Wstęp - warunki zaliczenia przedmiotu:
Test sprawdzający umiejętności praktyczne, kilka pytań z obszaru psychologii społecznej.
Literatura przedmiotu:
„Psychologia społeczna”
„Psychologia zmiany postaw i wpływu społecznego”
„Wykłady z psychologii” VIII tom
„Podstawy psychologii społecznej”
„Człowiek istota społeczna” Elliot Aronson
„Wywieranie wpływu na ludzi” Cialdini
Psychologia społeczna (PS) jest to nauka z pogranicza psychologii i socjologii, badająca w jaki sposób obecność innych ludzi i ich działania wpływają na psychikę poszczególnych jednostek. PS to naukowe badanie sposobu w jaki rzeczywista, bądź wyobrażona obecność innych ludzi wywiera wpływ na ludzkie myślenie, odczuwanie i zachowanie. PS zajmuje się wyjaśnieniem tego, jak ludzie spostrzegają, pojmują czy interpretują swoje otoczenie. PS formułuje ogólne prawidłowości umożliwiające opisywanie, wyjaśnianie i przewidywanie zachowań ludzi w relacjach społecznych. Mimo iż PS referuje subiektywną perspektywę jednostki, zakłada jednak iż większość ludzi w podobnych sytuacjach społecznych, niezależnie od innych uwarunkowań, jest podatna na wpływ społeczny, myśli, odczuwa lub zachowuje się w sposób zbliżony lub ten sam.
Początki wyodrębnienia się nauki datuje się na przełom IXX i XX w., impulsem rozwoju była wiedza potoczna, wyobrażenia, wierzenia, baśnie, legendy, pomysły ludowe, przypowieści etc. Rozwój psychologii jako nauki społecznej rozwinął się wraz z rozwojem metod eksperymentalnych. Pierwsza pracownia (laboratorium) otwarta została w Lipsku ok. 1879 r. (Wundt). W Polsce powstanie pierwszej pracowni datuje się na 1901 r., otwarta została we Lwowie, przez ks. Twardowskiego. Pierwsze badania i publikacje powstały dzięki takim pionierom PS jak np.:
· Gustav le Bon - 1895r. (zachowania ludzi znajdujących się w dużych zbiorowościach - fenomen „duszy tłumu”)
· A. Tarde - 1890 r. (prawo imitacji - proces naśladowania sprawia, iż większość ludzi zachowuje się podobnie)
· N. Triplett - 1897 r. (przeprowadził pierwsze badania eksperymentalne w których dowiódł, że obecność innych osób może wpływać na wzrost osiąganych wyników)
· A. Ross - 1908 r. (pierwsze dwa podręczniki do PS)
· K. Lewin (badania dynamiki małych grup społecznych, stylów kierowania w małych grupach społecznych, sposobów podejmowania decyzji)
· A. Tajfel
· M. Aryl (zagadnienia związane z komunikacją)
· R. Duval
· S. Moscovici
W Polsce nauka obecna od lat '50, gdzie w obiegu funkcjonują tłumaczenia podręcznika A. Baleya, w latach '70 pojawia się pierwszy rodzimy podręcznik do PS autorstwa Stanisława Miki (prekursorzy PS w Polsce: Stanisław Mika, Janusz Rejkowski, Krystyna Skarżyńska, Zbigniew Nęcki, Janusz Czapiński, Bogdan Wojcieszka).
Przedmiot i dziedziny badań PS
PS nie jawi się jako obszar jednoznaczny i odmienny niż socjologia czy psychologia. Wspólne zainteresowania socjologii i PS zauważyć można np. w zakresach takich jak
· Problematyka małych grup społecznych
· Postawy
· Komunikacje
· Osobowość
· Socjalizacje
· Stereotypy i uprzedzenia
· Patologie społeczne
Różnicuje te nauki swoista perspektywa - odmienne spojrzenie badającego na podobny przedmiot zainteresowań. Psycholog społeczny bardziej zajmuje się zachowaniem jednostek w grupie, ale w tym kontekście ich subiektywnym odniesieniem się do sytuacji społecznej, spontanicznymi więziami społecznymi. Socjologa natomiast (ale nie zawsze) bardziej będą interesowały całości tworzące się ze wzajemnych oddziaływań jednostek dążących do zaspokojenia potrzeb, czy całości złożone z jednostek , grup czy instytucji. Obie dyscypliny korzystają z dorobku innych nauk: psychologii ogólnej, statystyki, logiki, filozofii, antropologii i pedagogiki.
Istotną przyczyną trudności określenia przedmiotu badań PS jest występowanie w jej obszarze wielu kierunków, szkół teoretycznych czy metodologicznych.
Koncepcje teoretyczne wg Stanisława Miki:
· teoria uczenia się
· teoria psychoanalityczna
· teoria ról społecznych
· podejście poznawcze
3 dziedziny PS w podręczniku Meyersa:
· myślenie społeczne (jak ludzie postrzegają i interpretują zachowania swoje i innych)
· wpływ społeczny (jak grupa wpływa na zachowanie jednostki, jak jednostka oddziałuje na funkcjonowanie innej jednostki, grupy, lub większej zbiorowości)
· relacje społeczne (jakie są zasady budowania, rozwijania i rozpadania się interakcji międzyludzkich)
Tematy na zajęcia:
· Co się dzieje między ludźmi?
