PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA I METODY BADAWCZE

Psychologia społeczna to naukowe badanie sposobu, w jaki rzeczywista lub wyobrażona obecność innych ludzi wywiera wpływ na ludzkie myślenie, odczuwanie i zachowanie.

Metody badawcze w psychologii społecznej

1. Metoda obserwacyjna - technika, w której badacz obserwuje ludzi i systematycznie rejestruje pomiary ich zachowania.

• Obserwacja systematyczna - forma metody obserwacyjnej, w której obserwatorem jest wyszkolony badacz społeczny, który szuka odpowiedzi na pytania odnoszące się do określonego zjawiska społecznego, badacz obserwuje i koduje informacje zgodnie z wcześniej przygotowanym zbiorem kryteriów. Analiza archiwalna to forma obserwacji systematycznej, w której badacz obserwuje zachowanie społeczne przez badanie nagromadzonych w danej kulturze dokumentów lub archiwaliów (np. pamiętników, czasopism itp.).

• Obserwacja uczestnicząca - forma obserwacji systematycznej, w której badacz wchodzi w interakcje z obserwowanymi ludźmi, ale stara się w żaden sposób nie wpływać na sytuację.

Obiektywność obserwacji ocenia się poprzez sprawdzenie zgodności sędziów kompetentnych - jest to stopień zgodności pomiędzy dwiema lub więcej osobami, które niezależnie obserwują i kodują grupę danych; poprzez pokazanie, że dwóch lub więcej ekspertów niezależnie obserwujących i kodujących dochodzi do tych samych obserwacji, badacze upewniają się, że obserwacje te nie są subiektywnymi, zniekształconymi wrażeniami jednostki.

Zalety metody obserwacyjnej: zachowania są spontaniczne.

Wady metody obserwacyjnej: metoda ta jest odpowiednia, gdy celem badania jest opis zachowania społecznego. Niektóre rodzaje zachowań są trudne do obserwacji (zdarzają się rzadko lub tylko wtedy, gdy człowiek jest sam). Uleganie tzw. "błędowi obserwatora" - zwracanie uwagi na wybrane aspekty kosztem innych.

2. Metoda korelacyjna - metoda, w której mierzy się systematycznie dwie zmienne lub więcej i oszacowuje się relacje pomiędzy nimi (tj. w jakim stopniu można przewidzieć wartość jednej z nich na podstawie drugiej).

• Korelacja dodatnia - taka relacja pomiędzy dwiema zmiennymi, w której wzrostowi wartości jednej zmiennej towarzyszy wzrost wartości drugiej zmiennej.

• Korelacja ujemna - taka relacja pomiędzy dwiema zmiennymi, w której wzrostowi wartości jednej zmiennej towarzyszy zmniejszanie się wartości drugiej zmiennej.

Wady metody korelacyjnej: metoda korelacyjna mówi nam tylko, że dwie lub więcej zmiennych są ze sobą powiązane. Jeżeli wykorzystujemy metodę korelacyjną, to nie możemy wyprowadzić wniosku, że jedna zmienna jest przyczyną drugiej.

3. Metoda eksperymentalna - metoda badania relacji przyczynowo-skutkowych; badacz losowo przydziela uczestników eksperymentu do różnych sytuacji i upewnia się, że sytuacje te są identyczne pod wszystkimi względami z wyjątkiem jednego, zdefiniowanego przez zmienną niezależną warunku (badacz oczekuje, że ten jedyny warunek będzie miał przyczynowy wpływ na reakcje ludzi).

• Eksperyment laboratoryjny

• Eksperyment naturalny

Zalety eksperymentu laboratoryjnego: pozwala na wyciąganie wniosków na temat związków przyczynowo - skutkowych; pozwala kontrolować czynniki zewnętrzne.

Zalety eksperymentu naturalnego: pozwala na wyciąganie wniosków dotyczących związków przyczynowo - skutkowych; reakcje badanych są w większym stopniu naturalne.

Wady eksperymentu laboratoryjnego: reakcje badanych mogą nie być naturalne, ponieważ wiedzą oni, że są obserwowani. Sztuczna manipulacja może nie oddawać rzeczywistych wydarzeń.

Wady eksperymentu naturalnego: mniejsza kontrola nad zmiennymi niż w laboratorium.

Zmienna niezależna - zmienna, którą badacz zmienia albo różnicuje, aby stwierdzić, czy ma ona wpływ na jakąś inną zmienną. Badacz oczekuje, że ta właśnie zmienna będzie powodowała zmiany jakiejś innej zmiennej.

Zmienna zależna - zmienna, którą badacz mierzy po to, by stwierdzić, czy ma nią wpływ zmienna niezależna; badacz stawia hipotezę, że zmienna zelżona zależy od poziomu zmiennej niezależnej.

Trafność wewnętrzna - upewnienie się, że nic więcej poza zmienną niezależną nie może wpływać na zmienną zależną; realizuje się to poprzez kontrolowanie wszystkich zmiennych ubocznych oraz poprzez losowe przydzielanie wszystkim badanym różnych warunków eksperymentalnych.

Trafność zewnętrzna - stopień, w jakim wyniki badań mogą być generalizowane na inne sytuacje i na innych ludzi. Najlepszym sposobem sprawdzenia trafności zewnętrznej jest powtarzalność, czyli przeprowadzenie tego samego eksperymentu z udziałem innych osób i w innych sytuacjach oraz porównanie wyników.

Realizm sytuacyjny - to stopień, w jakim sytuacje eksperymentalne podobne są do sytuacji spotykanych w życiu codziennym.

Realizm psychologiczny - to stopień, w jakim kontrolowane w eksperymencie procesy psychologiczne są podobne do procesów psychologicznych pojawiających się w życiu codziennym.

PROBLEMY ETYCZNE ZWIĄZANE Z EKSPERYMENTEM:

• zgodna na badanie osób badanych

• możliwość rezygnacji z udziału w badaniach w każdym momencie ich trwania

zapewnienie anonimowości

• przeprowadzenie sesji wyjaśniającej po zakończeniu eksperymentu (zwłaszcza, gdy wykorzystano instrukcję maskującą, która dotyczyła rzekomego celu badań albo zmiennych niezależnych bądź zależnych)

Zalecana literatura:

Cialdini, R. B.,  Kenrick T. D.,  Neuberg L. S. (2002). Psychologia społeczna. Rozwiązane tajemnice. Gdańsk: GWP.

Zechmeister, J., Shaughnessy, J. (2002). Metody badawcze w psychologii. Gdańsk: GWP.

4

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA

Mgr Renata Korzeń

---