Psychologia społeczna
dr Ivanna Shubina
Psychologia społeczna
dr Ivanna Shubina
Plan kursu
1.
Wprowadzenie.
2.
Psychologia społeczna.
3.
Metodologia badań. Podstawowe problemy.
4.
Podstawowe zagadnienia psychologii
społecznej: dysonans poznawczy, konformizm,
antypatia i sympatia, miłość i szczęście,
poznawanie siebie i innych, motywacja i
motywowanie, stereotypy i uprzedzenia,
zachowania prospołeczne, agresja i przemoc,
manipulacja, autoprezentacja, grupy
społeczne i władza, konflikt i negocjacje.
5.
Podsumowanie.
Historia psychologii
społecznej
1908 – W.McDouglas, E.Ross „Social Psychology”. W Polsce
lata 50. – A.Maleszewski „Psychologia społeczna”
1897 – N.Triplett badał zjawisko facylitacji społecznej; 1988
– M.Ringelmann nadał efekt próżniactwa społecznego
1930-1950 – S.Asch i M.Sherif badali konformizm; K.Lewin
zastosowanie Geschtalt w percepcji społecznej; T.Adorno –
osobowość autorytarna; L.Festinger – dysonans poznawczy;
F.Haider – teoria atrybucji; G.Allport – uprzedzenia.
1960-1970 – eksperymenty laboratoryjne nad
autopercepcją, percepcją społeczną, agresją, relacjami
grupowymi, altruizmem, atrakcyjnością i stresem.
1963 – S.Milgram: eksperyment nad posłuszeństwem wobec
autorytetu.
1966 – powołanie European Association of Experimental
Social Psychology.
1970-1990 – procesy emocjonalno-motywacyjne vs
poznawcze; badania międzynarodowe i międzykulturowe.
Psychologia społeczna
Psychologia społeczna - dział psychologii, zajmujący się
tymi aspektami zachowania ludzkiego, które dotyczą
jednostek i ich relacji z innymi osobami, grupami,
instytucjami i społeczeństwem.
Naukowe badanie sposobu, w jaki rzeczywista/
wyobrażona obecność innych ludzi wywiera wpływ na
ludzkie myślenie, odczuwanie i zachowanie (Allport).
Podstawowe pojęcia: konformizm, środki mas-media,
propaganda i przekonywanie, poznanie społeczne,
agresja, altruizm sympatia, miłość, stereotypy i
uprzedzenia, oddziaływanie społeczne.
Specyficzne cechy: indywidualizm, pragmatyzm,
empiryzm.
Wiedza naukowa a wiedza potoczna: zrozumieć,
przewidzieć, wpływać.
Zadania – opis wyjaśnianie i przewidywanie oraz
projektowanie koniecznych zmian w zachowaniu ludzi.
Psychologia społeczna – 5
modeli wyjaśniania zjawisk
społecznych:
1.
model ewolucyjny
2.
model motywacyjny
3.
model społeczno-kulturowy
4.
model poznawczy
5.
model teorii uczenia się
Etapy postępowania badawczego
Etapy postępowania badawczego:
1.
Stawianie problemu badawczego;
2.
Formułowanie zmiennych i hipotez;
3.
Weryfikacja hipotez;
4.
Interpretacja uzyskanych wyników badań i
podejmowanie decyzji co do zakończenia badań;
5.
Opracowanie wyniku.
Badanie ma charakter cykliczny: problem -
hipoteza badanie weryfikacyjne - wynik -
rozpoznanie - wskazania.
Metody badań
1.
Obserwacja
2.
Rozmowa/ wywiad
3.
Badania korelacyjne
4.
Eksperyment
5.
Testy. Kwestionariusze
6.
Metody projekcyjne
Metody badań.
Problemy
Eksperyment nierealistyczny, wymyślony.
Realizm: życiowy (podobny do życia) i
eksperymentalny (oddziałuje i „wciąga”).
Eksperyment S.Milgrama.
Dylemat: Jak zmaksymalizować oddziaływanie na
badanych, nie rezygnując z kontroli nad sytuacją?
Wprowadzanie w błąd. Jak zaangażować w
badanie?
Dysonans poznawczy
Dysonans poznawczy – logiczna lub emocjonalna
niezgodność lub sprzeczność między dwoma
przekonaniami, powodująca uczucie przykrego napięcia i
dążenie do jego redukcji lub usunięcia.
Wyznaczniki siły dysonansu:
1.
przekonania dotyczą ważnych spraw;
2.
pogłębia się rozbieżność między utrwalonymi i nowymi
informacjami;
3.
przekonanie jest powiązane z innymi ważnymi dla
jednostki przekonaniami;
4.
nowe przekonania są ważne.
Zachowanie jednostki: unikanie dysonansu poznawczego
lub poszukiwanie sytuacji potwierdzających rację osoby
lub zmiana zdania.
Cele tych zachowań – redukcja napięcia.
Dysonans poznawczy
Reakcje na dysonans poznawczy:
1.
Filtr poznawczy – nie dostrzeganie informacji sprzecznych
(„wszyscy palą i nic”);
2.
Bagatelizowanie – podważanie wiarygodności informacji
(„bzdura”);
3.
Ośmieszanie – podważanie wiarygodności źródła informacji („co
za głupek”);
4.
Zniekształcenie informacji - selektywne zapominanie lub dogodne
rozłożenie akcentów („ktoś palił i też zmarł”);
5.
Dodawanie nowych uzasadnień, tłumaczących dotychczasowe
zachowanie („palenie relaksuje, na coś trzeba umrzeć”);
6.
Przyjęcie nadprzekonań – udowodnienie, że sprzeczność jest
pozorna (badania są niepoprawne, wystarczy zdrowe jedzenie”);
7.
Pomniejszanie subiektywnej ważności problemu poprzez tłumienie
lub wyparcie („ludzie umierają na wojnach - papierosy, to nic”);
8.
Zmiana zdania i/lub zachowania („rzucam palenie”);
9.
Przyjmowanie dodatkowych przekonań wspierających jedno z
przekonań pozostających w sprzeczności.
Dysonans poznawczy a
postępowanie sprzeczne z własną
opinią/ zmiana postaw:
Niewystarczające uzasadnienie postępowania –
zachowanie sprzeczne z własnymi opiniami,
wartościami, postawami w obecności jedynie
małych uzasadnień sytuacyjnych dla takich
zachowań.
Uzasadnienie zewnętrzne („dobrze mi
wychowano”).
Uzasadnienie wewnętrzne .
Nacisk sytuacyjny jest wystarczający do podjęcia
zachowania, ale nie do jego uzasadnienia!
Siła dysonansu w sytuacji niewystarczającego
uzasadnienia rośnie:
1.
wraz ze wzrostem ważności sprawy;
2.
wraz ze spadkiem presji sytuacyjnej;
3.
wraz z poczuciem swobody wyboru.
Dysonans poznawczy
Dysonans w sytuacji niewystarczającego uzasadnienia
zachowania jest redukowany poprzez:
wycofanie, odwołanie sprzecznego z opinią zachowania;
pomniejszenie jego znaczenia (ważności);
zmianę opinii w kierunku uzgodnienia jej z zachowaniem;
obronę stanowiska niezgodnego z własną postawą –
powiedzieć znaczy uwierzyć.
Głoszenie poglądów sprzecznych z własną opinią
prowadzi zatem do zmiany tej opinii:
jeżeli presja nakłaniająca do głoszenia poglądów jest
niewielka;
jeżeli głoszenie takich poglądów ma charakter publiczny.
Uzasadnianie wysiłku – jeśli człowiek włoży w jakąś
działalność dużo wysiłku, to ma skłonność do zawyżania
atrakcyjności tej aktywności i deklarowania dużej
sympatii do grupy, do której chciałby się dostać.
