Podstawy Kryminologii

Prof. Monika Płatek; WPiA

UW

27 października 2009

2

Definicja Kryminologii

• Nauka o przyczynach i

uwarunkowaniach przestępczości
(etiologia przestępczości i
patologii).

• O objawach i przyczynach

przestępczości.

• O funkcjonowaniu wymiaru

sprawiedliwości.

3

Pochodzenie terminu

• Termin kryminologia pochodzi od

greckich słów „crimen”

(przestępstwo, zbrodnia) i „logos”

(nauka).

• Nazwę tę ukuł francuski antropolog

Paul Topinard (1830-1911). Po raz

pierwszy użył jej ok. 1879 r.

• Jako tytuł pracy naukowej użył tej

nazwy włoski kryminolog Rafael

Garofalo (1851-1934).

4

Obszar i charakter
zainteresowań badawczych
kryminologii

• Przestępstwo, przestępca,

przestępczość, ofiara przestępstwa,

społeczna reakcja na przestępstwo i

przestępczość.

• Jest to nauka interdyscyplinarna

związana z prawem, socjologią,

psychologią , psychologia społeczną,

pedagogiką, historią, politologią,

ekonomią, medycyną/psychiatrią.

• Jest jedną z dziedzin nauk penalnych

5

Główne nurty
(paradygmaty) myśli
kryminologicznej

• Kryminologia klasyczna

• Kryminologia pozytywistyczna: nurt

biopsychologiczny i socjologiczny

• Kryminologia antynaturalistyczna:

teoria naznaczenia społecznego,

teorie konfliktu społecznego, nurt

fenomenologiczny, teorie kryminologii

radykalnej, abolicjonizm,

• Kryminologia neoklasyczna: koncepcja

sprawiedliwej odpłaty, teoria kontroli,

ekonomiczna teoria przestępczości.

• Kryminologia feministyczna.

6

Kryminologia klasyczna

Rozwinęła się na przełomie XVIII/XIX w.
Główni przedstawiciele:
Cesare Beccaria(1738-1794
Autor: O przestępstwach i
Karach – 1764
Immanuel Kant (1724-1804)

Twórca filozofii krytycznej, zakładającej, że podmiot
jest poznawczym warunkiem przedmiotu.
Podstawowymi cechami jego koncepcji
filozoficznej są: agnostycyzm względem tak zwanych rzeczy

samych w sobie (np. boga) oraz aprioryzm w stosunku do
zjawisk

.

7

• Jeremy Bentham (1748-1842)
Ojciec utylitaryzmu

Uznawał wolę suwerena za źródło prawa.
Obywatele porównywali korzyści i niekorzyści z
tytułu podporządkowania się władzy. Byli jej
posłuszni, ponieważ oceniali przykrości z
podporządkowania jako mniejsze niż przykrości
skutków ich nieposłuszeństwa. W duchu
pozytywizmu prawniczego twierdził, że zasady
współżycia ludzi powinny zostać ujęte w ramy
stałego i znanego wszystkim prawa, co
umożliwiłoby dokonanie racjonalnej kalkulacji
pozwalającej uniknąć przykrości wynikających z
przekroczenia prawa.

8

Fizjonolologia

Johan Kaspar Lavater;1741-1801

• On Physiognomy, 1789;

Physiognomische Fragmente
zur Beförderung der
Menschenkenntnis und
Menschenliebe (1775-78)

9

Frenologia, Franz Josef
GALL

• Frenologia spopularyzowana

• przez ucznia Galla (1758-1828);

• Johana Gaspara Spurzheima (1776-1832).

• Założenie: mózg podzielony jest na części, które

odpowiadają za różne funkcje, w tym za: skłonność

do konkurencji czy destrukcję.

• Gall wysunął koncepcję, że poszczególne czynności

i części ciała mają swe ośrodki na powierzchni

mózgu, którym odpowiadają różne wyniosłości i

zagłębienia czaszki. Tym samym, wygląd czaszki

człowieka może stanowić podstawę do określenia

cech fizycznych i psychicznych osobnika oraz

chorób mózgu. Poglądy Galla dały początek nauce

o lokalizacji czynności w mózgu

10

Główne założenia szkoły
klasycznej

• Przestępca jest jednostką racjonalną. W

sposób świadomy wybiera pomiędzy
alternatywnymi sposobami zachowania

• Przestępca jest jednostką wolną i

dysponuje wolną wolą.

