PODKULTURA

WIĘZIENNA

W każdym społeczeństwie występują różne grupy społeczne.

Ich podział i wielkość jest charakterystyczna dla danego

społeczeństwa. Treścią niniejszej pracy jest podkultura

więzienna, która ze względu na specyficzne cechy występuje

wyłącznie w warunkach izolacji więziennej.

• W każdej grupie społecznej jako elementy składowe można

wyróżnić: członków, ich cechy i zasady ustalające

identyczność i ciągłość trwania grupy, zadania grupy

służące realizacji zadań, mechanizmy psychospołeczne

wytwarzane dla realizacji zadań; czynniki utrzymujące

spójność wewnętrzną grupy, instytucje i system kontroli

społecznej, wzory wzajemnych oddziaływań, wzory

zachowania i normy regulujące stosunki pomiędzy

członkami; instytucje i środki regulowania styczności i

stosunków z innymi grupami.

Charakterystyka podkultury

więziennej

Istotą procesów psychospołecznych zachodzących za murami

zakładów karnych jest zjawisko prizonizacji (po raz pierwszy

sformułowane przez Clemmera w 1940).

M. Heffernan określił prizonizację jako adaptację do

spotykanej przez człowieka sytuacji więziennej. Jeżeli więc

więźniowie spotykają się z problemem pozbawienia ich

możliwości zaspokojenia najważniejszych potrzeb np. statusu,

rodziny czy wygód materialnych, wtedy system społeczny,

który powstanie, jest wynikiem indywidualnych poszukiwań

rozwiązania tego problemu.

Według niektórych badaczy, głównym źródłem wzorów i

wartości podkultury więziennej jest specyficzna sytuacja

stworzona przez tą instytucję. Po latach badań dotyczących

koncepcji prizonizacji okazało się, że jeden termin oznaczający

stopniowe przyswajanie sobie specyficznych wartości i norm

podkultury zakładu zamkniętego – nie wyjaśnia do końca tego,

co się dzieje z człowiekiem osadzonym w wiezieniu.

Służba Więzienna jest umundurowaną i uzbrojoną formacją
apolityczną podległą Ministrowi Sprawiedliwości, posiadającą własną
strukturę organizacyjną (art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 26 kwietnia 1996
roku o Służbie Więziennej - Dz. U. Nr 61 poz.283). Organizacja służby
ma charakter zdecydowanie hierarchiczny i występuje tu ścisła
podległość służbowa. Z uwagi na to, że Służba Więzienna realizuje, na
zasadach określonych w Kodeksie karnym wykonawczym, zadania w
zakresie wykonywania kar pozbawienia wolności i tymczasowego
aresztowania (art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 26 kwietnia 1996 roku o
Służbie Więziennej - Dz. U. Nr 61 poz.283), a mianowicie wykonuje
następujące funkcje, które determinują życie wewnątrz więzienia:
izolacyjną, socjalno-bytową, ekonomiczną, gospodarczą i
resocjalizacyjną.

Funkcja izolacyjna wiąże się z przestrzeganiem reżimu instytucji
izolującej, który nastawiony jest na wymuszanie narzuconego
regulaminem stylu postępowania i skonformizowanie skazanych do
formalnych celów instytucji. Ponadto wyraża się w osadzaniu więźniów
w wydzielonych pomieszczeniach, wyposażonych w urządzenia
techniczno-ochronne uniemożliwiające samouwolnienie; w realizacji
funkcji izolacyjnej pomaga egzekwowanie dyscypliny, dokonywanie
przeszukań i wykonywanie kar dyscyplinarnych. Taka sytuacja
uniemożliwia osadzonym zaspakajanie potrzeb takich jak:
bezpieczeństwa z uwagi na konieczność przebywania z ludźmi
narzuconymi przez administrację, a nie wybranymi przez siebie,
aktywności seksualnej z uwagi na konieczność przebywania z
osobnikami tej samej płci – co powoduje czasami zachowania
homoseksualne, prywatności z uwagi na to, że więzień nie mógł
przebywać sam, ale stale pod nadzorem, posiadania rzeczy tylko do
swego użytku.

