Konstytucja Marcowa-1921 r.

Konstytucja Marcowa-1921 r.

Nowelizacja Sierpniowa-1926 r.

Nowelizacja Sierpniowa-1926 r.



Konstytucja Marcowa

Konstytucja Marcowa



Geneza powstania

Geneza powstania



Główne założenia i uprawnienia

Główne założenia i uprawnienia



Nowelizacja Sierpniowa

Nowelizacja Sierpniowa



Geneza powstania

Geneza powstania



Wprowadzone zmiany

Wprowadzone zmiany

Geneza Konstytucji Marcowej

Geneza Konstytucji Marcowej

☻

Konstytucja marcowa stworzona została przez endecję i

Konstytucja marcowa stworzona została przez endecję i

skierowana bezpośrednio przeciwko Piłsudskiemu, o czym świadczą

skierowana bezpośrednio przeciwko Piłsudskiemu, o czym świadczą

przede wszystkim ograniczenia uprawnień prezydenta, którym w

przede wszystkim ograniczenia uprawnień prezydenta, którym w

myśl socjalistów miał zostać Marszałek. Powstaje zasadnicze

myśl socjalistów miał zostać Marszałek. Powstaje zasadnicze

pytanie: dlaczego?

pytanie: dlaczego?

☻

Po ogłoszeniu niepodległości przez Radę Regencyjną 7

Po ogłoszeniu niepodległości przez Radę Regencyjną 7

października

października

1918 roku, powołano kilka rządów, aż w końcu, po uzyskaniu

1918 roku, powołano kilka rządów, aż w końcu, po uzyskaniu

kompromisu pomiędzy Dmowskim i Piłsudskim zdecydowano władzę

kompromisu pomiędzy Dmowskim i Piłsudskim zdecydowano władzę

wykonawczą powierzyć ministrom pod przewodnictwem Ignacego

wykonawczą powierzyć ministrom pod przewodnictwem Ignacego

Paderewskiego. Rząd

Paderewskiego. Rząd

ten zapowiedział obok licznych reform socjalnych, gospodarczych i

ten zapowiedział obok licznych reform socjalnych, gospodarczych i

politycznych, wybory do Sejmu Ustawodawczego pracującego nad

politycznych, wybory do Sejmu Ustawodawczego pracującego nad

nową konstytucją państwa polskiego (rzecz jasna, ta z 1791 była

nową konstytucją państwa polskiego (rzecz jasna, ta z 1791 była

raczej

raczej

nieaktualna)

nieaktualna)

Geneza Konstytucji Marcowej

Geneza Konstytucji Marcowej

☻

Większość, to znaczy 36% głosów uzyskała endecja, silne było

Większość, to znaczy 36% głosów uzyskała endecja, silne było

również ramię ludowców: PSL "Wyzwolenie" zdobył 15%, a PSL "Piast"

również ramię ludowców: PSL "Wyzwolenie" zdobył 15%, a PSL "Piast"

12%. Najpierw sejm ten ustanowił tak zwaną "małą konstytucję"

12%. Najpierw sejm ten ustanowił tak zwaną "małą konstytucję"

określającą podział władzy ustawodawczej (sejm) i wykonawczej

określającą podział władzy ustawodawczej (sejm) i wykonawczej

(naczelnik państwa plus rząd).

(naczelnik państwa plus rząd).

☻

Rząd powołany przez naczelnika, którym został Piłsudski, musiał nie

Rząd powołany przez naczelnika, którym został Piłsudski, musiał nie

dość, ze być zatwierdzony przez sejm, to jeszcze przed nim

dość, ze być zatwierdzony przez sejm, to jeszcze przed nim

odpowiedzialny. Już wówczas zdawano sobie sprawę, jaki podział

odpowiedzialny. Już wówczas zdawano sobie sprawę, jaki podział

władzy zaprezentuje konstytucja uchwalona przez sejm

władzy zaprezentuje konstytucja uchwalona przez sejm

ustawodawczy.

ustawodawczy.

☻

Pierwszą w dziejach II Rzeczpospolitej konstytucję uchwalono po

Pierwszą w dziejach II Rzeczpospolitej konstytucję uchwalono po

burzliwym roku zmagań, 17 marca 1921 roku (stąd jej nazwa).

burzliwym roku zmagań, 17 marca 1921 roku (stąd jej nazwa).

Główne założenia i

Główne założenia i

uprawnienia

uprawnienia

☻

Bezpośrednio pod nazwą konstytucji zamieszczono apostrofę

Bezpośrednio pod nazwą konstytucji zamieszczono apostrofę

sakralną

sakralną

„W Imię Boga Wszechmogącego”. We wstępie podkreślono ciągłość

„W Imię Boga Wszechmogącego”. We wstępie podkreślono ciągłość

odrodzonego państwa narodu żyjącego w czasach Pierwszej

odrodzonego państwa narodu żyjącego w czasach Pierwszej

Rzeczypospolitej. Odwołano się do tradycji Konstytucji 3 V 1791.

