które
pozwalają nam dokonywać zmian w życiu
(wyznaczać cele, planować, wykorzystywać
umiejętności i zdolności, które posiadamy)

8.Teorie motywacji
I Teorie instynktów

•

Instynkt

Instynkt – służył biologom do wyrażenia

myśli, że istnieje wrodzona, biologiczna

podstawa ludzkich zachowań adaptacyjnych

– dostarczają energii, ukierunkowują działanie

• Utrwalony wzorzec zachowania lub

dyspozycja genetyczna mogą ulec

modyfikacji w wyniku uczenia się

• Nawiązanie do teorii ewolucji Darwina

-najnowsza wersja – podstawowym motywem

zachowań ludzi i zwierząt jest pragnienie

przekazania genów następnym pokoleniom

8.Teorie motywacji

II Teoria potrzeb

• Wg zwolenników teorii uczenia się różnice

indywidualne między ludźmi są
efektem uczenia się

• U podłoża teorii potrzeb założenie, że

energia i kierunek działania, a także
wytrwałość w dążeniu do celu wynikają z
potrzeb

• Rodzimy się z pewnym zestawem potrzeb,

które można modyfikować za pomocą
uczenia się

IIa. Teoria potrzeb Murraya

• Człowiek charakteryzuje się tym, że ma

ograniczony zestaw potrzeb

• Różnice indywidualne wynikają z siły potrzeb
• Wszystkie zachowania ludzkie można wyjaśnić

za pomocą ograniczonej liczby potrzeb

• Lista potrzeb (min): autonomii, agresji,

rozumienia, porządku, zabawy, seksu

*D. McClelland-> potrzeba osiągnięć odgrywa

fundamentalną rolę w zachowaniu

IIb. Hierarchia potrzeb

Maslowa

• Podstawowe potrzeby fizjologiczne

wiążą się z niedoborem, a potrzeby

wyższe – ze wzrostem

• Potrzeby można podzielić na kategorie

tworzące strukturę hierarchiczną, u jej

podstaw leżą potrzeby elementarne

• Dopiero, gdy potrzeby niższego rzędu

zostaną zaspokojone, ważne stają się

potrzeby wyższego rzędu

IIb. Hierarchia potrzeb Maslowa

cd

Samorealizacji,

spełniania się

Estetyczne

Poznawcze

Szacunku

(osiągnięć, uznania)

Przynależności i miłości

Bezpieczeństwa

Fizjologiczne

Wzmacnianie i kształtowanie

potrzeb

• Ludzkie potrzeby są wrodzone, ale można

je wzmacniać za pomocą nagród

• Potrzeby wrodzone – dyspozycje do działania

• Dzięki połączeniu pojęć potrzeby i nagrody

stało się możliwe uznanie roli środowiska w

kształtowaniu ludzkich motywacji

• Potrzeba osiągnięć (wg McClellanda)

powstaje niemal wyłącznie na skutek

oddziaływań środowiska

• Zdaniem Costy i McCra’e u podłoża

wszystkich cech osobowości znajduje się 5

podstawowych czynników (Ekstrawersja,

Neurotyczność, Ugodowość, Sumienność,

Otwartość na doświadczenia)

III. Teorie popędu/uczenia

się

a) Watsonowska szkoła behawioryzmu

– istnienie różnic kulturowych dowodzi, że

zachowanie kształtuje się pod wpływem
środowiska, nie zaś z czynników
organicznych

III. Teorie popędu/uczenia się

b. Teoria popędów Hulla

• Idea, że zróżnicowanie ludzkich zachowań da się

wyjaśnić zasadami uczenia się

• Aktywacja popędu prowadzi do przypadkowych

zachowań -> dzięki przypadkowym zachowaniom

następuje redukcja popędu -> zmniejszenie siły

popędu wytwarza wzmocnienie -> popędy

prowadzą do nawyków

•

Zachowanie = popędy x nawyki

Zachowanie = popędy x nawyki

– kiedy nawyk jest słaby to do wywołania odpowiedniego

działania niezbędny jest silny popęd

– kiedy nawyk jest ukształtowany wystarczy słaby popęd

by uruchomić zachowanie

• Bez popędów nie ma działania

III. Teorie popędu/uczenia się

c. Teoria wzmocnień Skinnera

• Zachowanie zależy od systemu

pochodzących z zewnątrz nagród i kar

– nagrody prawdopodobieństwo

powtórzenia zachowania

– kary prawdopodobieństwo powtórzenia

zachowania

• Badania nad modyfikacją zachowań ->

systematyczne stosowanie nagród i

kar może doprowadzić do radykalnej

zmiany zachowań

III. Teorie popędu/uczenia się

d. Teorie społecznego uczenia

się

• Ludzie uczą się za pomocą modelowania

zachowań innej osoby – możemy przyswoić

nowy sposób zachowania widząc, ze innej

osobie przyniósł on pożądane skutki

– zachowanie człowieka może być niezależne od

wzmocnień ze strony środowiska

– nawyki mogą się wykształcić bez udziału nagród i

kar

• U podłoża większości ludzkich zachowań leżą

informacje, które przyswoiliśmy z otoczenia

• Ludzie obserwując innych nie tylko uczą się

określonych zachowań, dowiadują się też

jakie są ich konsekwencje

IV. Teorie rozwoju i doskonalenia

się

• U podłoża

teorii motywacji rozwojowej

teorii motywacji rozwojowej -> działaniami ludzi

i zwierząt kieruje potrzeba udanych kontaktów z

otoczeniem

• Ludzie aby dostosować się do środowiska i odnieść sukces

muszą rozwinąć swoje zdolności -> starają się panować

nad sobą i środowiskiem

• Wg

Piageta

Piageta organizmy muszą wykształcić struktury

poznawcze, które umożliwiają szybkie i skuteczne

przetwarzanie dużej ilości informacji

• Organizm czuje się najlepiej, kiedy otrzymuje optymalną

ilość informacji do przetwarzania; jeśli stymulacja za

słaba→organizm szuka innego środowiska, które zaspokoi

potrzebę pobudzenia

•

Źródłem motywacji jest rozdźwięk między

Źródłem motywacji jest rozdźwięk między

otoczeniem a wnętrzem człowieka

otoczeniem a wnętrzem człowieka → dla jednych jest

to wyzwanie (motywacja dążenia), dal innych

zagrożeniem (motywacja unikania) → na tej podstawie

rozróżniono 2 typy ludzi: a) nastawieni na panowanie nad

sobą i środowiskiem; b) zorientowani na siebie (obie

postawy są wrodzone!)

