Niszczenie drobnoustrojów
poza organizmem ludzkim

Cel:

walka z zakażeniami

Zadania

:

• stworzenie środowiska nieprzyjaznego dla
przetrwania drobnoustrojów patogennych
• uniemożliwienie transmisji patogenów z
jednego miejsca na drugie
• prowadzenie skutecznych zabiegów
sanitarnych –

sanityzacja, dezynfekcja,

sterylizacja...

Definicje

• Sanityzacja

–

ogólne działania mające na celu utrzymanie i polepszenie

warunków zdrowotnych organizmu i populacji

cel:

zmniejszenie liczby drobnoustrojów u człowieka i jego otoczenia

(

mieszkanie, ulice, ścieki, woda..)

do bezpiecznego poziomu

np.

mycie zębów, rąk, pranie, wietrzenie, sprzątanie, malowanie, chlorowanie

wody...

stosowane środki

:

woda, detergenty, środki dezynfekujące słabiej działające

• Dezynfekcja

(odkażanie) -

eliminacja większości form wegetatywnych

bakterii, wirusów, grzybów na nieożywionych przedmiotach (powierzchnie,

narzędzia, ręce),

ale nie przetrwalników bakterii, zarodników grzybów, HBV !!!

 

Cel:

przerwanie szerzenia się drobnoustrojów ze źródła zakażenia na osoby

zdrowe

środki dezynfekcyjne

– związki chemiczne zabijające patogenne i niepatogenne

drobnoustroje

*

Antyseptyka

– dezynfekcja skóry i błon śluzowych

*

antyseptyki

– środki dezynfekujące stosowane na żywe tkanki

nie należy używać śr. dezynfekujących jako antyseptyków i odwrotnie !!! -

oporność

• Sterylizacja

– zabicie lub usunięcie

wszystkich form żywych !!!

bakterie, grzyby, wirusy, zarodniki, pasożyty

• Dekontaminacja

– zabiegi mające na celu usunięcie drobnoustrojów z powierzchni

sprzętu medycznego, środowiska, zapewniają bezpieczne użycie
* dekontaminacja jelita przed operacją w jamie brzusznej aby uniknąć
zakażenia endogennego 

• Pasteryzacja

– zabija formy wegetatywne, prątki, większość wirusów

zabieg stosowany w przemyśle spożywczym do zabezpieczenia mleka, piwa,

soków...

  klasyczna: 63-72

o

15 sek. – 30 min.

UHT: 112-132

o

kilka sek. 

• Tyndalizacja

– trzykrotna ekspozycja(pasteryzacja) w temp. 70-100

o

, 30 min.,

przez 3 dni

przetrwalniki kiełkują w formy wegetatywne
stosowana obecnie sporadycznie do sterylizacji podłoży (jeżeli zepsuje się

autoklaw)

• Liofilizacja

– wysuszenie w próżni, w niskich temperaturach

do przechowywania szczepów bakterii, wirusów, surowic, szczepionek, suchych

podłoży

• Wyżarzanie

– np. ezy laboratoryjnej

• Spalanie

–

np. odpadów medycznych

• Ultradźwięki

–

rozbijają komórki , 20-100 kHz – do mycia delikatnych narzędzi

Aseptyka

, działania aseptyczne

– różne procedury zmierzające do

ograniczenia zakażeniom – przygotowanie sprzętu, pomieszczenia,

diagnostyka, zabieg chirurgiczny....

