OSOBOWOŚĆ - ZAGADNIENIA WSTĘPNE

 

Pojęcie osobowości w języku potocznym i w języku

nauki

.

 
 

OSOBOWOŚĆ JAKO PRZEDMIOT BADAŃ

RÓŻNYCH DYSCYPLIN:

 

perspektywa filozofii człowieka

:

człowiek jako

istota gatunkowa

: natura człowieka

 

perspektywa antropologii społecznej

(kulturowej):

człowiek jako

produkt kultury

: osobowość

podstawowa

perspektywa socjologii

:

człowiek jako

uczestnik życia zbiorowego

:

tożsamość społeczna, role społeczne

 

perspektywa psychologii

:

człowiek jako

niepowtarzalne indywiduum

:

różnice indywidualne, pojęcie "Ja", podmiotowa
kontrola, mechanizmy świadome i nieświadome

 
 

GŁÓWNE WŁAŚCIWOŚCI ZACHOWANIA

CZŁOWIEKA

- przejawy funkcjonowania

osobowości:

stałość

(spójność) zachowania

różnice

międzyosobnicze

wysoki stopień

integracji

zachowania

TRZY PYTANIA PSYCHOLOGII OSOBOWOŚCI

:

 

JACY SĄ LUDZIE?

 

Jakie są ich względnie trwałe

cechy

temperamentalne,

społeczne, potrzeby, właściwości poznawcze?
(np. czy osoba jest wybuchowa; uczciwa; czy ma

potrzebę osiągnięć; czy jest umysłem dogmatycznym)

 

W JAKI SPOSÓB OSOBOWOŚĆ ROZWIJA SIĘ I

ZMIENIA?

 
rola uwarunkowań

genetycznych

i

środowiskowowych

;

oddziaływania wychowawcze a

socjalizacja

osobowości;

[przykład: sytuacyjne i osobowościowe uwarunkowania depresji].

DLACZEGO LUDZIE ZACHOWUJĄ SIĘ TAK A TAK?

  

Czy matka jest nadopiekuńcza dlatego, że

(a)   jest bardzo

uczuciowa,

nadwrażliwa emocjonalnie;

 
(b) jej matka była

nadopiekuńcza

;

 
(c) wierzy w to, że tylko

wychowanie bezstresowe

zapewni

dziecku harmonijny rozwój;
 
• pragnie dziecku

wynagrodzić

swoje własne, ciężkie

dzieciństwo;
 
(e)   stara się

uniknąć okazywania niechęci

i wrogości

wobec dziecka, którą tak naprawdę odczuwa.

 

NAIWNA vs. NAUKOWA PSYCHOLOGIA

OSOBOWOŚCI

 

 

Psychologia osobowości - rozwinięcie psychologii

"naiwnej" (potocznej):

 

obserwujemy

zachowanie się innych ludzi

próbujemy

wyjaśnić

, dlaczego ludzie zachowują się w

taki

a nie inny sposób

 

formułujemy

przewidywania

na podstawie wiedzy o

osobie i przyjętych przez nas naiwnych teorii.

Cele naukowej teorii osobowości

:

  

DOSTARCZENIE JĘZYKA

do opisu i analizy zachowania;

 
(a) Sformułowanie

MODELU WYJAŚNIAJĄCEGO

przyczyny zachowania (np. w języku teorii dyspozycji;
systemów motywacyjnych; struktur i mechanizmów
poznawczych);

 
 
(b) określenie

ISTOTNYCH RÓŻNIC PSYCHOLOGICZNYCH

między ludźmi (ze względu na proponowane przez teorię
wymiary, typy, syndromy osobowości, mechanizmy poznawcze
i motywacyjne);

 
 
(c)  

UMOŻLIWIENIE PRZEWIDYWANIA

przyszłego zachowania

się człowieka na podstawie diagnozy osobowości.

GŁÓWNE ORIENTACJE TEORETYCZNE W

PSYCHOLOGII OSOBOWOŚCI

 
 

Perspektywa teorii cech

:

Cecha jako skrótowy

opis

spójności zachowania.