Normy i zasady wytworzone przez uczestników

podkultury więziennej

• Zasady i normy podkultury więziennej oraz sposoby ich wypełniania obrazują zjawisko

„drugiego życia”. Przy założeniu, że zarówno zasady jak i sposoby ich realizacji ulegają

modyfikacjom można wyróżnić powszechne spośród nich. Do takich należy zaliczyć:

• 1) Zasady określające stratyfikację społeczności więziennej i podział na „ludzi” i „nie -

ludzi”

Ludzie to oczywiście uczestnicy podkultury więziennej (grypsujący) natomiast „nie

ludzie” (frajerzy) to pozostali

• 2) Rodzaje przywództwa i członkostwo w grupie nieformalnej:
a) sława więzienna - prawdopodobieństwo zajmowania wysokich pozycji w

strukturach nieformalnych przez osoby uchodzące za „twardzieli”, uczestników

buntów,

b) rodowód przestępczy - rodzaje dokonywanych przestępstw, sposób ich dokonania
c) znajomość zwyczajów więziennych - zwykle nabywana poprzez doświadczenie,

poprzez wielokrotne odsiadywanie wyroków, wiedza takowa ułatwia orientację w

warunkach więziennych, umożliwia samokontrolę, unikanie sfer tabu,

d) sposób siedzenia (odbywania kary) - przede wszystkim stosunek do administracji,

umiejętność stosowania destrukcyjnych działań wobec niej, „prowadzenie wojny z

klawiszami, gadami”, może to być również agresja wobec „frajerów”, czy

funkcjonariuszy, (np. „pojechać z gadem” itp.),

e) umiejętności manipulacyjne”,
g) inteligencja - zwykle bardzo ściśle związana ze sztuką manipulacji, poza tym

umiejętności przewidywania skutków działań, argumentacja trafiająca do pozostałych

osadzonych,

3) Pozostali czyli “nie ludzie” - wszyscy, którzy nie uczestniczą w podkulturze (nie
grypsują) to „nie ludzie” – to „frajerzy”. Jest to grupa zróżnicowana wewnętrznie.
Najniższą pozycje zajmują „poszkodowani” w gwarze więziennej zwani „cwelami”.
Osobnik o statusie „cwela” ponosi konsekwencje swojego naznaczenia. Zwyczaj
więzienny nie dopuszcza możliwości przyjaźni, koleżeństwa czy współpracy między
„cwelem” a innymi więźniami. Podanie ręki takiemu osobnikowi jest niedopuszczalne
zarówno dla grypsujących jak i nie grypsujących. Gest taki degraduje („przecwela”). Dla
grypsujących norma nie wchodzenia w żadne kontakty, oprócz odwetu opartego na
przemocy, z poszkodowanym jest pierwszoplanowa. Nie może jednak jej bagatelizować
nie grypsujący, gdyż podejrzenia o kontakty z poszkodowanym mogą być początkiem
jego kłopotów z grupą grypsujących, a w efekcie degradacji w środowisku społecznym
skazanych.

4)

Stosunek

uczestników

podkultury

do

norm

społecznie

pożądanych

Prawo nie jest dla nich wartością pozytywną. Swój wysiłek i energie życiową zużywają na
omijanie prawa. Z internacjonalizowane normy przestępcze zalecają spryt, siłę,
cwaniactwo, dokonywanie włamań, kradzieży i rozbojów. Życie zgodne z prawem jest
zbyt nudne i monotonne, „Człowiek - grypser” powinien żyć mocno. Jeździć szybkimi
samochodami, spędzać czas w towarzystwie atrakcyjnych kobiet. To credo zgłaszane
przez uczestników podkultury więziennej zwykle nie znajduje potwierdzenia w praktyce.
Jednocześnie tkwiąc w mentalności środowiskowej, powielane i powtarzane we
wzajemnych kontaktach stanowi skuteczny mechanizm obrony przed informacjami
sugerującymi

inny

stan

rzeczy.

