Anatolia

Obszar

• Anatolia obejmuje azjatycką część

Turcji, leżącą na półwyspie Azja
Mniejsza.

• Nazwa ta nie obejmuje europejskiej

części Turcji – Tracji.

• W jej skład wchodzi też turecka część

dawnej Wyżyny Armeńskiej (obecnie
Wschodnia Anatolia)

Krainy historyczne przed

hellenizacją

• Kraj Hatti, centrum państwa Hetytów. Obejmowało

centralną część Anatolii w łuku rzeki Halys (II tys.
p.n.e.)

• Kizzuwatna (eg. Kobe, bab. Hume), kraina i księstwo

na terenie Cylicji (II tys. p.n.e.)

• Arzawa, kraina i państwo obejmujące Pamfilię i

okolice (II połowa II tys.)

• Ahijawa, kraina na południowo-zachodnich

wybrzeżach Anatolii i okolicznych wyspach,
zasiedlona przez Greków achajskich (II połowa II tys.)

• Frygia i Lidia, tożsame z krainami o tej samej nazwie

w okresie antycznym

Krainy historyczne po

hellenizacji

• Myzja
• Troada
• Eolia
• Jonia
• Karia
• Lidia
• Bitynia
• Frygia
• Licja
• Pizydia

• Pamfilia
• Galacja
• Likaonia
• Kappadocja
• Cylicja
• Paflagonia

Grupy etniczne w Anatolii na

przestrzeni wieków

• Hetyci
• Huryci
• Kaszkowie

(plemiona Kaska)

• Frygowie
• Lidyjczycy
• Persowie
• Celtowie (Galaci)

• Pelazgowie
• Grecy
• Ormianie
• Rzymianie
• Bizantyjczycy
• Kurdowie
• Turcy seldżuccy
• Turcy otomańscy.

Miasta

• Ankara (Hatti)
• Ksantos (Licja)
• Aspendos

(Pamfilia)

• Efez, Fokaja, Milet

(Jonia)

• Gordion (Frygia)
• Halikarnas (Karia)
• Hattusa

• Hierapolis
• Letoon (Licja)
• Nikomedia (Bitynia)
• Sardes (Lidia)
• Sestos (Hellespont)
• Tars (Cylicja)
• Troja (Troada –

Wzgórze Hisarlik)

Zróżnicowanie klimatyczne

• Rejon Pontyjski (rejon wybrzeża Morza

Czarnego od Kaukazu do cieśniny
Bosfor).

• Zachodni rejon wybrzeża – Egea-

Marmara

• Rejon Śródziemnomorski (południowe

wybrzeże Anatolii)

• Centralny Płaskowyż.
• Wschodnia Anatolia.

Rejon Pontyjski

• Zdominowany przez Góry Pontyjskie,

biegnące na osi wschód-zachód – to
utrudniało komunikację z wnętrzem kraju.

• Rzadko równiny, brak zatok.
• Wąski pas wybrzeża (rejon Samsun i

równina Carsamba) to 1 z najgęściej
zasiedlonych obszarów Turcji.

• Rolnictwo i hodowla; pasterstwo w górach

• Ciepły i wilgotny klimat; łagodne

zimy i obfite opady, występujące
przez cały rok.

• Ten górski rejon zamieszkiwały m.in.

Plemiona Kaska, które w II tys. p.n.e.
zagrażały często północnym
granicom państwa Hetytów.

Rejon Egea-Marmara

• Rejon Marmara: północno-zachodnia

część Turcji azjatyckiej (Troada) + jej
część europejska (wschodnia Tracja).
Południowy rejon Marmara – płaski
teren, urodzajne równiny, łagodny
klimat. Ten rejon to ważny „pomost”
między Anatolią a pd-wsch Europą –
wędrowały przez niego różne ludy w
obu kierunkach.

Rejon Egea-Marmara

• Rejon egejski: różnorodne formy

ukształtowana terenu – góry,

wysoczyzny, doliny rzeczne. Zwłaszcza

to ostatnie sprzyja rozwojowi rolnictwa.
Kontynentalna odmiana klimatu

śródziemnomorskiego z ciepłymi

zimami i nieupalnymi latami w części

nadmorskiej. Wnętrze rejonu-

chłodniejszy klimat z niewielkimi

opadami śniegu.

Płaskowyż Centralny (Wyżyna

Anatolijska)

• Duża część centralnej Anatolii jest położona

w dorzeczu rzeki Kizihrmak (starożytny

Halys).

• Wysoczyzny, zagłębione w nich baseny,

niewysokie masywy górskie, grupy

wygasłych wulkanów (Erciyes – najwyższy

punkt regionu), rozległe stepy, słodkowodne

i słone jeziora, rejony bagienne i pustynie.

To obszar prawie bezleśny. Jezioro Tuz –

Jezioro Słone. Zmienia ono swoją

powierzchnię w zależności od ilości opadów.

Płaskowyż Centralny (Wyżyna

Anatolijska)

• Klimat kontynentalny, z regionalnymi

wariantami. Znaczna część

płaskowyżu jest sucha i jałowa.

• Obszar ten należał do rdzennych

terenów państwa hetyckiego, ze

stolicą w Hattusa -> system

irygacyjny. Ciągłe oscylowanie między

pasterstwem a rolnictwem, walka z

niewystarczającą ilością opadów i

groźbą zasolenia gleb.

Rejon Śródziemnomorski

• Zdominowany przez góry Taurus: Taurus

Zachodni, Środkowy, Antytaurus (Taurus
Kurdyjski). Taurus Środkowy – Wrota
Cylicyjskie, strategiczna przełęcz,
prowadząca w stronę Syrii i Mezopotamii.

• Cylicja – największa i 1 z najbardziej żyznych

nizin w rejonie śródziemnomorskim Anatolii.

• Krainy historyczne: Licja w części zach,

Pamfilia, Pizydia (rejon wielkich jezior
tureckich).

Wschodnia Anatolia

• 2 główne regiony geograficzne: 1)

Zdominowany przez pasmo Taurus

Wschodniego. 2) Południowo-wschodnia

Turcja (na płn niskie pasma górskie, na pd

obszar równin)

• Wysokogórska część Wsch Anatolii –

warunki klimatyczne oraz rozległe pastwiska

sprzyjały hodowli, pasterstwu oraz

koczowniczemu trybowi życia, związanemu

z przegonem stad na sezonowe pastwiska.

• Klimat mało przychylny dla człowieka: lata

gorące i suche, zimy bardzo mroźne.

Flora

• Roślinność śródziemnomorska –

makia -wiecznie zielone, sucholubne,
twardolistne zarośla, skarlałe drzewa:
dąb, oliwki, pistacja. Krzewy – mirt,
laur, wrzosiec. Na obszarach bardziej
suchych: karob (chleb świętojański),
krzewy mastykowca, lasy dębu
taborskiego, styrak. Garig i frygana.

Flora

• Roślinność stepowa – roślinność trawiasta: na

wiosnę kwitną wrotycz, sasanka, jaskry, zawilce,

tulipany stepowe.

• Roślinność wysokogórska – mieszany las

liściasto-iglasty: dąb (szczególnie ceniony),

sosna, jałowiec, klon, jesion, platan, topola

(powszechnie wykorzystywana do celów

budowlanych), tamaryszek (wraz z wierzbą

wykorzystywany był do pokrycia dachu), cyprys,

wiąz, cedr (cenny budulec w starożytności); las

kolchidzki (pontyjski): kasztanowiec, grab,

świerk wschodni, olcha, buk, dąb, leszczyna,

orzech włoski, klon, jodła, sosna, rododendron

pontyjski (w podszyciu).

Zwierzęta udomowione

• Owca i koza: Udomowione najwcześniej, mają

największe znaczenie w gospodarce

bliskowschodniej.

• Bydło: odgrywało mniejszą rolę w porównaniu z

owcą i kozą.

• Świnia – jej najstarsze szczątki (IX tys. p.n.e.)

odkryto w Hallan Cemi. Ograniczeniem w jej

hodowli było środowisko naturalne – świnia ma

większe wymagania jeśli chodzi o wodę.

Hodowana była głównie przez ludność osiadłą i

rolniczą. Za zwierzę nieczyste została uznana

dopiero po pojawieniu się Islamu w Anatolii.

Zwierzęta udomowione

• Pies
• Kot
• Koń – Huryci słynęli jako znawcy koni,

posiadali wozy bojowe z zaprzęgiem
konnym. W Hattusa, stolicy państwa
hetyckiego, odkryto spisany pismem
klinowym traktat o hodowli koni,
którego autorem był Huryta.

Zwierzęta dzikie

• Jelenie, sarny, daniele, dziki, gazele i

onagry (środowisko stepowe), lisy,
zające, niedźwiedzie brunatne.

• Lwy, pantery, rysie
• Ptaki:strusie, gołębie, orły, gęsi,

myszołowy, przepiórki, żurawie,
dropie, bociany. Kura hodowana była
w Anatolii już w III tys. p.n.e.

Rolnictwo

• System irygacyjny lub deszczowy

(tam, gdzie opady były duże)

• Zboża i rośliny motylkowate:

Pszenica i jęczmień, soczewica,
groch. Udomowienie drzew
owocowych: winna latorośl, oliwka

Pasterstwo nomadyczne

• Tryb życia polegający na hodowli i

sezonowym przegonie stad.

• Nomadyzm „wertykalny” – przepędzanie

stad miedzy zimowymi pastwiskami

nizinnymi a letnimi górskimi.

• Alternatywa gospodarcza w okresach

klęski nieurodzaju – rolnictwo i

pasterstwo są na Bliskim Wschodzie

dwiema częściami funkcjonującej

sprawnie całości.

Zasoby naturalne

• Glina – najpowszechniej występujący w Anatolii

surowiec naturalny. Główny materiał budowlany –

budynki z cegły mułowej.

• Kamień – wapień, piaskowiec, granit, marmur,

kwarc, bazalt (narzędzia, naczynia, rzeźby, reliefy),

hematyt (pieczęcie, odważniki, paciorki), ametyst,

turkus, kryształ górski, obsydian (narzędzia, głównie

w okresie prehistorycznym), bitum (Mocowanie

inkrustacji, odlewanie wyrobów metalowych i

wykonywanie posagów. Bitum + domieszka roślinna

lub mineralna = asfalt, wykorzystywany jako

zaprawa substancja wodoodporna)

• Metale – miedź, srebro (najbogatsze złoża tego

metalu na Bliskim Wschodzie są właśnie w Anatolii,

w górach Taurus. Srebro pełniło funkcję pieniądza),

złoto, żelazo (zostało upowszechnione późno) i ołów

(nie był wykorzystywany powszechnie).

• Stopy: brąz i miedź arseniczna

Bibliografia

• „Cywilizacje Starożytne. Przewodnik

encyklopedyczny”, red. Cotterell A., Łódź
1986

• „Archeologia starożytnego Wschodu

(Anatolia – Mezopotamia – Iran)”, Śliwa J.

• „Early Turkey: An Introduction to the

Archeaology of Anatolia from Prehistory
through the Lydian Period” Sharp
Joukowsky Martha, Dubuque: Kendall/Hunt
Publishing Comp. 1996

Bibliografia

• „Early Anatolia. The Archaeology of Asia

Minor before the Greeks. With Note on the
Anthropology of the Ancient Inhabitants of
Anatolia by Muzoffer Senyurek” Lloyd
Seton, London 1956

• „Ludy i języki starożytnej Anatolii” Popko

M., Warszawa 1999

• „Ethnoarchaeological investigation in rural

Anatolia”, red. Turan Takaoglu, Cihangir,
Istanbul

Bibliografia

• „Ancient civilizations and ruins of

Turkey: from prehistoric times until
the end of the Roman Empire”,
Akurgal Ekrem, Istanbul 1978

• „Across the Anatolian Plateau:

Readings in the Archaeology of
Ancient Turkey”, red. David C.
Hopkins, Boston 2002