Dysonans poznawczy a
procesy podecyzyjne:
Podjęcie każdej ważnej decyzji wywołuje rozbieżność
poznawczą (kosztowna, trudna do zmiany, wymagająca
wysiłku).
Decyzja ważna- to kosztowna, trudna do zmiany i wymagająca
wysiłku.
Podjęcie decyzji ważnej prowadzi do przeżywania dysonansu
wywołanego:
sprzecznością między dokonanym wyborem a negatywami
przyjętej możliwości
sprzecznością między dokonanym wyborem a pozytywami
możliwości odrzuconej.
Dysonans podecyzyjny polega na rozpatrywaniu negatywnych
skutków wybranego wariantu i pozytywnych odrzuconego.
Rośnie gdy: sprawa jest ważna, istnieje wiele alternatyw,
alternatywy są podobne wg atrakcyjności;
Redukuje się poprzez: podwyższenie alternatywy wybranej
i obniżenie odrzuconej (reklama i marketing).
Dysonans poznawczy
podecyzyjny
Sposoby redukcji:
zmiana poczucia atrakcyjności obu alternatyw
(efekt zamrożenia decyzji): wzrost atrakcyjności
alternatywy przyjętej i spadek – odrzuconej;
poszukiwanie informacji popierających wybraną
możliwość;
sam fakt podjęcia decyzji skłania do działań z
nią zgodnych;
przekonania o trafności decyzji po jej podjęciu
jest mocniejsze, niż przed;
przekonanie siebie, że obie możliwości
pokrywają się w dużej mierze;
zmiana/ unieważnienie decyzji.
Teoria reaktancji J.
Brehma
Reaktancja – opór i napięcie w sytuacji zagrożenia swobody
wyboru.
Efekt bumerangowy – utrwalenie postawy, którą zbyt silnie/ szybko
zamierzono komuś zmienić
Skutki reaktancji:
1.
bunt wobec zakazów i angażowanie się w zabronione działania,
2.
wzrost atrakcyjności zakazanego obiektu/ działania (efekt Romeo i
Julii),
3.
agresja wobec osoby ograniczającej swobodę.
Wielkość reaktancji rośnie gdy:
1.
rośnie ważność zablokowanej możliwości działania;
2.
rośnie liczba zablokowanych możliwości działania;
3.
rośnie wielkość zagrożenia swobody wyboru.
Wyznaczniki swobody wyboru (subiektywnego poczucia wolności)
1.
dostępność więcej niż jednej opcji działania;
2.
wyrównanie opcji pod względem atrakcyjności;
3.
możliwość działania zgodnego z własnymi preferencjami: - “wybory”
na jedyną listę, - działanie na rzecz kochanej osoby; - problem
wyboru między opcjami awersyjnymi.
Konformizm
Asch: konformizm – uleganie naciskowi grupowemu.
Aronson: konformizm – zmiana zachowania lub opinii,
wywołana rzeczywistym lub wyimaginowanym naciskiem ze
strony jakiejś osoby lub grupy.
Siemaszko: konformizm – zachowanie zgodne lub
niesprzeczne z przyjętym w grupie za właściwe.
Bezrefleksyjny konformizm – posłuszne stosowanie się do
norm bez zastanowienia się nad ich sensem.
Publiczny konformizm – dostosowanie się do zachowań
otoczenia bez wewnętrznego przekonania (wiary), że to co
inni robią, mówią jest słuszne.
Nonkonformizm – postawa niezgody na obowiązujące w
grupie normy, wzory, zasady; kosztowna emocjonalnie i
trudna do długotrwałego znoszenia:
1.
Nonkonformizm konstruktywny
2.
Nonkonformizm destrukcyjny
Konformizm
Czynniki powodujące nasilenie lub osłabienie konformizmu:
jednomyślność opinii większości (wyjątek: rasa, religia);
obecność „sojusznika" zmniejsza nacisk skłaniający do
konformizmu;
zaangażowanie jednostki w swą pierwotną ocenę – należy
podjąć decyzję przed wysłuchaniem opinii grupy (np., sędzia);
osobowość badanego: samoocena, dojrzałość, pewność siebie,
poczucie zagrożenia-bezpieczeństwa, kompetencja,
odniesienie sukcesów, pozycja w grupie, tytuł i stanowisko,
wiedza, doświadczenie, stabilny system wartości,
autocenzura i refleksje, znalezienie "kolegi", wyrastanie w
kulturze indywidualistycznej, płeć zasadniczo nie wpływa;
skład grupy: składa się ze specjalistów, osób znaczących, jest
podobieństwo grupy do jednostki, + normy kultury.
Konformizm.
Informacyjny wpływ
społeczny
Informacyjny wpływ społeczny – naśladowanie innych
ludzi, których spostrzegamy jako źródło informacji (sytuacja
niejasna, inni są ekspertami, niska SO, sytuacja kryzysowa).
Jest pomocny, gdy osoba nie wie jak ma się zachować.
Eksperyment Sherifa 1936: plamka światła. Eksperyment
Schachtera i Singera: witamina= wywołuje wzrost
pobudzenia i placebo.
„Pobudzeni naśladujemy wyraziste emocjonalne zachowania
otoczenia„
Czynniki sprzyjające IWS: niejasna sytuacja, inni są
ekspertami, ich wygląd budzi respekt, niskie poczucie
wartości, sytuacja kryzysowa.
Nie ulęgają IWS osoby: z dużą wiedzą, wysokim poziomem
świadomości społecznej, skłonność do analizowania sytuacji
(brak impulsywności), stabilny system wartości.
Konformizm.
Normatywny wpływ
społeczny
Normatywny wpływ społeczny – oddziaływanie ludzi na
nasze zachowanie, które prowadzi do konformizmu, ponieważ
człowiek chce być lubiany, akceptowany (ważność grupy,
jednomyślność, spójność grupy, normy kultury kolektywnej).
Normatywne powody ulegania: potrzeba akceptacji
społecznej, chęć zapewnienia sobie wsparcia emocjonalnego,
chęć uniknięcia kar społecznych (poniżania, samotności,
odrzucenia).
Konsekwencje opierania się NWS:
1. próby nakłonienia do podporządkowania się;
2. drażniące komentarze;
3. krytyka;
4. demonstrowanie antypatii;
5. ignorowanie;
6. zlecanie nieatrakcyjnych zadań;
7. odrzucanie, eliminowanie z grupy.
Konformizm.
Reakcje na wpływ społeczny
uleganie - władza innej osoby, efekty powierzchowne,
nietrwale zachowania, nagroda-kara;
identyfikacja - atrakcyjność innej osoby, stawia w
satysfakcjonującej relacji, jednostka zaczyna wierzy
w opinie i wartości,
„efekt wujka Karola” - trwa do momentu poznania
bardziej atrakcyjnej osoby lub utraty tej
atrakcyjności;
internalizacja (norm) - wiarygodność innej osoby,
autorytet, przyjęcie za własne, pragnienie mieć
słuszność, trwale, dopóki osoba jest znacząca, te
same poglądy, poglądy nie zostaną podważone przez
inną ważną osobę, lub "słuszność".
Posłuszeństwo wobec
autorytetu
Eksperyment Stanley Milgrama – posłuszeństwo wobec autorytetu. 40
psychiatrów prognozowało, że większość badanych nie przekroczy
150V. Wyniki: 65% uczeń był w sąsiednim pokoju; 40% - obok; 30%
wykonawca przytrzymuje rękę ofiary; 2,5% badania mogli decydować.
Wyznaczniki posłuszeństwa
1.
Nadzorowanie wykonania poleceń – autorytet był obok - uległość się
zwiększała.
2.
Wielkość autorytetu – znana osoba, tytuł, prestiż placówki.
3.
