Osobowość

Osobowość

Bogumiła Barańska

Bogumiła Barańska



Termin

Termin

osoba

osoba

oznacza konkretną jednostkę

oznacza konkretną jednostkę

ludzką.

ludzką.



Bycie osobą jest związane z samym faktem

Bycie osobą jest związane z samym faktem

istnienie człowieka. W literaturze filozoficznej

istnienie człowieka. W literaturze filozoficznej

wyraźne zainteresowanie osobą, związane z

wyraźne zainteresowanie osobą, związane z

pytaniem, kim ona jest, pojawiło się na

pytaniem, kim ona jest, pojawiło się na

gruncie filozofii nowożytnej drugiej połowy

gruncie filozofii nowożytnej drugiej połowy

XVIII wieku, aczkolwiek źródeł współczesnych

XVIII wieku, aczkolwiek źródeł współczesnych

koncepcji osoby poszukiwać należy w

koncepcji osoby poszukiwać należy w

znacznie bardziej odległej przeszłości.

znacznie bardziej odległej przeszłości.



Termin

Termin

osobowość

osobowość

wywodzi się od

wywodzi się od

łacińskiego

łacińskiego

persona

persona

, osoba.

, osoba.



Znani francuscy psychiatrzy,

Znani francuscy psychiatrzy,

J.M. Charkot i P. Janet wprowadzili do

J.M. Charkot i P. Janet wprowadzili do

nauki termin o s o b o w o ś ć dla

nauki termin o s o b o w o ś ć dla

określenia tej całości, jaką jest

określenia tej całości, jaką jest

człowiek.

człowiek.



W greckim teatrze starożytnym

W greckim teatrze starożytnym

wyrazem persona oznaczano

wyrazem persona oznaczano

maskę

maskę

,

,

w jakiej aktor występował na scenie.

w jakiej aktor występował na scenie.

Maska taka wyrażała w sposób

Maska taka wyrażała w sposób

wyraźny, w formie karykatury,

wyraźny, w formie karykatury,

charakterystyczne cechy postaci.

charakterystyczne cechy postaci.

Ułatwiała widzowi odczytanie, jaka

Ułatwiała widzowi odczytanie, jaka

jest dana postać, tzn. – czy jest

jest dana postać, tzn. – czy jest

dobra, zła, łagodna, podstępna itp.

dobra, zła, łagodna, podstępna itp.



Osobowość to z jednej strony

Osobowość to z jednej strony

konstrukt teoretyczny, służący

konstrukt teoretyczny, służący

do opisu

do opisu

i wyjaśnienia złożonego,

i wyjaśnienia złożonego,

zintegrowanego,całościowego

zintegrowanego,całościowego

funkcjonowania psychicznego

funkcjonowania psychicznego

.

.

Osobowość

Osobowość

–

–



wewnętrzny system regulacji

pozwalający na adaptację i

wewnętrzną integrację

myśli

,

uczuć

i

zachowania

w określonym

środowisku

w wymiarze czasowym (poczucie

stabilności). Jest to zespół względnie

trwałych cech lub dyspozycji

psychicznych jednostki, różniących ją

od innych jednostek.



Osobowość jest także definiowana jako

charakterystyczny, względnie stały

sposób reagowania

jednostki

na

środowisko społeczno-przyrodnicze, a

także sposób wchodzenia z nim w

interakcje

.



