Język jako system
znaków.
Kategorie syntaktyczne
wyrażeń.
Sylwester Osiński
Jacek Piotrkowski
Język jako
system
znaków.
Język – zbiór znaków słownych w, których każdy
znak słowny ma przyporządkowane znaczenie i
kojarzy się właśnie z nim.
Najczęściej występuje w formie mówionej i pisanej
Języki można podzielić na ;
Języki naturalne- powstałe w ramach naturalnej
ewolucji języka
Języki sztuczne- stworzone przez jedną badż więcej
osób dla ulepszenia komunikacji językowej lub
Np.. szyfrowania (język esperanto)
Znak- czynność polegająca
na zakomunikowaniu
odbiorcy znaku jakiejś
informacji
Pojęcie znaku
Znak
drogow
y
towarowy
drukarski
wodny
nawigacyjny
przystankowe
słowo
Znak
Nadawca- osoba
mająca do
przekazania jakąś
informację, która
tworzy znak
Udostępnienie znaku-
nadawca pragnie
przekazać jakąś
informację w tym celu
musi udostępnić znak
aby odbiorca mógł go
dostrzec
Nadanie odpowiedniego
znaku – znak powinien
być dostosowany do
osoby która ma odczytać
wiadomość
Np. nadawca przekazuje
informację w tym samym
języku ,którym posługuje się
odbiorca znaku
Odbiorca znaku-
pragnie odczytać
znak i go zrozumieć.
Może być
jednocześnie
nadawcą
Np. Student robiący
notatki
Znaki można podzielić na :
Znaki ikoniczne
-przypominają
to co oznaczają
-Np. znaki
stosowane w
oznaczeniach
map
Znaki arbitralne
( konwencjonalne )
-nie przypominają
tego co oznaczają
Np. Symbole
matematyczne, cyfry
Substrat Znaku
Trwały
Nietrwały
Notatki
Znaki drogowe
Znaki migowe
Mowa ludzka
Wystrzelenie racy
Sygnały dymne
Znak
Nadawca-odbiorca
Znaki są
interpretowane w
oparciu o umowę
społeczną
Np. Czerwone światło
sygnalizuje kierowcy
konieczność
zatrzymania się
zielone natomiast
zezwala na dalszą
jazdę
Oznaka
Podmiot
postrzegający
Odczytywanie
oznak na podstawie
Zależności
przyczynowo-
skutkowych
Np. Dym unoszący się
w oddali dla podmiotu
postrzegającego jest
oznaką ognia
Symbol
Brak odbiorcy
Brak odbiorcy
wyklucza
możliwość
odczytania
znaku
Np. Znak drogowy
umieszczony w
szczerym polu
Funkcje języka
-Sprawia że człowiek utożsamia się z historią
narodu, wyrażeniami i zwrotami zapisanymi
za pomocą języka.
-Umożliwia poznawanie przeszłości
-Ulega ciągłym zmianom razem ze
społeczeństwem z ,którym się rozwija
-Pozwala w łatwy i przejrzysty sposób
komunikować się z innymi osobami
-Daje możliwość wymiany doświadczeń z
innymi osobami
Język
prawny
prawniczy
Specyficzny język
używany przez
osoby stosujące i
interpretujące
prawo do
komunikowania się
np. przez
prawników
Jest to język w
którym
formułowane jest
prawo np..
Wszelkiego
rodzaju
konstytucję,
rozporządzenia
Aby komunikacja za pomocą znaków
językowych powiodła się muszą zostać
spełnione poszczególne warunki
O
becność nadawcy (twórcy komunikatu)
-nadawca często nie jest autorem tekstu
przekazywanego
np. oświadczenie rządu czytane przez rzecznika
prasowego
-może być grupowy np. w przypadku
scenariuszy filmowych
-często pozostaje anonimowy lub jest podpisany
pseudonimem
np.Artykuły pisane do gazet
-Gdy komunikat jest odtwarzany w formie dzwiekowej przez
inną osobę, to co autor chciał ująć w swoim utworze zostaje
przekrztałcone lub pominięte np.. Recytator inaczej
interpretujący tekst ,który przedstawia
-Teksty często przed publikacją są korygowane i poprawiane
Przekażnik informacji
Np. głos ,telefon ,papier
Obecność odbiorcy (równie ważna jak i nadawcy)
-Odbiorcą wiadomości może być sam nadawca Np.notatki
robione przez studentów
-Adresatem może być jedna osoba ,ale także grupa osób
-Osoba do której adresowany jest przekaz może być przez
autora tekstu wyszczególniona.
