PROBLEMY
WSPÓŁCZESNEGO
ŚWIATA
PROBLEMY
WSPÓŁCZESNEGO
ŚWIATA
Demografia świata
Raport ONZ z 2005 roku podaje liczbę 6,478 mld mieszkańców
Ziemi zamieszkujących wszystkie kontynenty;
Opracowane pod koniec XX w. prognozy wzrostu liczby ludności
przewidują, że w połowie XXII w. liczba mieszkańców Ziemi zbliży
się do 12 mld. Liczbę 10 mld przekroczy zaś w połowie XXI w.;
W II połowie ubiegłego stulecia zaobserwowano dynamiczny
wzrost populacji w krajach biedniejszych, czego skutkiem było
zwielokrotnienie liczby mieszkańców Afryki, Ameryki Łacińskiej i
Azji (także Australii i Oceanii). Można zatem mówić o eksplozji
demograficznej;
Wybiegająca 50 lat w przyszłość prognoza ONZ zakłada, że w
2050 roku cała populacja na Ziemi będzie liczyć ponad 9 mld
ludzi. Najludniejszym krajem będą Indie (ok.1,6mld),które
wyprzedzą Chiny (ok.. 1,4 mld), a zmiana na pozycji lidera nastąpi
ok. 2035 roku. Trzecią pozycje utrzymają Stany Zjednoczone (ok.
400 mln
)
Skutki eksplozji
demograficznej
Przyrost demograficzny oznacza odmłodzenie społeczeństw.
Można przypuszczać, że już w wkrótce kolejne państwa,
zawłaszcza afrykańskie, zaczną przekraczać 50 % próg osób
poniżej 15 roku życia;
Gwałtowny wzrost liczby ludności w krajach Trzeciego Świata
może spowodować, że najbardziej rozwinięte kraje mogą zostać
zalane milionami emigrantów i uchodźców. Już dziś uwidacznia
się to w kierunkach migracji uchodźców i poszukujących pracy;
Eksplozja demograficzna rodzi pytanie o możliwości globu pod
względem takich czynników, jak żywność , surowce czy
energia. Część demografów i ekonomistów uznała, że stan
graniczny został już przekroczony, skoro wciąż miliard ludzi
cierpi głód, a zasoby surowców nieodnawialnych się
wyczerpują
Bogata Północ i biedne
Południe
U progu XXI w. Wciąż istnieje przepaść między Północą a Południem
(tzw. Kraje Trzeciego Świata). Podział na bogatą Północ i biedne
Południe jest umowny, ponieważ do Północy zalicza się także
Australię i Nową Zelandię, a do Południa większą część Azji;
Wysoko rozwinięte bogate państwa osiągają roczny PKB brutto na
mieszkańca przekraczający 10 tys. dolarów (najbogatsze nawet 20
tys.). Najbiedniejsze kraje osiągają zaś poziom nieprzekraczający 2
tys. dolarów;
W najbiedniejszych krajach żyje połowa mieszkańców naszego globu,
z czego miliard ludzi musi się wyżywić za jednego dolara dziennie.
Ta sytuacja wynika z nierównomiernego rozłożenia efektów wzrostu
gospodarczego. Z głodu umiera rocznie 30 mln ludzi, choć dla
zaspokojenia elementarnych potrzeb żywieniowych i sanitarnych
całego świata wystarczyłoby kilkanaście miliardów dolarów (kwota
odpowiadająca wydatkom na zakup perfum w USA i krajach UE);
Bogata Północ i biedne
Południe
U progu XXI w. społeczność międzynarodowa wyznaczyła sobie
Milenijne Cele Rozwoju, aby zmniejszyć te dysproporcje. UE
planuje wydać w latach 2007-2013 ponad 300 mld euro. Tę
pomoc wciąż jednak osłabiają i utrudniają wojny domowe,
korupcja rządów w wielu ubogich krajach, nierównomierne
rozmieszczenie bogactw naturalnych oraz warunki klimatyczne;
Praktycznie cała Afryka (oprócz RPA) jest zdana na wsparcie
bogatej Północy. Szczególnie trudne warunki życia panują we
wschodniej części kontynentu. Na kontynencie azjatyckim do
najbiedniejszych krajów należą m.in. Laos, Papua-Nowa Gwinea
oraz Filipiny. Trudna sytuacja jest też pokłosiem dawnego układu
kolonialnego. Kraje kolonialne były w przeszłości traktowane jako
źródło surowców. Obecnie ze względu na zmiany technologiczne
surowce nie gwarantują im już dochodów umożliwiających szybki
rozwój. Można wręcz mówić o spowolnieniu rozwoju i
wielokrotnym powiększeniu się dysproporcji w stosunku do
najlepiej rozwiniętych państw.
Migracje ludności
Coraz większa liczba ludności z Południa zaczyna się kierować ku
północnym oazom bogactwa. W wielu wypadkach migracja jest
jedyną szansa na przeżycie. Dzięki nowoczesnym systemom
komunikacji wiedza o szansach na lepsze życie dociera już
praktycznie wszędzie;
Szacuje się, że współcześnie już blisko 200 mln ludzi żyje poza
krajem swojego urodzenia. Najwięcej ludzi kieruje się do USA oraz
krajów UE. Niektóre państwa (np. Australia) stwarzają cały system
zachęt socjalnych dla imigrantów. Inne wprowadzają ograniczenia
z obawy, że niedostatek miejsc pracy może wywołać problemy
społeczne, np. wzrost przestępczości czy marginalizację społeczną;
Należy przewidywać, że w XXI w. powszechne będą migrację w
ramach kontynentów i wspólnot ponadnarodowych (UE). Nie
zmienia to jednak faktu, że konieczne jest zrealizowanie zamiarów
szybszego zmniejszenia dysproporcji między Północą a Południem.