 

Metody dezynfekcji

• chemiczne

– ogólnie dostępne, często stosowane

zw. zawierające aktywny chlor - niestabilne
czwartorzędowe zw. amoniowe - bakteriostatyczne
alkohole – etylowy (70%), propylowy – bakteriobójcze, słabo penetrują
aldehydy –glutarowy, formaldehyd – szeroki zakres, drażniące
pochodne fenolowe – bakteriobójcze, słabo na wirusy
zw. nadtlenowe – kw. nadoctowy, dobry

• termiczne

– urządzenia myjąco-dezynfekujące,

* dekoktacja (gotowanie !!!) - ok. 100

o

C, 10-30 min., ciśnienie normalne

lub w parze wodnej (para bieżąca) – aparat Kocha
wady: nie zabija przetrwalników, zarodników, HBV
bielizna, pościel, sprzęt, baseny

• chemiczno-

termiczne

– ok. 60

o

C + zw. chemiczny w niskich stężeniach

sprzęt wrażliwy na temperaturę


     

promieniowanie ultrafioletowe

maksymalny efekt zabijający formy żywe – dł. fali 260 nm
lampy bakteriobójcze – dezynfekcja sal operacyjnych, sal chorych, boksów,

stołów do pracy

jałowej... – czas pracy lampy jest ograniczony – prowadzić rejestr

zużycia!!!

UV nie penetruje, działa tylko na powierzchnię !!!

 

Substancje czynne stosowane w
dezynfekcji

• Aldehydy

–

mrówkowy, glutarowy, glikosal (glioksal) – drażniące, b.dobre - w

wyższych stężeniach inaktywują przetrwalniki

• Pochodne fenolu

–

nie działają na przetrwalniki, przykry zapach

• Alkohole

–

bakterie i grzyby,stężenie 40 70%,etanol, izopropanol, do odkażania

skóry

• Czwartorzędowe związki amonowe

– chlorek

benzyloalkilodwumetyloamonowy, nieaktywne wobec prątków, wirusów, dobra

tolerancja przez skórę, eliminacja

• Biguanidy

–

chlorheksydyna, j.w.

• Tlen aktywny

– wydzielany przez nadtlenek wodoru, kwas nadoctowy,

nadboran, nadwęglan, szerokie spektrum, dobry rozklad

• Chlorowce

(halogeny) –

chlor (woda), jod, drażniące działanie, bakterie,

grzyby, wirusy

• Związki powierzchniowo czynne

(detergenty) –

redukcja napięcia

powierzchniowego, „pomagają”związkom dezynfekującym

• Związki kompleksujące

–

fosforany, karboksylaty, intensywne mycie, jw..

• Sole alkaliczne

–

węglany, borany, krzemiany, wchodzą w reakcje z

olejami, zmydlają, chronią metale przed korozją

• Barwniki i olejki zapachowe

–

dodawane do śr.dez. – estetyka, zapach,

dezynfekcja skóry

Co wpływa na dezynfekcję?

• właściwości czynnika dezynfekcyjnego

– rodzaj i stężenie związków aktywnych i

wspomagających

działanie bójcze: podstawowe - bakterie, wirusy, grzyby – formy wegetatywne
szerokie - prątki, + grzyby+ przetrwalniki + zarodniki
środki: bakteriobójczy, grzybobójczy, prątkobójczy, zarodnikobójczy..

• rodzaj i liczba drobnoustrojów

–

duże , małe zanieczyszczenie

• oporność na śr. dezynfekcyjne
• warunki środowiska

* temperatura, czas działania, pH, dostęp śr. dezynf. do wszystkich miejsc – jeżeli środek (nie
wszystkie) działa w wyższym stężeniu lub dłużej może dać efekt sterylizacji
* czynniki zanieczyszczające - ropa, śluz, krew, kał, ziemia...
zw. chemiczne koagulują białka i chronią drobnoustroje

najpierw dezynfekcja wstępna, potem mycie właściwe, potem dezynfekcja/sterylizacja końcowa

!!!

* typ, budowa, stopień zagrożenia przedmiotu dezynfekowanego
stetoskop, endoskop – części optyczne, narzędzia operacyjne...

• oddziaływanie na personel (drażniące), koszt, biodegradacja

..

