Wstęp do

psychologii

społecznej

Metody badania

psychologii społecznej

Psychologia społeczna

• Psychologia społeczna – nauka empiryczna;

dział psychologii, którego przedmiotem jest
wpływ społeczny = mechanizmy na mocy
których to, co

robią

,

czują

lub

myślą

jedni

ludzie wpływa na to, co

robią

,

czują

lub

myślą

inni ludzie.

• Nie dajcie się oszukać przeciętni ludzie

“psychologowie z ulicy” (a często i z gabinetów

oraz uczelni wyższych) nie są psychologami

społecznymi

Specyfika psychologii społecznej

• indywidualizm – podstawową jednostką analizy i

wyjaśniania jest człowiek (a nie grupa)

• wzorowanie się na naukach przyrodniczych -

empiryzm, metody ilościowe, preferowanie
eksperymentu, rygoryzm metodologiczny, duża
liczba teorii, weryfikacyjny charakter badań.

• empiryzm- przywiązanie do rzetelnych i

powtarzalnych dowodów w postaci wyników badań

• sceptycyzm- podejrzliwy stosunek do wszystkich i

wszystkiego

metoda naukowa

obserwacje

teoria

hipotezy

przewidywania

Testy

empiryczne

Jeśli
potwierdze
nie

Jeśli niezgodność
modyfikacja hipotez

S

to

p

ie

ń

k

o

n

tr

o

li

Metody weryfikacji hipotez

• obserwacja naturalnie występujących zjawisk

• badania korelacyjne

• eksperymenty

• badanie modeli zwierzęcych
• symulacje komputerowe

obserwacja naturalnie występujących

zjawisk

systematyczna

(np. Patterson: następstwa agresji

w przedszkolu)

uczestnicząca

(np. Festinger, Schachter i Riecken

–koniec świata)

analizy archiwalne

(np. analiza czytanek

szkolnych, ogłoszeń matrymonialnych)

Rysunek 1.1. Odsetki kobiet i mężczyzn, którzy w ogłoszeniach matrymonialnych poszukują i oferują

cechy związane z zasobami materilanymi i z urodą (Wojciszke, Baryła i Downar, 2001)

63

22

31

46

16

48

61

45

0

10

20

30

40

50

60

70

80

kobiety

mężczyźni

kobiety

mężczyźni

od

se

te

k

og

ło

sz

eń

zasoby
uroda

POSZUKIWANIE

OFEROWANIE

Zalety obserwacji

nie zmienia naturalnego biegu

wydarzeń

stosunkowo mało podatna na

ograniczenia wiedzy badacza

Ograniczenia obserwacji

nie wszystko można zaobserwować
niektóre zjawiska są rzadkie lub

niepowtarzalne

słaba kontrola badacza nad sytuacją

badaną (np. w pewnych typach
sytuacji mogą pojawiać się tylko
pewne typy ludzi

 podatna na tendencyjność

obserwatora

badania korelacyjne

• Systematyczny pomiar 2 lub więcej zmiennych

oraz badanie ich współzmienności (korelacji)

testy i kwestionariusze
skale szacunkowe
pytania z jakościowo zróżnicowanymi

kategoriami odpowiedzi (sondaże)

rozmowa usystematyzowana, wywiad,

wywiad retrospektywny (katamneza)

Brak korelacji

tarcza strzelnicza

Korelacje

W jaki sposób 2 zmienne mogą

współwystępować

?

zmienna X

zm

ie

n

n

a

Y

pozytywna

zmienna X

zm

ie

n

n

a

Y

negatywna

Rzeczywiste dane

5.00

10.00

15.00

20.00

25.00

Popęd płciowy

4.00

8.00

12.00

16.00

























































































































































































































































mężczyźn

i

kobiety

5.00

10.00

15.00

20.00

25.00

Popęd płciowy





















































































































































































































































































Związek pomiędzy wiekiem, w którym osoba odbyła swój pierwszy kontakt
płciowy a siłą popędu płciowego mierzoną kwestionariuszowo (r około -0.27)