W przyszłości mogą się one bowiem stać zarzewiem konfliktów
zbrojnych.
PROBLEMY
EKOLOGICZNE
I.
Zanieczyszczenia powietrza
Główną przyczyną zanieczyszczenia powietrza jest emisja do
atmosfery związków węgla, siarki i azotu, spowodowane
rozwojem przemysłu i komunikacji. Gazy te tworzą warstwy
utrudniające oddawanie ciepła przez powierzchnię Ziemi,
powodując efekt cieplarniany. Jednocześnie są niszczone
warstwy ozonu (głownie w wyniku emisji freonu), co ułatwia
przenikanie promieni słonecznych – zwłaszcza
ultrafioletowych;
Z powodu efektu cieplarnianego w ciągu najbliższych 50 lat
temperatura na Ziemi może się podnieść nawet o 5 stopni.
Niesie to ze sobą niebezpieczeństwo topnienia lodowców,
zwiększenia ilości wody w oceanach i zatopienia znacznych
obszarów lądu, np. w Egipcie, Bangladeszu czy Chinach;
Zagrożeniem dla atmosfery są także pyły, których emisja
towarzyszy produkcji przemysłowej i energetyce
konwencjonalnej.
PROBLEMY
EKOLOGICZNE
II. Zanieczyszczenia wody i gleby
Degradacja gleby stanowi istotny problem z powodu potrzeby
wyżywienia zwiększającej się populacji. Konieczne jest
utrzymanie gleb w takim stanie, aby umożliwić produkcję
rolniczą zwłaszcza w krajach Afryki i Azji Południowo-
Wschodniej;
Istnieje niebezpieczeństwo zalania przez oceany części pól
uprawnych. Redukcja powierzchni lasów oraz przemysł
wydobywczy powodują erozję gleb, zmiany ukształtowania
terenu, a także obniżenie poziomu wód głębinowych;
Problemem towarzyszącym degradacji gleb jest brak wody.
Dotyczy to zarówno wody pitnej, jak i potrzebnej do produkcji
rolnej
i przemysłowej. Ochrona zasobów wodnych przed
zanieczyszczeniami jest konieczna głównie w krajach
uprzemysłowionych, a jej gromadzenie (np. w Afryce) to wciąż
nierozwiązany problem wywołujący wiele konfliktów.
PROBLEMY
EKOLOGICZNE
III Działania na rzecz ochrony środowiska
W kontekście wzrostu zanieczyszczenia środowiska szczególnego znaczenia
nabiera zasada zrównoważonego rozwoju. Wyraża ona troskę o zaspokajanie
potrzeb obecnych i przyszłych pokoleń. Oznacza rozsądne gospodarowanie
zasobami środowiska bez przekraczania granic ich naturalnej odnowy;
W krajach uprzemysłowionych poważną kwestią staje się utylizacja odpadów,
opakowań i zużytych produktów. Szczególną dbałość w tym zakresie wykazuje
UE, wydając stosowne dyrektywy (np. w sprawie starych samochodów, artykułów
gospodarstwa domowego oraz odpadów toksycznych). Również utylizacja ścieków
komunalnych i przemysłowych ma istotne znaczenie dla ochrony wód i gleby. Stąd
UE chętnie wspiera budowę lokalnych oczyszczalni;
Z inicjatywy i pod auspicjami ONZ w 1992 r. odbył się w Rio de Janeiro Światowy
Szczyt Ziemi, na którym przyjęto m.in. konwencję klimatyczną (uzupełnioną w
1997 r. protokołem z Kioto), dotyczącą redukcji emisji gazów cieplarnianych do
atmosfery. Zatwierdzono tam również program Agenda 21, będący zbiorem
zaleceń dotyczących działań, które należy podjąć w celu zapewnienia
zrównoważonego rozwoju. W 2002 r. na szczycie w Johannesburgu uwypuklono
związek między biedą a eksploatacją zasobów naturalnych oraz ochroną
środowiska. Zdeklarowano tam również zaprzestanie do 2020 r. wytwarzania i
stosowanie środków chemicznych w sposób szkodliwy dla ludzi i środowiska.
POSTĘP NAUKOWO-
-TECHNICZNY
Nowe sposoby komunikacji
Na przełomie XX i XXI w. szczególny postęp dokonał się w sposobach
komunikacji. Po telegrafie, telefonie, radiu i telewizji upowszechnia
się telefonia bezprzewodowa (obecnie już IV generacji) i satelitarna,
a także Internet. Kształtuje się społeczeństwo informacyjne, które
wykorzystuje nowe technologie komunikacyjne we wszelkich
obszarach życia. Tego typu postęp jest niewątpliwie zjawiskiem
pozytywnym, jednak coraz częściej specjaliści wskazują
niebezpieczeństwo uzależnienia się od tych technologii, np. w
zarządzaniu działalnością biznesową;
Nowoczesne techniki komunikacji są wykorzystywane przez rynki
finansowe. Pojawienie się nowych produktów sprawia, że przepływ
kapitału staje się szybszy i dostosowany do prowadzonych form
działalności. W świecie finansów zaczyna dominować pieniądz
wirtualny, który powoduje inne funkcjonowanie rynku, handlu i
produkcji.