Nie jest jedynym wyznacznikiem działania

– to co i jak człowiek robi zależy też od

doraźnego stanu fizycznego i

psychicznego, emocji, stopnia

przygotowania do danego działania



Osobowość kształtowana jest przez

Osobowość kształtowana jest przez

całe życie, szczególnie w okresie

całe życie, szczególnie w okresie

dzieciństwa oraz młodości poprzez

dzieciństwa oraz młodości poprzez

wpływ bodźców zewnętrznych w

wpływ bodźców zewnętrznych w

procesie

procesie socjalizacji

socjalizacji

, a także własnej

, a także własnej

aktywności jednostki. Istotną rolę

aktywności jednostki. Istotną rolę

odgrywają tu również wrodzone cechy

odgrywają tu również wrodzone cechy

biofizyczne. Kształtuje się przez

biofizyczne. Kształtuje się przez

doświadczenia, kontakty z osobami

doświadczenia, kontakty z osobami

znaczącymi dla danej jednostki, role

znaczącymi dla danej jednostki, role

społeczne pełnione przez daną osobę,

społeczne pełnione przez daną osobę,

a także wydarzenia powtarzające się

a także wydarzenia powtarzające się

lub wyjątkowo silne.

lub wyjątkowo silne.



Rozwija się stopniowo. W rezultacie

Rozwija się stopniowo. W rezultacie

utworzenia się osobowości człowiek

utworzenia się osobowości człowiek

osiąga zdolność przetwarzania

osiąga zdolność przetwarzania

napływających informacji, dzięki czemu

napływających informacji, dzięki czemu

tworzy sobie obraz świata i siebie,

tworzy sobie obraz świata i siebie,

integruje techniki i sposoby

integruje techniki i sposoby

ustosunkowania się do przedmiotów,

ustosunkowania się do przedmiotów,

osób, sytuacji, przez co jego

osób, sytuacji, przez co jego

zachowanie

zachowanie

nabiera cech stałości i

nabiera cech stałości i

powtarzalności. Za przejaw zatrzymania

powtarzalności. Za przejaw zatrzymania

rozwoju osobowości jednostki, uważa

rozwoju osobowości jednostki, uważa

się

się nerwicę

nerwicę

[1]

[1]

.

.

Teorie osobowości

Teorie osobowości



Różnorodne poglądy na konstrukcję osobowości

Różnorodne poglądy na konstrukcję osobowości

człowieka doprowadziły do powstania licznych

człowieka doprowadziły do powstania licznych

teorii:

teorii:



Psychodynamiczne

Psychodynamiczne



Teoria

Teoria freudowska

freudowska

– w procesie kształtowania

– w procesie kształtowania

osobowości kładzie nacisk na doświadczenie

osobowości kładzie nacisk na doświadczenie

zdobyte w dzieciństwie, popędy biologiczne oraz

zdobyte w dzieciństwie, popędy biologiczne oraz

stosunki z rodzicami; (zobacz też

stosunki z rodzicami; (zobacz też

psychoanalityczna teoria osobowości

psychoanalityczna teoria osobowości

);

);



Teorie neopsychoanalityczne – podkreślają

Teorie neopsychoanalityczne – podkreślają

znaczenie podstawowych popędów oraz interakcji

znaczenie podstawowych popędów oraz interakcji

społecznych w kształtowaniu osobowości

społecznych w kształtowaniu osobowości

jednostki. Przedstawiciele:

jednostki. Przedstawiciele:

Carl Jung

Carl Jung

,

,

Alfred Adler

Alfred Adler

,

, Harry

Harry

Stack

Stack

Sullivan

Sullivan

,

, Karen

Karen

Horney

Horney

,

, Erik

Erik

Erikson

Erikson

;

;



Teorie pola

Teorie pola

– traktują organizm

– traktują organizm

jako całość, kładąc nacisk na

jako całość, kładąc nacisk na

dążenie jednostki do

dążenie jednostki do

zaspokojenia podstawowego

zaspokojenia podstawowego

popędu jakim jest popęd

popędu jakim jest popęd

samorealizacji. Przedstawiciele:

samorealizacji. Przedstawiciele:

Kurt Goldstein

Kurt Goldstein

;

;



Teorie czynnikowe

Teorie czynnikowe

–

–

przedstawiają osobowość jako

przedstawiają osobowość jako

zbiór cech lub

zbiór cech lub

charakterystycznych sposobów

charakterystycznych sposobów

zachowania, odczuwania,

zachowania, odczuwania,

reagowania. Przedstawiciele:

reagowania. Przedstawiciele:

Joy

Joy

Paul

Paul

Guilford

Guilford

,

,

Raymond

Raymond

Cattell

Cattell

,

,

Hans

Hans

Eysenck

Eysenck

;

;



Teorie uczenia się

Teorie uczenia się

–

–

podkreślają

podkreślają

czynniki sytuacyjne wywołujące

czynniki sytuacyjne wywołujące

określone zachowania oraz warunki

określone zachowania oraz warunki

wzmacniające owe zachowania.

wzmacniające owe zachowania.