Dystans fizyczny między autorytetem a wykonawcą – im większa
odległość, tym mniejsza uległość.
4.
Dystans między wykonawcą a ofiarą – im bliżej, tym mniejsze
posłuszeństwo.
5.
Konflikty między autorytetami – odwaga w przeciwstawianiu się
rośnie.
6.
Obserwacja cudzego nieposłuszeństwa – aktywizują się przyjęte normy.
7.
Wciąganie do posłuszeństwa metodą małych kroków.
8.
Autorytaryzm.
9.
Odgórne ustanowienie relacji „autorytet-wykonawca”.
1. Antypatia i sympatia
Wzory zachowań budzących
antypatię
Zachowania w sytuacjach społecznych, przeszkadzające innym
osobom oraz w kształtowaniu poprawnych relacji:
1.
„nawiedzony” – poucza, uświadamia, wywiera presję, wywołuje
negatywne emocję, traci kontakt z ludźmi (dialog sokratejski);
2.
„szukający winnych” – myśli wąsko, jednotorowo, unika
odpowiedzialności, przeszkoda wywołuje panikę;
3.
„szponiasty” – brak taktu, delikatności, bezceremonialność, nie
lubi krytyki; reguła wzajemności i prawo efektu;
4.
„obronny, bo niekompetentny” – mało wiedzy, umiejętności, brak
dyskusji, upór, koncentrowanie się na sobie, nie komunikatywny;
5.
„onieśmielający” – autorytet na piedestale; brak prawdziwej
komunikacji, dyskusji, pobudzenia do myślenia; dystans;
6.
„niekulturalny” – „szczery”, agresywny (lęk), inni unikają ich;
7.
„straszak” – brak argumentów, bezradność, brak zrozumienia
in.;
8.
„nadopiekuńczy” – nie daje możliwości popełniać błędów, brak
współpracy partnerskiej;
9.
„dziwadło z innej bajki” – ekstrawagancja odwraca uwagę.
1. Antypatia i sympatia
Wyznaczniki atrakcyjności
interpersonalnej
Prawo Thorndike (1908): dążenie do przyjemności
(nagród), a unikanie przykrości (kar). Człowiek lubi
osoby atrakcyjne (nagroda).
Wyznaczniki atrakcyjności (H.Hamer, 2005):
-atrakcyjność fizyczna;
-kompetencja nieidealna;
-podobieństwo (poglądów);
-wzajemność sympatii;
-uzasadniona współpraca;
-średnia i wysoka samoocena;
-właściwa komunikacja niewerbalna;
-bezinteresowne komplementy i proszenie o przysługę;
-efekty zysku i straty;
-częstość kontaktów.
1. Antypatia i sympatia
A
trakcyjność fizyczna
Atrakcyjność fizyczna – efekt aureoli: osobom atrakcyjnym
fizycznie przypisywano więcej zalet, a osobom nie atrakcyjnym –
więcej wad (nieświadomie, automatycznie i bezrefleksyjnie);
Ocena atrakcyjności wzrasta: efekt baru dla samotnych przed
zamknięciem, stan pobudzenia seksualnego;
Ocena atrakcyjności spada: osoba oceniająca jest bardzo
atrakcyjna, niedawno oceniała innych atrakcyjnych; często
ogląda atrakcyjnych osób w mediach.
Kompetencja nie idealna sprzyja sympatii, daje poczucie
bliskości i bezpieczeństwa bez zazdrości;
Rola zalet-wad: im więcej zalet – tym większa sympatia. Wady
wywierają większy wpływ.
Podobieństwo jako zaleta: im więcej podobieństw, tym większa
sympatia. Badanie Byrne’a, Nelsona (1965): poziom sympatii a
podobieństwo postaw wśród studentów.
Badania Novaka, Lernera (1968): pacjenci psychiatryczni mimo
podobieństwa, nie zyskują na atrakcyjności, sympatii. 1965:
podobieństwo dot. postaw, wartości, zainteresowań budzi
większą sympatię.
1. Antypatia i sympatia
Wzajemność sympatii. Inne
czynniki
Reguła wzajemności: lubimy osobę, która lubi nas, nawet
mimo odmienności poglądów, przekonań. Badania Aronsona,
Worchela (1966).
Inne pozytywne skojarzenia:
1.
współpraca budzi sympatię, rywalizacja zagraża poczuciu
bezpieczeństwa, wyczerpuje emocjonalnie;
2.
samoocena: zaniżona wywołuje niechęć, zawyżona -
unikanie, podobna, średnia i uzasadniona wysoka – sympatię;
3.
komunikacja niewerbalna – ważna przy pierwszym
wrażeniu, przyjazna, otwarta mowa ciała, odległość,
intonacja, dostrajanie się do rozmówcy;
4.
komplementy wzbudzają sympatię, pochlebstwa – jeśli:
dotyczą ważnej sfery, są wiarygodne, uzasadnione,
bezinteresowne, podsłuchane (Walster, Festinger, 1962).
5.
przysługi mogą pogorszyć relację, ponieważ: zobowiązują do
rewanżu, a dług wdzięczności jest ciężarem; niechciane są
postrzegane jako manipulacja
6.
częstość kontaktów (ekspozycji): znany bodziec, mniej
odległy, bardziej pewny
1. Antypatia i sympatii
Teorie atrakcyjności
interpersonalnej
Teoria wymiany społecznej (Homans, 1961, Blau, 1964,
Kelley i Thibaut, 1978):
1.
Jednostka stale dokonuje bilansu emocjonalnego nagród i
kar: Zyski + koszty = rachunek = efekt związku:
wynik ujemny – związek się kończy; Zasady równości:
oczekiwanie odpłaty, poczucie bycia wykorzystanym,
rejestrowanie wkładu każdej strony w związek.
Teoria równoważności wkładu (Walster, Walster,
Berscheid, 1978, Homans, 1961):
1.
Koszty i zyski partnerów mają być zbliżone:
Zyski+koszty jednej osoby=zyski+koszty drugiej. Poczucie
uczciwości, brak równowagi wywołuje poczucie winy.
1.
Relacja darowizny: brak oczekiwania natychmiastowej
zapłaty i rejestrowania wkładu; poczucie potrzebności i
satysfakcji; oferowania pomoc podnosi nastrój. Relacja
rodzi-małe dzieci. Należy zrównoważyć.
1. Antypatia i sympatia
Przyjaźń
Przyjaźń – oparta na potrzebie afiliacji miłość braterska, pozbawiona
pobudzenia fizjologicznego i pierwiastka erotycznego, radosna sympatia,
chęć przebywania razem (H.Hamer, 2005).
Wright (1969), La Gaipa (1978): główny motyw przyjaźni – podtrzymania
poczucia własnej wartości i zachowanie równowagi psychicznej.
5 cech przyjaźni:
1.
dobrowolność,
2.
równość pozycji,
3.
wzajemna pomoc (wsparcie emocjonalne, akceptacja),
4.
wspólna aktywność,
5.
okazywanie zaufania.
Stadia rozwoju przyjaźni:
1.
3-5 lat: wspólna zabawa, pomoc o motywach egocentrycznych;
2.
6-8 lat: współpraca, zaufanie, wzajemność;
3.
9-11 lat: pojawiają się wspólne zainteresowania;
4.
12-13 lat: pokrewne duszy;
5.
13- 17 lat: źródło wsparcia;
6.
późniejsze lata: zaspokajanie potrzeb bezpieczeństwa, przynależności,
szacunku, uznania, akceptacja.
1. Antypatia i sympatia
Przyjaźń
Sprawiedliwa wymiana: istota – dawanie, podstawa –
satysfakcja ze związku, możliwe poczucie zazdrości;
Podobieństwo czy komplementarność – przyjaźń oparta
na podobieństwie osobowości lub na uzupełnianiu się;
rywalizacja w tej samej dziedzinie może zniszczyć przyjaźń;
Secord, Backman: czynnik komplementarności obrazu
siebie i partnera zasadniczy, nie zaspokojenie potrzeb.
