SPOŁECZNE ASPEKTY JA

 

I. KOLEKTYWNE IDENTYFIKACJE:

ROLA TOŻSAMOŚCI SPOŁECZNEJ

Dwa główne podejścia teoretyczne:

teorie

potrzymania pozytywnej samooceny

(self-enhancement theories, self-esteem
maintenance theories)

teoria

optymalnej dystynktywności

(optimal

distinctiveness theory)

TEORIE POTRZYMANIA POZYTYWNEJ SAMOOCENY

Teoria tożsamości społecznej

(social identity

theory - Tajfel, 1972; Tajfel & Turner, 1986) -
jednostki dążą do podtrzymania bądź
podwyższenia samooceny poprzez:

uczestnictwo w grupach dostarczających

pozytywnej identyfikacji

, bądź

obniżanie statusu

i wartościowości innych,

konkurencyjnych grup (np. poprzez
przypisywanie im cech moralnie
negatywnych).  

Teoria auto-kategoryzacji

(self-categorization, Turner,

1985, 1987) - obraz siebie jako złożenie dwóch

składników: tożsamości indywidualnej i tożsamości

społecznej.

tożsamość indywidualna

– Ja jako jednostka:

wykazuję stałość moich myśli, uczuć u zachowań w

różnych sytuacjach (mam cechy dyspozycyjne)

różnię się od wszystkich innych ludzi

tożsamość społeczna

- Ja jako członek grupy:

jestem podobny do innych członków mojej grupy
różnię się od członków innych grup.

Turner zakłada (za Tajfelem), że

tożsamość społeczna

rozwija się dzięki dążeniu do ugruntowania

pozytywnej samooceny

.

Konsekwencje przesunięcia uwagi z tożsamości

indywidualnej na społeczną (zjawisko

depersonalizacji

):

Ludzie w mniejszym stopniu kierują się w swoich

działaniach przesłankami osobistymi, a w większym -

sygnałami grupowymi

, tj. są bardziej skłonni do:

- używania

stereotypów

;

- współpracy

z członkami grupy własnej i

współzawodnictwa

z członkami grupy obcej;

- tworzenia

norm

grupowych;

- przejawiania

konformizmu

grupowego;

-

polaryzacji

postaw.

Wyzwanie dla takiego podejścia

:

Teoria tożsamości społecznej przewiduje, że

członkowie grup stygmatyzowanych (mniejszości
o niskim statusie lub o negatywnym wizerunku
społecznym

[np. Afro-Amerykanie w USA; osoby niepełnosprawne; w
homoseksualiści; mniejszości etniczne, np. Arabowie,
Cyganie)]

powinni cechować się

niższą globalną samooceną

,

niż członkowie grup większościowych

.

 
W świetle badań (por. Crocker & Major, 1989) - brak jest

takiej zależności, a nawet zależność przeciwna (Afro-
Amerykanie)

Możliwe wyjaśnienia:

A. (w kategoriach strategii przetwarzania)

Członkowie grup

stygmatyzowanych mogą stosować szereg

strategii

redukujących znaczenie negatywnych informacji

na temat

ich grupy ze strony innych:

- „nie jestem typowym członkiem grupy”
- - porównania w dół
- selektywnie obniżanie ważności pewnych wymiarów

(np.. Osiągnięć ekonomicznych) i podwyższanie
ważności innych (np. duchowości, moralności) 

[nowe badania J. Crocker) – religijność Afro-Amerykanów

a samoocena]

B. (w kategoriach metodologicznych)

Stosowane dotąd

narzędzia pomiaru samooceny mierzą raczej

autoprezentację niż rzeczywistą samoocenę

.

TEORIA OPTYMALNEJ DYSTYNKTYWNOŚCI

 

M. Brewer (1991, 1993) - tożsamość kolektywna -

wyznaczona przez jednoczesne

dążenie do "bycia podobnym"

(dążenie wspólnotowe,

potrzeba przynależności do jakiejś grupy) i

dążenie

do "bycia różnym"

(dążenie indywiduujące).

Dążenia te pozostają w konflikcie.

Tożsamość społeczna jest

kompromisem

między

tymi dążeniami - jednostki najsilniej
identyfikują się z grupami, które najlepiej taki
konflikt rozwiązują.

 

Dystynktywność zależy od

wielkości grupy

.

Zatem – identyfikacja z grupą mniejszościową

powinna być

silniejsza

, niż z grupą

większościową.

Badania (Mullen et al., 1992) wskazują, że

nasilenie "in-group

bias"

(skłonności do faworyzowania "swoich") jest tym

większe, im mniejsza grupa własna w porównaniu do

grupy obcej.

Inne badania (Brewer & Schneider, 1990) wykazują, że

skłonność do

działania we własnym interesie, bądź

interesie grupy

, zależy od jej wielkości.