POSTĘP NAUKOWO-
-TECHNICZNY
Postęp w nauce
Postęp techniczny jest nierozerwalnie związany z z rozwojem nowych dziedzin
nauki, które łącza tradycyjne dyscypliny. Przykładami mogą być fizyka jądrowa,
biotechnologia, genetyka, technologia informacyjna;
Postęp naukowy dokonuje się w coraz szybszym tempie. Do niedawna za kamień
milowy w nauce uważano syntezę termojądrową. Obecnie zaś dla naukowców
nie stanowią już tajemnicy takie działania, jak synteza słoneczna, klonowanie
żywych organizmów i zapłodnienie pozaustrojowe oraz modyfikacje genetyczne
roślin i zwierząt;
Największe nadzieje i oczekiwania budzi postęp w dziedzinie biotechnologii. Od
czasu odkrycia i syntezy antybiotyków intensywnie poszukuje się leków
interweniujących na poziomie komórkowym. Dzięki nim będzie w przyszłości
możliwe pokonanie najgroźniejszych chorób cywilizacyjnych: AIDS, chorób o
podłożu genetycznym oraz nowotworów;
W informatyce znaczne nadzieje wiąże się ze stworzeniem przestrzeni
informacyjnej oraz swobodnym dostępem do wielu kanałów przepływu
informacji. Poza tym istotne jest umożliwienie gromadzenia informacji oraz
udostępniania ich w różnych postaciach. Można oczekiwać, że w niedalekiej
przyszłości zdalna komunikacja stanie się podstawową formą komunikowania
międzyorganizacyjnego;
POSTĘP NAUKOWO-
-TECHNICZNY
Postęp naukowo-techniczny dokonuje się w zawrotnym tempie i przez
większość ludzi jest postrzegany jako zjawisko bardzo pozytywne.
Jednak istotnym i wciąż nierozwiązanym problemem pozostaje
kwestia, czy społeczność międzynarodowa jest w stanie zabezpieczyć
się przed wykorzystaniem jego owoców przeciwko jednostce ludzkiej.
Klonowanie
W związku z postępem naukowym duże emocje budzi problem
klonowania, czyli otrzymywania istot o identycznych kodach
genetycznych;
Pierwszym ssakiem powstałym w wyniku klonowania była owca Dolly,
która przyszła na świat w 1996 r.;
Sklonowanie Dolly wywołało liczne obawy, m.in. Przed klonowaniem
ludzi, a także zrodziło pytanie o granicę badań naukowych. W związku
z tym w wielu krajach wprowadzono zakaz klonowania w celach
reprodukcyjnych (m.in. w większości krajów UE i USA). W wypadku
klonowanie embrionów ludzkich prawodawstwo większości krajów
zmierza w kierunku zezwolenia na nie.
GLOBALIZACJA
Pojęcie globalizacji
Globalizacja obejmuje rożne obszary życia społecznego, politycznego i
gospodarczego. Oznacza proces wzrostu zależności i postępującej
integracji społecznej państw w skali całego globu;
Główną cechą tego procesu jest swobodne przemieszczanie się
kapitału na nowe obszary oraz jego koncentracja, połączone z
powstawaniem ogromnych międzynarodowych organizacji
gospodarczych (koncernów i konsorcjów). Umożliwia to maksymalne
zwiększanie zysków przy jednoczesnym obniżeniu kosztów produkcji
(materialnych i osobowych). Istotne znaczenie w zmniejszeniu tych
kosztów mają udogodnienia podatkowe, stosowanie nowych rozwiązań
technologicznych i organizacyjnych;
Globalizacji sprzyja światowa sieć komunikacji. Stwarza ona możliwość
wymiany informacji w ciągu ułamków sekund wielu odbiorcom naraz
(łączność bezprzewodowa, satelitarna, Internet). Przyczyniają się do
niej też rozbudowane sieci transportowe (lądowe, morskie, lotnicze) z
centrami logistycznymi koordynującymi przpływ strumieni towarów i
minimalizującymi koszty.
GLOBALIZACJA
Globalizacja gospodarki
Charakterystyczną cechą globalizacji w dziedzinie gospodarki jest
powstawanie korporacji transnarodowych. Ponadpaństwowe koncerny
zatrudniają już setki milionów ludzi (już 2 koncerny zatrudniają więcej niż
milion pracowników). Liczba takich organizacji przekracza 60 tys. , a ich filii
600 tys. Stała tendencją jest przejmowanie mniejszych podmiotów
gospodarczych przez większe oraz fuzje korporacji. Powoduje to, że obroty
największych firm sięgają setek miliardów dolarów, a miliardowe zyski już nie
są wyjątkiem. Co roku aktualną listę 500 największych światowych
przedsiębiorstw publikuje amerykański magazyn gospodarczy „Fortune”;
Ożywieniu międzynarodowej wymiany gospodarczej służy założona w 1995 r.
Światowa Organizacja Handlu (WTO) oraz Organizacja Współpracy i Rozwoju
Gospodarczego (OCED). W sektorze bankowym do najbardziej znaczących
instytucji należą Bank Światowy i Międzynarodowy Fundusz Walutowy, których
główne cele to udzielenie pomocy finansowej państwom rozwijającym się oraz
krajom Trzeciego Świata i stabilizacja walut oraz gospodarek. Co roku w Davos
( Szwajcaria) odbywa się Światowe Forum Gospodarcze, podczas którego
szefowie wielkich organizacji gospodarczych i finansowych wspólnie z
politykami omawiają najbardziej istotne i aktualne problemy gospodarki
światowej , uwzględniając też aspekty jej globalizacji.