Rozwój przyjaźni: podobieństwo, akceptacja,
komplementarność, satysfakcja.
Manipulacja: opiekuńczość oparta na dominacji, potrzeba
bycia potrzebnym, autoprezentacja jako słabego;
Sposoby pogłębiania przyjaźni: czas dla przyjaciół,
otwartość, mówienie o uczuciach, nie ograniczać wolność
przyjaciół, autentyczność, empatia, wyrozumiałość;
Odnawianie przyjaźni: ustalić przyczynę/ błąd, analiza
własnych wzorców zachowań destrukcyjnych, analiza
sposobów funkcjonowania w społeczeństwie, kontrola
aprobaty.
1. Miłość i szczęście
Rodzaje miłości
Miłość matki do dziecka: bezwarunkowa, dominuje troska,
niepokój, odpowiedzialność, chęć dawania, a w końcu
niezależność;
Miłość ojca do dziecka: uzależniona od osiągnięć, postępów,
spełniania wymagań.
Mądra rodzicielska miłość: spójna u obojga rodziców i
konsekwentna koncepcja odpowiedzialnego, ciepłego
wychowania dziecka; rodzice bez zaburzeń; zachęcanie do
samodzielności; unikanie silnej presji i surowej kary;
wyrozumiałość i stanowczość;
Miłość dziecka do rodziców: bezwarunkowa-warunkowa-
wybaczenie
Miłość własna: najczęstsza, najsilniejsza; nie wyklucza
miłości do innych, a czasem ją warunkuje (Fromm, 1987).
Miłość ślepa. Przyczyny: lęk przed samotnością, niskie
poczucie własnej wartości, przekonanie „prawdziwa
miłość zdarza się tylko raz”, wiara w wychowanie ludzi;
Miłość do Boga: rozumiana na swój sposób, najczęściej
jako uwielbienie istoty nieskończenie mądrej i dobrej.
1. Miłość i szczęście
Klasyfikacja miłości
1. Miłość i szczęście
3-czynnikowa koncepcja
R.Sternberga
1. Miłość i szczęście
Fazy związku miłosnego wg
Wojciszke
1.
Zakochanie (namiętność) – zawiera emocje pozytywne
(pożądanie, zachwyt, radość, czułość, ekstaza) i
negatywne (niepokój, smutek, zazdrość, rozpacz);
2.
Romantyczne początki (namiętność i intymność) –
jeśli namiętność jest wzajemna, powoduje to wzrost
intymności;
3.
Związek kompletny (namiętność, intymność,
zaangażowanie) – stabilizacja związku wywołuje
ważność współzależności uczuć i skutków działań,
empatia;
4.
Przyjaźń ma dwie formy: więź pozytywna, więź
negatywna;
5.
Związek pusty – tylko zaangażowanie, ale nie to samo,
co dojrzały związek.
6.
Rozpad związku: efekt Coolidge’a (skłonność
mężczyzn do promiskuityzmu).
1. Miłość i szczęście
Radzenie z konfliktami
Dialog – aktywne, konstruktywne usunięcie problemu i
utrzymania związku z dobrym stanie
Lojalność – przeczekanie problemu i oczekiwanie, że sam
się rozwiąże, tolerowanie wad partnera. Postawa
konstruktywna, bierna.
Zaniedbanie – ignorowanie przez partnera, brak czasu,
krytyka, unikanie rozmów i dyskusji. Skutek –
zobojętnienie, poczucie krzywdy. Postawa bierna i
destrukcyjna.
Wyjście – zniechęcenie do kontynuacji związku, chęć
rozpoczęcia nowego związku (rozwód, niszczenie związku).
Postawa aktywna, destrukcyjna.
Wybór sposobu radzenia z problemami zależy od stopnia
dojrzałości partnerów. Zasadnicze znaczenie ma
współzależność partnerów (wzajemne wsparcie podwyższa
poczucie ogólnego zadowolenia).
1. Miłość i szczęście
Rola przyjemności i
przykrości
Rola emocji pozytywnych: emocje pozytywne nasilają
atrakcyjność osób atrakcyjnych (Dermer i Pyszczynski, 1987).
Przyjemność nasila namiętność.
Rola emocji negatywnych: 2-czynnikowa teoria emocji
Schachtera twierdzi, że najpierw człowiek odczuwa pobudzenie
fizjologiczne, a potem stara się je wyjaśnić. Czyli emocje
negatywne mogą wywoływać namiętność.
Przykrość nasila namiętność: Eksperyment Duttona i Arona
(1974) nad błędną interpretacją przyczyny pobudzenia,
skutkiem czego jest silna emocja (namiętność): 50% badanych
oddzwoniło do eksperymentatorki (10% w wersji z mostem
betonowym), 0%, jeśli badanie przeprowadził mężczyzna; 65% -
gdy byli a moście, 30% - gdy odpoczywali po przejściu przez
most.
Zazdrość: pojawia się, gdy jednostka czuje się zagrożona utratą
ukochanej osoby, gdy jest brak pewności siebie. Wzbudzanie
zazdrości jako technika manipulacji.
Rola przeszkód: przeszkody nasilają tylko wielką namiętność,
mała – gaszą. Badania Driscolla i in. (1972): opór rodziców a
namiętność.
1. Miłość i szczęście
Pułapki intymności
4 pułapki – 4 powody, dla których intymność w stałych związkach
może być zniszczona:
Pułapka dobroczynności – nadmierne poświęcanie się dla
innych wymusza rewanż (a partner nie zawsze ma na to ochotę)
oraz wywołuje poczucie, że jest gorszy, mniej ofiarny, co nie
sprzyja percepcji partnera/partnerki jako osoby atrakcyjnej.
Pułapka obowiązku – miłość traktowana jak obowiązek, szantaż
obietnicą dozgonnej miłości, skutek - podnosi się atrakcyjność
innych związków.
Pułapka bezkonfliktowości – unikanie rozwiązywania
konfliktów powoduje kumulowanie napięcia, związek staje się
obojętny emocjonalnie, a skłanianie do kompromisów za wszelką
cenę prowadzi do konfliktów.
Pułapka sprawiedliwości – wymuszanie równoległego podziału
obowiązków nie redukuje konflikty. Ważne jest subiektywne
poczucie sprawiedliwości – każdy wnosi to, co może i tak wiele
jak potrafi, a dostaje tyle, żeby przyjemność przeważała nad
przykrością. Lepiej podobno wybaczyć lub odpłacać dobrem, niż
nakręcać spiralę napięcia, niechęci, złości.
1. Miłość i szczęście
Style przywiązywania
się
Wyróżniamy 3 style przywiązania (Bowlby, 1969, 1973, 1980;
Ainsworth i in., 1978):
1.
bezpieczny (zaufanie, otrzymywanie ciepła, wsparcia, opieki),
2.
lękowy (silny lęk przed rozstaniem, niepewność, skrajne emocje),
3.
unikający (dzieci odrzucane, strofowane za próby przytulenia się,
surowo karane, matki pełne gniewu).
To w jaki sposób w dorosłym życiu przeżywana jest miłość zależy od
dziecięcych doświadczeń. Dziecięce style przywiązywania się
wpływają na style przywiązywania u dorosłych (Hazon i Shaver,
1987):
1.
Bezpieczny (56%) – łatwość nawiązywania bliskich kontaktów, brak
obaw przed miłością, silna konstrukcja psychiczna, skuteczne
radzenie sobie z odrzuceniem.
2.
Lękowy (19%) – opory przed bliskością, ciągłe upewnianie się, czy
jest kochany, lęk wyższy niż przeciętny, silna zazdrość, brak
przekonania o własnej wartości
3.
