

naturalny gestagen - progesteron



prekursor dla wytwarzania estrogenów,
androgenów, steroidów nadnerczowych



wytwarzany w: ciałku żółtym w 2. połowie
cyklu, jądrach, nadnerczach, łożysku



podany doustnie wchłania się szybko, ale
jest praktycznie w całości metabolizowany
zarówno w wątrobie jak i w ścianie jelita



metabolizowany głównie do pregnandiolu,
który po sprzęgnięciu z glukuronidem jest
wydalany z moczem

•

mechanizm działania analogiczny jak przy
estrogenach (receptor wewnątrzkomórkowy 

ekspresja białek)

•

działanie na narządy rozrodcze (głównie
antyestrogenowe):

–

endometrium - wydzielnicze, spadek liczby receptorów
estrogenowych, działanie antymitotyczne

–

myometrium - spadek kurczliwość mięśnia trzonu
macicy, skurcz ujścia wewnętrznego, ilości receptorów


•

szyjka macicy - wzrost lepkości śluzu

•

nabłonek pochwy - złuszczanie komórek

•

w trakcie ciąży wywołuje zmiany ułatwiające
zagnieżdżenie się zapłodnionego jaja w
macicy i utrzymanie ciąży

•

sutek - wzrost wzrostu pęcherzyków i
przygotowanie ich do laktacji, podczas ciąży
hamowanie działania PRL

•

OUN - wzrost temperatury, działanie
przeciwpadaczkowe, wpływ na libido

•

układ oddechowy - wzrost wymiany gazowej,
spadek C0

2

w pęcherzykach płucnych



spadek tolerancji glukozy



działanie antyaldosteronowe  wydalania

Na

+



ukł. immunologiczny - działanie
przeciwzapalne, immunosupresja podczas
ciąży



niektóre syntetyczne gestageny 

wirylizacja



Progesteron naturalny - s.l., i.m.,
przezskórnie



Gestageny syntetyczne (większa trwałość,
możliwość podawania doustnego) w
zależności od budowy chemicznej -
wyłącznie działanie gestagenowe i
antyestrogenowe lub także
antyandrogenowe

•

HTZ - leczenie w okresie
premenopauzalnym i w skojarzeniu z
estrogenami w rzeczywistej menopauzie

•

antykoncepcja hormonalna samodzielnie
lub w skojarzeniu z estrogenami

•

przedwczesne dojrzewanie

•

Endometrioza

•

mięśniaki macicy

•

zaburzenia miesiączkowania



ciąża - niewydolność ciałka żółtego,
poronienia nawykowe



mastopatia



niepłodność



leczenie nowotworów sutka i endometrium
oraz prostaty (w skojarzeniu z
chemioterapią, paliatywne)

1. Progesteronum - progesteron, tabletki podjęzykowe 0,05 g

oraz ampułki 0,01 g/1 ml i 0,025 g/j 0,025-0,05 g/dobę oraz

i.m. 0,005-0,05 g/dobę.

2. Kaprogest (Proluton Depot) - hydroksyprogesteron,

ampułki 0,125 g/l ml, 0,25 g/l ml, 0,25 g/2 ml i 0,5 g/2 ml;

stosuje się i.m. 0,125-0,5 g raz w tygodniu.

3. Ethisteron - etysteron, tabletki podjęzykowe 0,025 g; stosuje

się s.I. 1-3 tabl. dziennie jednorazowo lub w dawce podzielonej.

4. Norethisteron (Primolut Nor) - noretysteron, tabletki 0,005

g; stosuje się doustnie co 12 godz. 1 tabl.

5. Farlutal 100, -200, -500 (Farlutal Depot 500, -1000,

Provera, Depo-Provera) - medro ksyprogesteron, tabletki

0,005, 0,01, 0,1 g, 0,25 g i 0,5 g oraz ampułki 0,15 g/3 ml, 0,5

g/2,5 ml, 0,5 g/3,3 ml, 1,0 g/5 ml i 1,0 g/6,7 ml; stosuje się

doustnie 0,05-1,5 g/dobę oraz i.m. 0,5-1,0 g dziennie lub co

drugi dzień.

6. Depostat (Gestormone, Turinal) - allilestrenoł, tabletki

0,005 g oraz ampułkostrzykawki 0,2 g/2 ml; stosuje się

doustnie 0,005-0,01 g'-i ibę oraz i.m. 0,2-0,4 g/tydzień.

7. Duphaston - dydrogesteron, tabletki 0,01 g;

stosuje się doustnie 0,005-0,01 g/dobę.