Metoda dezynfekcji powinna być: skuteczna, nie niszczyć sprzętu, nie szkodzić

personelowi i choremu, ekonomiczna

 

Degazacja

Mycie i

dezynfekcja

termiczna

Kontrola i

pakowanie

Sterylizacja

termiczna

Przechowywanie

Mycie

Sterylizacja

gazowa

Płukanie

Pacjent

Użytkownik

Dezynfekcja

wstępna

Dezynfekcja

chemiczna i

końcowa

Suszenie

Płukanie

Zasady postępowania z narzędziami

lekarskimi

EO

FOR

Sterylizacja

•

 

wysokotemperaturowa

*

para wodna w nadciśnieniu

(nasycona)– autoklawy przepływowe,

próżniowe

121

o

C - 1 atm - 20 min ; 134

o

C - 2 atm - 5-6 min

  *

suche gorące powietrze

(suszarki) – szkło, wazelina, narzędzia..

140

o

C - 3 godz.; 160

o

C - 2 godz. 170

o

C – 1 godz.

• niskotemperaturowa

* chemiczna – aldehyd glutarowy, kw.nadoctowy, nadtlenek wodoru,

ozon

*

gazowa

– tlenek etylenu – potem musi być degazacja

pary formaldehydu + 60

o

C

*

plazmowa

– 4. stan materii - b.dobra (endoskopy), 40

o

C, 75 min. droga

*

radiacyjna:

sprzęt do jednorazowego użytku – cewniki, strzykawki,

probówki

plastikowe, wymazy
- promieniowanie gamma z kobaltu– przenikliwe
- szybkie elektrony z akceleratora liniowego

*

filtracja

– mechaniczna sterylizacja płynów biologicznych wrażliwych na

temperaturę,

związki .chemiczne
surowice, witaminy, hormony, cukry....
- filtry szklane, porcelanowe, azbestowe, membranowe
 

Nowoczesne metody

sterylizacji

Kontrola procesu sterylizacji 

potwierdzenie skuteczności działania

bójczego

• wskaźniki fizyczne

– temperatura, ciśnienie, czas, stała kontrola !!

• wskaźniki chemiczne

– wynik natychmiast, zmiana barwy

kilka klas: wskaźniki procesu, pojedynczego parametru,

wieloparametrowe,

zintegrowane, emulacyjne
rurki Browna, taśmy papierowe samoprzylepne, wskaźniki

bibułowe..

• wskaźniki biologiczne

– wynik po kilku dniach ale najbardziej

miarodajny

Sporal A – do autoklawu (Bacillus stearothermophilus)

Sporal S – do „suszarki” i tl. etylenu (Bacillus subtili )
Bacillus – laseczki, tworzą przetrwalniki !!

Wybór metody dezynfekcji/sterylizacji

wynika z ryzyka związanego z użyciem danego przedmiotu,

przebywaniem

w danym pomieszczeniu – ustala się ścisłe procedury postępowania

(lekarz mikrobiolog, epidemiolog, pielęgniarka epidemiologiczna

– zespół ds.zwalczania zakażeń szpitalnych)

Podział sprzętu szpitalnego w zależności od ryzyka zakażenia:

*

niskie

ryzyko przeniesienia zakażenia – kontakt z nienaruszoną skórą

termometr, basen, bielizna pościelowa, meble, podłoga
mycie, dezynfekcja środkiem o niskiej aktywności – alkohole, fenole,

jodofory,

*

średnie

– kontakt z błoną śluzową lub uszkodzoną skórą

lusterko laryngologiczne, endoskopy, sprzęt do sztucznej

wentylacji

aldehyd glutarowy (10 min), kwas nadoctowy, chlor lub sterylizacja

*

wysokie

– kontakt naturalnie jałowymi obszarami ciała: tkanki, krew

narzędzia chirurgiczne, igły, cewniki, wszczepy
sterylizacja !!! ewentualnie: aldehyd glutarowy (20 min), kwas

nadoctowy