Unikający (25%) – skrępowanie bliskością, nieufność i
podejrzliwość, nerwowość, gdy ktoś próbuje się zbliżyć, negowanie
uczuć, tłumienie potrzeby więzi emocjonalnych, izolacja.
1. Miłość i szczęście
Definicje szczęścia (Hamer,
2005)
Kant: szczęście - zaspokojenie wszystkich upodobań.
Epikurejski hedonizm: szczęście - dążenie do przyjemności.
Arystoteles: szczęście - realizacja powszechnie uznanych
wartości etycznych.
Seneka: jesteśmy szczęśliwi lub nieszczęśliwi w stopniu, w
jakim się za takich uważamy.
Alaina: szczęście - smak życia dający radość.
Tatarkiewicz: szczęściem jest pełne i trwałe zadowolenie z
całości życia, zależne od warunków zewnętrznych, sposobu
patrzenia na świat i cech charakteru.
Kołakowski: nie wiadomo, co to jest szczęście. Najbliżej tego
terminu jest poczucie spełnienia się w życiu, głębszego sensu
własnego istnienia, a także przyjmowania ze spokojem
przeciwności losu (jak w buddyzmie) i wyzwolenie się od
cierpienia. Sukcesy – to iluzja. Naprawdę dobre ludzkie życie to
życie w przyjaźni.
W buddyzmie: szczęście uważa się pozbycie się wszelkich
ambicji, pasji i pragnień – uwolnienie od pożądania
przedmiotów, bogactwa, władzy i sławy.
1. Miłość i szczęście
Teorie szczęścia (Hamer,
2005)
Wszystkie teorie szczęścia można podzielić na 2 grupy:
•
Teoria normatywna – to zewnętrzny względem jednostki
model egzystencji dającej szczęście, które ma być
zapewnione przez zbliżanie się do ideału; czyli: normy
szczęśliwości, bez względu na zadowolenie człowieka z
życia. Polegamy na innych, upodabniamy się do nich.
•
Teorie fenomenalistyczne – człowiek jest sędzią
wartości swojego życia:
teoria czynników obiektywnych – szczęście zależy od
obiektywnych pozytywnych warunków życia (im ich
więcej – tym lepiej dla poczucia szczęścia);
teoria różnic indywidualnych (wrodzonych) – optymiści
są szczęśliwsi od pesymistów;
cebulowa teoria szczęścia Peetersa i Czapińskiego –
czlowiek ma stałe dążenie do afirmacji własnego życia;
nie ma traumy, z której nie można wyjść z poczuciem
szczęścia.
1. Miłość i szczęście
Poziomy poczucia
szczęścia
3 poziomy poczucia szczęścia wg Cebulowej Teorii Peetersa i
Czapińskiego
1.
wola życia (środek cebuli, warstwa najgłębsza) - wrodzona
właściwość umysłu człowieka, która sprawia, że może odczuwać
radość niezależnie od sytuacji zewnętrznej. Jednostka jest silna i
radzi z problemami, nie pozwalając sobie na długotrwałe poczucie
nieszczęścia. Człowiek znajduje w sobie siłę i odporność
sprzyjające przetrwaniu w najtrudniejszych sytuacjach;
2.
ogólne zadowolenie z życia (między środkiem cebuli a
powierzchnią) – człowiek koncentruje się na osiąganiu zadowolenia
z życia niezależnie od stresów oraz regularnie dokonuje
pozytywnego bilansu emocjonalnego;
3.
satysfakcje cząstkowe (łupina cebuli) – zdrowie, miłość, przyjaźń,
kariera, praca, pieniądze itd.; to są czynniki najbardziej podatne na
poczucie nieszczęścia, ponieważ zależą nie tylko od człowieka.
Indywidualne poczucie szczęścia/ nieszczęścia.
Składniki szczęścia: satysfakcjonująca praca, zdrowie, udana
rodzina, miłość, zamożność, spokojne sumienie, stały system
wartości, kariera, sukces. Czy zawsze człowiek docenia to, co
posiada?
2. Poznawanie siebie i
innych
1.
Oszczędność poznawcza – zastosowanie uproszczeń i reguł
pomagających zrozumieć rzeczywistość. Techniki
oszczędności: schematy i heurystyki.
2.
Schemat poznawczy – zakodowane w umyśle wiedza i
doświadczenie, pozwalające na sformułowanie dokładnych
oczekiwań/ wymagań co do zgodnych z schematem cech i
zachowań. (schemat typów ludzi, osób w pewnych sytuacjach,
grup, Ja, cech, działania).
3.
Skrypt – umysłowa reprezentacja typowej sekwencji zdarzeń i
zachowań.
zawiera informację o warunkach uruchomienia sekwencji,
scenkach, aktorach, rekwizytach, efektach sekwencji zdarzeń.
są zróżnicowane czynnikami kulturowymi, środowiskowymi.
skrypt ma charakter poznawczy i wykonawczy.
3 warunki jego zastosowania: wyuczony, zaktywizowany przed
zachowaniem, człowiek musi chcieć i wejść w rolę aktora.
2. Poznawanie siebie i
innych
Reguły budowy schematów:
1.
Reguła pierwowzoru (Rumelhart, 1980): na schemat składa się: zmienne
charakterystyczne dla obiektu oraz relacje między tymi zmiennymi i
prototyp.
2.
Reguła hierarchiczności (Cantor i Mischel, 1979): wiedza jest
zakodowana piętrowo, czyli schemat ma podschematy, które mają
podschematy etc.
Schematy a procesy psychiczne:
1.
Informacja zgodna z schematem jest szybciej i łatwiej
zauważana, nie potrzebuje wiele wskaźników (Macrae, Stangor,
Milne, 1994);
2.
Schematy ułatwiają tendencyjną interpretację wydarzeń
(eksperyment Rosenhana);
3.
Dane zgodne ze schematem są łatwiej zapamiętywane i
przypominane, w większych ilościach; dane sprzeczne – także,
ale tylko, jeżeli osoba potrafi i chcę przeanalizować
sprzeczności;
4.
Dwuznaczne dane będą przetwarzane selektywnie,
potwierdzając schemat;
5.
Schematy powodują dostrzeganie nieistniejących zależności.
2. Poznawanie siebie i
innych
Przyczyny trudności zmiany schematów:
Efekt pierwszeństwa – pierwsze wrażenie wyznacza
interpretacje zachowań człowieka, człowiek
przekonany, że pierwsze wrażenie jest prawidłowe;
skutek – lepsze zapamiętywanie informacji
pierwotnych;
Efekt uporczywości – przekonania ludzi utrzymują się
mimo dopływu zaprzeczających informacji
(eksperyment Rossa, Leppera, Hubbarda, 1975 nad
utrzymywaniem się samooceny);
Efekt samospełniającej się przepowiedni (Merton) –
„wywołanie” zachowań i zdarzeń, których spodziewamy
się, pozytywnych i negatywnych (Rosental, Jacobson,
1968: zgodnie z nastawieniem nauczycieli, nastąpił
wzrost inteligencji uczniów).
2. Poznawanie siebie i
innych
Ukryte teorie osobowości
Ukryta teoria osobowości – sieć powiązań między cechami wg
zasady rzekomej korelacji, a w rzeczywistości brak
współwystępowania tych cech.
Heurystyki wydawania sądów – uproszczone reguły myślenia,
bez analizy dostępnych danych. Są to sposoby stosowania
schematów w celu formowania sądów szybko i „efektywnie”.
1.
Heurystyka dostępności – szybkość przypominania (+;-);
2.
Heurystyka reprezentatywności – pochopna typologizacja
człowieka na podstawie podobieństwa; skutek- pomijanie
ważnych informacji
3.