Cechy jako

determinanty

zachowania.

Cech t

emperamentalne

a cechy osobowości.

Cechy a

czynniki

osobowości. 

 

Perspektywa teorii uczenia się

Osobowość jako produkt

uczenia się

(przez

styczność, przez wzmocnienie, przez modelowanie

społeczne).

Środowiskowa kontrola

zachowania.

Wyjaśnianie

stałości

zachowania się.

Orientacja psychodynamiczna

(psychoanaliza

klasyczna i zreformowana)

Osobowość jako system

dynamizmów

psychicznych.

Struktura psychiczna

: id, ego, i superego.

Znaczenie kontroli i

samoregulacj

i.

Procesy świadome i

nieświadome

.

 

Orientacja humanistyczno-egzystencjalna

Rozwój osobowości - proces

samorealizacji

.

Znaczenie

świadomości

własnej egzystencji i

wolnego wyboru.
Istota i znaczenie

doświadczenia

. Rola otwartości

na doświadczenie.

Orientacja społeczno-poznawcza

Osobowość jako system

wiedzy

i urządzenie do

przetwarzania informacji.
Osobowość jako źródło

znaczeń

.

Obraz samego siebie

- centrum osobowości.

Waga kontekstu społecznego dla funkcjonowania

osobowości.

IDIOGRAFICZNE I NOMOTETYCZNE PODEJŚCIE DO

OSOBOWOŚCI

 
 
Dwie metafory:

OSOBOWOŚĆ JAKO ŻYWY

ORGANIZM

i jako

UKŁAD MECHANICZNY

DWIE GŁOWNE LINIE WSPÓŁCZESNEJ PSYCHOLOGII

OSOBOWOŚCI

 

OSOBOWOŚĆ JAKO UKŁAD DYSPOZYCJI

(analogicznie

do inteligencji, jako systemu uzdolnień)

 

Cecha

(czynnik) jako podstawowy składnik opisu

osobowości. Założenie międzysytuacyjnej i
temporalnej spójności (stałości) zachowania.
Zainteresowanie dyspozycjami.

 
(dziedziny: teoria różnic indywidualnych,

temperamentu, czynnikowe podejście do
osobowości).

OSOBOWOŚĆ JAKO SYSTEM MECHANIZMÓW

PSYCHOLOGICZNYCH (PODEJŚCIE SPOŁECZNO-

POZNAWCZE)

geneza: psychoanaliza, podejście fenomenologiczne, poznawcze

podejście do człowieka]

 
 Skupia się na:
 - dynamicznej

zmienności

zachowania;

-

wyjaśnianiu

tej zmienności w kategoriach wewnętrznych procesów

afektywno-motywacyjnych i poznawczych;

- poszukiwaniu źródeł

personalnej integracji

zachowania;

- analizie

funkcji

jaką pełni zachowanie i sterujące nim mechanizmy.

  
GŁÓWNE POJĘCIA:
 

OBRAZ SAMEGO SIEBIE

: podstawowe źródło integracji zachowania

na poziomie osoby

Uczucia, myśli i zachowania są "czyjeś", wyrażają
punkt widzenia osoby na rzeczywistość (W. James).
 

Podejście klasyczne

: obraz "ja" jako całościowa reprezentacja

fizycznych, psychologicznych i społecznych właściwości siebie.

 

Podejście współczesne

: "ja" w działaniu.

- dynamiczna zmienność roboczych reprezentacji siebie;
- motywacyjne funkcje "ja";
- "ja" w interakcji społecznej (np. "ja" publiczne, zjawisko

autoprezentacji);

- wpływ "ja" na przetwarzanie informacji (np. porównania

społeczne, atrybucje, itp).

 
 

PROCESY KONTROLI I SAMOREGULACJI

: człowiek jako "byt

sprawczy". Jednostka nie tylko nosi pewien wewnętrzny

wizerunek siebie, ale i stara się wywrzeć pożądany przez

siebie wpływ na bieg zdarzeń.