Zalety i wady metody

korelacyjnej

• Zalety metody korelacyjnej



pozwala (rzetelnie, trafnie) mierzyć wiele zjawisk



pozwala mierzyć wiele zmiennych równocześnie

• Ograniczenia

metody

korelacyjnej

(i

obserwacji)



niewrażliwa na pozorny charakter związku



niewrażliwa na interakcyjne oddziaływanie

zmiennych trzecich

• nie wykrywa kierunku zależności

przyczynowo-skutkowych

Korelacja nie oznacza

związku przyczynowo-

skutkowego

Sprzedaż wody mineralnej

L

ic

zb

a

r

o

zb

o

jó

w

Problem
korelacji
pozorny
ch

Dlaczego korelacja =

związek przyczynowo-

skutkowy?

A

B

B

A

C

B

A

eksperymenty

• Celowe, dowolne wywoływanie jakiegoś

zjawiska (kształtowanie jego natężenia) za
pomocą manipulowania jego domniemanymi
przyczynami.

• zjawisko badane = zmienna zależna
• przyczyny = czynniki = zmienne niezależne
• losowy przydział osób do porównywanych

grup = randomizacja

Badania Dolińskiego i Nawrata

– Eksperyment 1 (zgoda na wypełnienie kwestionariusza)

• Przechodzący ulicę – gwizdek 59
• Przechodzący ulicę – bez gwizdka

46

• Idący wzdłuż chodnika

41

– Eksperyment 2 (zgoda na wypełnienie kwestionariusza)

• Kartka za wycieraczką 62
• Kartka na drzwiach

37

• Brak kartki36

– Eksperyment 3 (zgoda na wypełnienie kwestionariusza)

• Reklama za wycieraczką

62

• Wezwanie na policję za wycieraczką

8

• Reklama na drzwiach

38

• Brak kartki32

Badania Dolińskiego i Nawrata

Eksperyment 4 (zgoda na udział w kweście)

• Oczekiwanie na wstrząsy elektryczne

38

• Oczekiwanie na wstrząsy, potem wycofanie

75

• Oczekiwanie na badanie koordynacji

53

Eksperyment 5 (złożenie datku pieniężnego)

Przechodzący ulicę – gwizdek

• Tylko prośba

39

• Prośba z uzasadnieniem pozornym 76
• Prośba z uzasadnieniem rzeczywistym

72

Przechodzący ulicę – bez gwizdka

• Tylko prośba

11

• Prośba z uzasadnieniem pozornym 15
• Prośba z uzasadnieniem rzeczywistym

58

Rodzaje eksperymentów

Z uwagi na sposób aranżacji:

eksperymenty naturalne
eksperymenty laboratoryjne

Z uwagi na charakter porównań:

manipulacje interindywidualne
– (różne osoby w warunkach eksperymentalnych

i kontrolnych  porównania międzyosobnicze)

manipulacje intraindywidualne
– (te same osoby w warunkach

eksperymentalnych i kontrolnych 

porównania wewnątrzosobnicze)

Ważne przy konstruowaniu

eksperymentu

• Trafność pomiaru zmiennej zależnej:

czy to co mierzysz, to rzeczywiście to

co chciałeś zmierzyć

• trafność zewnętrzna: czy wyniki

eksperymentu można zgeneralizować

na rzeczywistość poza laboratorium

• trafność wewnętrzna: czy efekt, który

uzyskałeś rzeczywiście wynika z twojej

manipulacji

Ważne przy konstruowaniu

eksperymentu 2

• Zmiany wynikające z upływu czasu a nie

z manipulacji

– np. spontaniczna poprawa, utrata

zainteresowania, zmęczenie

– autoselekcja uczestników – nie wszyscy

równie chętnie poddają się badaniom

• śmiertelność – uczestnicy badania

niestety odchodzą

Ważne przy konstruowaniu

eksperymentu 3

• Odgadywanie przez uczestników celu i

oczekiwanych wyników badania

• autoprezentaja uczestników jako źródło

błędów

• tendencja eksperymentatorów do

zwracania uwagi na wyniki, które są
zgodne z ich oczekiwaniami

Zalety eksperymentu

• pozwala

wykrywać

kierunek

zależności

przyczynowo-

skutkowych

 duża kontrola (poznawcza) badacza nad

tym, co wpływa na co

 duża możliwość powtarzalności badań, a

więc i społecznej kontroli

 precyzyjne sprawdzenie wiedzy badacza;

sprzężenie zwrotne dla teorii

Ograniczenia eksperymentu

konstruktorem sytuacji jest badacz, a nie

badany człowiek

nie wszystkie zmienne są manipulowalne

(względy etyczne i techniczne)

skazuje na badanie wpływów krótkotrwałych

– Dylemat wpływu i kontroli w badaniach

psychologii społecznej: gdy rośnie wpływ
badacza na osobę badaną, spada jego kontrola
nad tym, co właściwie wpływa na jej
zachowanie (np. zależność podobieństwo-
atrakcyjność)

• Zarzut “sztuczności” eksperymentu

badanie modeli zwierzęcych

Wnioskowanie o prawidłowościach rządzących
psychiką i zachowaniem ludzi na podstawie
obserwacji zwierząt lub prawidłowości
rządzących ich zachowaniem np. procesy
uczenia się, efekty zatłoczenia

• zalety modeli zwierzęcych

 pozwalają badać zależności w prostej postaci
 znika część ograniczeń technicznych
 znika część ograniczeń etycznych

• wady modeli zwierzęcych

 duża różnica między gatunkami

specyfika człowieka – wiele zjawisk nie

występuje u zwierząt

symulacje komputerowe

Wnioskowanie o prawidłowościach rządzących
psychiką i zachowaniem na podstawie odtwarzania
przebiegu jakichś procesów i ich konsekwencji za
pomocą programów komputerowych.

• zalety symulacji

 jedyna metoda przewidywania zachowania układów

złożonych

 pozwalają na badanie zjawisk długotrwałych i często

powtarzających się

 niewrażliwe na ograniczenia etyczne

 wymagają od badacza jasnego sprecyzowania założeń

własnej teorii

• wady symulacji

 nie stanowią rzeczywistego dowodu empirycznego

Odsetki osób ulegających próbom wpływu w różnych warunkach poszczególnych

eksperymentów składających się na program badań nad „huśtawką emocjonalną” (zacienione –

warunki ulgi)

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Eksperyment 1 (zgoda na wypełnienie kwestionariusza)

Przechodzący ulicę – gwizdek

59

Przechodzący ulicę – bez gwizdka

46

Idący wzdłuż chodnika

41

Eksperyment 2 (zgoda na wypełnienie kwestionariusza)

Kartka za wycieraczką

62

Kartka na drzwiach

37

Brak kartki

36

Eksperyment 3 (zgoda na wypełnienie kwestionariusza)

Reklama za wycieraczką

62

Wezwanie na policję za wycieraczką

8

Reklama na drzwiach

38

Brak kartki

32

Eksperyment 4 (zgoda na udział w kweście)

Oczekiwanie na wstrząsy elektryczne

38

Oczekiwanie na wstrząsy, potem wycofanie

75

Oczekiwanie na badanie koordynacji

53

Eksperyment 5 (złożenie datku pieniężnego)

Przechodzący ulicę – gwizdek

Tylko prośba

39

Prośba z uzasadnieniem pozornym

76

Prośba z uzasadnieniem rzeczywistym

72

Przechodzący ulicę – bez gwizdka

Tylko prośba

11

Prośba z uzasadnieniem pozornym

15

Prośba z uzasadnieniem rzeczywistym

58

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

(Źródło: Doliński i Nawrat, 1994)