5) Stosunek grypserów do władzy formalnej (do administracji ZK, sądownictwa,
Policji)
Personel zakładów karnych symbolizuje uwięzienie, poparte autorytetem
oficjalnego prawa do wykonywania swoich funkcji. Dysponuje możliwościami
użycia siły fizycznej, środków przymusu. Wytwarzają się sytuacje antagonizmu i
sprzecznych interesów w efekcie nie do pogodzenia. Jeśli dodamy do tego
różne systemy wartości prezentowane przez „kluczników” i „złodziei” zbliżymy
się do sedna. 6) Zasady regulujące
działalność grypsery.
Grypsera posługuje się pojęciami, które swoim znaczeniem dla grupy
podkulturowej, wykraczają daleko poza językową treść tychże określeń. Można
je uznać instytucjami z tego powodu, iż ich stosowanie niesie za sobą ustalony
ciąg następstw.
7) Solidaryzm grypserski
Solidaryzm jest gwarantowany przez różnorodne zakazy i nakazy. Nie wolno
informować administracji o tym co się dzieje między więźniami, nie wolno
współpracować z administracją. Nie wolno świadczyć przed sądem przeciwko
„człowiekowi”, dopuszczalne jest natomiast świadczenie przeciwko
osadzonemu spoza grupy grypserskiej czy przeciwko funkcjonariuszowi. Należy
pomagać „ludziom”, którzy są w trudnej sytuacji materialnej, nie mają
papierosów, herbaty czy też odbywają karę izolacyjną. Należy stanąć po stronie
grypsującego w konflikcie z innym więźniem, spoza grupy. Należy solidarnie
postępować w obliczu buntów w swoim więzieniu jak i w stosunku do „ludzi”
siedzących w innych więzieniach

Samookaleczenia

Techniki wyrafinowanego samo uszkadzania i symulacji należą

do najpilniej strzeżonych sekretów więziennych. Normy

grypsowania zalecają w niektórych sytuacjach

samouszkodzenie lub nakazują pomoc samouszkodzeniowcom,

lecz przekazywanie tajnych technik nie jest w pełni

uregulowane. Większość więźniów zna jedynie niewielką ich

część weterani opowiadają o spektakularnych przypadkach, ale

szczegóły techniczne przekazują jedynie wybranym. Nie

poznasz ich podczas nocnych sesji „uniwersytetu więziennego”.

Przeszkodą jest zarówno brak minimalnej wiedzy medycznej

niezbędnej do zrozumienia niektórych metod, jak i niechęć

znawców do ujawniania tych technik samouszkodzenia, które

są skuteczne tylko wówczas, gdy są trzymane w sekrecie.

POPULARNE TECHNIKI I NARZĘDZIA NIEDOMAGANIA

STRATEGICZNEGO

•

Biegunka: powstaje po wypiciu bardzo mocno solonej wody (jedna, dwie

łyżki stołowe na litr); wywołane objawy mogą pomóc w symulacji;

•

Chlastanie lub pochlastanie: przecinanie skóry na przedramieniu i po

wewnętrznej stronie nadgarstka (najczęściej), a także na brzuchu, na klatce

piersiowej, udach, plecach, policzkach lub szyi, czasem wraz z żyłami w celu

wywołania mocnego krwawienia; dla lepszego efektu wizualnego krew może

być pryśnięta na obserwatora albo rozsmarowana na ciele chlastającego się;

•

Choinka, parasolka, krzyżak: warianty kotwicy, które po rozprężeniu

przypominają wyżej wymienione.

•

Głodówka: odmowa jedzenia i picia przez dłuższy czas;

•

Gorączka: symulowanie albo preparowanie przez samouszkodzenie wysokiej

temp. Ciała; gorączka często towarzyszy wstrzykom i najłatwiej ją uzyskać

wprowadzając do żylnie różne substancje

•

Gruźlica: symulowanie gruźlicy za pomocą wdychania sproszkowanego

cukru, kakao, czy też wstrzykiwanie zsiadłego mleka w płuca;

•

Kotwica lub kotwa: urządzenie sporządzenie sporządzone z zaostrzonych

sprężynek i drucików używane do samouszkodzenia za pomocą połyku;

•

Oparzenie: wylewanie wrzątku na nogę lub rękę;

•

Podłapywanie: zarażanie się chorobą zakaźną od innego więźnia, zazwyczaj

żółtaczką typu A lub B; np. podłapuje się pijąc lub wstrzykując sobie krew

nosiciela żółtaczki albo je zgniłe masło, rybę zarażone krwią nosiciela.