GLOBALIZACJA
Szanse i zagrożenia globalizacji
+ Następuje upowszechnianie dorobku cywilizacyjnego. Możliwe staje się
poznawanie wcześniej izolowanych czy odległych kultur;
+ Ubogie społeczeństwa Trzeciego Świata mogą korzystać z pomocy
humanitarnej, na którą przeznacza się część zysków ponadnarodowych
korporacji;
+ Rosnące zależności między państwami zaczynają wręcz wymuszać pokojową
koegzystencję między nimi;
+ Upowszechnia się demokracja;
+ Ma miejsce rozwój badań w zakresie nowych technologii;
-
Następuje obniżenie konkurencyjności gospodarki światowej i koncentracja
zysków w państwach najbogatszych;
-
Pogłębia się przepaść między Północą a biednym Południem ;
-
Wzrasta znaczenie wielkich korporacji, które swoim interesom podporządkowują
wiele społeczności i rządów słabszych państw, a nawet wywierają wpływ na
decyzję podejmowane przez społeczność międzynarodową;
-
Państwa tracą część swojej suwerenności;
-
Zanika kulturowa różnorodność w wyniku zalewu społeczeństw przez
zuniformizowaną kulturę masową
CHOROBY
CYWILIZACYJNE I
EPIDEMIE
Choroby cywilizacyjne i ich przyczyny
Choroby cywilizacyjne to choroby związane z rozwojem
cywilizacji. Do ich głównych przyczyn zalicza się
mechanizację, urbanizację, chemizację rolnictwa,
zanieczyszczenie środowiska , siedzący tryb życia, stres oraz
szybkie tempo życia codziennego. Wszystkie te czynniki są
przyczyną m.in. Chorób układu krążenia, alergii, nerwic,
chorób psychicznych, nowotworów oraz uzależnień.
CHOROBY
CYWILIZACYJNE I
EPIDEMIE
Stres a choroby cywilizacyjne
Stres jest jednym ze stanów naturalnych organizmów. Pojawia się
w określonych sytuacjach, np. śmierci bliskiej osoby czy
zagrożenia. Działa mobilizująco i pobudzająco (przyspieszeniu
ulegają procesy myślowe, tempo działań). Problem pojawia się
wtedy, gdy stres towarzyszy człowiekowi zbyt często, czemu
sprzyja życie w wysokorozwiniętych społeczeństwach. Do głównych
przyczyn stresu w społeczeństwach rozwiniętych zalicza się
środowisko pracy (m.in. wysoki poziom wymagań wobec jednostki),
życie pod presją czasu, tłok czy hałas. Specjaliści zdrowia
publicznego zwracają uwagę, że czynniki stresogenne potęgują
zachorowalność na choroby układu krążenia i przyczyniają się do
wzrostu śmiertelności, mimo coraz lepszej opieki zdrowotnej.
CHOROBY
CYWILIZACYJNE I
EPIDEMIE
Promieniowanie a zdrowie
Duże obawy o zdrowie populacji ludzkiej wiążą się z
wykorzystaniem energetyki jądrowej, szczególnie po
wypadku w elektrownii jądrowej w Czarnobylu. Awarie w
elektrowniach jądrowych nie występują często, jednak
potencjalne zagrożenie dla zdrowia i życia jest ogromne.
Znacznie częściej człowiek styka się z promieniowaniem
elektromagnetycznym wytwarzanym m.in. przez telewizory,
komputery. Jego szkodliwość jest uzależniona od stopnia
natężenia. Trzeba zdawać sobie jednak sprawę, ze
promieniowanie elektromagnetyczne (w tym jonizujące)
towarzyszy nam praktycznie wszędzie. Ważne jest zatem
umiejętne korzystanie z urządzeń je emitujących (np.
telefonów komórkowych).
CHOROBY
CYWILIZACYJNE I
EPIDEMIE
Choroby zakaźne
Po wyeliminowaniu ospy z listy groźnych dla populacji
ludzkiej chorób nadal nadal niebezpieczna pozostaje
cholera. Wciąż potrafi ona zdziesiątkować kilkaset, a nawet
kilkadziesiąt tysięcy ludzi w jednym ognisku choroby (Peru,
Rwanda). Groźna jest także dżuma (choć tu roczne żniwo
jest znacznie mniejsze-sięga 2 tys.) oraz choroba wywołana
wirusem Ebola. Okresowo pojawiają się zagrożenia
pandemią grypy, która może zagrażać życiu wielu tysięcy
osób.
CHOROBY
CYWILIZACYJNE I
EPIDEMIE
AIDS
Od początku lat 80. cały świat z niepokojem śledzi
rozprzestrzenianie się zachorowań na AIDS. Wciąż centrum tej
choroby znajduje się w Afryce okołorównikowej, gdzie żyje 2/3
spośród ponad 40 mln osób zarażonych wirusem HIV. Tam też
zmarło do tej pory już ponad 16 mln ludzi. Drugi obszar, gdzie
wirus HIV szybko się rozprzestrzenia, to Azja Południowo-
Wschodnia - blisko 20% ogółu zarażonych i kilka milionów
zgonów w wyniku AIDS. Wirus HIV dotarł już na wszystkie
kontynenty i tylko profilaktyka może skutecznie ograniczyć
jego rozprzestrzenianie, dopóki nie uda się wytworzyć
szczepionki czy leku przeciwko AIDS. Jest to szczególnie
ważne w wypadku młodzieży, bo połowa zarażonych wirusem
HIV to właśnie osoby w wieku 15-24 lat.