V. Teorie humanistyczne

(Maslow i Rogers)

• Opiera się na założeniu, że ludzie są z natury dobrzy i mają

wrodzoną skłonność do rozwoju i dojrzewania

• Każdy z nas jest jedyny w swoim rodzaju

• Samorealizacja

Rogers – u wszystkich organizmów można dostrzec skłonność do

„realizacji, podtrzymywania i doskonalenia swojej tożsamości”

• Podstawą tożsamości są doznania zmysłowe oraz interakcja

jednostki z otoczeniem

• Skłonność do samorealizacji jest wrodzona

• Ludzie potrafią ocenić co jest dla nich dobre, a co złe

(korzystne doświadczenia – sprzyjają samodoskonaleniu,

niekorzystne przeszkadzają w rozwoju)

• W trakcie interakcji ze środowiskiem rozwija się potrzeba

akceptacji – aprobaty i miłości

• Pozytywne postrzeganie siebie jest niezbędnym warunkiem

samorealizacji

VI. Teorie poznawcze

• Wyrosły z przekonania, że

ludzie

ludzie

tworzą sobie poznawcze

tworzą sobie poznawcze

reprezentacje środowiska

reprezentacje środowiska i
wykorzystują je w procesie
kierowania własnym zachowaniem

• Ludzie mogą dokonywać wyborów
• Powstały na podstawie prac Tolmana,

Lewina, Piageta

VI. Teorie poznawcze

a) Teorie oczekiwania -

wartości

•

Oczekiwania

Oczekiwania – jedna z reprezentacji mentalnych

•

Sąd

Sąd na temat przyszłych wydarzeń formułowany

jest na podstawie dotychczasowych doświadczeń

•

Teoria oczekiwania-wartosći

Teoria oczekiwania-wartosći dowodzi, że ludzie

mają pewne oczekiwania związane z określonymi

działaniami i możliwym efektom tych działań

przypisują odmienne oczekiwania i wartości

• Są to teorie hedonistyczne – wybieramy tę

możliwość, która przyniesie nam najwięcej

przyjemności/najmniej przykrości

*teoria oczekiwania-wartości= teoria decyzji =

teoria poznania-wyboru

VI. Teorie poznawcze

b) Teoria wyznaczania celu

• Locke i Latham →

ludzie motywują się do

ludzie motywują się do

działania wyznaczając sobie cele

działania wyznaczając sobie cele

• Cele wpływają na zachowanie:

– Kierują uwagą

– Mobilizują siły do działania

– Zachęcają do wytrwałości

– Ułatwiają opracowywanie strategii

• Cele powinny być jednocześnie trudne i konkretne

• W wyznaczaniu celów ważną rolę odgrywa

zaangażowanie (bez niego nie zbierzemy sił

potrzebnych do osiągnięcia celu)

• Ludzie bardziej angażują się w realizację tych

celów, które sami sobie wyznaczają

Społeczno poznawcze teorie

wyznaczania celów

• To czy ludzi angażują się w realizację

trudnych celów zależy od ich własnej
oceny i ich własnych możliwości

•

„

„

przekonanie o własnej skuteczności”

przekonanie o własnej skuteczności”

→ dotyczy oceny swoich umiejętności

• Obraz samego siebie odgrywa ważną

rolę w wyznaczaniu celów

Zajęcia 10

Modele teoretyczne motywacji

ludzkiej (Strelau)

Na co powinny odpowiadać

teorie motywacji?

• Co decyduje o wyborze

formy/kierunku zachowania?

• Jakie mechanizmy podtrzymują

aktywność organizmu?

• Jakie mechanizmy warunkują

zaniechanie zachowania?

• Jakie są mechanizmy rozpoznawania

wyniku czynności?

Motywacja w najważniejszych

systemach teoretycznych

Motywacja

Motywacja
• Mechanizmy odpowiedzialne za

uruchomienie, ukierunkowanie,

podtrzymywanie i zakończenie

zachowania

• Obejmuje mechanizmy zewnętrzne,

wewnętrzne, afektywne, poznawcze

• W ich skład wchodzą też odruchy

(chociaż nie do końca) i instynkty

1.Ewolucyjne podejście do

motywacji.

a)

Etologia

Etologia

•

Motywacja

Motywacja – gotowość do wykonania pewnego

utrwalonego wzorca działania

–

Instynkt -> utrwalony wzorzec zachowania, wrodzony

mechanizm wyzwalający zachowanie

–

Aktywność sterowana instynktem zawiera 3 etapy:

1. narastania instynktu,
2. apetytywny (niespecyficzne i specyficzne pobudzenie

organizmu),

3. konsumacyjny (kończący się rozładowaniem instynktu)

•

Lorenz –

zasada podwójnej kwantyfikacji ->

zasada podwójnej kwantyfikacji ->

Uruchomienie zachowania jest efektem działania:

1. Siły działającego poędu
2. Siły bodźca wyzwalającego

•

Już ukształtowane reakcje piętna (imprinting) są

bardzo trwałe i modyfikują późniejsze procesy

uczenia się (słabo modyfikowane przez

doświadczenie?)

1.Ewolucyjne podejście do

motywacji.

b) Socjobiologia

• Też przyjmuje założenie o wrodzonym

charakterze zachowań

– Zakłada się, że podstawowym motywem

rządzącym wszelkimi zachowaniami
organizmów jest tendencja do
rozpowszechniania własnych genów

2. Psychodynamiczna teoria

motywacji

Podstawowe założenia

Podstawowe założenia (Z. Freud)

•

Wszelkie zachowania są zdeterminowane

•

Źródłem zachowań jest energia psychiczna

•

Zachowaniem rządzą wrodzone instynkty (popęd

seksualny i przeżycia)

•

Motywy zachowania mają charakter nieświadomy

Teoria redukcji napięcia związanego z działaniem

popędów:

1.

Źródło popędów -> stany organizmu, formy kumulacji

energii

2.

Impet popędu -> strona energetyczna popędu, wielkość

działąjacego napięcia

3.

Zaspokojenie popędu -> usunięcie napięcia

4.

Przedmiot popędu ->może to być każdy stan

organizmu/przedmiot, który redukuje napięcie i powoduje

zaspokojenie działającego popędu

2. Psychodynamiczna teoria

motywacji

Nurt kulturowy

Nurt kulturowy (K. Horney)

•

Istnienie dwóch mechanizmów motywacyjnych:

–

Potrzeby bezpieczeństwa

–

Idealnego obrazu Ja (JA idealne) pozostającego w konflikcie z Ja

aktualnym

E. Fromm

E. Fromm – najważniejszym mechanizmem motywacji jest

dążenie do integralności własnej osoby

H. Sullivan

H. Sullivan – mechanizmy motywacyjne:

•

Potrzeba przyjemności

•

Potrzeba bezpieczeństwa

Coffev i Appley

Coffev i Appley
1. Energia – biologiczne stany organizmu
2. Geneza zachowania – popędy
3. Samokontrola motywacji – motywacja nieświadoma
4. Mechanizm motywacyjny – redukcja napięcia

3. Behawiorystyczna teoria

motywacji

• Podstawowym pojęciem jest

WZMOCNIENIE

WZMOCNIENIE ->

każdy obiekt/stan rzeczy, który zwiększa

prawdopodobieństwo powtórzenia reakcji

wywołanej działaniem bodźca

• Wiele zależności miedzy wzmocnieniami i

gotowością do wykonywania pewnych zachowań

Gotowość rośnie wraz z :

1. Wielkością nagrody
2. Częstością otrzymywania nagrody (w miarę ponawiania

jej wartość stopniowo maleje)

3. Regularnością otrzymywania nagrody

4. Problem motywacji w

psychologii humanistycznej

• Dotyczy ludzi
• Maslow

– zakłada istnienie dwóch mechanizmów

motywacyjnych – potrzeb niedoboru i
potrzeb wzrostu (tzw: metapotrzeby)

– Hierarchia potrzeb
– Potrzeby wzrostu i niedoboru są natury

biologicznej ??

