Stereotypy a tożsamość

kulturowa i narodowa

Kluczowe kategorie

1. Percepcja
2. Tożsamość
3. Autostereotypy
4. Stereotypy kulturowe i narodowe

System (model) stereotypów

(W. Lippmann)

• „Szkicowanie rzeczywistości”.
• Projekcja naszej wartości, pozycji, praw

w świecie.

• „Twierdza naszej tradycji, pozwalająca

nam zachować poczucie normalności,
swojskości i bezpieczeństwa.

• Autostereotyp: „obraz własny, w którym

odzwierciedlamy i chronimy naszą
tożsamość”.

Perspektywa

• Kontekstowa zależność postrzegania

wewnętrznego i zewnętrznego.

• System stereotypów powstaje w

kontekstowej przestrzeni postrzegania

przez narody siebie i swego otoczenia.

• „Obrazy w naszych głowach”

(Lippmann)

• „Mapy grup narodowych w naszych

głowach” (Kłoskowska)

Dwa wymiary

kontekstowości

1. Powiązanie percepcyjne autostereotypu z

heterostereotypami (poszukiwanie
podobieństw i różnic między nimi).

2. Współzależności percepcyjne między

stereotypami różnych narodów.

Opisując i oceniając siebie i innych, mimo woli

odsłaniamy własne postawy i przekonania
związane z naszymi potrzebami
poznawczymi i emocjonalnymi.

Kontekst sąsiedzki

• Bezpośrednie sąsiedztwo: zazwyczaj

trudne, obciążone zadawnionymi
wzajemnymi urazami oraz poczuciem
wyrządzanych przez sąsiadów krzywd.

• Procesy stereotypizacji sąsiednich

narodów wkraczają w sferę polityki:
stają się przedmiotem oddziaływania
ideologicznego, propagandowego i
medialnego.

Stereotypy a tożsamość

narodowa

• Kryteria odróżniania swoich od

obcych.

• Budowanie obrazu MY.
• Budowanie poczucia odrębności

(naród jako odrębna całość
stanowiąca jedność).

• Funkcje obronne i mobilizujące.

***

Zmienność cywilizacyjna, kultura

przyspieszenia, procesy globalizacji.

Stereotypy

• Element emocjonalny (uczucia,

frustracje) i element ewaluatywny
(sądy i oceny wartościujące) .

• Stereotyp negatywny wroga.
• Stereotyp „kozła ofiarnego”.
• Stereotyp pozytywny sojusznika /

przyjaciela.

Stereotypy naturalne i

sztuczne

• Naturalne: powstają żywiołowo i

mają trwały charakter.

• Sztuczne: wynik manipulacji

socjotechnicznej, tworzone lub
narzucane w walce politycznej i
ideologicznej.

Polacy:

charakter narodowy,

autostereotypy i

heterostereotypy

Zalety i wady Polaków wg Aleksandra

Kamińskiego (1942)

Zalety:

Nienawiść do obcego

jarzma

Walka o wolność
Tolerancja
Oddanie sprawie
Honor, bohaterstwo,

męstwo

Praca społeczna

świadczona honorowo

Humanitarne traktowanie

zwyciężonych;

schronienie dla

prześladowanych

Wady:

Wieczny bunt przeciw

władzy

Ciągłe rozłamy i

secesje polityczne

Brak konsekwencji
Zbytnia ufność do

obcych

Uleganie wpływom
Zła organizacja działań
Łatwiej umierać niż

żyć dla Ojczyzny

Polacy wg wymiarów kultury Hofstede

(wśród krajów europejskich; skala 1 - 29)

• Dystans do władzy ( 1- duży; 29 - mały):

POLSKA: 15

• Indywidualizm (1) v. Kolektywizm (29):

POLSKA: 14

• Męskość (1) v. żeńskość (29):

POLSKA: 4

• Unikanie niepewności (1 – silne; 29 –

słabe):
POLSKA: 24

Polacy i ich sąsiedzi

(Błuszkowski, 2005)

1.

Liczba cech przypisywanych narodom:

- najwięcej Niemcom i Polakom;

najmniej Słowakom i Litwinom.

2. Obrazy sąsiadów w oczach Polaków
a)

Dominują cechy pozytywne: Czesi,

Słowacy, „typowi Europejczycy”,

Niemcy

b)

Dominują cechy negatywne:

Białorusini, Ukraińcy, Rosjanie.

Dystans kulturowo – społeczny

(Błuszkowski, 2005)

• Odwiedzenie Polski w charakterze

turystów

• Podejmowanie pracy i czasowe

osiedlanie się

• Uzyskiwania polskiego

obywatelstwa

• Zamieszkanie w Polsce na stałe

Porównanie z wynikami z

1999 r.

• Niewielkie zmiany w danych

liczbowych (%).

• Brak istotnych zmian w zbiorze

cech przypisywanych
poszczególnym narodom.

Polski profil tożsamościowy

(Błuszkowski, 2005)

Wymiar odrębności: MY – ONI:
• Negatywne emocje historyczne w

stereotypach Niemców i Rosjan (także

Ukraińców).

• Dystans kulturowo – społeczny:
+ Czesi, Słowacy, Litwini, Niemcy

(stosunkowo bliskie i trwałe kontakty)

-

Białorusini, Ukraińcy i Rosjanie

(dystans: obywatelstwo i osiedlanie

się na stałe).

4. Pozytywny, wyidealizowany obraz

„typowego Europejczyka”.

5. Istotne różnice w obrazie własnym

(Polaka) i Europejczyka.

Wymiar kontynuacji

• Pozostawanie w sposób trwały tym

samym, bycie sobą; samotożsamość.

• Tożsamość historyczna i antycypacyjna
POLSKA:
- dominuje tożsamość historyczna (idea

niepodległościowa);

- postawa obronna, etnocentryczna;
- przeszłość stanowi wzorzec dla

teraźniejszości i przyszłości.

Nowy kontekst

• Polska w NATO i UE.
• Sympatie do narodów należących

do kręgu cywilizacji zachodniej.

• Przemiany zachodzące na szerszą

skalę (umiędzynarodowienie
mediów, mobilność społeczeństw,
gospodarka, nauka i edukacja).