8. Endometril (Orgametril) - linestrenol,

tabletki 0,005 g; stosuje się doustnie 0,01
g/dobę.

9. Gestigen - noretysteron (0,002 g) +

etynyloestradiol (0,1 mg), tabletki; stosuje się
doustnie 1 tabletkę na dobę w hipogonadyzmie
u kobiet, zespole pokastracyjnym i
hormonalnej terapii zastępczej.

10. Livial - tibolon, tabletki 0,0025 g; stosuje się

doustnie 1 tabl. dziennie



najskuteczniejsza forma antykoncepcji -
wskaźnik Pearla 0,2-0,5



w chwili obecnej stosowane są preparaty
zawierające estrogen z gestagenem
(etynyloestradiol + różnego rodzaju
syntetyczne gestageny)



preparaty samych gestagenów (mini-
pigułka, plastry, implanty) stosowane
rzadziej

1.

składnik - gestageny:

•

Podstawowy mechanizm: hamują jajeczkowanie

przez tłumienie przedowulacyjnej zwiększonej

aktywności przedniego płata przysadki (znoszenie

wysiewu LH —► nie dochodzi do jajeczkowania)

•

Zapobiegają przedowulacyjnemu upłynnianiu się

śluzu szyjkowego -> utrudnienie wstępowania

plemników

•

Obniżają kurczliwość jajowodów, spada ilość

komórek rzęskowych -> zwolnienie transportu

komórek jajowych i plemników w jajowodach

•

Hamują pełny wzrost błony śluzowej macicy 

nie spełnia ona optymalnych warunków do

zagnieżdżenia się zapłodnionej komórki jajowej

2. składnik - estrogeny:



zwiększają wrażliwość organizmu na
gestageny (możliwe stosowanie mniejszych
dawek)



powodują zmniejszony wysiew FSH
zaburzenie wzrostu i dojrzewania

pęcherzyka jajnikowego



Jednofazowe - taka sama ilość estrogenu i
gestagenu przez cały okres przyjmowania
(większość dostępnych na rynku - Cilest,
Logest, Minulet, Harmonet)

I. Preparaty kombinowane (jednofazowe):

1. Cilest - norgestimat (gestagen 3 generacji) 0,25 mg +

etynyloestradiol 0,035 mg, tabletki.

2. Diane-35 - octan cyproteronu (ma działanie antyandrogenne)

0,002 g + etynyloestradiol 0,035 mg, drażetki.

3. Femoden (Minulet) - gestoden (gestagen 3 generacji) 0,075 mg

+ etynyloestradiol 0,03 mg, drażetki.

4. Gravistat-125 (Microgynon 21, Minisiston, Rigevidon, Stediril

30) - lewonorgestrel 0,125 (0,15) mg + etynyloestradiol 0,05

(0,03) mg, drażetki.

5. Loveston - noretysteron 0,5 mg + etynyloestradiol 0,05 mg,

tabletki.

6. Mairelon - dezogestrel (gestagen 3 generacji) 0,15 mg +

etynyloestradiol 0,03 mg, tabletki.

7. Restovar - linestrenol 0,75 mg + etynyloestradiol 0,0375 mg,

tabletki.

8. Mercilon - dezogestrel (0,15 mg) + etynyloestradiol (0,02 mg),

tabletki.



Dwufazowe - dwa rodzaje tabletek -
najpierw zażywane te z samym estrogenem
lub z estrogenem i niewielką ilością
gestagenu, następnie te z estrogenem i
gestagenem w większej ilości (Anteovin)



Trójfazowe - w opakowaniu znajdują się
trzy rodzaje tabletek z różną zawartością
hormonów. Środkowa seria zawiera
najczęściej zwiększoną dawkę estrogenów,
a kolejne serie zawierają coraz większe
dawki gestagenów (Trinovum, Triminulet) -
ma to naśladować naturalne wahania
hormonów w czasie cyklu

II. Preparaty dwufazowe (sekwencyjne):

1. Anteovin - lewonorgestrel 0,125 mg +

etynyloestradiol 0,05 mg, tabletki.

III. Preparaty trójfazowe (sekwencyjne):

1. TriNovum - noretisteron 0,5/0,75/1,0 mg +

etynyloestradiol 0,035 mg, tabletki.

2. Tri-Regol (Trinordiol 21, I riąuilar, Trisiston) -

lewonorgestrel 0,05/0,075/0,125 mg +
etynyloestradiol 0,03/0,03/0,04 mg, tabletki.