„Słownictwo - zasób, bogactwo słów jakim
posługuje się dana osoba, autor dzieła
literackiego, grupa społeczna, naród - w tym
wypadku mówimy o słownictwie danego języka”
Słownik bierny- zasób słownictwa , które jest przez
daną osobę znany ale używany bardzo rzadko lub
w ogóle
Słownik czynny- zasób słów , które są przez daną
osobę używane , osoba ta używa tego słownictwa
do komunikacji z innymi
FUNKCJE ZNAKU JĘZYKOWEGO
Funkcja komunikatywna-
polega na przekazaniu
informacji odbiorcy, o tym co się wydarzyło, dzieje badz
wydarzy. -nie może ulec zmianie ponieważ zmiany mogą
sprawić , iż stanie się niezrozumiała dla potencjalnych
odbiorców
-najczęściej ma za zadanie informować adresata
wykorzystywana w encyklopediach, podręcznikach
Funkcja impresywna-
dzięki intonacji,
słownictwu ma ona za zadanie wpłynąć na
odbiorcę
-Najczęściej wykorzystuje się w tej funkcji tryb
rozkazujący i formy wołacza.
-Wykorzystywana w reklamach ,poradnikach,
instrukcjach obsługi
Funkcja ekspresywna (emotywna)-
głównie
skierowana na nadawcę, ma ona za zadanie przedstawić
adresata uzewnętrznić jego uczucia
-Autor cechuje wyrazy emocjonalnie, używa odpowiedniej
barwy głosu, intonacji,
-Często stosowana w reportażu , pamiętnikach, osobistej
korespondencji
Funkcja fatyczna-
stosowana do podtrzymania
albo nawiązania kontaktu między nadawcą a
odbiorcą
-Są to wyrażenia takie jak „ jak leci „ co tam” „halo
Funkcja estetyczna (poetycka) -
funkcja mająca
na celu wywołanie u odbiorcy przeżyć estetycznych
-Pojawia się w żartach, prozie poetyckiej lub lirycznej
-Nadawca pragnie zachwycić, zaskoczyć lub zadowolić
Kategorie syntaktyczne
Historia pojęcia
Definicja
Podział kategorii syntaktycznych
Historia pojęcia
kategoria - pierwotnie: skarga,
oskarżenie, akt oskarżenia.
Arystoteles użył tego terminu jako skrótu dla
„sposobu orzekania o dowolnym podmiocie” i
wyróżnił dziesięć kategorii: substancji, stosunku,
ilości, jakości, czasu, miejsca, położenia,
posiadania, doznawania, czasu i miejsca.
Kant mianem kategorii określał czyste
(aprioryczne) pojęcia intelektu, które
umożliwiają pomyślenie przedmiotów. Dzielił je
na cztery grupy, odpowiadające poszczególnym
rodzajom sądów (po trzy kategorie ilości,
jakości, stosunku i modalności).
Pojęcie kategorii syntaktycznej bierze się z
rozważań nad zagadnieniami składni języka,
które źródło swe miały w odkryciu antynomii w
teorii mnogości, i z poszukiwania kryterium
spójności syntaktycznej wyrażeń złożonych:
W zagadnieniu tym [spójności syntaktycznej]
idzie o podanie warunków, przy których
spełnieniu twór słowny złożony z sensownych
prostych wyrazów stanowi wyrażenie sensowne,
posiadające jednolite znaczenie (...) Takie
zestawienie wyrazów jest syntaktycznie spójne.