· Jak ludzie wpływają na siebie?
· Co to znaczy być konformistą?
· Co i dlaczego wiemy o innych?
· Co wiemy o stereotypach?
· Czy i jak można osłabić uprzedzenia społeczne?
· Jak ludzie komunikują się między sobą?
· Czy jesteśmy egoistami?
· Czym jest stres?
Podstawowe dziedziny badań PS i typowe problemy z nimi związane (Wojciszka):
· Wiedza człowieka o świecie społecznym (Dlaczego różni ludzie odmiennie interpretują tą samą informację? Dlaczego ludzie popadają w stereotypy i skąd się one biorą?)
· Postrzeganie ludzi (W jaki sposób wnioskujemy o człowieku na podstawie jego postępowania? Czy nasze sądy o innych ludziach są trafne? Jak formułujemy oceny nt. innych ludzi?
· Ja i wizerunek własnej osoby (Jak my siebie postrzegamy a nie jak postrzegamy innych? Co i dlaczego człowiek sądzi na swój temat? Jak ludzie bronią i podtrzymują poczucie własnej wartości? Jak wywierają wrażenie na innych?)
· Problematyka postaw (Skąd biorą się ustosunkowania do ludzi i innych obiektów? Jak postawy wpływają na rozumienie świata?)
· Komunikacja i perswazja (Jacy nadawcy są wiarygodni? Jakie przekazy skutecznie zmieniają ludzkie opinie?)
· Wywieranie wpływu (Kiedy i dlaczego ludzie są konformistami? Jakie są skuteczne techniki manipulowania innym człowiekiem?)
· Atrakcyjność i miłość (Kogo i za co lubimy? Skąd się bierze miłość i na czym polega?)
· Prospołeczność (Dlaczego ludzie działają na rzecz innych? Jakie czynniki nasilają prospołeczność?)
· Agresja (Dlaczego ludzie są agresywni? Co nasila agresję? Co może zahamować agresję?)
· Konflikt (Jak ludzie zachowują się z sytuacji konfliktu? Co nasila konflikt? Jak można skutecznie negocjować rozwiązanie konfliktu?)
· Grupa (Jak członkowie grupy wpływają na siebie nawzajem? Czy grupy działają skuteczniej od jednostek?)
· Przywództwo (Co decyduje o wyborze przywódcy? Jak skutecznie kierować grupą?)
· Relacje międzygrupowe (Co decyduje o przyjaznych lub wrogich relacjach międzygrupowych? Jakie są przyczyny konfliktów międzygrupowych i jak je redukować?)
· Różnicowanie płciowe (Jak stereotypy wpływają na losy ludzi? Jakie są rzeczywiste różnice między kobietami a mężczyznami i jakie są źródła tych różnic?)
Czy się różni wywieranie wpływu od manipulacji i psychomanipulacji?
Wpływ społeczny
(dotyczy szerokiej gamy życia)
Manipulacje
(zaczynają wpływać na jednostkę)
Psychomanipulacje
(zmieniają postawy, psychikę jednostki)
Wpływ społeczny to proces, w wyniku którego dochodzi do zmiany zachowania, opinii lub uczuć człowieka wskutek tego co robią, myślą lub czują inni ludzie. Warunkiem występowania wpływu społecznego nie jest ani uświadomienie sobie przez jednostkę zachodzących w niej zmian, ani intencjonalności oddziaływań innych osób. Wzajemne wywieranie na siebie wpływu przez jednostki, grupy i organizacje społeczne jest istotą życia społecznego.
Manipulacja jest formą zamierzonego i świadomego wywierania wpływu na drugą osobę czy grupę w taki sposób, aby ta realizowała nie zdając sobie z tego sprawy działania zaspakajające potrzeby manipulatora. Manipulować można treścią (komunikaty perswazyjne) lub sposobem (realizację celów uzależniamy od wrażenia wywieranego na innych).
Psychomanipulacja jest pojęciem węższym od wpływu społecznego i manipulacji, odnosi się do mechanizmów wpływania, ale do tych które wykorzystują reguły psychologiczne, które sterują przebiegiem ludzkiego postępowania. Zadaniem psychomanipulacji jest wytworzenie złudzenia poczucia sprawstwa, iluzji kontroli nad własnym życiem. W psychomanipulacji wyróżniamy 3 grupy technik: 1) zmiany w zachowaniu jednostek (warunkowanie, uczenie itd.), 2) odwoływanie się emocji, myślenia i zachowania (najsilniejszy nacisk kładziony jest na zachowanie i specyfikę myślenia) 3) pranie mózgu (zmiana emocji, zachowania i myślenia - przeprogramowywanie), inflacja pamięci, uproszczona percepcja rzeczywistości.