5. Poznawcze koncepcje

motywacji

a) Badania Hebba nad deprywacją

sensoryczną

4 rodzaje deprywacji:

1. Zaburzenia percepcji
2. Zaburzenia procesów myślowych
3. Przeżywanie halucynacji
4. Przeżywanie negatywnego napięcia,

niekiedy b. silnych lęków

5. Poznawcze koncepcje

motywacji

b)

Teoria dysonansu

Teoria dysonansu (Festinger)

• Ludzie gromadzą dane poznawcze, które stanowią

jakiś fragment wiedzy (dane te/informacje są

przedmiotem porównań z Ja)

• Wynikiem porównań może być:

– Brak związku – motywacyjnie obojętny

– Konsonans – pojawia się, gdy z treści jednego elementu

poznawczego wynika drugi

– Dysonans – gdy z treści jednego elementu poznawczego

wynika psychologiczne przeciwieństwo drugiego

• Wielkość dysonansu/konsonansu zakłada, że jest on

tym większy, im ważniejsze są dane poznawcze

pozostające w związku ze sobą

• Dysonans jest stanem przykrym i jednostka dąży do

jego usunięcia

6. Motywacja w psychologii

topologicznej (Kurt Lewin)

• Dynamika zjawisk psychicznych i ich zmienność

• Systemowy charakter zjawisk i procesów

psychicznych

– Podstawa koncepcji przestrzeni życiowej:

• Przestrzeń (pole psychologiczne) tworzy człowiek i jego

środowisko

• Pole psychologiczne wyznacza zachowania

• Czynnikiem uruchamiającym zachowania są siły

działające w polu psychologicznym (mogą mieć źródło

wewnątrz jednostki-wynikają z potrzeb; lub źródło

zewnętrzne –jako rezultat oddziaływań)

• Ujęcie holistyczne

Efekt Zeigarnik – lepsze pamiętanie zadań

niedokończonych

Efekt Owsiankiny – spontaniczna tendencja do

dokańczania rozpoczętych i przerwanych zadań

7. Próba systematyzacji

Podział teorii motywacji na 4 grupy:

Podział teorii motywacji na 4 grupy:
I.

Model homeostatyczny

–

Źródłem motywacji jest zaburzenie homeostazy organizmu

–

Procesy energetyczne i poznawcze uruchamiają reakcje

–

Reakcja przywraca homeostazę

–

Teorie ewolucyjne i psychoanalityczna

II. Model podnietowy

–

Źródłem motywacji zachowania jest bodziec

–

Teoria behawiorystyczna

III. Model poznawczy

–

Źródłem motywacji jest przetwarzanie informacji

–

Teoria pola

IV. model humanistyczny

–

Źródło zachowań jest wewnętrzne (zachowanie bez

bodźców)

7. Próba systematyzacji cd.

Jeżeli cel wzbudza zarówno tendencję do dążenia

jak i unikania to w miarę zbliżania się do niego:

• Rośnie zarówno siła dążenia jak i unikania

• Gradient unikania jest bardziej stromy od gradientu

dążenia (ale włącza się później)

Zachowania przełożonego podwyższające i

obniżające motywację wewnętrzną

podwładnych

• Dać do zrozumienia, że pracują razem i mają do

spełnienia misję

• Informacje zwrotne, konstruktywna krytyka bez

generalizacji

• Konkurencja obniża motywację wewnętrzną

Zajęcia 11

Mechanizmy leżące u podstaw

motywacji (Strelau)

Wzorce motywacji osiągnięć u

Atkinsona

• Relacja motywu osiągania sukcesu i motywu

unikania porażki (większy poziom lęku)

– Dążenie do sukcesu – zadania o średniej trudności

– Unikanie porażki – zadania łatwe i trudne

•

Model atrybucyjny

Model atrybucyjny – potrzeba uzyskiwania

wiedzy o własnych umiejętnościach i

możliwościach

– Orientacja na poziom wykonania – najlepiej w

grupie (seria drobnych sukcesów)

• Stała cecha

– Orientacja na osiągnięcie mistrzostwa –

droga do osiągnięcia celu (nieważne, że jestem

najlepszy na studiach)

Konflikty motywów wg Kurta

Lewina

• Dążenie – dążenie → dwa rodzaje

atrakcyjnych celów

• Unikanie – unikanie → wyjście do

dentysty

• Dążenie – unikanie → chcę, ale się boję

• Dziedziczność poczucia sprawowania

kontroli??

I. Efektywne działanie wymaga

jednoczesnej aktywności wielu

układów organizmu

•

Pobudzenie emocjonalne

Pobudzenie emocjonalne → chwilowy stan

organizmu charakteryzujący się energetyzacją

somatyczną i zmianami świadomości (zawężenie jej

pola)

– Poziom pobudzenia regulowany jest przez układ siatkowaty

aktywizujący autonomiczny układ nerwowy

• Pobudzenie wprowadza organizm w stan ułatwiający

przejawianie zachowań adaptacyjnych w warunkach

zwiększonych wymagań stawianych mu przez

środowisko (lub samego siebie)

•

Hebb

Hebb → średnie pobudzenie jest najbardziej

optymalne (niskie i wysokie pobudzenie nie sprzyja

efektywnemu funkcjonowaniu)

• Gdy rośnie aktywność mózgu przetwarzanie

informacji powinno być łatwiejsze

1. Teoria psychologicznej

zmiany ukierunkowania (Apter)

Teliczny

Teliczny

•

Ukierunkowanie na realizację

okreśłonego celu

•

Uwaga skoncentrowana na

celu i dziłąniach

zmierzających do jego

realizacji

•

Podmiot funkcjonuje lepiej,

jeśli poziom pobudzenia nie

jest zbyt wysoki

•

Niski poziom przy trudnych

zadaniach

•

Zorientowani na unikanie

pobudzenia

Parateliczny

Parateliczny

• Nastawienie na aktywność (nie

musi mieć określonego celu)

• Uwagę podmiotu pochłania

działanie – samo w sobie jest

angażujące i satysfakcjonujące

• Im wyższy poziom pobudzenia

tym lepiej podmiot funkcjonuje

• Przy niskim pobudzeniu

pojawia się nuda

• Zorientowani na poszukiwanie

pobudzenia

•Istnieją dwa poziomy pobudzenia optymalne dla funkcjonowania
•Stany metamotywacyjne (różnice w trwałym nastawieniu na
funkcjonowanie w jednym z dwóch!)

2. Emocja jako generator

działania

– Stanowi wskazówkę, że dzieje się coś ważnego
– Filtr informacji
– Ukierunkowują działania

• Ukierunkowanymi działaniami steruje

motyw

motyw –

uświadomienie celu i programu umożliwiające

danej osobie podjęcie określonej czynności

• Damasio – pacjenci z uszkodzonym fv

płatów czołowych wykazują zaburzenia:

– Zmniejszenie intensywności odczuwanych emocji
– Kłopoty z planowaniem
– Kłopoty z podejmowaniem decyzji

II. Procesy poznawcze jako

mechanizm motywacyjny

1. Ciekawość (preferowanie nowości)

• perspektywa sytuacyjna – reakcja na zmianę

• Perspektywa dyspozycyjna – pewna gotowość

reagowania na wszelkie zmiany

2. Oczekiwania (czynnik poznawczy

uruchamiający działania)

• Sytuacje o charakterze losowym mające związek z

przewidywaniami (upragniony wynik)

• Sytuacje o charakterze sprawnościowym związane

z oczekiwaniami (sąd na temat wyniku jaki będzie)

• Poziom oczekiwań pozostaje w + związku z

motywacją do realizacji założonego wyniku:

•

Im wyższe oczekiwania-> tym wyższa motywacja -> tym

lepsze osiągnięte wyniki

II. Procesy poznawcze jako

mechanizm motywacyjny cd

3.