Przedstawiciele:

Przedstawiciele: Iwan

Iwan

Pawłow

Pawłow

,

,

Burrhus

Burrhus

Skinner

Skinner

,

, Edward

Edward

Thorndike

Thorndike

,

, John

John

Watson

Watson

,

, John

John

Dollard

Dollard

,

, Neal

Neal

Miller

Miller

,

, Leonard

Leonard

Berkowitz

Berkowitz

.

.



Teoria uczenia się społecznego

Teoria uczenia się społecznego

– zwraca uwagę na społeczny

– zwraca uwagę na społeczny

aspekt kształtowania się

aspekt kształtowania się

osobowości, tj. bodźce i

osobowości, tj. bodźce i

wzmocnienia społeczne.

wzmocnienia społeczne.

Przedstawiciele:

Przedstawiciele: Albert Bandura

Albert Bandura

,

,

Julian Rotter

Julian Rotter

.

.



Teorie humanistyczne

Teorie humanistyczne

–

–

Abraham Maslow

Abraham Maslow

,

, Carl

Carl

Rogers

Rogers

,

,

Frederick

Frederick

Perls

Perls

,

, Kazimierz Dąbrowski

Kazimierz Dąbrowski

;

;



Teorie systemowe

Teorie systemowe

– Milton

– Milton

Erickson, Oscar Ichazo, Virginia Satir,

Erickson, Oscar Ichazo, Virginia Satir,

Marian Mazur, (zobacz systemowa

Marian Mazur, (zobacz systemowa

teoria osobowości).

teoria osobowości).

Przyjmuje się, że na rozwój osobowości

Przyjmuje się, że na rozwój osobowości

składają się trzy grupy procesów:

składają się trzy grupy procesów:



dojrzewanie,

dojrzewanie,



uczenie się,

uczenie się,



przystosowanie.

przystosowanie.



Osobowość nie jest luźną wiązką zebranych razem elementów,

Osobowość nie jest luźną wiązką zebranych razem elementów,

lecz posiada

lecz posiada

s t r u k t u r ę,

s t r u k t u r ę,

którą tworzy układ poszczególnych

którą tworzy układ poszczególnych

komponentów. Są nimi dyspozycje, tzn. warunki tkwiące w

komponentów. Są nimi dyspozycje, tzn. warunki tkwiące w

jednostce i niezbędne do wystąpienia zjawisk fizycznych czy

jednostce i niezbędne do wystąpienia zjawisk fizycznych czy

psychicznych, nazywanych korelatami odpowiednich dyspozycji.

psychicznych, nazywanych korelatami odpowiednich dyspozycji.



Dyspozycjami, utożsamianymi ze zdolnościami lub skłonnościami

Dyspozycjami, utożsamianymi ze zdolnościami lub skłonnościami

są

np.

pracowitość,

wytrwałość,

tchórzliwość,

pamięć,

są

np.

pracowitość,

wytrwałość,

tchórzliwość,

pamięć,

spostrzegawczość itp.

spostrzegawczość itp.



W skład osobowości jednostki wchodzi wiele różnych dyspozycji.

W skład osobowości jednostki wchodzi wiele różnych dyspozycji.