TERRORYZM
Definicja terroryzmu
Jest kilka sposobów definiowania terroryzmu. Ogólnie tym mianem
określa się użycie siły lub przemocy wobec ludzi, aby ich zastraszyć
i wymusić określone zachowania. Można go też zdefiniować
precyzyjniej jako brutalny atak dokonany z premedytacją w
określonych celach politycznych, uderzający w bezbronne ofiary-
ludność cywilną, żołnierzy nieuzbrojonych lub niepełniących służby,
personel wojskowy lub ośrodki wojskowe nie będące w stanie
gotowości bojowej. W wypadku terroryzmu międzynarodowego jest
to forma agresji wobec obywateli lub terytorium więcej niż jednego
państwa. Inne definicje tego pojęcia uwzględniają zakonspirowany
charakter grup terrorystycznych, mocodawcę (w wypadku
terroryzmu państwowego i sponsorowanego), obiekt ataku
terrorystycznego. W każdej sytuacji należy jednak uwzględnić
czynnik psychologiczny – zastraszenie, wymuszenie lub
propagandę, a także rozbicie więzi społecznych.
ORGANIZACJE
TERRORYSTYCZNE
PODZIAŁ ORGANIZACJJ TERRORYSTYCZNYCH:
1)
OGÓLNY:
Grupy separatystyczno-nacjonalistyczne;
Grupy religijne;
Grupy „czystej ideologii”, np. ultraprawicowce, skrajne lewicowce;
Grupy pojedynczych celów-z pogranicza przemocy politycznej;
Grupy popierane lub sponsorowane przez państwo
2) ZE WZGLĘDU NA REALIZOWANE CELE STRATEGICZNE:
Grupy rewolucyjne- zmierzające do obalenia porządku politycznego;
Grupy subrewolucyjne- zmierzające do uzyskania ustępstw politycznych
od władz państwa lub społeczności międzynarodowej;
Grupy parapolityczne- ugrupowania z pogranicza przemocy politycznej
i bandytyzmu, ukierunkowane na wąski zakres wymuszanych zmian.
FRAKCJA CZERWONEJ
ARMII (RAF)
Frakcja Czerwonej Armii to lewackie ugrupowanie
terrorystyczne działające na terenie Niemiec od końca lat
60. do końca lat 90. XX w. Pierwszymi przywódcami
organizacji byli Andreas Baader i Ulrike Meinhof. Celem
ataków organizacji były banki, przedsiębiorstwa, urzędy,
wysocy urzędnicy państwowi. Najbardziej spektakularnymi
akcjami RAF były zajęcie w 1975 r. ambasady RFN w
Sztokholmie oraz zamordowanie prokuratora generalnego
RFN S. Bubacka. W latach 80. działalność organizacji
znacznie osłabła. Ostatni z zamachów miał miejsce w 1991
r., po czym w następnym roku ogłoszono zaprzestanie
ataków na ludzi. W 1998 r. Organizacja ogłosiła zakończenie
działalności.
IRLANDZKA ARMIA
REPUBLIKAŃSKA
Irlandzka Armia Republikańska (IRA) powstała w 1919 r. Jako
zbrojne ramię ruchu Sinn Fein. Organizacja głosiła konieczność
obalenia rządów brytyjskich w Irlandii Północnej i połączenie jej z
Republiką Irlandii. Dodatkowo jej działalność była wymierzona
przeciwko religii protestanckiej (mającej też wymiar państwowy).
Przez kilkadziesiąt lat aktywności, korzystania ze wsparcia
zagranicznych organizacji terrorystycznych (np. libijskich,
palestyńskich), IRA podsycała niepokój w przedstawicielach
legalnej władzy brytyjskiej, zabijając polityków, żołnierzy i
policjantów brytyjskich, ale i zwykłych ludzi np. w obiektach
handlowych. Ostatecznie w 2005 r. Zawiesiła swoją działalność
terrorystyczną i jej mocodawcy próbują zrealizować swoje cele
sposobami politycznymi – stało się to jednak możliwe dopiero w
wyniku powszechnego oburzenia i protestów podzielonych
religijnie społeczności – katolików i protestantów. Na tym
przykładzie widać, że edukacja obywatelska może przeciwdziałać
terroryzmowi.
HAMAS
Hamas to palestyńska organizacja fundamentalistyczna działająca
od lat 80. XX w. na obszarach okupowanych przez Izrael. Jej
założycielem i przywódcą duchowym był szejk Ahmed Jassin.
Celem organizacji jest zniszczenie państwa Izrael i usunięcie
Żydów z Palestyny. Działalność Hamasu nasiliła się szczególnie w
czasach obu intifad ( intifada to określenie powstania
palestyńskiego przeciw izraelskiej okupacji). Wtedy to terroryści
dokonali wielu zamachów na wojskowych i cywilów izraelskich.
Oprócz działalności militarnej organizacja prowadzi działalność
charytatywną, czym zyskuje sobie poparcie szerokich rzesz
Palestyńczyków. W styczniu 2006 r. Ugrupowanie wygrało wybory
parlamentarne w Autonomii Palestyńskiej i utworzyło rząd.
Przywódcy organizacji oświadczyli, że chcą utrzymania rozejmu z
Izraelem. Mimo to ponownie doszło do zaostrzenia konfliktu
między Autonomią a Izraelem, który nie uznał rządu Hamasu.
AL-KAIDA
Przykładem organizacji terrorystycznej o podłożu religijnym jest
Al-Kaida – symbol terroryzmu muzułmańskiego. Została
założona w 1988 r . Przez Osamę bin Ladena. Początkowo miała
na celu przeciwstawienie się sowieckiej inwazji na Afganistan.