Heurystyka dostosowania – liczba/ wartość jest traktowana
jako prawdziwy wskaźnik oceny; automatyczne, efekty
narastające, nie muszą być prawdziwe;
4.
Heurystyka symulacji – skutek negatywnych przeżyć,
wyobrażanie różnych alternatyw, wpływających na emocje,
myśli; skutki są pozytywne.
Heurystyki używane: brak czasu, dużo informacji, brak
wiedzy, któś manipuluje.
2. Poznawanie siebie i
innych
Ukryte teorie osobowości
Pochopne wnioskowania:
1.
z prób niereprezentatywnych – uogólnienie na
podstawie tendencyjnych, nietypowych,
fragmentarycznych danych;
2.
szacowanie współzmienności – przewidywanie
wystąpienie jednej zmiennej na podstawie innej;
Kontekst a treść sądów:
1.
Efekt asymilacji – negatywny kontekst obniża
ocenę osoby, pozytywny – podwyższa;
automatyczna, prosta;
2.
Efekt kontrastu – pozytywny kontekst może
zmienić negatywną ocenę na pozytywną i
naodwrót.
2. Poznawanie siebie i innych
–Teoria atrybucji Fritza
Heidera
Atrybucja – wyjaśnianie przyczyn ludzkiego zachowania
(dlaczego?)
Przyczyny: wewnętrzne (osobowe: motywy, zdolności, cechy,
postawy) i zewnętrzne (sytuacyjne: zadanie, inni ludzie,
szczęście, pech)
Podstawowe błędy atrybucji:
1.
powierzchowne przetwarzanie informacji – stosowanie schematów,
skryptów, ukrytych teorii;
2.
podstawowy błąd atrybucji – przecenianie roli cech, niedocenianie
roli sytuacji i ról społecznych;
3.
perspektywa Aktora i obserwatora – podwójna perspektywa;
4.
atrybucja Ego – upatrywanie przyczyn sukcesu w sobie, a porażek –
poza sobą.
Atrybucja a poczucie własnej wartości:
1.
Atrybucja wewnętrzna dot. sukcesów oraz zewnętrzna dot. porażek;
2.
Nierealistyczny optymizm;
3.
Wiara w sprawiedliwość na świecie
2. Poznawanie siebie i
innych
Ocenianie innych
W procesie oceniania integruje się różne dane, scalanie
informacji cząstkowych poprzez sumowanie,
uśrednianie, na podstawie schematów poznawczych;
Czynniki:
Efekt pierwszeństwa (spada uwaga, redukuje się
dysonans poznawczy, jest gotowy kontekst);
Efekt świeżości (ostatnia informacja blokuje poprzednie);
Asymetria pozytywno – negatywna (preferowana ocena
pozytywna, negatywna informacja ma silniejszy
wpływ);
Najsilniejszy efekt negatywności dotyczy informacji o
moralności, najsłabszy – sprawności człowieka;
Schemat poznawczy (często, prosty, szybko, los)
Tendencyjność (uprzedzenie, nastrój, reputacja);
Informacja sprzeczna (dysonans poznawczy).
2. Czy można poznać
człowieka? Możliwe
odpowiedzi
1.
Pesymizm poznawczy – nie można poznać
człowieka. Brak jest odpowiednich narzędzi
poznania. Człowiek jest zmienny, złożony, są
złożone konteksty; decydujące są relacje człowiek-
otoczenie.
2.
Optymizm poznawczy – tak, człowiek jest
poznawalny (od „bezwarunkowo można” – do „pod
pewnymi warunkami”). Trzeba systematyzować
wiedze o człowieku, uogólnić i konstruować teorie.
3.
Inna wersja optymizmu poznawczego – nie ma
potrzeby i nie warto poznawać człowieka, można
poznać jego zachowanie.
Aktor nie wszystko chce
pokazać
Aktor w zachowaniu kieruje się tym,
co robi większość.
Aktor może prezentować zachowania
sprzeczne z własnymi przekonaniami
Obserwacyjna kontrola własnego
zachowania.
Duża zmienność zachowania.
Tendencja do przedstawiania siebie w
lepszym świetle
Aktor nie wszystko może
pokazać
Pełnienie określonej roli wyznacza
repertuar zachowań
Aktor gra odpowiedni scenariusz (skrypt
pójścia do lekarza, wykład uniwersytecki)
Kontekst społeczny lub fizyczny
(przypuszczalne zachowania)
„Podwójne twarze”
Naturalne fluktuacje sposobów
zachowania, wygładu czy emocji.
Obserwator nie wszystko
potrafi zobaczyć
Selektywność w obserwacji
Mechanizmy uwagi, podzielność uwagi
Tendencja do poszukiwania spójności i
sensu w zachowaniach.
Czynniki komplikujące poznanie -
presja czasowa, duża liczba bodźców
pozazadaniowych.
Wyczerpanie poznawcze.
Poznawanie siebie samego
Poznawanie siebie jest ograniczone.
Samoobserwacja nie jest głęboka, ponieważ:
1.
jednostka jest skoncentrowana na cechach sytuacji,
własnych czynnościach, niż na własnych stanach
emocjonalnych.
2.
„Ja” jako przedmiot obserwacji jest stronnicze (unika
danych diagnostycznych, informacji obniżających
pozytywne mniemanie o sobie).
3.
Interes „Ja” nakazuje szukać strategii, która formuje
wizerunek osoby interesującej (autoprezentacja).
Rozpoznawanie siebie a obraz fizyczny.
Aktor nie wszystko chce wiedzieć o sobie i nie wszystko
chce pamiętać (test inteligencji).
Poznanie siebie = potwierdzenie hipotezy.
Konstrukcja pamięci umożliwia udawanie, że się nie
pamięta, co pozwala koloryzować, kłamać.
3. Motywacja
Motywacja – zespół czynników, skłaniających
człowieka do inicjowania, ukierunkowania i
podtrzymywania określonej działalności.
Facylitacja społeczna – obecność innych ludzi
zwiększa mobilizację organizmu wskutek silnego
pobudzenia fizjologicznego (proste, wyćwiczone
zadania)
Próżniactwo społeczne - obecność innych ludzi
obniża jakość wykonania zadania (mniej wysiłku,
mniejsza odpowiedzialność za rezultat, wkład
poszczególnych osób trudno ustalić)
3. Motywacja
2 najważniejsze motywy:
1. posiadanie słuszności, dotarcie do prawdy,
zachowanie się zgodnie z sytuacją;
2. podtrzymywanie poczucia własnej wartości.
Wskaźniki motywacji osiągnięć:
1.
Ważność dokonania odkrycia;
2.
Chęć zrobienia czegoś niezwykłego;
3.
Wysoka pozycja materialna;
4.
Kariera zawodowa;
5.
Poczucie skuteczności, przypisywanie sukcesów
sobie;
6.
Poczucie wolności działania;
7.
Zdolność do długotrwałej pracy.
3. Motywacja
Systemy motywacyjne i teorie motywowania:
1.
Tradycyjny model motywacji F.Taylor, 1911;
2.
Model human relations E Mayo, 1933;
3.
Model zasobów ludzkich D.McGregora, 1960;
4.
Model humanistyczny A.Maslowa, 1958: czynniki
satysfakcji: potrzeby fizjologiczne, bezpieczeństwa, miłości
i afiliacji; czynniki motywacji: potrzeby aprobaty, uznania i
prestiżu oraz potrzeby samorealizacji i poznawcze.
5.
Teoria potrzeb J.Atkinsona i wsp., 1983 – motywacja zależy
od potrzeby osiągnięć, władzy i afiliacji; 2 podstawowe
motywy: pragnienie sukcesu, lęk przed porażką.
6.
Teoria oczekiwań V.Vrooma, 1996 – podstawą jest
akcentowanie korzyści pracownika: jakich nagród
oczekuje, za jaką pracę.