3.

Aspiracje

Aspiracje (fantazje i marzenia)
uruchamiają motywację gdy:

–

Sytuacje są sprawnościowe, w których wynik
zależy od wykonania określonych działań

–

Wyobrażenia zostaną przekształcone w cele
działania

• Defensywny pesymizm -> polega na

nierealistycznie niskiej ocenie szans na
osiągnięcie sukcesu i inwestowania w
zadania większego wysiłku

II. Procesy poznawcze jako

mechanizm motywacyjny cd

4.

Przykrość

Przykrość -> każda sytuacja, w której występuje

niezgodność pomiędzy danymi poznawczymi jest

źródłem przykrości, jest ona tym większa im:

– Większa jest niezgodność
– Ważniejsze są dane poznawcze pozostające w niezgodności
– Trudniejsza do usunięcia jest niezgodność

• Trzy rodzaje niezgodności:
• Między dwiema informacjami napływającymi z

otoczenia

• Między informacjami stanowiącymi element

struktury poznawczej a informacjami napływającymi

• Między dwiema informacjami będącymi elementami

struktury poznawczej

II. Procesy poznawcze jako

mechanizm motywacyjny cd

5. Badania nad defensywną orientacją ->

w sytuacji niespodziewanego osiągnięcia

wyniku lepszego niż oczekiwany pojawia się

tendencja do podejmowania zachowań

samoutrudniających

6.

Łukaszewski

Łukaszewski

• Wielkość motywacji zależy od wielkości

niezgodności

• Oba elementy niezgodności są równie ważne
• Wielkość niezgodności determinuje także

sposób usunięcia niezgodności

III. Motwacja w przebiegu

zachowania

1.

1.

URUCHOMIENIE ZACHOWANIA

URUCHOMIENIE ZACHOWANIA

•

Czynności wykonywane z konieczności

–

Narzucone z zewnątrz

–

Wymuszone

–

Wymagają wysiłku

•

Czynności wykonywane z wyboru

–

Intencjonalne, motywowane wewnętrznie

–

Spontaniczne

–

Wykonywane bez wysiłku

•

Źródłem zachowania i czynnikiem

podtrzymującym mogą być czynniki emocjonalne

–

Osiągnięcie + afektu

–

Uniknięcie - afektu

III. Motwacja w przebiegu

zachowania

a)

a)

Model Atkinsona i McClellanda

Model Atkinsona i McClellanda

–

Tendencja do podjęcia działania jest tym silniejsza im

większa jest subiektywna wartość celu

–

Wartość celu maleje ze wzrostem prawdopodobieństwa

osiągnięcia go

–

Przy bardzo wysokich i b. niskich prawdopodobieństwach

motywacja jest mała

b) Pintrich, DeGroot

–

–

model trzech komponent

model trzech komponent

motywacyjnych

motywacyjnych

–

Wartości -> dlaczego to robię?

–

Możliwości -> w jaki stopniu jestem w stanie to zrobić

–

Afektu -> jakie emocje wzbudza działanie

•

Motywacja jest tym silniejsza im więcej wart jest

wynik, im większe są możliwości osiągnięcia go, im

silniejsze emocje związane z zadaniem

III. Motwacja w przebiegu

zachowania

c)

Model OTIUM

Model OTIUM – Heckhausen i Kuhl

•

4 elementowy model czynników uruchamiających

działanie

1. Wartość wyniku
2. Oczekiwania
3. Odpowiedniość
4. Pobudzenie emocjonalne

•

Podstawowa kwestia to mechanizm przekształcania się

marzeń, fantazji i życzeń w intencje i działanie

•

Model OTIUM – okazja, czas waga, presja czasowa,

środki

–

Pragnienie osiągnięcia celu przekształca się w intencję, gdy

jednostka ocenia, że istnieją odpowiednie warunki do jego

osiągnięcia (okazja)

–

Gdy dysponuje czasem do jej osiągnięcia (czas)

–

Gdy model ocenia jako ważny (presja, waga)

–

Gdy podmiot ocenia, że dysponuje niezbędnymi środkami do

wykonania (środki)

III. Motwacja w przebiegu

zachowania

2.

Podtrzymywanie Aktywności I Wytrwałość

Podtrzymywanie Aktywności I Wytrwałość

• Peter Gollwitzer -> każde działanie zaczyna się kończy od

sformułowania pragnień

– faza przeddecyzyjna – kończy się decyzją

– faza przeddziałaniowa – f. planowania zachowania i sformułowanie

planu

– faza wykonaniowa – realizacja i obserwacja konsekwencji zadania

– faza podziałaniowa – ocena wysiłku

• Podtrzymywanie działań dotyczy fazy wykonaniowej

• Odwrócenie uwagi od gratyfikacji może być sposobem

podtrzymywania działań długoterminowych

• Przekonanie o swobodzie wyboru – skutecznie podtrzymuje

motywację

• Przekonanie o wpływie na zdarzenia (ludzie z dużym poczuciem

wpływu wybierają trudniejsze zadania i lepiej sobie z nimi radzą)

• Kobiety oceniają efekt swojego działania niżej niż mężczyźni

• Zwrotny dopływ informacji – brak informacji zwrotnej redukuje

motywację

III. Motwacja w przebiegu

zachowania

3. Zaniechanie działania

3. Zaniechanie działania

• Brak wpływu na przebieg zdarzeń

• Brak informacji zwrotnej

• Spostrzegany brak postępu

• Brak oczekiwanych gratyfikacji

• Zbyt duża gratyfikacja – przesyt

• Gratyfikacja zewnętrzna zmniejsza

motywację

• Zbyt wysoka motywacja wyjściowa

• Znudzenie

• Utrata ważności celu

• Zaczynają towarzyszyć negatywne emocje

4. Zakończenie działania

4. Zakończenie działania

– Porównując wynik założony i końcowy

można ustalić stopień zbieżności (gdy
oba wyniki się pokrywają można
zakończyć działanie)

– Zakończenie działania jako następstwo

informacji z otoczenia

– Znudzenie

III. Motwacja w przebiegu

zachowania

IV. Specyficznie ludzkie

mechanizmy motywacyjne

1.

1.

Motywacja wewnętrzna

Motywacja wewnętrzna

•

J. Hunt – motywacja wewnętrzna może być

wywoływana przez niezgodność między

doświadczeniem podmiotu a aktualną sytuacją

–

Możemy być motywowani, bo sama aktywność zadaniowa

jest wzmocnieniem

–

Motywacja wewnętrzna – tendencja podmiotu do

podejmowania i kontynuowania działania ze względu na

samą treść tej aktywności

–

Motywacja zewnętrzna – gdy działanie realizowane jest ze

względu na zewnętrzne czynniki mające być konsekwencją

jego wykonania

•

Zasada pomniejszania (Kelley)

–

Im więcej czynników może być przyczyną określonego

działania, tym mniejsza jest rola jaką jednostka przypisuje

każdemu z nich

IV. Specyficznie ludzkie

mechanizmy motywacyjne cd

• Nagroda zewnętrzna powinna szczególnie

wyraźnie ograniczać motywację wewnętrzną gdy

jest wyrazista (a przez to narzuca się jako

przyczyna działania)

• Deci

– Pozytywna informacja o poziomie wykonania nie obniża

motywacji wewnętrznej

– Inna jest percepcja nagród polegających na pochwałach

a inna materialnych

– Jeśli w zewnętrznych nagrodach dominuje informacja to

nie będą one zmniejszać motywacji;

– Jeśli w zewnętrznych nagrodach dominował będzie

aspekt sterujący to należy się spodziewać spadku

motywacji wewnętrznej

2. Motywacja wewnętrzna w pracy

2. Motywacja wewnętrzna w pracy

•

A. Kruglanski

A. Kruglanski – wszystkie nagrody mogą mieć

charakter:

–

Egzogenny (czynnik zewnętrzny wobec zadania)

•

Obniżają motywację wewnętrzną

–

Endogenny (immanentny składnik zadania)

•

Wzmacniają motywację wewnętrzną

•

Jeśli przełożony szanuje autonomię

podwładnych (daje im możliwości decyzyjne,

konsultuje się z nim, daje informacje zwrotne) to

podwyższa tym samym motywację

•

Negatywny wpływ na motywację wewnętrzna ma

kontrolowanie ludzi pracujących

•

Rywalizacja obniża motywację wewnętrzną

IV. Specyficznie ludzkie

mechanizmy motywacyjne cd

3.