Potem za głównego wroga uznała świat zachodni. Jednocześnie
atakuje jego sojuszników w świecie arabskim – w Arabii
Saudyjskiej, Jordanii i Egipcie. Al-Kaida zmierza do
zakwestionowanie porządku światowego, stosując bezwzględne
metody. Jest sprawcą największego w historii zamachu – 11
września 2001 r.w wyniku ataku na World Trade Center w
Nowym Jorku zginęło blisko 3 tys. osób. Obecnie najwięcej
ataków tej organizacji ma miejsce w Iraku. Zdecydowana walka
z tym ugrupowaniem ze strony USA oraz jej sojuszników
wypływa także z przypuszczeń, że terroryści A.-Kaidy są zdolni
do użycia bomby atomowej oraz broni biologicznej i chemicznej.
Rozproszenie tej kilkutysięcznej organizacji w wielu krajach
muzułmańskich i krajach Zachodu utrudnia jej rozbicie.
KRAJ BASKÓW I
WOLNOŚĆ (ETA)
Kraj Basków i Wolność to nazwa baskijskiej organizacji
terrorystycznej założonej w 1959 r. Jej celem było
stworzenie niepodległej Baskonii. Główną metodą walki były
akcje terrorystyczne wymierzone we władze Hiszpanii.
Okres największej aktywności organizacji przypadł na lata
70. XX w.
W 1973 r. ETA zamordowała premiera Hiszpanii Carrero
Blanco. W latach 80. Władze Hiszpanii przystąpiły do
bezwzględnej rozprawy z organizacją, na co ETA
odpowiedziała nasileniem terroru. Na początku 2006 r.
Organizacja ogłosiła zawieszenie broni, które jednak
zerwała w grudniu tego samego roku. Dotychczas w
przeprowadzonych przez nią zamachach zginęło ponad 800
osób.
KONFLIKT IZRAELSKO –
-PALESTYŃSKI
Konflikt w Palestynie ma podłoże etniczne, religijne i terytorialne;
Jego początki sięgają I połowy lat 40., kiedy doszło do wzrostu napięcia
między zamieszkującymi Palestynę Arabami i Żydami. By go rozwiązać,
ONZ uchwaliło rezolucję o podziale Palestyny na dwa państwa: żydowskie
i arabskie, czemu zdecydowanie sprzeciwiła się strona arabska;
Gdy w 1948 r. proklamowano państwo Izrael, wybuchła wojna między
Izraelem a państwami arabskimi. Żydzi odparli agresję arabską, a wojna
zakończyła się rozejmem. Państwa arabskie nie uznały jednak Izraela, co
było przyczyną kilku następnych wojen;
Najpoważniejsze konsekwencje spowodowała „wojna sześciodniowa”
w 1967 r. W jej wyniku Izraelczycy zajęli zachodni Brzeg Jordanu i Strefę
Gazy. Po bezskutecznych wezwaniach ONZ (250 rezolucji) do opuszczenia
tych terenów zbrojne akcje podjęli Palestyńczycy, którzy dążyli do
zorganizowania własnego państwa na Zachodnim Brzegu Jordanu i w
Strefie Gazy. Główną siłą palestyńską była powołana jeszcze w 1964 r.
Organizacja Wyzwolenia Palestyny, na której czele od 1969 r. stał Jaser
Arafat. Ze swoich baz w Jordanii, a następnie w Libanie atakował Izrael,
uciekając się m.in. Do ataków terrorystycznych;
KONFLIKT IZRAELSKO –
-PALESTYŃSKI
W latach 1987-1993 trwało pierwsze powstanie palestyńskie. W tym
czasie, w 1988 r. OWP ogłosiła utworzenie państwa palestyńskiego;
W 1993 r. Doszło do przełomu w stosunkach izraelsko- palestyńskich.
OWP i Izrael podpisały porozumienie pokojowe, na mocy którego
utworzono Autonomię Palestyńską obejmującą większość Strefy Gazy
i miasto Jerycho. W 1996 r. prezydentem Autonomii został Jaser
Arafat. Sprawował on te funkcję do śmierci w listopadzie 2004 r.;
Pod koniec lat 90. ponownie doszło do napięć miedzy
Palestyńczykami a Izraelem. Doprowadziło to do wybuchu w 2000 r.
drugiej intifady;
W 2003 r. z inicjatywy USA, ONZ, UE i Rosji został opracowany plan
pokojowy, zwany mapą drogową, którego realizacja natrafia na
poważne problemy z powodu kolejnych wystąpień zbrojnych
palestyńskich organizacji terrorystycznych;
Kolejne zaostrzenie konfliktu nastąpiło w 2006 r. po zwycięstwie
Hamasu w wyborach parlamentarnych w Autonomii
KONFLIKT IRACKI
Irak i obszar Zatoki Perskiej stały się terenem konfliktu, od kiedy
władzę przejął tam w 1979 r. Saddam Husajn dążący do budowy
imperium. Efektem tych ambicji była wojna iracko – irańska w
latach 1980-1988, a następnie atak na Kuwejt w 1990 r. Ta druga
wojna zakończyła się interwencją sił międzynarodowych („Pustynna
Burza”), które zmusiły wojska irackie do opuszczeniu Kuwejtu.
Zamiast namacalnych korzyści w wyniku interwencji nastąpiło
osłabienie infrastruktury państwa, wybuchło powstanie Kurdów na
północy i szyitów na południu kraju (ostatecznie stłumione). Po tej
wojnie na mocy mandatu ONZ iracki przemysł został poddany
międzynarodowej kontroli;
Pod koniec lat 90. reżim Husajna zerwał współpracę z ONZ.