Jeżeli grupa własna jest duża i "amorficzna" - ludzie

działają w interesie własnym, jeżeli jest mniejsza i

„zwarta”, wyrazista - w interesie grupy.

 

II. INNI JAKO CZĘŚĆ "JA„

Relacja z innymi ludźmi jako źródło :

-

wiedzy

na temat swoich cech i właściwości;

-

programów

działania (wiedzy o tym, jak się

zachować);

- pozytywnej samooceny

i autoafirmacji.

Jeszcze inna możliwość: inna osoba, i relacja

między nami a tą osobą, staje się

integralnym składnikiem samoopisu

(obraz innego znajduje się "wewnątrz

granic"

obrazu własnej osoby).

 

Jeżeli autoschematy mają charakter

relacyjny,

tworzą

JA WSPÓŁZALEŻNE

Jeżeli autoschematy charakter

atrybutywny,

tworzą

JA NIEZALEŻNE

.

Przy

Ja niezależnym

, myślenie o sobie

nie

implikuje myślenia o innych

. "Inni" pojawiają

się dopiero w kontekście samooceny, jak
publicznego, itp.

Przy

Ja współzależnym

,

ilekroć myśli się o sobie,

tylekroć myśli się też o innych

. Podobnie, jeżeli

myślę o osobach znaczących - dostępna staje
się część wiedzy o sobie.

 
Konsekwencja - osoby ze schematami

relacyjnymi - będą szczególnie

wrażliwe na

potrzeby

innych, i będą miały rozbudowaną

wiedzę

o innych i zdolność do ich

rozumienia

.

[orientacja interpersonalna]

RÓŻNICE ZWIĄZANE Z PŁCIĄ:

Markus i Oyserman (1989):

Kobiety częściej częściej wytwarzają

ja współzależne

,

mężczyżni częściej –

ja niezależne

.

Prawdopodobnie dlatego

kobiety

, w porównaniu do

mężczyzn:

- cechują się

większą złożonością

poznawczą

reprezentacji innych osób;

- trafniej rozpoznają

i interpretują wzrokowe i słuchowe

oznaki emocji u innych;

- odznaczają się większą tendencją do

empatii

(przyjmowania perspektywy innej osoby; współczucia).

Jakie mogą być przyczyny tych różnic?
Różne spekulacje:

Wywodząca się z psychoanalizy

. Chodorow (1978)

-Odmienny typ wczesnych relacji matka-dziecko.

 

W wypadku

dziewczynki

, matka skłonna jest traktować

dziecko jako

przedłużenie samej siebie

- relacja

niesprzyjająca psychologicznej separacji dziecka od
opiekunki.  

W wypadku

chłopca,

matka jest skłonna traktować

chłopca raczej jako

"zewnętrzny obiekt"

niż

"przedłużenie siebie„ relacja sprzyjająca separacji od
matki i powstaniu poczucia własnej odrębności.

Wywodząca się z badań nad

relacjami władzy i

myśleniem stereotypowym (

Fiske i Depret,

1996).

implikacja:

Kultura patriarchalna – władza mężczyzn
– stereotypizacja bądź uważne
przetwarzanie 

RÓŻNICE ZWIĄZANE Z KULTURĄ

(H. Markus, 1990)

Koncepcja kultur Zachodu (indywidualistycznych):

Jednostka jest

"bytem odrębnym", autonomicznym

,

unikalnym

(różnym od innych),

oddzielonym od kontekstu społecznego, niezmiennym w
różnych rolach i związkach.

Normatywne zadanie kulturowe

: uzyskać

niezależność

od

innych, znaleźć i wyrazić swoje unikalne właściwości,
odnaleźć "swoją własną drogę".

Obraz samego siebie

-

Ja niezależne

.

Centralne składniki obrazu siebie – własne cele, motywy,
cechy, przekonania.

[

pozytywna samoocena

– uwarunkowania

indywidualnymi sukcesami, kontrolą, autonomią,
ekspresją siebie]

Koncepcja kultur Wschodu (kolektywistycznych):
Jednostka nie jest bytem "samoistnym". Istnieje poprzez

określenie swoich relacji społecznym z innymi

,

identyfikacją z grupą.

Normatywne zadanie kulturowe: odnależć

swoje miejsce w

świecie społecznym

.

Obraz samego siebie -

Ja współzależne.

Jego centralne

składniki to relacje interpersonalne oraz przynależność
grupowa, rola i pozycja społeczna.

[

pozytywna samoocena

- uwarunkowana

harmonijnymi relacjami interpersonalnymi, oraz
przynależnością grupową i pozycją].

Badania potwierdzają niektóre hipotezy dotyczące tych
różnic. (np. Markus & Kitayama (1989); Cousins (1989).