Motywacja Osiągnięć

Motywacja Osiągnięć –

tendencja do osiągania i

przekraczania standardów doskonałości związana z odczuwaniem

+ emocji w sytuacjach zadaniowych

4.

Model motywacji osiągnięć Atkinsona

Model motywacji osiągnięć Atkinsona

– Im łatwiej osiągnąć sukces tym ma on mniejszą wartość

nagradzającą

• T

S

– tendencja do osiągnięcia sukcesu

• P

S

– prawdopodobieństwo sukcesu

• T

S

osiąga maximum gdy

P

S

=0.5 -> zadanie nie jest za łatwe/za trudne

– Im pewniejsze odniesienie sukcesu (łatwiejsze zdanie) tym gorzej

będzie się czuł człowiek, któremu się nie powiedzie

– Tendencja do unikania niepowodzeń jest najsilniejsza gdy zadanie

jest średnio trudne

– Osoby zorientowane na unikanie niepowodzeń powinny

realizować zadania bardzo łatwe lub bardzo trudne

– Pozytywna motywacja osiągnięć – najatrakcyjniejsze zadania o

średnim poziomie trudności (bardziej efektywni)

– Negatywna motywacja osiągnięć – najatrakcyjniejsze zdania

łatwe i trudne

IV. Specyficznie ludzkie

mechanizmy motywacyjne cd

IV. Specyficznie ludzkie

mechanizmy motywacyjne cd

Na poziom wykonania

Na poziom wykonania
• Wycofanie wysiłku w

sytuacji niepowodzenia

• Preferowanie zadań łatwych
• Rezygnacja z działań w

przypadku trudności

• Związane z unikaniem

porażek (niższa motywacja

i niższy poziom wykonania)

i nastawieniem na sukces

(lepszy poziom wykonania)

Na mistrzostwo

Na mistrzostwo
• Sprzyja uporczywości w

działaniu

• Preferencja zadań o

średniej trudności

• Zaangażowanie w działanie
• Związane z nastawieniem

na sukces

• Wyższy poziom motywacji

wewnętrznej

5. Alternatywne ujęcia motywacji

osiągnięć

6. Motywacje związane z obrazem własnej
osoby

Osiągnięciom sprzyja wysoka samoocena

Y. Trope – celem ludzi jest redukcja niepewności co do
własnych możliwości

Zajęcie 12

Od ciekawości do twórczości

(Franken)

Od ciekawości do twórczości

• Uczenie się w znacznej części wynika z naszej

ciekawości i chęci eksploracji

• Organizmy wykazują skłonność do wchodzenia

w interakcje z nieznanymi dla siebie

przedmiotami i podczas tego procesu się uczą

• Zainteresowanie w kolejnych próbach słabnie
• Dana rzecz jest dla nas nowością dopóki nie

przetworzymy wszystkich informacji

– Im więcej informacji tym dłużej jesteśmy

zainteresowani (w ten sposób pojawia się pojęcie

złożoności)

I. Ciekawość a eksploracja

1.

1.

Preferowanie złożoności

Preferowanie złożoności

–

Ludzie preferują złożoność

–

Ludzkie zachowania eksploracyjne cechują się dużą

systematycznością

2.

Teoria eksploracji Dembera i Earla

Teoria eksploracji Dembera i Earla

–

Opiera się na założeniu, że organizmy preferują optymalny

stopień złożoności bodźców

–

pojęcie Rozpiętości Wyboru -> jednostka przyzwyczaja się do

pewnego stopnia złożoności (poziom przystosowania) i

najchętniej eksploruje bodźce nieco bardziej złożone

–

Jednostka wybiera bodźce nieco trudniejsze od tych, do których

się przyzwyczaiła -> poziom preferowanej złożoności wzrasta

–

Dzięki interakcjom z bodźcami płynącymi ze środowiska

wzrasta kompetencja organizmu

*R. White

–

U podłoża eksploracji leży wewnętrzna potrzeba kontaktowania

się z otoczeniem

–

Udane interakcje przynoszą gratyfikację (motywacja

efektywnościowa)

I. Ciekawość a eksploracja

3. Motywacja z perspektywy ewolucyjnej

3. Motywacja z perspektywy ewolucyjnej
• Motywacją tkwiącą u podłoża działań

eksploracyjnych jest chęć poznania

wszystkiego co może wpłynąć na przetrwanie

• Obecnie chodzi nie tyle o przetrwanie ile o

potrzebę samookreślania, która wykształciła

się w trakcie ewolucji

– Potrzeba samookreślania -> sprawia, że

przetwarzamy ważne informacje i rozwijamy

umiejętności chroniące nas przed zagrożeniami

I. Ciekawość a eksploracja

4. Motywacja z perspektywy psychologicznej

4. Motywacja z perspektywy psychologicznej

• Eksplorowanie wynika z ogólnych skłonności przystosowawczych

• Dember i Earl - podstawę eksploracji stanowi popęd

ciekawości →motywacja przybiera formę + sprzężenia

zwrotnego → w wyniku wzrastającej kompetencji zwracamy

uwagę na kolejne elementy otoczenia, co motywuje nas do

interakcji z nimi

• Berlyne – o podejmowaniu zachowań eksploracyjnych i

służących zabawie decyduje poziom pobudzenia

– Największa przyjemność występuje przy średnim poziomie

pobudzenia

– Słabe pobudzenie daje słaby efekt emocjonalny

– Osoba doświadczająca małego pobudzenia będzie szukała

sposobu za zwiększenie pobudzenia

– Osoba silnie pobudzona będzie szukała sytuacji aby zmniejszyć

pobudzenie

– Gdy napotkamy nowy bodziec, który odbiega w jakiś sposób od

normy, to rozdźwięk ten wywołuje pobudzenie

– Im większy rozdźwięk tym większe pobudzenie (umiarkowanemu

pobudzeniu towarzyszy umiarkowany rozdźwięk)

I. Ciekawość a eksploracja

5. Pojęcie wyzwania

5. Pojęcie wyzwania
• Eksploracja jako rodzaj interakcji osoby ze

środowiskiem, w którym środowisko stanowi

wyzwanie

• W reakcji na wyzwanie jednostka rozwija

kompetencje

6. Eksploracja a lęk

6. Eksploracja a lęk
• Jednostka nie podejmuje zachowań eksploracyjnych

kiedy odczuwa lęk (szczury i metamfetamina)