Dodatkowo po ogłoszeniu wojny z terroryzmem dyktator został
oskarżony przez USA o wspieranie międzynarodowego terroryzmu i
produkcję broni masowej zagłady, co stało się pretekstem do
kolejnej interwencji;
KONFLIKT IRACKI
W marcu 2003 r. Lotnictwa amerykańskie i angielskie uderzyły na
Bagdad, a następnego dnia wojska koalicji powiększonej o
kontyngent polski
i australijski rozpoczęły operację lądową: „Iracka wolność”. Do
połowy roku zakończyły się poważniejsze walki. Alianci
wprowadzili własną administrację i rozpoczęli budowanie nowych
struktur demokratycznego państwa irackiego;
Obecnie trwa stabilizowanie sytuacji w Iraku pod kontrolą sił
koalicyjnych, choć formalnie w połowie 2004 r. władzę przejął
iracki rząd tymczasowy, a w 2005 r. nowo wybrany parlament.
Wciąż jednak w kraju mają miejsce liczne zamachy terrorystów
islamskich, kierowane zarówno przeciwko żołnierzom, koalicji, jak
i przedstawicielom irackiej administracji. Niechętni nowym
władzom zdominowanym przez szyitów i Kurdów są sunnici, którzy
w czasie rządów Husajna stanowili grupę uprzywilejowaną.
CZECZENIA
Przyczyną konfliktu w Czeczenii z jednej strony jest dążenie narodu do
odzyskania niepodległości, a z drugiej zaś dążenie Rosji do zachowania
pełnej kontroli na Kaukazie;
Rozpad ZSRR dał Czeczenii możliwość proklamowania niepodległości.
Nastąpiło to w końcu 1991 r. Pierwszym prezydentem został Dżochar
Dudajew. Republiką wciąż jednak targały konflikty wewnętrzne. Te
sytuację wykorzystały w końcu 1994 r. Władze Rosji. Wojska rosyjskie
wkroczyły do Czeczenii, a w lutym 1995 r. Zajęły jej stolicę- Grozny. Od
tego momentu rozpoczęła się walka partyzancka i terrorystyczna z
najeźdźcą. W 1996 r. zginął Dudajew, ale opór Czeczeńców trwał nadal;
W 1996 r. Rosja podpisała z Czeczenami porozumienie, na mocy
którego wojska rosyjskie opuściły republikę. Rosja nie zrezygnowała
jednak z podporządkowania sobie republiki. Atak islamskich
bojowników pod przywództwem Szamila Basajewa na sąsiedni Dagestan
sprowokował Rosję do podjęcia w 1999 r. „operacji policyjnej” trwającej
do końca lutego 2000 r.;
CZECZENIA
W 2002 r. Rosja zaczęła wprowadzać plan normalizacji, w
ramach którego
w 2003 r. Czeczenia uzyskała nową konstytucje (uznającą, że
republika jest integralną częścią Rosji). Przeprowadzono
kolejne wybory prezydenckie, które wygrał Achmad
Kadyrow. W tym czasie wciąż trwały ataki zdesperowanych
bojowników, a w 2004 r. zginał w zamachu prezydent A.
Kadyrow;
Aktualnie sytuacja w Czeczenii jest nadal nieustabilizowana.
Kolejne nadzieje wiążą się ze śmiercią w lipcu 2006 roku
Szamila Basajewa – najbardziej poszukiwanego separatysty i
terrorysty.
KONFLIKT W
JUGOSŁAWII
Jugosławia zawsze była konglomeratem narodowościowym i
religijnym. Zamieszkiwali ją Bośniacy, Chorwaci, Czarnogórcy,
Macedończycy, Serbowie, Słoweńcy oraz Albańczycy. Uwzględniając
kryterium religijne, na tym terytorium żyją wyznawcy islamu,
katolicyzmu i prawosławia. Nic dziwnego, że gdy nastąpił kres
komunizmu, rozpoczął się proces rozpadu Jugosławii;
Jako pierwsze w 1991 r. niepodległość ogłosiły Słowenia i Chorwacja,
które zdołały odeprzeć interwencję armii jugosłowiańskiej. Gdy w
tym samym roku niepodległość ogłosiła Bośnia i Hercegowina,
sprzeciwiła się temu zamieszkująca ją ludność serbska (ok. 1/3
ogółu), która proklamowała własne państwo. Po stronie Serbów
bośniackich wystąpiła armia jugosłowiańska. Serbowie walczyli tez z
Chorwatami. W czasie wojny dochodziło do masowego łamania praw
człowieka i zbrodnii wojennych popełnianych przez wszystkie strony.
Kres temu konfliktowi położył układ podpisany w listopadzie 1995 r.
w Dayton, dzielący Bośnię i Hercegowinę na strefy etniczne: serbską
i muzułmańsko-chorwacką;
KONFLIKT W
JUGOSŁAWII
Nowy konflikt w byłej Jugosławii na dużą skale wybuchł w Kosowie
w 1998 r., gdy władze Nowej Jugosławii zdecydowały się przeciwstawić
separatyzmowi kosowskich Albańczyków (stanowiących większość
mieszkańców Kosowa). Rezultatem tych działań było zajęcie prowincji
przez armię jugosłowiańską i ucieczka ponad 600 tys. Albańczyków.