• Indeterministyczny paradygmat zakładał,

że sprawca jest osobą normalną – niczym
nie różni się od pozostałych ludzi, w
sposób świadomy wybiera zło. A więc:

• Każdy jest potencjalnym przestępcą

11

Polityka kryminalna -wpływ rozwoju
nauki;1846

• Marmaduke B. Sampson,

Elizabeth W. Farnham –
Racjonalizacja zbrodni i
odpowiednie postępowanie ze
sprawcą

• Frenologia na służbie praktyki
• Farnham i więzienie Sing Sing

12

Frenologia

• Dążenie do poznania funkcji mózgu

przy pomocy badania jego kształtu

13

Lokalizacja funkcji: frenologia (kranioskopia), niezwykle popularna w XIX wieku.
"Odkryto" 37 obszarów: skłonności do stałości, ostrożności, duchowości, kochliwości,
opiekuńczości, zdolności językowych...
Franz Joseph Gall i

Johann

Spurzheim zebrali tysiące obserwacji potwierdzających ich

system!
Był to pierwszy krok w stronę lokalizacji funkcji i okazuje się, że humor jest nawet niedaleko
od podanego przez nich obszaru.
Poczatkowo odrzucano "lokalizację ducha", ale frenologia stała się niezwykle popularna i w
postaci

psychognomiki

Bouta spotyka się ją do dziś!

14

15

Trzy funkcje kory:
Analiza danych przychodzących ze zmysłów.
Kontrola ruchów.
Wyższe czynności psychiczne: planowanie, myślenie,
analiza emocji.

16

Cesare Lombrosso

• Cesare Lombroso

(ur. 6

listopada1835 w Weronie, zm. 19

października1909 w Turynie) - włoski

psychiatra, antropolog i kryminolog,

założyciel włoskiej "szkoły

pozytywistycznej" kryminologii,

propagator antropometrii. Lombroso

odrzucał ustalenia "szkoły klasycznej"

kryminologii, która opierała się na tym,

że przestępstwo było typową cechą

ludzkiej natury. Zamiast tego, używał

koncepcji zaczerpniętej z darwinizmu

społecznego; teoria Lombroso głosiła, że

przestępczość była dziedziczna, a

"urodzonego przestępcę" można by

rozpoznać po defektach fizycznych, które

wskazywałyby na atawizm przestępcy.

Twórca pierwszej całościowej teorii

kryminologicznej

.

17

Klasyfikacja sprawców wg.
Lombroso

• przestępcy z namiętności
• przestępcy z nawyknienia (ich

rodzice byli przestępcami)

• pseudo-przestępcy (przypadkowi)
• kryminoidzi (podatni na

przestępstwo).

• przestępcy z urodzenia

18

Kryminologia
pozytywistyczna: nurt
biopsychologiczny

• Teorie antropologiczne
1876 Cesare Lombroso –

„przestępca z urodzenia” .

• Koncepcja dziedziczenia

skłonności do zachowań
aspołecznych

Dziedziczenia skłonności do

zachowań kryminalnych starano
się potwierdzić przez badania:

19

• A) genealogiczne
• B) bliźniąt (BATAWIA!)
• C) adopcyjne
Ad. a – rodziny wielopokoleniowe –

alkoholizm badania Goddarda rodziny

Kallikak

Ad. b. – tendencje zgodności u bliźniąt

monozygotycznych, nie wykrywano albo

wykrywano w nieznacznym stopniu u

bliźniąt dwuzygotycznych.( brak

możliwości oddzielenia wpływu cech

dziedzicznych od wpływu warunków

środowiskowych)

Ad. c. – Goodwin – wyniki podobne

20

Geny? Batawia i
niepoprawność
przestępców – 1939 rok

21

Koncepcje odwołujące się do
zaburzeń OUN- ośrodkowego
układu nerwowego

Koncepcje typów psychosomatycznych

Hipokratesa

a)

Sangwinik – silnie reagujący,

b)

niewytrwały w działaniu;

c)

Choleryk – silnie reagujący, wytrwały

;

d)

Melancholik – słabo reagujący, wytrwały;

e)

Flegmatyk – słabo reagujący, niewytrwały

22

Typy Hipokratesa

23

24

Teoria typów
psychosomatycznych
Kretschmera:

a) Typ asteniczny – wysoki wzrost, szczupły,

ostre rysy twarzy, wąskie ramiona.

(schizo)

b) Typ atletyczny – wzrost średni lub wysoki,

raczej szczupły, umięśniony, twarz

koścista, szeroki w ramionach;

c) Typ pykniczny – wzrost średni lub niski,

otłuszczony o grubych rysach twarzy,

słabo umięśniony, duży brzuch.

d) Typ dysplastyczny – nieregularna budowa

ciała, często otłuszczony, mężczyźni mają

często budowę kobiecą, kobiety, męską.

