20 Środki antykoncepcyjne

Środki antykoncepcyjne są to najczęściej połączenia gestragenów (progestyn) z estrogenami, stosowane w celu zahamowania jajeczkowania i wywołania czasowej niepłodności.

I. Zmiany hormonalne w cyklu miesiączkowym

Cykl miesiączkowy, cykl menstruacyjny (łac. cyclus menstrualis) - powtarzające się regularnie zmiany w organizmie kobiety, zachodzące w ustalonym rytmie biologicznym pod wpływem współdziałania układu nerwowo-hormonalnego. Cykl menstruacyjny występuje u kobiet dojrzałych płciowo (po pokwitaniu ale przed przekwitaniem). Występowanie cyklu menstruacyjnego jest oznaką dobrze funkcjonującego układu rozrodczego kobiety i jest niezbędne do reprodukcji. Długość cyklu liczy się od pierwszego dnia krwawienia miesiączkowego do ostatniego dnia przed następną miesiączką. Miesiączka jest najłatwiej zauważalnym objawem przebiegu cyklu i stąd została uwzględniona w jego nazwie, chociaż najważniejszym jego przejawem jest regularne jajeczkowanie. W trakcie trwania cyklu miesiączkowego, w układzie płciowym zachodzą zmiany, umożliwiające dojrzewanie komórki jajowej, jajeczkowanie i przygotowanie błony śluzowej macicy na przyjęcie zapłodnionego jajeczka. W przypadku gdy nie dojdzie do zapłodnienia dochodzi do zmian zanikowych śluzówki macicy i jej złuszczania się, co objawia się krwawieniem. Długość cyklu miesiączkowego, a zatem i jego poszczególnych faz jest różny dla różnych kobiet i często różnych cykli u jednej kobiety. Najczęściej cykl trwa 28 dni, a owulacja następuje w połowie cyklu - w 14. dniu

Analiza zachodzących w ciele kobiety przemian, związanych z dojrzewaniem pęcherzyka jajnikowego, owulacją i powstaniem ciałka żółtego, pozwala na wyodrębnienie w cyklu miesięcznym określonych etapów o różnej charakterystyce. Poniżej wyszczególniono dwa podstawowe podziały cyklu.

Pod względem hormonalnym:

Tytuł tabeli
Nazwa	Czas trwania (w przeciętnym, 28 dniowym cyklu)	Temperatura ciała
menstruacja	4 dni	ok. 36,4 - 36,6°C
faza folikularna	9 dni	ok. 36,4 - 36,6°C, pod koniec może nieznacznie spadać
owulacja	1 dzień	nagły wzrost o ok. 0.5°C
faza lutealna^[2]	14 dni	36,9-37,1°C

lub^[3]:

• faza pęcherzykowa wczesna - początkowa część cyklu, aż do momentu wzbudzenia dojrzewania dominującego pęcherzyka jajnikowego;

• faza pęcherzykowa późna - czas dojrzewania dominującego, czyli przedowulacyjnego pęcherzyka jajnikowego;

• faza ciałka żółtego (lutealna) - czas istnienia ciałka żółtego w jajniku.

Pod względem płodności owulacyjny cykl miesiączkowy dzieli się na trzy fazy:

• faza przedowulacyjnej niepłodności względnej (w skrócie nazywana fazą niepłodności przedowulacyjnej). Jest ona dłuższa w długich cyklach, a w cyklach bardzo krótkich może w ogóle nie wystąpić. Przypada na menstruację i fazę folikularną - do ok. 3 dni przed jej końcem;

• faza okołoowulacyjna płodności (w skrócie nazywana fazą płodności); składa się na nią kilka dni przed i po owulacji; trwa zwykle 6-9 dni;

• faza poowulacyjnej niepłodności bezwzględnej (w skrócie nazywana fazą niepłodności poowulacyjnej); trwa ona od wyznaczonego końca fazy płodności do ostatniego dnia cyklu. Odpowiada fazie lutealnej, od ok. 3 dnia jej trwania.

Trzeba w tym miejscu zauważyć, że nie u każdej kobiety można wyodrębnić fazę niepłodności przedowulacyjnej, gdyż jej długość zależy od osobniczych właściwości kobiety. Okres poowulacyjny jest względnie stały, natomiast czas przed owulacją jest zmienny, przez co rozstrzyga on o długości danego cyklu miesiączkowego.

II. Sposoby zapobiegania ciąży

*Środki chemiczne(galaretki, kremy, pasty, tabletki, globulki, gałki),

* mechaniczne(Do metod tych zalicza się prezerwatywę, kapturek dopochwowy oraz błonę dopochwową (diafragma)),

* metody naturalne ( np. kalendarzyk małżeński)

*transdermalne (plastry)

Jakie są metody antykoncepcji hormonalnej?
Jako pierwsza była zastosowana metoda jednofazowa, która jest też nazywana klasyczną. W metodzie tej wszystkie przyjmowane tabletki mają niezależnie od dnia cyklu taką samą zawartość hormonów.

Metoda ta polega na tym, że tabletki przyjmuje się od pierwszego dnia krwawienia przez 21 kolejnych dni po czym robi się 7-dniową przerwę, w trakcie której występuje krwawienie z odstawienia. Natomiast 8 dnia rozpoczyna się kolejne opakowanie preparatu. Jeżeli kobieta miała krótsze cykle np. 26- dniowe to przerwa między kolejnymi opakowaniami leku powinna być także krótsza (w tym wypadku tylko 6 dni). W zależności od poziomu hormonów płciowych stosuje się różne typy leków. Dla pań o wysokim stężeniu estrogenów we krwi stosuje się tabletki typu gestagennego (mniejsze stężenie estrogenów, a wyższe progestagenów np. Gravistat), natomiast w przypadku wyższego poziomu progesteronu tabletki estrogenne (np. Mersilon).

Drugą szeroko stosowaną metodą jest metoda dwufazowa. Opracowano ją w celu lepszego dopasowania składu hormonalnego tabletki do zmian hormonalnych zachodzących w czasie trwania cyklu miesięcznego w organizmie kobiety. W pierwszej połowie cyklu przyjmuje się tabletki z pochodnymi estrogenów i niewielkimi dawkami pochodnych progestagenów. Natomiast w II połowie cyklu nadal przyjmuje się takie same dawki estrogenów, ale zwiększa się stężenie progestagenów. W skład jednego opakowania leku wchodzą dwa rodzaje tabletek. Udoskonaleniem tej metody jest metoda trójfazowa.
Jest ona najwierniejszą próbą naśladowania naturalnego cyklu miesięcznego. W metodzie tej stosuje się w zależności od fazy cyklu tabletki o różnym składzie.
Dla przykładu podano dawki hormonów stosowane w preparacie "Triquilar".
W pierwszej fazie cyklu (pierwsze 6 dni) przyjmuje się tabletki zawierające 0,05 mg lewonorgestrelu i 0,03 mg pochodnej estrogenów.
W II fazie okołoowulacyjnej (kolejne 5 dni) przyjmuje się 0,75 mg lewonorgestrelu i 0,04 mg pochodnej estrogenów. natomiast w III fazie (kolejne 10 dni)- lutealnej tabletki ponownie z mniejszą zawartością estrogenów i 0,125 mg progestagenów.

Tak jak w przypadku metody klasycznej terapię zaczyna się od pierwszego dnia krwawienia, prowadzi się przez 21 dni i robi się 7- dniową przerwę. Jest to metoda dobra w okresie okołomenopauzalnym oraz u młodych dziewcząt ponieważ wprowadza stosunkowo niewielkie zmiany w gospodarce hormonalnej. W przypadku pań wkraczających w okres okołomenopauzalny metoda ta może w pewnym stopniu regulować zaburzoną w tym okresie przemianę hormonów płciowych.

III Środki mechaniczne

Metody mechaniczne polegają na mechanicznym blokowaniu, za pomocą izolujących błon gumowych, możliwości wniknięcia spermy do macicy i niedopuszczeniu do zapłodnienia. Do metod tych zalicza się prezerwatywę, kapturek dopochwowy oraz błonę dopochwową (diafragma). Wadą metod mechanicznych jest konieczność "zainstalowania" ich bezpośrednio przed albo nawet w trakcie stosunku. Ich zaletą jest natomiast możliwość natychmiastowego użycia bez wstępnych skomplikowanych zabiegów, brak wymogu lekarskiej konsultacji oraz zmniejszenie ryzyka zakażenia niektórymi chorobami przenoszonymi drogą płciową. W celu uzyskania lepszej skuteczności zaleca się łączne stosowanie metod mechanicznych z chemicznymi. Prezerwatywy są zwykle już fabrycznie pokrywane środkiem plemnikobójczym. W przypadku kapturka i diafragmy środki plemnikobójcze należy zakupić osobno.

IV środki chemiczne (galaretki, kremy, pasty, tabletki, globulki, gałki )

Metody chemiczne polegają na stosowaniu preparatów, które unieszkodliwiają plemniki, pozbawiając je możliwości ruchu. Środki te stosuje się tuż (do 10-15 minut) przed stosunkiem, wprowadzając je do pochwy bezpośrednio w postaci globulek lub w postaci żelu, pianki, maści wraz z mechanicznymi środkami antykoncepcyjnymi. Metody chemiczne nie zapobiegają zakażeniom chorobami roznoszonymi drogą płciową i stwarzają ryzyko uczuleń.

V preparaty hormonalne (progestageny, estrogeny)

Najskuteczniejszą i jednoczenie najłatwiejszą do stosowania metodą antykoncepcyjną jest pigułka hormonalna. W skład tabletki wchodzą hormony: progestageny, które są właściwymi środkami antykoncepcyjnymi i estrogeny zapobiegające krwawieniom międzymiesiączkowym i zmianom zanikowym błony śluzowej macicy.

Działanie takich tabletek jest wielokierunkowe:

1. Wpływając na wydzielanie przez przysadkę hormonów bezpośrednio działających na jajniki hamują dojrzewanie pęcherzyka jajnikowego i tym samym jajeczkowanie.

2. Zmniejszają reaktywność jajników na działanie hormonów przysadki

3. Inaktywują gonadotropiny przysadkowe (LH i FSH) krążące we krwi.

4. Zmniejszają wydzielanie przez jajniki wydzielanie estrogenów i progesteronu.

5. Wywołują w błonie śluzowej macicy zmiany uniemożliwiające zagnieżdżenie się zapłodnionej komórki jajowej.

6. Powodują zagęszczenie śluzu szyjkowego.

7. Pobudzają skurcze jajowodów i zagęszczają obecny w nich śluz.

VI działania niepożądane środków antykoncepcyjnych

-stany zakrzepowo-zatorowe

-uszkodzenia wątroby

-krwawienia międzymiesiączkowe

-bóle głowy

-nudności

-bolesność sutków

-zmiany nastroju

-zaburzenia emocjonalne

-zmiana masy ciała

- rak sutka

---