• Podpalanie lub pochodnia: podpalenie się albo doprowadzenie do

powstania rozległych oparzeń ciała; podpalacz smaruje się pastą do

podłogi; proste oparzenie powstaje po przyłożeniu na mocno podrapane

ciało okładu z cebuli;

• Połyk; połykanie jakiegoś przedmiotu, zazwyczaj dużego i metalowego;

najczęstszą metoda samouszkodzenia; wkłada się przedmiot jak

najgłębiej do gardła a następnie zeskakuje z pryczy; połyka się noże, łyżki,

sprężyny z materacy, gwoździe itp.

• Pućka: przewiercenie policzka od wewnątrz pineską nad lewym lub

prawym dziąsłem, połączone z wdmuchiwaniem powietrza w powstały

otwór; prowadzi do opuchnięcia policzka; opuchlizna schodzi po 2 dniach;

• Rentgen: stymulowanie zmian w płucach albo w kręgosłupie lub

stymulowanie wrzodu żołądka

• Świrowanie: udawanie choroby umysłowej

• Wbitka: wbijanie ostrego obiektu w ciało, najczęściej igły w źrenice oka,

serce lub wątrobę, gwoździa, pręta, albo noża w czoło lub pierś;

• Wstrzyk: wprowadzanie szkodliwej substancji w żyły, płuca, ręce, nogi,

poślaki, brzuch w celu wywołania ropienia; typowy wstrzyk zawiera wodę

z mydłem, atrament, ślinę, mocz, nikotynę, osad z zębów czy mleko

• Huśtanie, targnięcie się na linę lub kręcenie liny: wyreżyserowana

próba samobójstwa prze powieszenie na kracie tygrysówy odbywa się to

nocą;

• Zasypka: zasypanie oka sproszkowaną substancją; np. grafit z ołówka,

sproszkowane szkło z żarówki

TWÓRCZOŚĆ WIĘZIENNA

Areny sztuki i rozrywki

Sztuka więzienna nie jest tak wyrafinowana jak jej wolnościowa kuzynka, lecz z

pewnością jest mniej snobistyczna. Zachęca również do aktywnego udziału, jako

że artyści są jednocześnie widownią. Śpiewający, gawędziarze, komicy, a także

tatuażyści i drobni rzemieślnicy aspirują o bezpiecznego statusu narodowego

błazna.

Kwitnie sztuka przetwarzania prostych materiałów więziennego świta w bardziej

wartościowe narzędzia, pamiątki i dzieła sztuki. Wszyscy więźniowie stopniowo

uczą się, jak wyprodukować najprostsze narzędzia: nóź z łyżki, grzałkę z żyletki,

dwóch zapałek i nitki, pochodnię z ręcznika, puszki po konserwach i grudki

margaryny. Kości można zrobić ze stopionej torebki plastikowej, karty z

opakowania rakiety, a szachy z chleba. Za każdym produktem stoi wyrafinowana

technologia produkcji, tajemnica, którą czasami więźniowie przekazują sobie

chętnie a czasami, pilnie strzegą. Bardziej przedsiębiorcze typy biorą się za

produkcję fajansu: maleńkich chlebowych figurek, Myszki Miki i Kaczora Donalda

z kajdankami na rękach i kulą u nogi, słomkowych papierośnic i koszyków, ręcznie

malowanych pocztówek i kopert, rzeźb z mydła, modeli z zapałek. Cennym

surowcem jest chleb, dostępny w więzieniu w obfitości. Wielu fajansiarzy

wynajmuje przeżuwaczy chleba, którzy wytwarzają dla nich gliniastą plastelinę,

łatwą do modelowania i utwardzającą się po wyschnięciu. Z wolności przemyca

się pędzle i kosztowne farbki. Niektóre z tych pamiątek trafiają na więzienny

czarny rynek, jednak większość przeszmuglowują za więzienie korytarzowi i

strażnicy.