Doszło do walk z albańską partyzantką, w czasie których obie strony
dopuszczały się zbrodnii;
Po bezskutecznych negocjacjach międzynarodowych w obronie
Albańczyków, uchwale Rady Bezpieczeństwa ONZ, nieudanej misji
OBWE, NATO zdecydowało się na użycie sił powietrznych przeciwko
Nowej Jugosławii
w obronie kosowskich Albańczyków. Po kilkunastu tygodniach działań
wojennych Kosowo przeszło pod nadzór międzynarodowej administracji
ONZ, współpracującej z z zapewniającymi bezpieczeństwo siłami KFOR
(Kosovo Force). Nie uchroniło to jednak miejscowych Serbów przed
pogromami ze strony Armii Wyzwolenia Kosowa. W ich wyniku 300 tys.
Serbów zostało wypędzonych, a wiele tysięcy poniosło śmierć.
KONFLIKT CYPRYJSKI
(TURECKO – GRECKI)
Wyspa Cypr jest zamieszkiwana zarówno przez Greków (82%), jak i
Turków (18%). Niepodległość uzyskała od Brytyjczyków w 1960 r., a jej
pierwszy prezydent – arcybiskup Makarios, nie szczędził starań, by chronić
interesy koegzystujących tam narodów. Dość szybko okazało się, że
pokojowe współżycie Turków i Greków jest niemożliwe. W połowie lat 60.
doszło do wojny domowej, którą zakończyła interwencja ONZ;
W lipcu 1974 r. władzę na wyspie przejęła grecka junta wojskowa, która
dążyła do zjednoczenia z Grecją. W tej sytuacji Turcja zdecydowała się na
szybką interwencję wojskową i opanowała północną część wyspy, po czym
w 1975 r. ogłosiła powstanie państwa tureckiego. Przez 8 lat Turcja nie
poddawała się presji ONZ i wezwaniom do opuszczenia wyspy, a w 1983 r.
ogłoszona powstanie separatystycznego państwa Turków cypryjskich;
Społeczność międzynarodowa wciąż jednak uznaje za legalne państwo
jedynie Republikę Cypryjską (grecką część wyspy) i ona też w 2004 r.
uzyskała członkostwo w UE. Wciąż toczą się negocjacje w celu rozwiązania
tego konfliktu, a jedną z propozycji jest utworzenie konfederacji.
SUDAN
Wojna domowa w Sudanie wynika z nierozwiązanych problemów
zdeterminowanych położeniem geograficznym i
uwarunkowaniami historycznymi. Są to nieustanne walki
pomiędzy islamską północą a chrześcijańskim i animistycznym
południem, które od 1955 r. Pochłonęły już ponad 2 mln ofiar. Od
1983 r. partyzantka na południu kraju zdecydowanie broni się
przed islamizacją kraju i wprowadzeniem prawa koranicznego.
Po islamskim zamachu stanu w 1989 r. i utworzeniu islamskich
bojówek starcia te jeszcze bardziej się nasiliły;
Kolejna eskalacja konfliktu nastąpiła w 1999 r. po wcześniejszych
bombardowaniach amerykańskich nakierowanych na sudańskie
obiekty rządowe, a także w następstwie odkrycia na południu
Sudanu złóż roponośnych. Obecnie sytuacja uległa załagodzeniu
po podpisaniu w styczniu 2005 r. Porozumienia pomiędzy rządem
sudańskim i partyzantami z południowej części kraju;
SUDAN
W 2003 r. wybuchł w Sudanie kolejny konflikt, tym razem w
zachodniej prowincji leżącej przy granicy z Czadem –
Dafurze. Podobnie jak w wypadku poprzedniego konfliktu,
przyczyną wojny jest próba zislamizowania tej zdominowanej
przez ludność murzyńską prowincji, co wywołało by zbrojny
opór. W wyniku walk między partyzantami a bojówkami
arabskimi i wspierająca je armię rządową już ponad 100 tys.
Osób straciło życie, a ponad milion koczuje w obozach
głównie na terenie sąsiedniego Czadu, który wspiera
rebeliantów;
Obecnie w rozwiązywanie konfliktu zaangażowała się
społeczność międzynarodowa. Swoje wojska wysłała także
Unia Afrykańska.
RWANDA
Konflikt rwandyjski jest przykładem konfliktu etnicznego. Jego stronami
są plemiona Hutu i Tutsi. Większość mieszkańców kraju stanowią Hutu
(85% ludności), jednak to Tutsi stanowili plemię dominujące. Pierwsza
wojna wybuchła w 1959 r. i zakończyła się zwycięstwem Hutu. Tutsi,
którzy zbiegli z Ugandy i Burundi, kilkakrotnie próbowali przejąć władzę.
Dopiero w 1993 r. po kolejnych walkach Tutsi zostali dopuszczeni do
władzy. Jednak już w 1994 r. konflikt rozgorzał na nowo. W ciągu 100 dni
zabito prawie milion osób (w tym 800 tys. Tutsi). Mimo to rebeliantom
Tutsi udało się pokonać reżim Hutu. Efektem była ucieczka z kraju 2 mln
Hutu w obawie przed karą. Uchodźców przyjęły sąsiednie kraje: Burundi,
Tanzania, Uganda i Zair (Kongo);
Sytuacja obecnie wydaje się pozornie stabilna, bo przy władzy utrzymuje
się reżim zdominowany przez Tutsi, który brutalnie zwalcza wszelkie
przejawy waśni na tle etnicznym, w tym radykalną partyzantkę Hutu’
Wojna w Rwandzie była jedną z największych tragedii XX w. Masowe
mordy dokonywały się przy obojetności społeczności międzynarodowej.