Łączy je to, że należą do jednej osoby i pozostają w różnorodnych

Łączy je to, że należą do jednej osoby i pozostają w różnorodnych

wzajemnych stosunkach, tworząc w ten sposób strukturę lub

wzajemnych stosunkach, tworząc w ten sposób strukturę lub

układ. Ta struktura jest cechą osobowości

układ. Ta struktura jest cechą osobowości

Edward Spranger rozróżnił

Edward Spranger rozróżnił

sześć

sześć

głównych

głównych

typów indywidualności:

typów indywidualności:



1.

1.

teoretyczny,

teoretyczny,

2.

2.

gospodarczo – techniczny,

gospodarczo – techniczny,

3.

3.

estetyczny,

estetyczny,

4.

4.

społeczny,

społeczny,

5.

5.

polityczny,

polityczny,

6.

6.

religijny.

religijny.

1.

1.

TYP TEORETYCZNY

TYP TEORETYCZNY



O

O

dznacza się głównie zainteresowaniami

dznacza się głównie zainteresowaniami

naukowymi, ujawnia tendencje do poznania

naukowymi, ujawnia tendencje do poznania

przedmiotowego.

przedmiotowego.



Dąży do ujęcia rzeczywistości. W swoich

Dąży do ujęcia rzeczywistości. W swoich

przeżyciach kieruje się właśnie tym motywem

przeżyciach kieruje się właśnie tym motywem

poznawania obiektywnego i na tej drodze odbywa

poznawania obiektywnego i na tej drodze odbywa

się jego rozwój duchowy. W swoich dążeniach i w

się jego rozwój duchowy. W swoich dążeniach i w

swym działaniu stara się być zawsze w zgodzie ze

swym działaniu stara się być zawsze w zgodzie ze

swą jaźnią.

swą jaźnią.



Ideałem jego jest osobowość, którą cechuje ścisłość

Ideałem jego jest osobowość, którą cechuje ścisłość

i jednoznaczność właściwa systemowi logicznemu

i jednoznaczność właściwa systemowi logicznemu

2.

2.

TYP GOSPODARCZY,

TYP GOSPODARCZY,

EKONOMICZNY

EKONOMICZNY



ujmuje wszystkie zjawiska życiowe

ujmuje wszystkie zjawiska życiowe

z praktycznego punktu widzenia.

z praktycznego punktu widzenia.

Jego zasadą jest maksimum korzyści

Jego zasadą jest maksimum korzyści

przy minimalnym wysiłku.

przy minimalnym wysiłku.

3.

3.

TYP ESTETYCZNY

TYP ESTETYCZNY



J

J

est w pewnym stopniu przeciwieństwem

est w pewnym stopniu przeciwieństwem

typu teoretycznego, ponieważ ujmuje on

typu teoretycznego, ponieważ ujmuje on

rzeczywistość w sposób subiektywny. Jego

rzeczywistość w sposób subiektywny. Jego

cechą jest zdolność wczuwania się w rzeczy i

cechą jest zdolność wczuwania się w rzeczy i

istoty w otoczeniu, które ożywia swą fantazją

istoty w otoczeniu, które ożywia swą fantazją

i nadaje im pewne zabarwienie uczuciowe.

i nadaje im pewne zabarwienie uczuciowe.



Dąży do ujęcia rzeczywistości tak, jak ją

Dąży do ujęcia rzeczywistości tak, jak ją

przeżywa, w formie słowa, rytmu, barwy,

przeżywa, w formie słowa, rytmu, barwy,

linii. Jest to typ estety i artysty.

linii. Jest to typ estety i artysty.



 

 

4.

4.

TYP SOCJALNY

TYP SOCJALNY



w

postaci

najbardziej

udoskonalonej

w

postaci

najbardziej

udoskonalonej

odznacza się przede wszystkim miłością

odznacza się przede wszystkim miłością

innych

istot,

kocha

życie

w

jego

innych

istot,

kocha

życie

w

jego

różnorodnych

przejawach.

Taka

różnorodnych

przejawach.

Taka

wszechogarniająca miłość ma w sobie

wszechogarniająca miłość ma w sobie

pierwiastek religijny, boski. Jednostka taka

pierwiastek religijny, boski. Jednostka taka

darzy innych miłością, widzi w nich istoty,

darzy innych miłością, widzi w nich istoty,

które mają urzeczywistnić wartości etyczne.

które mają urzeczywistnić wartości etyczne.



W tym realizowaniu wartości widzi też sens

W tym realizowaniu wartości widzi też sens

własnego istnienia. Dążeniem tego typu jest

własnego istnienia. Dążeniem tego typu jest

niesienie pomocy innym, ofiarność

niesienie pomocy innym, ofiarność

i poświęcenie dla drugich.

i poświęcenie dla drugich.

5.

5.

TYP POLITYCZNY

TYP POLITYCZNY



D

D

ąży do narzucenia swej woli innym

ąży do narzucenia swej woli innym

ludziom.

ludziom.



Pragnie podporządkować sobie innych

Pragnie podporządkować sobie innych

dla osiągnięcia pewnych celów, czy to

dla osiągnięcia pewnych celów, czy to

egoistycznych czy też społecznych.

egoistycznych czy też społecznych.



Żądza panowania i władzy kieruje jego

Żądza panowania i władzy kieruje jego

uczuciami.

uczuciami.

6.

6.

TYP RELIGIJNY

TYP RELIGIJNY



C

C

echuje poszukiwanie najwyższej wartości

echuje poszukiwanie najwyższej wartości

istnienia duchowego. W tym poszukiwaniu

istnienia duchowego. W tym poszukiwaniu

doznaje

uczucia

niepokoju

i

doznaje

uczucia

niepokoju

i

niezadowolenia, rozterki wewnętrznej i

niezadowolenia, rozterki wewnętrznej i

zwątpień.

zwątpień.



Ukojenie znajduje dopiero w wyzwoleniu

Ukojenie znajduje dopiero w wyzwoleniu

się

z

pęt

fizycznych,

fizycznych

się

z

pęt

fizycznych,

fizycznych

uduchowieniu swej osobowości i wtedy

uduchowieniu swej osobowości i wtedy

czuje się zbawionym.

czuje się zbawionym.



Ponieważ

osobowość

człowieka

Ponieważ

osobowość

człowieka

posiada

pewną

samodzielną

posiada

pewną

samodzielną

aktywność, to tylko w pewnym

aktywność, to tylko w pewnym

stopniu odtwarza on narzucone

stopniu odtwarza on narzucone

przez

społeczeństwo

schematy,

przez

społeczeństwo

schematy,

osobowość

przeobraża

i

osobowość

przeobraża

i

przekształca to, co zostało w nią

przekształca to, co zostało w nią

wpojone na coś zupełnie innego.

wpojone na coś zupełnie innego.



Zmiany dokonują się w zakresie

Zmiany dokonują się w zakresie

tworzenia idealnych wzorów, zarówno

tworzenia idealnych wzorów, zarówno

siebie samego jak i otaczającego świata.

siebie samego jak i otaczającego świata.

Każda

działalność,

jaką

wykonuje

Każda

działalność,

jaką

wykonuje

człowiek, każde zjawisko, z jakim ma do

człowiek, każde zjawisko, z jakim ma do

czynienia oraz każda rola społeczna,

czynienia oraz każda rola społeczna,

jaką pełni powoduje tworzenie idealnej

jaką pełni powoduje tworzenie idealnej

wersji świata i samego siebie.

wersji świata i samego siebie.



Osobowość jest złożonym

Osobowość jest złożonym

zbiorem pewnych własności

zbiorem pewnych własności

psychicznych, które wpływają na

psychicznych, które wpływają na

specyficzne dla danej jednostki

specyficzne dla danej jednostki

wzorce zachowania, przy czym

wzorce zachowania, przy czym

są one niezmienne czasowo i

są one niezmienne czasowo i

sytuacyjnie

sytuacyjnie