7.
Teoria wzmocnień B.SKinnera i W.Hamnera, 1980 – kary i
nagrody, motywującą jest poczucie kontroli sytuacyjnej.
3. Motywacja
Motywacja wewnętrzna i zewnętrzna.
Motyw = emocje + działania.
Pierwsze Prawo Yerkesa-Dodsona:
w miarę wzrostu natężenia motywacji sprawność
działania wzrasta do pewnego poziomu, po czym
zaczyna spadać, a przy bardzo wysokim natężeniu
motywacji sprawność działania znowu jest niska.
Drugie Prawo Yerkesa-Dodsona:
w rozwiązywaniu zadania łatwego największa
sprawność działania osiąga się przy wysokim
poziomie motywacji, zaś w rozwiązywaniu zadań
trudnych – przy niskim poziomie motywacji.
Efekt nadmiernego uzasadniania.
4. Stereotypy i
uprzedzenia
Schematy poznawcze a stereotypy społeczne –
tendencja o uproszczone i zdeformowane
spostrzeganie grup ludzi, wyodrębnianych na
podstawie ważnej cechy (płeć, wyznanie,
narodowość, rasa, zawód, pochodzenie
społeczne).
Cechy stereotypu społecznego:
1.
uproszczony emocjonalnie, brak zróżnicowanych
emocji;
2.
nadogólny;
3.
sztywny, odporny na zmiany;
4.
dziedziczony i podzielany społecznie.
Rola języka w rozpowszechnieniu i umocnieniu
stereotypów: wyrażenie pozytywne/negatywne;
podwójne standardy (My - Oni)
4. Stereotypy i
uprzedzenia
Uwarunkowania małej podatności na zmiany stereotypów:
1.
Pełnią ważne funkcje: podtrzymania SO, utrzymania
statusu społecznego, rozładowanie napięcia
emocjonalnego, projekcja wrogości, spójność w grupie,
korzystanie z doświadczenia społecznego innych;
2.
Oszczędność poznawcza – redukcja dysonansu
poznawczego, selektywne poszukiwanie informacji,
zniekształcenie pamięci;
3.
Gotowe formuły trudno podważyć lub zmienić.
Uprzedzenie – wroga, nieuzasadniona, nieracjonalna,
silna i trwała postawa wobec osoby lub grupy na
podstawie przynależności osoby do pewnej grupy.
Formy uprzedzenia: ksenofobia, rasizm, antysemityzm,
dyskryminacja, etnocentryzm, nacjonalizm, szowinizm.
Rodzaje uprzedzeń: 1. awersywne – na bazie lęku,
poprzez przypisywanie obiektowi demonicznych cech; 2.
dominatywne; 3.wewnętrznie sprzeczne, ambiwalentne.
4. Stereotypy i
uprzedzenia
Nietolerancja – zespół uprzedzeń, postawa negatywna,
arbitralna, oparta na niekompletnych i fałszywych
informacjach, nadmiernie uproszczona, często nielogiczna i
sztywna, odporna na zmiany.
Przyczyny nietolerancji: osobowość autorytarna,
niezaspokojenie ważnych potrzeb, przeniesienie agresji,
dehumanizacja relacji międzyosobowych, kategoryzacja
My-Oni.
Skutki nietolerancji: indywidualne - straty dla ofiar,
korzyści dla napastników; społeczne – nasilanie działań
odwetowych, agresja, brutalność w kontaktach
międzyludzkich, utrudniony rozwój dyskryminowanych.
Tolerancja w 3 podejściach: socjo-psychologiczne,
medyczne, techniczne. Ważne: życzliwość, akceptacja
odmienności, słuchanie, dialog, zrozumienie powodów
granic, aktywne radzenie z nietolerancją.
Psychologia społeczna –
grupy społeczne
Grupa społeczne – min. 2 osoby,
bezpośredni kontakt, poczucie „My”,
wspólne normy, zależą od siebie i
tworzą wspólną strukturę.
Myślenie grupowe – podjęcie nie
trafnych decyzji wskutek spójności
grupy, izolacji, poczucia zagrożenia z
zewnątrz, brak oceny eksperta…
5. Zachowania
prospołeczne
Typy:
1.
Zachowanie prospołeczne pomocne – celem jest korzyść innej
osoby;
2.
Interesowne zachowanie prospołeczne;
3.
Ofiarność – anonimowe działanie pomocne, nagroda
wewnętrzna;
4.
Zachowanie allocentryczne – pomoc konkretnej osobie;
5.
Zachowanie socjocentryczne – pomoc pewnej grupie/ instytucji;
6.
Altruizm (prawdziwy) – działania prospołeczne na rzecz osoby
niespokrewnionej wbrew własnym interesom.
7.
Zachowanie pseudoprospołeczne – działanie na rzecz innych w
celu uzyskania własnej korzyści.
8.
Egoizm – kierowanie się własnym interesem, szkoda dla innych.
Teorie socjobioliogiczne: Teoria doboru krewniaczego, Teoria
altruizmu odwzajemnionego.
Rozszerzone pojęcie My. Podobieństwo a pomaganie.
5. Zachowania
prospołeczne
Teoria wpływu społecznego B.Latane:
1.
Jeśli na człowieka jest wywierana presja przez
otoczenie społeczne, to siła nacisku rośnie jako
iloczyn 3 czynników: 1. duża siła osób, 2. mały
dystans, 3. duża liczba osób.
2.
Odporność na presję społeczną:
Większa siła osób z własnej grupy;
Mniejsza odległość między jednostką a
otoczeniem społecznym (jest poczucie
bezpieczeństwa);
Większa liczba członków własnej grupy.
5. Zachowania
prospołeczne
Cele zachowań prospołecznych:
1.
Stabilizacja własnej samooceny, wizerunku – poprawa
lub autoweryfikacja, normy osobiste/religijne;
2.
Sytuacja: etykietowanie, autokoncentracja, sytuacyjne
pomaganie;
3.
Pomaganie przyjaciołom;
4.
Motywacja endocentryczna/ egzocentryczna
Wyznaczniki pomagania:
1.
Jednoosobowa odpowiedzialność;
2.
Niezawiniona bezradność ofiar;
3.
Przynależność do jednej grupy (My);
4.
Podobieństwo, uroda;
5.
Bliska relacja;
6.
Średni poziom samoakceptacji.
6. Agresja i zachowanie
agresywne
Agresja – to:
czynności intencjonalne podejmowane przez ludzi,
stanowiące zagrożenie bądź powodujące szkody w
fizycznym, psychicznym i społecznym dobrostanu
innych osób – wywołujące ból, cierpienie,
destrukcję, prowadzące do utraty cenionych
wartości” A. Frączek.
każde zamierzone działanie – w formie otwartej
czy symbolicznej – mające na celu wyrządzenie
komuś lub czemuś szkody, straty, bólu fizycznego
lub cierpienia moralnego.
występowanie negatywnych emocji, takich jak
gniew, złość, niechęć, kierowanych do obiektu
agresji
6. Agresja i zachowania
agresywne
Agresja – celowe wyrządzanie krzywdy innej osobie,
która boi się i chce uniknąć bólu i cierpienia.
Rodzaje:
1.
Agresja bezpośrednia
2.
Agresja pośrednia
3.
Agresja obronna
4.
Autoagresja
5.
Agresja przemieszczona
6.
Agresja instrumentalna
7.
Agresja emocjonalna
8.
Agresja werbalna i fizyczna
9.
Agresja konstruktywna
10.
Agresja destrukcyjna
Płeć a zachowania agresywne: M – agresja fizyczna, K –
agresja pośrednia, werbalna, łagodna fizyczna.