• Dzieci o bezpiecznym stylu przywiązania eksplorują

więcej

• W stanie pobudzenia uwaga koncentruje się na

sygnałach związanych z zachowaniem życia

I. Ciekawość a eksploracja

7. Biologia

• Dzieci o względnie stabilnym usposobieniu chętniej

reagują na nowe sytuacje

• Dzieci zahamowane vs niezahamowane – skłonności

dziedziczne (Bandura)

• Związki ekstrawersji (częściowo dziedziczna) z

upodobaniem do różnorodności, nowości i złożoności

• Skłonność do eksplorowania należy ujmować w

ramach hierarchicznego systemu motywacji

– osiąga pełny wyraz przy minimalnym poziomie lęku

– przy wysokim poziomie lęku i pobudzenia uwaga koncentruje

się na sygnałach ważnych dla życia

• Właściwie wszystkie cechy osobowości związane z

ograniczeniem ciekawości i eksploracji charakteryzują

się wyższym niż przeciętny poziomem lęku i

pobudzenia

I. Ciekawość a eksploracja

7. Biologia cd

• Eksploracja wiąże się z działaniem dwóch

komplementarnych systemów

–

BAS

BAS – system aktywacji behawioralnej

• Uaktywnia się wraz z pobudzeniem systemu gratyfikacji

• Wywołuje dobry nastrój

• Organizmy są motywowane do zwiększenia jego aktywności

–

BIS

BIS – system hamowania behawioralnego

• Stale porównuje bodźce dochodzące do organizmu z

oczekiwanymi

• Towarzyszy mu uczucie lęku

• Włącza się przy rozbieżności – gdy bodźce nadchodzące nie

pokrywają się z oczekiwanymi system się uaktywnia i

wstrzymuje bieżące działania organizmu

– Podczas eksploracji systemy współpracują ze sobą

– BAS sprawia, że jednostka podejmuje eksplorację, nowa

sytuacja uaktywnia również BIS → organizmy eksplorują

otoczenie zachowując przy tym ostrożność

– U osobników lękliwych BIS jest bardziej aktywny

I. Ciekawość a eksploracja

8. Składnik związany z uczeniem

8. Składnik związany z uczeniem

się/poznawczy

się/poznawczy

• Upodobanie do nowości i złożoności zależy od

doświadczenia – kompetencji

– Model Piageta – w wyniku przetwarzania informacji

rozwijamy coraz bardziej zróżnicowane i złożone

struktury poznawcze →w miarę upływu lat możemy

przetwarzać coraz bardziej złożone bodźce (ludzie

starsi powinni preferować b. złożone bodźce)

• Zgodnie z hipotezą przetwarzania informacji,

jeżeli ktoś ciągle styka się z danym bodźcem,

to traci zainteresowanie nim (bo wie wszystko

na jego temat)

I. Ciekawość a eksploracja

9. Motywacja wewnętrzna

9. Motywacja wewnętrzna
• 70’ XXw:

– motywacja wewnętrzna = eksplorowanie

• Wrodzona skłonność do szukania nowości i

wyzwań, rozwijania i doskonalenia zdolności,
eksplorowania i uczenia się

I. Ciekawość i eksploracja

10. Teoria samodoskonalenia

10. Teoria samodoskonalenia (Deci i Ryan)

•

Ludzie mają wrodzoną skłonność do interesowania się

nieznanymi bodźcami oraz podejmowania wyzwań, w trakcie

czego rozwijają swoje kompetencje

•

Ludzie mają 3 wrodzone potrzeby:

• Kompetencji

• Związku z innymi

• Autonomii

– Potrzeba kompetencji i autonomii → podstawa do zrozumienia

motywacji wewnętrznej

– Potrzeba kompetencji → decyduje o motywacji do

eksplorowania oraz podejmowania wyzwań

– Autonomia → określa zachowania powstałe bez udziału

czynników zewnętrznych (studenci zachęcani do autonomii

wykazują silniejszą motyw wew., większą ciekawość i chęć

podejmowania wyzwań)

• Zewnętrzne nagrody powodują obniżenie poziomu wykonywania

zadań przez osoby, które mają wewnętrzną motywację do

działania → można zwiększyć zakres autonomii jednostki

• Potrzeba więzi i przynależności wytwarza motywację do

zinternalizowania takich wartości jak bycie ważnym członkiem

grupy

II. Poszukiwanie doznań

•

Berlyne

Berlyne → ludzie mają silną motywację

przetwarzania informacji, które pozwalają im

utrzymać optymalny poziom pobudzenia (jeśli

poziom pobudzenia ↑lub↓ pojawiają się negatywne

emocje)

•

Zuckerman

Zuckerman → poszukiwanie mocnych wrażeń to

cecha określona przez potrzebę przeżywania

zróżnicowanych, nowych i złożonych doświadczeń

oraz gotowość podejmowania ryzyka społecznego i

fizycznego w celu zaspokojenia tej potrzeby

– Istotny element poszukiwania doznań → gotowość

podejmowania ryzyka

– Organizmy unikają gotowości jeśli wiąże się z ryzykiem - lęk

II. Poszukiwanie doznań

Zuckermanowska skala poszukiwania

Zuckermanowska skala poszukiwania

doznań

doznań

1. Szukanie przygód i emocji – podejmowanie

ryzykownych działań – skok ze spadochronem

2. Szukanie doświadczeń – szukanie wrażeń poprzez

prowadzenie niekonwencjonalnego trybu życia

3. Przekraczanie granic – osoby prowadzące ułożone

życie uciekają np.: w alkohol, aby się wyzwolić z

ograniczeń społecznych będących częścią ich stylu

życia

4. Nietolerowanie nudy – poszukiwanie stymulacji

aby uwolnić się od monotonii życia

II. Poszukiwanie doznań

BIOLOGIA

BIOLOGIA

Oksydaza monoaminowa

Oksydaza monoaminowa

–

enzym wpływający na poiom

neuroprzekaźników aminowych (norepinefryna, dopamina, serotonina)

– Osoby potrzebujące mocnych wrażeń → niski poziom oksydazy

monoaminowej + wysoki poziom norepinefryny = gotowość

ośrodków gratyfikacji

– Osoby unikające mocnych wrażeń → wysoki poziom oksydazy

monoaminowej

• Różnice w poziomie oksydazy monoaminowej są dziedziczne

• Mężczyźni mają większą potrzebę poszukiwania mocnych wrażeń niż

kobiety (słabnie z wiekiem)

• Chociaż skłonność do poszukiwania doznań jest uwarunkowana

genetycznie to w jej rozwoju wielką rolę odgrywają uczenie się i

poznanie

Miłośnicy mocnych wrażeń

• Używanie używek większe

• Otwarci na doświadczenia mniej przejmują się tym, co myślą inni,

• Kierują się intuicją

• Predestynowani do pracy w środowisku, gdzie zmienność jest

podstawowym prawem żcyia

• Nie mogą podejmoważ żadnych trwałych zobowiązań

• Lubią podejmować decyzje w ostatniej chwili, nie planują

• Kobiety o silnej potrzebie mocnych wrażeń czerpią mniejszą

satysfakcje z małżeństwa niż mężczyźni o podobnych usposobieniach

III. Twórczość

• Działania twórcze ściśle wiążą się z ciekawością i

eksploracją, z szukaniem doznań – pragnieniem

robienia czegoś nowego

•

Ludzi motywuje do tworzenia:

Ludzi motywuje do tworzenia:

– Potrzeba doświadczania nowej, zróżnicowanej i złożonej

stymulacji – znajdowanie rzeczy, które pobudzają zmysły

– Potrzeba komunikowania nowych idei i wartości
– Potrzeba rozwiązywania problemów – poszukiwanie nowych

rozwiązań dodaje nam otuchy

• Twórczość jako zdolność do tworzenia lub

rozpoznawania idei, alternatyw lub możliwości

przydatnych do rozwiązywania problemów,

porozumiewania się z innymi oraz zabawiania siebie

III. Twórczość

1. Biologia

• Twórczość wiąże się z aktywnością kory

przedczołowej prawej półkuli mózgu – ta część

pozwala nam manipulować obrazami i ujmować

rzeczy całościowo

• Twórczość wiąże się z + emocjami (wydz.

dopaminy)

– Daje poczucie wolności, wyzwolenia się z ograniczeń

narzuconych przez społeczeństwo

– Jest zjawiskiem psychicznym wyrastającym z różnych

procesów poznawczych

– Podstawową rolę w tworzeniu odgrywa motywacja
– Akt tworzenia związany z BAS
– Wymaga pewnego poziomu inteligencji (ale po jego

przekroczeniu ok. 110 IQ korelacja już nie występuje)

III. Twórczość

1. Biologia cd

•

Gardner

Gardner → ludzie różnią się pod względem

inteligencji muzycznej, cielesno-kinestetycznej,

interpersonalnej, intrapersonalnej

•

Pewne cechy osobowości sprzyjają twórczości

Pewne cechy osobowości sprzyjają twórczości

– Niezlaeżność

– Nononformizm

– Niekonwencjonalny styl bycia

– Elastyczność zachowania i myślenia

– Otwartość na nowe doświadczenia

•

Teza Zuckermana

Teza Zuckermana → ludzie o dużej potrzebie

mocnych wrażeń są na ogół bardziej twórczy

(tworzenie pomaga im zaspokoić tę potrzebę)

III. Twóczość

2. Uczenie się/składnik poznawczy

2. Uczenie się/składnik poznawczy

•

DeBono

DeBono – ludzki umysł nauczył się kłaść

szczególny nacisk na przewidywalność oraz

spójność

– Eksplorując otoczenie organizmy dokonują połączenia

różnych elementów bodźca – mogą później przywoływać

obraz całego bodźca na podstawie jego fragmentu

– Twórczości można się nauczyć → trzeba się nauczyć

porządkować elementy w nowy sposób

•

Langer

Langer – wiele naszych zachowań ma charakter

nawykowy, automatyczny, nieświadomy (częściej

zachowujemy się bezmyślnie niż rozmyślnie)

– Od nas samych zależy, czy będziemy świadomi tego, co

robimy → trzeba się nauczyć dokonywać nowych

rozróżnień oraz tworzyć nowe kategorie

III. Twórczość

3. Twórczość jako wyzwalanie się z

3. Twórczość jako wyzwalanie się z

zahamowań

zahamowań

• Wielu ludzi ma skłonność do twórczego

działania, ale często je hamują obawiając się
odrzucenia przez społeczeństwo (wygrywa
potrzeba akceptacji ze strony innych)

• Inwencja twórcza wymaga zdolności porzucenia

konwencjonalnej perspektywy, wyzwolenia się z
ograniczeń kulturowych

• Ludzie o wysokim poziomie leku/pobudzenia

często przejawiają b. sztywny sposób
postępowania

III. Twórczość

Twórczość a atmosfera psychiczna

Twórczość a atmosfera psychiczna

• Jeśli ludzie wiedza, że oczekuje się od nich

twórczości, to otrzymują lepsze wyniki w testach

myślenia dywergencyjnego

• Wydajność naukowa wzrasta, jeśli atmosfera

panująca w danej organizacji sprzyja wysiłkom

twórczym i niezależności

• Zniesienie ograniczeń wyrażania twórczości wyzwala

ją praktycznie w każdym

• Ludzie sa bardziej twórczy jeśli przeżywają

pozytywne stany emocjonalne – zwiększają one

swobodę myślenia

• Niektórzy wykazują większą twórczość kiedy natkną

się na przeszkody – kiedy stajemy w obliczu nowej

sytuacji musimy odrzucić dotychczasowe sposoby

myślenia

III. Twórczość

Twórczość a nagrody

Twórczość a nagrody

• Nagrody przyznawane przez innych ludzi

hamują rozwój motywacji wewnętrznej –

przeciw temu:

• Eisenberg i Cameron – inwencja twócza w

następnym zadaniu rośnie, gdy nagradza

się wysiłek włożony w pierwsze zadanie

• Nagrody zmniejszają twórczość gdy

nagradza się jej brak

• Jeśli nagroda jest proporcjonalna do

wysiłku twórczego, to pobudza twórczość

III. Twórczość

Twórczość a wizerunek siebie

Twórczość a wizerunek siebie

Barron i Harrington – mamy do czynienia z 2

współzależnymi:

– Nagroda za działanie kreacyjne

– Kara prowokowana przez działanie kreacyjne

Twórczość a doświadczenia z dzieciństwa

Twórczość a doświadczenia z dzieciństwa

• Uczenie się odgrywa ważną rolę w rozwoju

twórczości -> jest w dużej mierze wyuczona

• Walory intelektualne oraz autonomia i

niezależność charakteryzujące ludzi twórczych

kształtują się w pierwszym okresie życia

• Kolejne dzieci w rodzinie są bardziej twórcze niż

pierworodne

III. Twórczość

Proces twórczy

Proces twórczy

• Podstawowe składniki twórczości –umiejętność

zdefiniowania problemu, wiedza, umiejętność

syntezy, zdolność powstrzymywania się od sądów

– Umiejętność zdefiniowania problemu – wyznacza

kierunek myślenia

– Wiedza – aby tworzyć nowe rozwiązania/idee

musimy mieć dużą wiedzę, są one najczęściej

efektem syntezy informacji

– Konstruowanie obrazów i kategorii – informacje

składają się z rozmaitych składników i struktur

– Syntetyzowanie – zbieramy różne składniki i

tworzymy z nich pewną całość

– Powstrzymywanie się od sądu – dokonywanie osądu

zatrzymuje proces twórczy, czyli syntezę

III. Twórczość

Proces twórczy cd

Proces twórczy cd

• DeBono → myślenie lateralne

– Redundancja (droga na skróty) jest podstawą percepcji i

nadawania znaczenia -> tworzą się nowe struktury

• Hobson → mózg ma naturalną skłonność do

łączenia różnych wzorów w opowiadanie

• Ludzie o zdecydowanych przekonaniach

czasami mają trudności z twórczym

myśleniem, ponieważ skracają proces twórczy,

zbyt szybko wyciągając wnioski

III. Twórczość

Uczenie się twórczości

Uczenie się twórczości

• Możliwe jest uczenie się twórczości za pomocą

prostego zestawiania różnych informacji

• Umiarkowanie odległe skojarzenia słowne stymulują

większą twórczość niż bardzo odległe

• Zdaniem DeBono ćwiczenia zachęcające do

tworzenia odległych skojarzeń wyzwalają twórczość

Twórczość w zależności od okresu życia

Twórczość w zależności od okresu życia

• Twórczość słabnie z wiekiem? (starzy mają dużą

wiedzę, więc powinni być b. twórczy)