•

pierwszą tabletkę pierwszego opakowania
należy przyjąć pierwszego dnia miesiączki
(pierwszego dnia krwawienia)

•

każdą kolejną tabletkę należy przyjmować
codziennie przez 21 dni mniej więcej o stałej
porze (najlepiej przed snem, z wieczornym
posiłkiem - mniejsze ryzyko wystąpienia
nudności, wymiotów, złego samopoczucia)
przesunięcia o parę godzin nie mają
znaczenia (do 12 h - raczej bezpiecznie)



w razie opóźnienia zażycia tabletki > 12 h
należy zażyć tabletkę, resztę pominiętych
wyrzucić i co najmniej przez 7 dni stosować
dodatkowe metody antykoncepcji. Jeśli do
końca opakowania zostało < 7 tabletek -
następne opakowanie rozpocząć bez 7
dniowej przerwy



po zakończeniu opakowania - 7 dni przerwy
- powinno wystąpić krwawienie



przy regularnym stosowaniu ochrona
występuje również w trakcie 7 dni przerwy



po 7 dniach przerwy - kolejne opakowanie,
nawet jeśli nie wystąpiło krwawienie, lub
się jeszcze nie skończyło (jeśli krwawienie
nie wystąpiło lepiej zgłosić się do
ginekologa w celu wykluczenia ew. ciąży)



przedłużenie przerwy pomiędzy
opakowaniami nawet o jeden dzień
prowadzi do drastycznego spadku
skuteczności antykoncepcyjnej preparatu -
może dojść do owulacji. Największe
niebezpieczeństwo polega na tym, że jeśli w
ciągu ostatnich dni doszło do stosunku to
na właśnie uwolnioną komórkę jajową mogą
już czekać plemniki.



czas wchłaniania się tabletki z przewodu
pokarmowego to 3-4 godziny, jeśli przed
upływem tego czasu doszło do wymiotów
czy silnej biegunki należy przyjąć
dodatkową tabletkę



co 6-12 miesięcy zalecane są kontrolne
wizyty u ginekologa (wymaz, czynność
wątroby, krzepnięcie, lipidogram, ciśnienie
tętnicze)



dawniej zalecane przerwy po 6-12 cyklach
nie mają uzasadnienia - stosowane obecnie
dawki hormonów nie wpływają tak silnie na
układ podwzgórze-przysadka-jajnik



po odstawieniu tabletek antykoncepcyjnych
jajeczkowanie i miesiączka mogą się
opóźnić



istnieją doniesienia, że istnieje zwiększone
prawdopodobieństwo zajścia w ciążę
(mnogą) w pierwszych miesiącach po
zaprzestaniu stosowania doustnej
antykoncepcji

•

wysoka skuteczność

•

wygoda w użyciu - zbędne wcześniejsze

planowanie aktywności seksualnej

•

wysoka odwracalność - już od następnego cyklu

•

zmniejszenie krwawień miesiączkowych, i

nasilenia PMS

•

zmniejszenie ryzyka wystąpienia ciąży

pozamacicznej i torbieli jajnika

•

zmniejszenie ryzyka wystąpienia raka jajnika, raka

endometrium oraz nowotworów łagodnych piersi

•

zmniejszenie częstości występowania zapaleń

miednicy mniejszej

•

regularność cykli



mała liczba poważnych, często odwracalne



łagodne lub średnio nasilone skutki
uboczne czasem ustępują po zamianie
preparatu na inny

Łagodne:

•

nudności, napięcie piersi, obrzęki - zamiana
preparatu na zawierający mniejszą ilość
estrogenów

•

zmiany białek osocza - białek
przenoszących hormony steroidowe i
tarczycy, wzrost OB.

•

bóle głowy - zwykle słabo nasilone, ryzyko
nasilenia migreny

•

brak miesiączki w przerwie

Średnio nasilone (czasem —> rezygnacja):

•

plamienia międzymiesiączkowe (raczej przy

stosowaniu samego gestagenu)

•

przyrost wagi (głównie przy gestagenach o

potencjale anabolicznym)

•

hiperpigmentacja (zwłaszcza u kobiet o ciemnej

karnacji) - zwykle nieodwracalna

•

trądzik, hirsutyzm (gestageny o potencjale

androgennym)

•

poszerzenie szyjki macicy

•

infekcje pochwy (dość częste, bywają trudne do

leczenia)

•

amenorrhea (niektóre pacjentki przestają

miesiączkować nawet po odstawieniu)

Poważne:

•

choroba zakrzepowo-zatorowa

–

zależna od komponenty estrogenowej

–

wzrost czynników VII, VIII, IX, X;

–

spadek antytrombiny III

–

częstotliwość 3/1000/rok (normalnie 1/1000/rok)

–

wyższe ryzyko podczas pierwszego miesiąca, mija
po zaprzestaniu stosowania

–

czynniki ryzyka - zaburzenia krzepnięcia,
zaburzenia przepływu krwi żylnej

•

zawał serca:

–

nieznacznie wzrasta ryzyko u pacjentek z
dodatkowymi czynnikami ryzyka - otyłość,
nadciśnienie, hiperlipoproteinemia, cukrzyca

–

znacząco wzrasta ryzyko u pacjentek palących
papierosy

•

niepalące 4/100 000/rok

•

palące 185/100 000/rok

•

patogeneza związana najprawdopodobniej ze
wzmożoną aterogenezą związaną z
zaburzeniami lipidowymi oraz zwiększeniem
agregacji płytek



udar mózgu, krwawienie
podpajęczynówkowe

◦

czynnik ryzyka - nadciśnienie



choroby wątroby

◦

prawdopodobnie wzrasta ryzyko żółtaczki
cholestatycznej (gestageny)

◦

Wzrost ryzyka zapalenia pęcherzyka żółciowego i
przewodów żółciowych

◦

prawdopodobnie wzrost ryzyka gruczolaka
wątroby

•

depresja - rzadko

•

nowotwory

•

wzrost ryzyka raka sutka - nie do końca
udowodnione

•

Wzrost ryzyka rozwoju raka szyjki macicy -
prawdopodobnie wskutek zwiększenia
częstości stosunków u pacjentek
przyjmujących antykoncepcję  drażnienie

szyjki macicy



ciąża



przebyte lub istniejące ciężkie postacie
zakrzepicy żył lub zatorów płucnych



stan po przebytym zawale serca lub udarze
mózgu



zmiany w naczyniach mózgowych i
siatkówki



wysokie nadciśnienie



kobiety > 35 r.ż. palące dużo papierosów



hormonozależne nowotwory (rak gruczołu
sutkowego, gruczolak wątroby)



cholestatyczne zaburzenia czynności
wątroby



cukrzyca insulinozależna ze zmianami
naczyniowymi lub trwająca ponad 10 lat



niedokrwistość sierpowatokrwinkowa



ostre i postępujące choroby wątroby



wystąpienie ciężkich działań ubocznych



rozległa żylakowatość, stan po zakrzepicy
żył



Cukrzyca



porfiria, otoskleroza



przedrakowe stany gruczołu sutkowego



macica mięśniakowata



gruczolistość



znaczna otyłość



Działanie antykoncepcyjne osłabiają:
barbiturany, fenytoina, karbamazepina,
ryfampicyna, fenylbutazon, ampicylina,
tetracykliny



Doustne leki antykoncepcyjne mogą
obniżać działanie: doustnych leków
przeciwkrzepliwych, doustnych leków
przeciwcukrzycowych

Lewonorgestrel (Postinor) -

v

'afterpili"



syntetyczny progestagen



działanie:

◦

opóźnia proces owulacji

◦

zagęszcza śluz w szyjce macicy

◦

utrudnia zagnieżdżenie zapłodnionej komórce
jajowej - działanie poronne



należy zażyć jak najwcześniej po stosunku,
nie później niż 24 h (dla pewności po 12 h
można zażyć drugą tabletkę)



nie należy przyjmować w trakcie cyklu
więcej niż 4 tabletki



nudności, wymioty, biegunka



plamienia, przesunięcie miesiączki, brak
miesiączki



rzadko żółtaczka, zakrzepowe zap. żył



nie wolno stosować jako rutynowej
antykoncepcji

•

1. Postinor- lewonorgestrel, tabletki 0,75 mg;
stosuje się doustnie bezpośrednio po stosunku (do
1 godziny), nie więcej niż 4 tabl. w miesiącu.

•

antygestagen

•

środek wczesnoporonny

•

utrudnia implantację komórki jajowej i
powoduje poronienie poprzez:

–

obniża wydzielanie progesteronu przez ciałko
żółte

–

blokowanie receptorów progesteronowych

–

Zwiększa wydzielania prostaglandyn

–

wskutek tego wzmaga skurczową czynność
macicy i indukuje poronienie



Mifegyne - tabletki 0,2 g; stosuje się
jednorazowo 0,6 g, a następnie po 36-48
godz.



W razie przedawkowania może dojść do
niewydolności nadnerczy,