Czynniki wystąpienia
agresji w teoriach
psychologicznych
Teoria Freuda, Teoria frustracji-agresji; Współczesna
teoria ewolucji, Teoria społecznego uczenia się,
Koncepcja szlachetnego dzikusa J.Rousseau.
czynnik wrodzony – występujący u wszystkich ludzi w
mniej więc jednakowym stopniu;
czynnik aktywnościowy – stwarzający różne
możliwości w zakresie zdobywania przez dziecko
doświadczeń;
czynnik frustracyjny – zależy w dużym stopniu od
środowiska i postaw rodzicielskich;
czynnik naśladowczy – zależy głównie od środowiska;
czynnik instrumentalny – zależy od pozostałych
czynników oraz od wpływów wychowawczych.
Agresja i przemoc
Przemoc i agresja mają pewne właściwości wspólne:
1. przemoc / agresja jest zawsze intencjonalna
2. przemoc / agresja narusza prawa i dobra osobiste jednostki
3. przemoc / agresja powoduje zawsze jakieś szkody
4. przemoc / agresja jest powtarzalna.
Istnieją też wspólne dla agresji i przemocy motywy :
- namowa kolegów
- chęć posiadania środków materialnych
- chęć zaimponowania innym, zwrócenia na
siebie uwagi
- chęć przebywania i realizowania się w grupach nieformalnych
- powielanie rodzinnych wzorów zachowań
- zemsta i chęć odwetu
- poczucie bezkarności za wcześniejszą działalność przestępczą
- poszukiwanie akceptacji, nie mogąc jej znaleźć w domu rodzinnym
- pragnienie władzy i dominowania.
Autoagresja
Autoagresja to działanie lub szereg działań mających na celu
spowodowanie psychicznej albo fizycznej szkody, jest to agresja
skierowana ”do wewnątrz”, zaburzenie instynktu
samozachowawczego.
Rodzaje autoagresji:
1.
bezpośrednia (bicie, samookaleczenie, samooskarżanie)
2.
pośrednia (jednostka wymusza, prowokuje i poddaje się agresji
innych). Występuje także podział na werbalną i niewerbalną.
3.
werbalna polega na zaniżaniu swej samooceny, poprzez
wmawianie sobie własnej małej wartości, częstą krytykę siebie i
swojego zachowania.
4.
niewerbalna - samookaleczenie - to uszkodzenie ciała, które
może mieć formę powierzchownych lub głębokich ran ciętych,
wbijanie ostrych przedmiotów w ciało, połykanie ich, polewanie
się kwasem, przypalanie, łamanie kości, uszkadzanie lub
wycinanie fragmentów ciała, także narządów płciowych, powiek,
gałek ocznych itp. Jest to agresja jawna.
7. Manipulacja
Manipulacja a wpływ społeczny
Manipulacja – celowe procedury i mechanizmy,
umożliwiające sterowanie myślami, emocjami i
zachowaniami innych ludzi, którzy nie zdają sobie w pełni
lub częściowo sprawy z tego faktu.
Cel – realizacja ukrytych celów, podniesienie samooceny,
zdobycie akceptacji i uznania, unikanie relacji bliskich.
Reguły wywierania wpływu i manipulacji:
1.
Reguła wzajemności (niechciane przysługi, nielubiane
osoby, niesprawiedliwa wymiana);
2.
Reguła wzajemności ustępstw;
3.
Reguła zaangażowania i konsekwencji;
4.
Reguła społecznego dowodu słuszności;
5.
Reguła sympatii;
6.
Reguła autorytetu;
7.
Reguła niedostępności;
7. Manipulacja
Rodzaje manipulacji:
1.
Oparta na samoocenie publicznej/prywatnej,
ingracjacja;
2.
Oparta na dysonansie poznawczym: stopa w
drzwiach, dwie stopy w drzwiach, liczy się
każdy grosz, dlaczego nie chcesz mi pomóc,
etykieta prospołeczna i niska piłka;
3.
Oparta na emocjach: technika dialogu,
rozśmieszanie, wyprowadzenie z równowagi,
huśtawka emocjonalna, technika drzwiami w
twarz, reguła kontrastu i wzbudzenie poczucie
winy
4.
Oparta na poczuciu kontroli: bezlitosny
partner, wszystko albo nic, fakty dokonane
8. Autoprezentacja
Autoprezentacja – świadoma kontrola i kształtowanie
własnego wizerunku publicznego, kierowanie wrażeniem
audytorium w taki sposób, aby odebrano osobę zgodnie z
jej celami i potrzebami.
Cele: sympatia, podziw i szacunek, zazdrość, dominacja,
profesjonalizm.
Funkcje: wywieranie wpływu, unikanie strat, podtrzymanie
samoakceptacji, budowanie spójnego wizerunku, nasila
emocje pozytywne/ negatywne, reguluje relacje, podwyższa
kwalifikacje zawodowe.
Obronne taktyki autoprezentacji: samoutrudnianie,
przeprosiny, wymówki, usprawiedliwienia
Ingracjacja. Dylemat lizusa, zróżnicowanej publiczności,
dylemat skromności, dylemat reputacji, dylemat
autentyczności.
Psychologia społeczna –
konflikt
teoria nerwic w psychoanalizie (stan niepogodzenia
człowieka z samym sobą );
teoria dysonansu poznawczego;
teoria dezintegracji pozytywnej (K.Dąbrowskiego) -
konflikty wewnętrzne są zasadniczym elementem
pozytywnym w tworzeniu hierarchii wartości, w
tworzeniu wielopoziomowego psychicznego środowiska
wewnętrznego oraz w budowie konkretnego ideału
indywidualnego i społecznego.
Wektorowa teoria konfliktu K.Lewina - konflikty "+ lub
+"- najtrudniejsze, np. kariera czy rodzina?; "- lub -"-
wybieramy mniejsze zło; "jeśli + to -"- wiemy że
pozytyw będzie miał negatywne konsekwencje, np.
zabawa alkoholowa; "jeśli - to +"- by liczyć na pozytyw
trzeba poddać się przykrościom [np. egzamin]
Psychologia społeczna –
konflikt
Rodzaje:
destrukcyjny – niszczące, wywołujące wrogość,
nienawiść, powodujące frustrację, lęk, zaburzenia
osobowości. (wyzwiska, przemoc, rękoczyny, bójki; oraz
bojkot, sabotaż).
konstruktywny - stają się „motorem postępu”,
czynnikiem aktywizującym, integrującym, stwarzającym
warunki do zdobywania kompetencji interpersonalnych
(tolerancja i dochodzenie do kompromisu).
Fazy konfliktów:
1.przeczuć pewnych napięć, sprzeczki;
2. wzajemna wrogość;
3. kulminacja;
4. wyciszenie;
5.porozumienie
Psychologia społeczna –
dylematy społeczne
Dylematy globalne (przeludnienie, ginące
gatunki zwierząt, dewastacja środowiska)
Dylemat ograniczonych zasobów –
konflikt między interesem własnym a
interesem innych członków społeczności
(„wspólne pastwisko”, „składkowy obiad”)
Dylemat dóbr publicznych (Jacek Kuroń)
Dylemat więźnia
Polecana literatura:
1.
Aronson E., Wilson T., Akert R. (2001). Psychologia
Społeczna. Serce i umysł. Warszawa: Państwowe
Wydawnictwo Naukowe
2.
Wojciszke B. (2002). Człowiek wśród ludzi. Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe Scholar.
3.
Zimbardo Ph., Ruch F. (1994). Psychologia i życie.
Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe
4.
J.Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik Akademicki (Tom
1,2,3). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
5.
Łukaszewski (2003). Wielkie problemy psychologii.
GWP
6.
G.Mietzel (2000). Wprowadzenie do psychologii. GWP
7.
S.A. Rathus (2004). Psychologia współczesna. GWP