• Motywacja zmienia się z wiekiem

• Ludziom młodym łatwiej przychodzi tworzenie

odległych skojarzeń

Zajęcia 13

Potrzeba sprawowania

kontroli, doskonalenia się oraz

poczucia własnej wartości

(Franken, r13)

Potrzeba sprawowania

kontroli

• Zdolność kontrolowania siebie i otoczenia jest

warunkiem przetrwania

• Wynika z potrzeby przewidywalności wydarzeń

• Stwarza podstawy poznawcze od odczuwania optymizmu

i nadziei

• Warunek podjęcia działania

Sprawowanie kontroli a zdrowie

Sprawowanie kontroli a zdrowie

• Jeden z podst. war. zdrowia psychicznego

• Stres jako poczucie braku kontroli nad sytuacją

• Ludzie z poczuciem kontroli nad swoim życiem żyją

dłużej

• Słabe poczucie sprawowania kontroli – choroby krążenia,

upośledzone funkcjonowanie układu immunologicznego

Składniki potrzeby

sprawowania kontroli

Biologia:

• Badania bliźniąt – 30% czynnik genetyczny
Uczenie się:

• Rotter → przekonanie o wewnętrznym/zewnętrznym

umiejscowieniu kontroli wywodzi się ze wzmocnień – historia

życia jednostki (ważne ogólne przekonanie, może być

sytuacyjnie zmienne)

• Obecnie – umiejscowienie kontroli zależy też od kultury
Poznanie

• Próby kontrolowania niekontrolowanego wywołują silny stres

• Skala uiejscowienia kontroli Rottera → zewnętrzna i

wewnętrzna to dwa osobne czynniki! (w obu można mieć

wysokie wyniki)

Samodoskonalenie się

• Poczucie sprawowania kontroli jest warunkiem

samodoskonalenia się i dążenia do sukcesów

Motywacja do doskonalenia się

oraz do odnoszenia sukcesów

• Motywacja do doskonalenia się = motywacja do osiągnięcia

mistrzostwa?

• Motywacja do odnoszenia sukcesów (osiągania celów)

– Murray → pragnienie i gotowość do przezwyciężania przeszkód,

wykorzystywania własnej siły, wykonywania trudnych zadań, najlepiej i

najszybciej jak tylko się da

– McClelland

• Zaadaptował TAT, opracował dokładną metodę pomiaru motywacji do

odnoszenia sukcesów

• Uwewnętrzniamy wartości dążenia do sukcesów; dzieci z rodzin w

których kładzie się nacisk na niezależność i doskonalenie się mają

wyższe wskaźniki potrzeby osiągania sukcesów

• Dzieci mają wrodzoną zdolność odczuwania satysfakcji przy wzroście

własnych umiejętności

• Motywacje te nie są wrodzone!!

– Atkinson

• Potrzeba osiągania sukcesów jest hamowana przez potrzebę unikania

porażek

• Obie powyższe wchodzą w reakcje z oczekiwaniami i wartościami

Motywacja do doskonalenia się

oraz do odnoszenia sukcesów cd

– Dweck

• Teoria stałości inteligencji i wysoki poziom postrzeganych

zdolności -> zadania potwierdzające poziom ich inteligencji

• Teoria wzrostu -> zadania pozwalające na zwiększenie

własnych kompetencji

– White → teoria kompetencji (motywacja efektywnościowa –

chęć zrozumienia środowiska, poczucie skuteczności)

– Elliot, Harackiewicz -> dążenie do mistrzostwa i chęć

wykazania się rozwijają motywację wewnętrzną

– 3 rodzaje:

• Dążenie do mistrzostwa

• Dążenie do wykazania się

• Unikanie działanie

• Obie łączą się z poczuciem sprawowania kontroli i

poczuciem skuteczności → postawa instrumentalna

(wyznaczenie celu, planowanie, realizacja, porażka

jako sygnał do wzmożenia wysiłków)

Samoocena

• Inaczej poczucie własnej wartości
• Odnosi się do poszczególnych dziedzin i sytuacji

życiowych; może być traktowana globalnie jako

ogólne poczucie własnej wartości

• Względnie stabilna w cyklu życia
•

Wysoka

Wysoka jest definiowana jako „duma z siebie” i

umiejętność pogodzenia się z niedoskonałościami,

fundamentem -> dążenie do mistrzostwa

•

Niska

Niska – poczucie wstydu z przekonania o braku

zdolności i umiejętności, ignorowanie pozytywnych

wzmocnień

•

Źródła:

Źródła:

– Ocenianie siebie
– Sukces w cenionych dziedzinach

• Budowana na różnych podstawach w zależności od płci

Zajęcia 13

Samoregulacja motywacji

(Franken)

Samoregulacja zachowań

• Obejmuje 3 procesy:
1. Samoobserwacja
2. Samoocena
3. Reagowanie na samoocenę
• Umiejętność samodzielnego

motywowania się do działania

• Niemożliwa bez samoświadomości

Wyznaczanie celów

• Najlepsze cele:

trudne i osiągalne

trudne i osiągalne (teoria

optymalnego rozdźwięku)

• Bandura – poczucie własnej skuteczności:

przekonanie, że potrafi się podjąć skuteczne

działania niezbędne do wywołania pożądanego

skutku

– Zależy od sytuacji

• Działania zmierzające do realizacji celu mogą być

nieintencjonalne (automatyczne) -> model

świadomej woli (Wegner, Wheatley)

• Langer – wyznaczamy sobie cele i postepujemy

tak, jak mówi nam nasza wiedza, że ludzie się

zachowują (po 40 zaczynamy chodzić wolniej, nie

myślimy o podjęciu nowej pracy etc.)

Samoregulacja i wizerunek

siebie

I. Funkcje wizerunku samego siebie:

I. Funkcje wizerunku samego siebie:

• Dostarczanie informacji

– Co możemy robić a czego nie

• Dostarczanie kontekstu

– Odbieranie informacji przez pryzmat celów i aspiracji

• Integracja

– wszystkich informacji o sobie w jedną całość

II. Samowiedza a samoregulacja

II. Samowiedza a samoregulacja

• Składniki pojęcia JA (traktowanego jako tożsamość)

-> ja instrumentalne (co się stanie jeśli…), ja

oczekiwane (jeśli… to …), ja monitorowane (w jakim

punkcie dążenia do celu/stanu się znajdujemy)

• Ja realne i Ja idealne (do niego dążymy)

• Hazel Markus – tożsamości potencjalne (one

motywują nas do zmiany, efekt przemieszczania i

łączenia elementów istniejącej tożsamości)

Teorie ukryte

• Ukryte teorie świata

1. Świat groźny i złowrogi (lęk, pesymizm, postawa

reaktywna)

2. Świat przyjazny (optymizm, ufność, śwait jako

wyzwanie, silne poczucie sprawstwa, poszukiwanie

mocnych wrażeń)

3. Świat neutralny (indywidualizm, silne poczucie

sprawstwa, doskonalenie własnych kompetencji, duma

z siebie)

–

Im bliżej świata przyjaznego/neutralnego tym

trudniejsze cele wyznaczamy

• Ukryte teorie kompetencji

–

Strategia doskonalenia się (dążenia do mistrzostwa)

-> najważniejszy proces

–

Strategia wykazywania się -> najważniejszy jest wynik

Jeśli widzisz ten slajd, to

znaczy to, iż szczęśliwie

dobrnąłeś do końca!

Gratulacje ^^