Kazimierz Ajdukiewicz, „O spójności syntaktycznej” (w: Język i
poznanie, t. I, s. 222)
Podobne intuicje (nieco wcześniej) Edmund Husserl
wyrażał za pomocą pojęcia „kategorii
znaczeniowej”:
Jeśli swobodnie zamieniamy materie [tj. wyrażenia]
w ramach tej samej kategorii znaczeniowej, w
wyniku mogą powstawać znaczenia fałszywe,
głupie, śmieszne (...), ale z konieczności powstają
znaczenia jednolite, resp. wyrażenia gramatyczne,
których sens można jednolicie spełnić. Gdy tylko
wykraczamy poza kategorie, tak już nie jest. (...) w
wypowiedzi relacyjnej „a jest podobne do b”
możemy słowo podobne zastąpić przez słowo koń –
ale w ten sposób otrzymujemy zawsze tylko szereg
słów, w którym każde słowo jako takie ma pewien
sens, (...) ale z zasady nie otrzymujemy jednolitego
zamkniętego sensu.
Edmund Husserl, Badania logiczne, t. II, cz. I, ss. 399–400
Kazimierz Ajdukiewicz, korzystając z
wyników Stanisława Leśniewskiego,
skonstruował symbolikę, która w
zasadzie można zastosować do
wszystkich prawie języków i przy
pomocy której można zbudować
rachunek, pozwalający zdefiniować i
badać spójność syntaktyczną
zestawienia słów.
Definicja
Dwa wyrażenia należą do tej samej kategorii
syntaktycznej wtedy i tylko wtedy, gdy dowolne
poprawnie zbudowane wyrażenie, zawierające
jedno z nich, nie przestaje być poprawnie
zbudowanym wyrażeniem po zastąpieniu jednego
przez drugie.
Wyrażenia należące do tej samej kategorii
syntaktycznej są wiec wzajemnie zastępowalne z
zachowaniem gramatyczności.
Kategoria syntaktyczna
jest to klasa wyrażeń wzajemnie zastępowalnych z
zachowaniem gramatyczności.
Pojecie „zachowywania gramatyczności”
zawsze musi być zrelatywizowane do
konkretnego języka, a co za tym idzie, zestawy
kategorii syntaktycznych różnych języków
mogą wyglądać – przynajmniej do pewnego
stopnia – różnie.
Dalej zajmiemy się gramatyka, która za
Witoldem Marciszewskim nazwać możemy
gramatyka logiczna (por.: W. Marciszewski, O
gramatyce, logice, algorytmach i cywilizacji
informatycznej) – gramatyka takiego języka,
którego jedyna funkcja jest wyrażanie
rozumowań.
Podział kategorii
syntaktycznych
Podział kategorii
syntaktycznych:
•podstawowe (pierwotne)
•nazwy
•zdania
•pochodne
•całe mnóstwo
funktorów
Nazwy
symbol kategorii: n
Dla uproszczenia przyjmiemy, ze rozważać
będziemy języki, w których wszystkie nazwy będą
należały do jednej i tej samej kategorii
syntaktycznej.
Zdania
symbol kategorii: z
Posługiwać będziemy się podejrzanym ale
poręcznym pojęciem zdania w sensie logicznym,
oznaczającym wyrażenia, które maja wartość
logiczna (tj.. są prawdziwe albo fałszywe).
Z grubsza odpowiada to pojęciu zdania
oznajmującego, ale tylko z grubsza. Zdaniami w
tym sensie są tez, np. pytania retoryczne albo
wyrażenia takie jak: Pożar!
Funktory
symbol kategorii: ułamki
Wyrażenia, które nie są ani nazwami, ani zdaniami,
ale służą do wiązania innych wyrażeń (swoich
argumentów) w wyrażenia bardziej złożone.
funktory
i
argumenty
:
f
(
x
,
y
)
2
+
3
Sylwester
lubi
Logikę
czerwona
kulka
Jacek
znalazł się między
młotem
a
kowadłem
Symbol kategorii funktorowej:
ułamek, w którego
liczniku
znajduje się
symbol kategorii syntaktycznej wyrażenia
złożonego z funktora i jego argumentów,
a w
mianowniku
znajdują się symbole
kategorii syntaktycznych kolejnych
argumentów funktora.
co powstaje
z czego powstaje
Sylwester lubi
logikę
„Sylwester lubi logikę” – zdanie (z)
„Sylwester”, „logika” – nazwy (n)
„lubi” – funktor zdaniotwórczy od dwóch
argumentów nazwowych (z/nn)
z
n
n
z
nn
Podziały funktorów
Z uwagi na kategorie syntaktyczne wyrażeń
przez nie tworzonych:
zdaniotwórcze, nazwotwórcze, funktorotwórcze.
Z uwagi na liczbę argumentów:
jednoargumentowe, dwuargumentowe, . . .
Z uwagi na kategorie syntaktyczne
argumentów:
od argumentów zdaniowych, nazwowych,
funktorowych, w dowolnych kombinacjach.
Kilka co bardziej istotnych typów funktorów:
•funktory zdaniotwórcze od argumentów
nazwowych (predykaty): „kocha”, „jest
zielony”, „leży miedzy a”;
•funktory zdaniotwórcze od argumentów
zdaniowych (spójniki zdaniowe): „i”, „a”,
„mimo ze”, „jeżeli to”;
•funktory nazwotwórcze od argumentów
nazwowych (spójniki nazwowe): „i” (ale w
innym kontekście, niż wyżej), „nad”;
•funktory zdaniotwórcze od jednego
argumentu nazwowego i jednego argumentu
zdaniowego (spójniki epistemiczne): „wierzy
ze”, „wątpi czy”.
Role semiotyczne wypowiedzi
SEMIOTYKA - nauka o znaku (szczególnie
słownym); część logiki.
Semiotykę dzieli się na trzy grupy:
Semantykę - nauka o znaczeniu znaku
Syntaktykę - tzw. gramatyka logiki,
rodzaje znaków i sposoby ich wiązania
Progmatykę - nauka o stosunku jaki
zachodzi pomiędzy znakiem a
człowiekiem
Role semiotyczne wypowiedzi pełnią
następujące funkcje:
Rola opisowa - opisuje rzeczywistość (tak
jest, a tak nie jest). Jest ona przedmiotem
zainteresowania semantyki oraz progmatyki
Rola ekspresywna - wyrażanie przez
wypowiedzi naszych przeżyc, uczuć, odczuć
np. „oj!”, „psiakrew”
Rola opisowa i ekspresywna są od siebie
niezależne.
Role semiotyczne wypowiedzi
Role semiotyczne wypowiedzi
Rola sugestywna - oddziałuje na odbiorcę jako
swoisty bodziec do określonego zachowania się.
Jest przedmiotem zainteresowania progmatyki
np. Żołnierz na komendę ”baczność!” reaguje
bez zastanowienia
Rola performatywna - przez wygłaszanie lub
napisanie lub podpisanie niektórych wypowiedzi
w określonym układzie życia społecznego
dokonuje się aktów o charakterze umownym,
konwencjonalnym np. złożenie przyrzeczenia
Role semiotyczne wypowiedzi
Do porozumienia między rozmówcami
dochodzi wtedy, gdy oboje uzywają
odpowiednich słów w zależności od ich
znaczenia.
Do nieporozumienia może dojść, gdy
np. Jedno słowo w danym języku ma
kilka znaczeń. Twórca lub odbiorca mylą
się co do znaczenia słowa lub odbiorca
nie zna znaczenia danego słowa.
Bibliografia
Wikipedia
http://www.student.lex.pl/materialy/o_wszt190606.doc
http://www.student.lex.pl/materialy/o_ut250306.doc
Podręcznik „Logika Praktyczna” Zygmunt Ziembiński