Psychologia jako
nauka.
Metody badawcze w
psychologii.
Wyjaśnianie zachowań człowieka.
„Im ważniejsze pytanie tym mniej
prawdopodobne jedno proste
wyjaśnienie.” C. Tavris, C. Wade
Psychologia jako
nauka.
Metody badawcze w
psychologii.
Wyjaśnianie zachowań człowieka.
„Im ważniejsze pytanie tym mniej
prawdopodobne jedno proste
wyjaśnienie.” C. Tavris, C. Wade
Wiedza naukowa a
pseudonauka
Psychologia – nauka o zachowaniach i
procesach psychicznych oraz ich
zależnościach od fizycznego stanu
organizmu, stanu umysłu i środowiska
zewnętrznego.
R.D. Rossen – „psychopaplanina” a
wiedza naukowa
Myślenie krytyczne
Zdolność i gotowość do oceny
twierdzeń i do formułowania
obiektywnych sądów na podstawie
dobrze uzasadnionych przesłanek, do
odrzucania twierdzeń nie popartych
dowodami oraz do twórczego i
konstruktywnego wyjaśniania zjawisk.
Reguły krytycznego
myślenia
Stawiaj pytania, wyrażaj zdziwienie.
Określ problem.
Sprawdź dowody.
Bądź ostrożny wobec przeświadczeń i
tendencyjności.
Unikaj argumentacji emocjonalnej: „ Skoro tak
czuję, musi to być prawda”.
Unikaj uproszczeń.
Rozważaj inne interpretacje.
Zaakceptuj brak pewności.
Podejścia w psychologii
Oficjalne uznanie psychologii za naukę
formalną – 1879 Wilhelm Wundt
(wyuczona introspekcja).
Podejścia w psychologii :
-
biologiczne
-
teorii uczenia się
-
poznawcze
-
społeczno – kulturowe
-
psychoanalityczne
Podejścia w psychologii
„ Złość tkwi we mnie od urodzenia. Wściekałam się na
przechodnia, kiedy odwożono mnie ze szpitala do domu”.
„Mój tato miał zwyczaj upijać się i urządzać nam awantury – a
teraz widzę, że robię to samo co on”.
„Musiałem to zrobić, ten człowiek mnie potrącił. Nie okazał mi
szacunku”.
„Po każdym wybuchu czuję się winna, więc objadam się bez
umiaru lub dostaję migreny”.
„ Wasz problem polega na tym, że jesteście Polakami. Zawsze
wybuchacie z byle powodu jak samolubne dzieci, którym nie
daje się tego, czego chcą. Nie macie pojęcia o skutkach
gniewu. W moim kraju okazanie gniewu traktowane jest jako
brak honoru. U nas oczekuje się, abyśmy zachowywali się jak
dorośli, pamiętając o zgubnych konsekwencjach gniewu”.
Podejście biologiczne
Wszystkie działania, uczucia i myśli są
związane ze zjawiskami cielesnymi.
Jakie zjawiska zachodzące w
organizmie, współdziałają ze zjawiskami
w środowisku zewnętrznym kształtując
spostrzeżenia, wspomnienia i
zachowania.
Złożoność reakcji zachodzących między
ciałem a umysłem.
Podejście teorii uczenia się
(behawioryzm)
John Watson (1913) – „Psychologia, jak widzi
ją behawiorysta.”
Pawłow - podstawowe zasady uczenia się
mogą wyjaśnić zachowanie człowieka i
zwierząt (zachowania automatyczne).
Skinner – rozszerzenie podejścia
behawiorystycznego na działania dobrowolne.
Skutki działań silnie wpływają na
prawdopodobieństwo ich ponownego
pojawienia się.
Podejście poznawcze
Lata 50 i 60 XX wiek – rewolucja
kognitywna
Należy rozumieć źródła i konsekwencje
ludzkiego poznania czyli myśli,
wspomnień, poglądów, spostrzeżeń i
innych procesów psychicznych.
Nasza interpretacja i spostrzeganie
wpływa na, to co robimy i co
odczuwamy.
Podejście społeczno -
kulturowe
Lata 30 i 40 XX wiek
Wpływ wartości kulturowych i
systemów politycznych na nasze
codzienne doświadczenia.
Większość z nas nie dostrzega w jakim
stopniu konteksty społeczne kształtują
prawie wszystkie nasze czynności.
Podejście
psychoanalityczne
Psychoanalityczne teorie osobowości
-podkreślanie nieświadomej dynamiki
jednostki, sił wewnętrznych, konfliktów,
energii instynktów.
Intrapsychiczny sposób widzenia
jednostki zwracający uwagę na
wewnętrzne, ukryte mechanizmy
psyche albo umysłu.
Metody badawcze w
psychologii. Co stanowi o
naukowości badań?