25

Typy Kretschmera

26

Teoria Hansa J.
Eysencka

• Konstytucjonalno-
• topologiczna:
Podział na:
a) ekstrawertyków;
b) introwertyków
Socjalizacja – proces warunkowania,

a więc nabywania i utrwalania

odruchów warunkowych, które

odpowiadają wymaganiom

społecznym .

27

Hans Eysenck –typy
emocjonalne

28

James Gilligan: Wstyd i
przemoc

• Wstyd

: brak reguł, zanikanie

instynktów.

Celem stosowania przemocy jest

zmniejszenie nasilenia wstydu i
zastąpienie go w takim stopniu, jak
to tylko możliwe, dumą. Samo
uczucie wstydu nie wystarczy do
zastosowania brutalnej przemocy,
jeśli nie zostaną spełnione warunki
dodatkowe.

29

Wstyd w sprawach
trywialnych

• Nic nie jest dla nich bardziej wstydliwe

jak przyznanie się do odczuwanego

wstydu . Skrywają sekret za obronną

maską

zuchwałości,

buńczuczności,

arogancji,

‘męskości”,

luzu,

samozadowolenia, „tumiwisizmu”,

wystudiowanej obojętności. Wielu z nich

prędzej zginie niż przyzna, co ich gnębi.

Kryje się za tym osoba, która boi się

utraty

honoru,

prestiżu,

poważania,

pozycji

społecznej,

dezintegracji

osobowości i utraty tożsamości jako

heteroseksualnym mężczyzn.

30

Brak niebrutalnych
środków

• 2 warunek przemocy – człowiek

uważa, że nie ma do dyspozycji

żadnych niebrutalnych środków

pozbycia się, albo zmniejszenia

wstydu, takich jak przynoszące

uznanie społeczne osiągnięcia

gospodarcze lub kulturalne , czy

wysoka pozycja społeczna i prestiż.

Przemoc jest „ostatnia deską ratunku”

, strategią po którą się sięga, gdy

wydaje się, że brak alternatywy.

31

Brak uczuć

• 3 warunek – to brak uczuć, które

normalnie hamują impuls do użycia
przemocy wywołany uczuciem wstydu.
Najważniejszym z tych uczuć jest miłość
do innych i poczucie wstydu z powodu
wyrządzonej im krzywdy oraz strach o
siebie. W ludziach skorych do przemocy
zaskakuje – brak- co najmniej w chwili
czynu- do odczuwania miłości, winy i
strachu.

32

• WSTYD! Polacy biją dzieci! Chory kraj?

• autor: infu, pap, 2009-08-09 16:29

• Co czwarty ankietowany aprobuje bicie dzieci,

a co piąty uważa, że zastraszanie i pogróżki

wobec dziecka to jeszcze nie przemoc.

• Najczęstszą formą przemocy - jak wynika z

deklaracji - jest przemoc psychiczna i

fizyczna. Z odpowiedzi respondentów wynika

też, że ofiarami przemocy psychicznej są

najczęściej dzieci w wieku 7-10 lat, natomiast

ofiarami przemocy psychicznej nastolatki w

wieku od 11 do 15 lat.

33

Napaść ze strony innych
zmniejsza poczucie winy

• Upokorzenie, napaść, kara

zmniejszają poczucie winy. Im
surowiej karzemy przestępców (lub
dzieci), tym bardziej są skłonni do
przemocy, tym są brutalniejsi i
agresywniejsi; kara zwiększa
dręczące ich uczucie wstydu,
zmniejszając jednocześnie ich
zdolność do odczuwania miłości do
innych i poczucie winy wobec nich.

34

Niemożność/
nieumiejętność odłożenia
reakcji na później

• Do ataków dochodzi wówczas, gdy

wydarzenie intensyfikuje ich poczucie

poniżenia, upokorzenia, albo utraty

czci, godności, honoru do tego

stopnia, że grozi to dezintegracją ich

kaźni, lub gdy w ich mniemaniu – nie

mogą wycofać się bez użycia

przemocy

nie tracąc twarzy.

35

Sposoby badania źródeł
przestępczości w
kryminologii

•

Poszukiwanie jednostkowych

źródeł:

Dowody, biologia, społeczeństwo

•

Interakcja – przestępstwo i

przestępca

zaczynają się od nazwania, nadania

„tytułu”.

•

Konflikt – przestępstwo na tle

stosunków społecznych – od

Marksa przez abolicjonizm,

sprawiedliwość naprawczą po

feminizm i psychologię społeczną

36

Podstawowe pojęcia:
władza, wiedza, ciało.

The disciplinary origins of the
prison: