Materiały pochodzą z Platformy

Edukacyjnej Portalu

www.szkolnictwo.pl

Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego
Użytkowników

wyłącznie

w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian,
przesyłanie,

publiczne

odtwarzanie

i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby
własne

oraz

do

wykorzystania

w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

Wiedza o społeczeństwie

Temat: Komunikacja

społeczna

Lekcja 1

Proces komunikowania to wymiana informacji, bez której
funkcjonowanie w społeczeństwie byłoby niemożliwe.

Termin komunikacja pochodzi z języka łacińskiego (łac.
communicatio) i oznacza łączność, wymianę, rozmowę.

Proces komunikowania

nadawca

nadawca

komunikat

(wiadomość)

komunikat

(wiadomość)

odbiorca

odbiorca

Uproszczony schemat procesu komunikacji

Proces komunikowania

Proces komunikowania rozpoczyna się, gdy pojawiają się intencje w
postaci myśli, zamiaru lub uczucia, którymi nadawca chce się
podzielić.

Chcąc umożliwić odbiorcy poznanie intencji należy przełożyć je na
czytelną informację. Zrozumiałe są wyłącznie takie zachowania
nadawcy, które pełnią funkcję sygnałów, a także nośników
określonych wiadomości. Sygnałami mogą być zachowania
werbalne, czyli wypowiedzi słowne, lub niewerbalne, tak zwana
„mowa ciała”, np. ton głosu, mimika, gesty i postawa ciała.

Rozbudowany schemat procesu komunikacji

Wiadomość →

sygnał

Wiadomość →

sygnał

Odbiór sygnału →

wiadomość

odtworzona

Odbiór sygnału →

wiadomość

odtworzona

S

Z

U

M

S

Z

U

M

intencja

interpretacja

kodowanie

sprzężenie zwrotne

odkodowanie

NADAWCA

PRZEKAZYWANIE

SYGNAŁU

ODBIORCA

Przekazy werbalne i niewerbalne

Komunikacja werbalna – od łacińskiego verbum, w dosłownym
znaczeniu „słowo” – porozumiewanie się przez wypowiedzi albo
pismo.
W zależności od tego, jaki cel przyświeca rozmowie lub przeważa w
danej chwili, występować będą następujące komunikaty:

• krytyczne – mają na celu przekazanie drugiej osobie, że nie jest
w porządku, oraz wzbudzenie w niej poczucia winy,

• strukturalne – pouczają, jak druga osoba powinna się zachować,

• opiekuńcze – za ich pomocą włączamy się do rozwiązania
problemu, udzielamy pomocy czy przejmujemy inicjatywę,

• wspierające – traktują partnera jako osobę, która potrafi
samodzielnie rozwiązać problem.

Konieczne jest rozróżnienie słuchania i słyszenia. Słuchanie jest
procesem aktywnym, słyszenie biernym.

Cechy skutecznej komunikacji

Zalety komunikacji

werbalnej

– forma słowna

Zalety komunikacji

werbalnej

– forma pisemna

• oszczędność czasu podczas

przekazywania informacji,

• informację można

natychmiast zweryfikować

• informacja może zostać

utrwalona i archiwizowana,

• może dotrzeć do wielu

odbiorców,

• można ją wielokrotnie

odczytywać

Podstawowymi warunkami skutecznego porozumiewania się są:

• wiarygodność nadawcy,

• wysyłanie zrozumiałych przekazów,

• zapewnienie dopływu informacji zwrotnych.

Cechy skutecznej komunikacji

Bariery komunikacji

werbalnej

Pokonywanie barier

związanych z komunikacją

werbalną

• zakłócenia w odbiorze

komunikatu (np. hałas),

• brak zrozumienia tematu przez

odbiorców,

• chęć manipulacji jednej ze

stron,

• niejasne przedstawienie

własnych myśli i poglądów,

• krytykujące stanowisko

przeciwnej strony,

• nieprzestrzeganie zasad savoir

– vivre’u,

• nieprzestrzeganie praw

partnera (np. niedopuszczenie

go do głosu)

• skoncentrujmy się na języku

(werbalnym), którym będziemy

się posługiwać, należy pamiętać,

aby wyrażać się pełnymi i

precyzyjnymi zdaniami,

słownictwo powinno być

dostosowane do odbiorcy,

• sporządźmy plan wystąpienia

Cechy skutecznej komunikacji

Bariery komunikacji

niewerbalnej

Pokonywanie barier

związanych z komunikacją

niewerbalną

• różne odczytywanie gestów,

zależne od kultury i zwyczajów

panujących w danym kraju,

• niepanowanie nad własnym

ciałem, np. często obserwujemy

człowieka prowadzącego

prezentację, który bawi się

długopisem lub zasłania się

notatkami – takie postępowanie

zakłóca odbiór i rozprasza

słuchaczy,

• brak znajomości podstaw

mowy ciała, np. : unikanie

kontaktu wzrokowego, zbyt

bliskie podchodzenie do odbiorcy

• przed wyjazdem za granicę

poznanie zwyczajów tam

panujących,

• utrzymywanie kontaktu

wzrokowego, poniżej 30% czasu

rozmowy – oznacza, że partner

nie jest zainteresowany, między

30% a 60% czasu – rozmówca

jest zainteresowany problemem,

przekracza 60% - interesuje go

osoba,

• optymalna odległość między

rozmówcami to około 1,5 m,

• nieokazywanie agresji przez

bujanie nogą, tupanie, bębnienie

palcami po stole, itp.,

• niewerbalne podtrzymanie

rozmowy, np. skinienie głową

Postawa asertywna

Asertywność to umiejętność pełnego wyrażania siebie w kontakcie z
inną osobą, a także przekazywanie swoich uczuć, myśli i pragnień w
sposób, który nie narusza praw innych.

Działając asertywnie człowiek nie jest ani uległy, ani agresywny, jest
po prostu stanowczy.

Postawa asertywna

Postawa uległa

Postawa agresywna

• konkretne i

zdecydowane

wyrażanie swoich

uczuć, przekonań i

myśli,

• komunikowanie

chęci i potrzeb innym

ludziom bez

narzucania im własnej

woli

• brak samodzielności

w działaniu,

• podporządkowanie

się innym,

• zagubienie,

• uciekanie od

problemów,

• niezadowolenie z

siebie,

• poczucie winy,

• obojętność

• chęć dominacji nad

innymi,

• przesadna duma,

• nieliczenie się z

uczuciami innych,

czego wyrazem bywa

pomniejszanie ich

wartości,

• nieposzanowanie

godności i praw

rozmówcy

Postawa asertywna

Asertywność nie jest wrodzona, ale każdy człowiek, jeśli chce, może
się jej nauczyć, wykorzystując kilka technik treningowych.
1.Technika „czterech kroków” przewiduje określenie w jednym
krótkim zdaniu, na czym polega problem (krok I), jakie w związku z
tym przeżywamy rzeczywiste emocje (krok II), co proponujemy (krok
III) i jakie będzie to miało konsekwencje dla dalszej relacji
interpersonalnej (krok IV).
2.Technika „zdartej płyty” polega na wielokrotnym i stanowczym
powtarzaniu „zdania – klucza” oraz na jego parafrazie, połączonej z
wyrażaniem uczuć. Przykładem mogą być, np.:

-„ Nie, nie pożyczę ci pieniędzy, bo długo nie oddajesz”.

-„ Ja też cię lubię, ale nie pożyczę ci, bo nie oddajesz”.

Technika ta ułatwia niepoddawanie się emocjom i obronę własnych
interesów bez
naruszania praw innych.

3. Technika „zasłony z mgły” bywa pożyteczna w sytuacji, gdy
rozmówca unika otwartego mówienia, o co ma pretensje. Metoda ta
polega na dopuszczaniu i komunikowaniu możliwości, że w
stawianych zarzutach jest część prawdy.

Postawa asertywna

Jedną z podstawowych zasad asertywności jest stosowanie
komunikatów. Najczęściej wymienia się cztery rodzaje komunikatów:

• informujący (pouczający),

• zapobiegawczy (prewencyjny),

• responsywny,

• konfrontacyjny.

• komunikat informujący typu JA jest stosowany wówczas, gdy
ktoś podaje informację o swoich poglądach, np. „nie potrafię nauczyć
się historii”.

• komunikat zapobiegawczy typu JA jest stosowany w przypadku
planowania współpracy z drugą osobą, aby zapobiegać ewentualnym
nieporozumieniom, np. uprzedzamy „na przyszłość proszę, byś
telefonował przed 21, ponieważ później chcę odpoczywać”.

Postawa asertywna

• komunikat responsywny typu JA informuje o decyzji w
przypadku postawienia pytania przez drugą osobę, np. „nie pożyczę
ci książki, ponieważ sam jej potrzebuję”. Jest to jasne wyrażenie
własnej decyzji i podanie jej uzasadnienia. Komunikat responsywny
powoduje, że rozmówcy łatwiej będzie pogodzić się z odmową.

• komunikat konfrontacyjny typu JA odnosi się do własnych
uczuć i zachowania jako reakcji na zachowanie drugiej osoby, np.
„słuchasz mnie bardzo uważnie”, „to jest dla mnie dobre”.
Przekazywanie tego typu informacji wzmacnia dobre relacje z
innymi.
W przypadku trudności w stosunkach z drugą osobą możemy
zastosować komunikat negatywny, np. „fakt, że nie oddałeś książki
w terminie stanowił dla mnie dużą niedogodność, musiałem
radykalnie zmienić plany”. Po przekazaniu konfrontacyjnego
komunikatu zawsze należy nastawić się na słuchanie.

Informacja typu TY sugeruje czyjąś winę za zaistniałą niekorzystną
sytuację oraz uzurpowanie sobie prawa do oceny.

Zasady asertywnego postępowania

1. Masz prawo do robienia tego, co chcesz dopóty, dopóki nie rani to

kogoś innego.

2. Masz prawo do zachowania swojej godności poprzez asertywne

zachowanie, nawet jeśli rani to kogoś innego dopóty, dopóki twoje
intencje nie są agresywne, lecz asertywne.

3. Masz prawo do przedstawiania innym swoich próśb dopóty,

dopóki uznajesz, że druga osoba ma prawo odmówić.

4. Istnieją takie sytuacje między ludźmi, w których prawa nie są

oczywiste. Zawsze jednak masz prawo do przedyskutowania tej
sprawy z drugą osobą i wyjaśnienia jej.

5. Masz prawo do korzystania ze swoich praw.

Strategie podejmowania decyzji

Istnieje kilka metod podejmowania decyzji, jednak żadna z nich nie
gwarantuje, że rozstrzygnięcie będzie trafne.

Podstawowe modele obrazujące strukturę procesu decyzyjnego:

• model sytuacji prawnej, kiedy wiemy, jaki wynik osiągniemy po
wyborze określonego działania,

• model sytuacji ryzykownej, kiedy nie jesteśmy pewni, jaki wynik
osiągniemy po wyborze działania.

W czynnościach podejmowania decyzji ryzykownej wyróżniamy trzy
główne procesy:

• wartościowania wyników, czyli ocena ich użyteczności z naszego
punktu widzenia,

• określania subiektywnego prawdopodobieństwa otrzymania wyniku,

• wyboru działania.

Etapy podejmowania decyzji

1. Analiza sytuacji

• zdefiniowanie problemu

• ustalenie jego przyczyn

• określenie celów

podjęcia decyzji

1. Analiza sytuacji

• zdefiniowanie problemu

• ustalenie jego przyczyn

• określenie celów

podjęcia decyzji

2. Możliwe rozwiązania

• poszukiwanie twórczych

rozwiązań

• brak ocen na tym etapie

2. Możliwe rozwiązania

• poszukiwanie twórczych

rozwiązań

• brak ocen na tym etapie

4. Realizacja i ewaluacja

(ocena) decyzji

• planowanie rozwiązania

• realizacja planu

• monitoring i korekta

działań

4. Realizacja i ewaluacja

(ocena) decyzji

• planowanie rozwiązania

• realizacja planu

• monitoring i korekta

działań

3. Ocena i wybór

rozwiązania

• Ocena możliwych

rozwiązań

• optymalny wybór

3. Ocena i wybór

rozwiązania

• Ocena możliwych

rozwiązań

• optymalny wybór

Strategie postępowania

Wybór działania to proces decyzyjny, w którym po ocenie
atrakcyjności poszczególnych działań, akceptujemy
najkorzystniejsze z nich. Wybór ten odbywa się za pomocą
strategii, czyli systemów reguł, kombinacji użyteczności i
subiektywnego prawdopodobieństwa.

W każdym ryzykownym postępowaniu możemy wyróżnić cztery
zasadnicze cechy:

• prawdopodobieństwo otrzymania zysku (szansa sukcesu),

• wielkość zysku (wielkość sukcesu),

• prawdopodobieństwo poniesienia strat (szansa niepowodzenia),

• wielkość strat (rozmiar niepowodzenia).

Optymalną strategią wyboru byłoby takie postępowanie, w którym
zostałyby uwzględnione wszystkie prawdopodobieństwa i
wielkości.

Strategie postępowania

Strategie postępowania podczas podejmowania decyzji

• maksymalizacja prawdopodobieństwa zysku – polega na
ocenie każdego z możliwych wariantów i wyborze tego, który
cechuje się największą szansą powodzenia,

• maksymalizacja wielkości zysku – polega głównie na ocenie
możliwości korzyści wynikających z wyboru poszczególnych
wariantów i wyborze tego, który zapewnia uzyskanie największych
korzyści,

• maksymalizacja prawdopodobieństwa straty – w tym
wypadku zwraca się szczególną uwagę na wynik dla nas
niekorzystny. Wybieramy to działanie, które cechuje najmniejsze
prawdopodobieństwo niepowodzenia,

• minimalizacja wielkości straty – zastanawiamy się przede
wszystkim nad ewentualnymi kosztami wyboru każdego z możliwych
działań. Decydujemy się na wybór tego, które zapewni nam
najmniejsze straty.

Bibliografia

1. P. Leszczyński, T. Snarski: Wiedza o społeczeństwie.

Vademecum maturalne 2008. OPERON, Gdynia 2008,

2. Strona internetowa: www. wikipedia.org.pl,

3. L. Maryksiewicz, M. Pacholska: Wiedza o społeczeństwie.

Nowa Era, Poznań 2002,

4. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997

roku.