Bruno Bettelheim- „The empty fortress”
Metody psychologiczne jako narzędzia rzemiosła
psychologicznego
Gotowość formułowania ryzykownych przewidywań
Zasada falsyfikacji – zasada według której teoria
naukowa musi formułować założenia na tyle
szczegółowe, aby możliwe było jej zaprzeczenie.
Otwartość - konieczność wyjaśnienia skąd pochodzą
pomysły, jak były sprawdzane i jakie rezultaty
uzyskano. (bezkręgowce typu płazińców)
Badania nad
zachowaniem człowieka –
Badania opisowe
Metody opisowe – metody, które
dostarczają opisów zachowań,
natomiast nie zawsze wyjaśniają
przyczyny.
Klinicyści – opis zachowania jednostek
Badacze – porównywanie grup ludzkich
i formułowanie uogólnień na temat
zachowania człowieka
Badania nad
zachowaniem człowieka –
Badania opisowe
Studium przypadku (historia przypadku)
– szczegółowy opis konkretnej jednostki.
Podejmowanie nowych tematów –
bogate źródło hipotez dla przyszłych
prac badawczych
Przydatność studium przypadku przy
nietypowych okolicznościach
rzucających światło na zagadnienia
generalne. (Biopsychologowie)
Badania nad
zachowaniem człowieka –
Badania opisowe
Badanie obserwacyjne – dokładna i
systematyczna obserwacja i rejestracja
zachowania (obliczanie, szacowanie,
pomiar).
Obserwacja naturalna (Sommer)
Obserwacja laboratoryjna – zwiększenie
kontroli nad badaniem.
Jak zachowują się niemowlęta w różnym
wieku kiedy pozostają w obecności
obcych?
Badania nad
zachowaniem człowieka –
Badania opisowe
Testy psychologiczne - narzędzia
diagnostyczne służące do pomiaru i oceny
cech osobowości, stanów emocjonalnych,
uzdolnień, zainteresowań czy wartości.
Efekt negatywnego halo – W. Grant
Dahlstrom
Standaryzacja – w odniesieniu do konstrukcji
testu jest to opracowanie jednolitych
procedur przeprowadzania badania i oceny.
Badania nad
zachowaniem człowieka –
Badania opisowe
Testy psychologiczne
Standaryzacja – normy jako ustalone
standardy wykonania testu.
Rzetelność – w odniesieniu do konstrukcji
testu jest to spójność wyników uzyskanych
w różnych miejscach i w różnym czasie.
- stabilność bezwzględna - stałość metody
(rest – retest),
- rzetelność form alternatywnych.
Badania nad
zachowaniem człowieka –
Badania opisowe
Testy psychologiczne
Trafność testu – pewność, że test bada to, co
zgodnie z założeniami powinien badać.
- kontrolowanie trafności treściowej
(wewnętrznej) - reprezentatywność pytań
testowych dla badanej cechy
- kontrolowanie trafności kryterialnej –
możliwość potwierdzenia wyników za pomocą
innych niezależnych metod lub kryteriów w
odniesieniu do analizowanej cechy.
Poligraf czyli „wykrywacz kłamstw”
Badania nad
zachowaniem człowieka –
Badania opisowe
Sondaże – kwestionariusze i wywiady,
w których informacje uzyskuje się,
pytając badanych wprost o ich
doświadczenia, postawy i opinie.
Błąd dobrowolności – nieadekwatność
wyników pochodzących z próby
ochotników zamiast z próby
reprezentatywnej.
Metody kontrolowania kłamstwa
Badania nad
zachowaniem człowieka –
Badania opisowe
Korelacja – miara zależności pomiędzy dwiema
zmiennymi; wyraża się statystycznie przez
współczynnik korelacji, określany za pomocą
wartości od -1,00 do +1,00.
Zmienne – cechy zachowania lub doświadczenia,
które można zmierzyć lub opisać za pomocą skali
liczbowej.
Korelacja dodatnia – wysokie wartości jednej
zmiennej są związane z wysokimi wartościami
drugiej.
Korelacja ujemna - wysokie wartości jednej zmiennej
są związane z niskimi wartościami drugiej.
Badania nad
zachowaniem człowieka -
Eksperyment
Próżniactwo społeczne (efekt Ringelmana,
1920) – zmniejszanie wysiłku wkładanego w
pracę w warunkach działań zespołowych.
Stainer, 1972.
Karau i Williams, 1993 – model kolektywnego
wysiłku - trzy przekonania :
-
przekonanie, że wzrost własnego wysiłku pociąga
za sobą wzrost poziomu wykonania całej grupy;
-
przekonanie o instrumentalności poziomu
wykonania (wzrost poziomu wykonania grupy jest
instrumentem zwiększania jej zysków);
-
przekonanie o wielkości własnych korzyści.
Badania nad
zachowaniem człowieka -
Eksperyment
Triplett, 1898 – facylitacja społeczna –
wzrost poziomu wykonania zadania pod
wpływem obecności innych.
Pessin i Husband, 1933 – efekt
hamowania społecznego – obecność
innych powoduje spadek wykonania
działania w porównaniu z działaniem w
samotności.
Zajonc, 1965 – reakcje dominujące – dobrze
znane i przyswojone zachowania.
Badania nad zachowaniem człowieka –
Eksperyment.
Facylitacja i hamowanie społeczne
.
obecność
innych
pobudzenie
fizjologiczne
reakcje
dominujące
dominują
reakcje
poprawne
dominują
reakcje
niepoprawne
wzrost
poziomu
wykonania
spadek
poziomu
wykonania
Badania nad
zachowaniem człowieka -
Eksperyment
Dlaczego obecność innych powoduje
wzrost pobudzenia fizjologicznego? Trzy
rodzaje odpowiedzi :
-
Zajonc – wzrost pobudzenia jako wyraz
czujności i przygotowania do reakcji na
potencjalne działania innych;
-
Cottrell – lęk przed oceną;
-
Baron i wsp.- konflikt uwagi.
Badania nad
zachowaniem człowieka -
Eksperyment
Aronson, Wilson, Akert – deindywiduacja
– utrata normalnej kontroli nad
zachowaniem, co prowadzi do wzrostu
impulsywności i patologicznych czynów.
Cialdini – deindywiduacja – proces
utraty własnej tożsamości, na skutek
którego występuje większa skłonność do
przejawiania zachowań niezgodnych z
wyznawanymi wartościami.
Badania nad
zachowaniem człowieka -
Eksperyment
Zjawisko ograniczonej
odpowiedzialności – trzy grupy
dowodów :
-
Hullen, 1986 - metaanaliza;
-
Zimbardo, 1970 – eksperyment
laboratoryjny;
-
Diener i wsp., 1976; Beaman i wsp.,
1979 – eksperymenty naturalne.
Tabela. Program badawczy Dolińskiego i
Nawrata. Odsetki osób ulegającym
próbom wpływu
.
Eksperyment 1. (zmienna zależna: zgoda na wypełnienie
kwestionariusza)
przechodzący ulicę – gwizdek
przechodzący ulicę – bez gwizdka
idący wzdłuż chodnika
59
46
41
Eksperyment 2. (zmienna zależna: zgoda na wypełnienie
kwestionariusza) Polepszenie trafności wewnętrzej
kartka za wycieraczką
kartka na drzwiach
brak kartki
62
37
36
Eksperyment 3. (zmienna zależna: zgoda na wypełnienie
kwestionariusza) Eliminacja alternatywnych wyjaśnień
reklama za wycieraczką
wezwanie na policję za wycieraczką
reklama na drzwiach
brak kartki
62
8
38
32
Tabela. Program badawczy Dolińskiego i
Nawrata. Odsetki osób ulegającym
próbom wpływu
.
Eksperyment 4. (zmienna zależna: zgoda na udział w
kweście)
Polepszenie trafności zewnętrznej, trafność
zastosowanej manipulacji, moderator efektu
przechodzący ulicę – gwizdek
oczekiwanie na wstrząsy elektryczne
oczekiwanie na wstrząsy, potem wycofanie
oczekiwanie na badanie koordynacji
38
75
53
Eksperyment 5. (zmienna zależna: złożenie datku
pieniężnego)
Mediator efektu
Przechodzący ulicę – gwizdek
tylko prośba
prośba z uzasadnieniem pozornym
prośba z uzasadnieniem rzeczywistym
Przechodzący ulicę – gwizdek
tylko prośba
prośba z uzasadnieniem pozornym
prośba z uzasadnieniem rzeczywistym
39
76
72
11
15
58
Badania nad
zachowaniem człowieka -
Eksperyment
Eksperyment – celowe wywołanie jakiegoś
zjawiska (kształtowanie jego natężenia lub
częstości) za pośrednictwem manipulowania
jego przypuszczalnymi przyczynami w
warunkach dobrze kontrolowanych przez
badacza.
Zmienna zależna – właściwość psychiki lub
zachowania, pod względem której ludzie mogą
się różnić, a badacze próbują w eksperymencie
stwierdzić, od czego te różnice zależą.
Badania nad
zachowaniem człowieka -
Eksperyment
H : Huśtawka emocjonalna (X) zwiększa
podatność na wpływ wywierany przez
innych (Y)
Grupa Grupa
kontrolna
eksperymentalna
huśtawka
emocjonalna
brak huśtawki
emocjonalnej
podatność na wpływ
podatność na wpływ
X
Y