Rzeczypospolitej. Odwołano się do tradycji Konstytucji 3 V 1791.

Wstęp wymienia szereg wartości konstytucyjnych i ma walor

Wstęp wymienia szereg wartości konstytucyjnych i ma walor

normatywny, o czym świadczą liczne orzeczenia Sądu Najwyższego.

normatywny, o czym świadczą liczne orzeczenia Sądu Najwyższego.

☻

Odrodzona Polska uzyskała demokratyczną konstytucję.

Odrodzona Polska uzyskała demokratyczną konstytucję.

Ustrojodawca przyjął koncepcję trójpodziału władz harmonijnie ze

Ustrojodawca przyjął koncepcję trójpodziału władz harmonijnie ze

sobą współdziałających i zasadę zwierzchnictwa narodu

sobą współdziałających i zasadę zwierzchnictwa narodu

pojmowanego jako ogół obywateli (art. 2).

pojmowanego jako ogół obywateli (art. 2).

Główne założenia i

Główne założenia i

uprawnienia

uprawnienia

☻

Wprowadzono parlamentarny system rządów w skrajnej postaci.

Wprowadzono parlamentarny system rządów w skrajnej postaci.

Jedynym wyjątkiem od zasady jednolitości Państwa Polskiego było

Jedynym wyjątkiem od zasady jednolitości Państwa Polskiego było

przyznanie odrębności ustrojowej województwu śląskiemu (ustawa

przyznanie odrębności ustrojowej województwu śląskiemu (ustawa

konstytucyjna 15 VII 1920).

konstytucyjna 15 VII 1920).

☻

Postanowienia konstytucji zapewniały dominację władzy

Postanowienia konstytucji zapewniały dominację władzy

ustawodawczej nad wykonawczą, co w znacznej mierze było

ustawodawczej nad wykonawczą, co w znacznej mierze było

rezultatem walki politycznej w łonie Sejmu Ustawodawczego.

rezultatem walki politycznej w łonie Sejmu Ustawodawczego.

☻

Konstytucja uznała republikański charakter państwa (art. 1).

Konstytucja uznała republikański charakter państwa (art. 1).

Dwuizbowy parlament obejmował Sejm i Senat, które to izby nie

Dwuizbowy parlament obejmował Sejm i Senat, które to izby nie

uzyskały równorzędnej pozycji. Posłowie i senatorowie byli

uzyskały równorzędnej pozycji. Posłowie i senatorowie byli

reprezentantami całego narodu.

reprezentantami całego narodu.

Główne założenia i

Główne założenia i

uprawnienia

uprawnienia

☻

Organami władzy wykonawczej był Prezydent i rząd. Zgromadzenie

Organami władzy wykonawczej był Prezydent i rząd. Zgromadzenie

Narodowe obejmujące połączony Sejm i Senat wybierało Prezydenta,

Narodowe obejmujące połączony Sejm i Senat wybierało Prezydenta,

który nie ponosił odpowiedzialności parlamentarnej i cywilnej.

który nie ponosił odpowiedzialności parlamentarnej i cywilnej.

☻

Mógł być pociągnięty do odpowiedzialności konstytucyjnej (przed

Mógł być pociągnięty do odpowiedzialności konstytucyjnej (przed

Trybunałem Stanu). Prezydent uzyskał szereg uprawnień tradycyjnie

Trybunałem Stanu). Prezydent uzyskał szereg uprawnień tradycyjnie

przysługujących głowie państwa.

przysługujących głowie państwa.

☻

Posiadał także pewne kompetencje w zakresie władzy

Posiadał także pewne kompetencje w zakresie władzy

ustawodawczej, wykonawczej i sądowej.

ustawodawczej, wykonawczej i sądowej.

☻

Drugim członem władzy wykonawczej był rząd na czele z

Drugim członem władzy wykonawczej był rząd na czele z

premierem. Rada Ministrów była centralnym organem administracji

premierem. Rada Ministrów była centralnym organem administracji

publicznej.

publicznej.

Główne założenia i

Główne założenia i

uprawnienia

uprawnienia

☻

Twórcy konstytucji z 1921 przyjęli, właściwą dla państwa

Twórcy konstytucji z 1921 przyjęli, właściwą dla państwa

liberalnego, koncepcję podmiotowych praw jednostki.

liberalnego, koncepcję podmiotowych praw jednostki.

☻

Obywatele polscy uzyskali w szerokim zakresie prawa polityczne,

Obywatele polscy uzyskali w szerokim zakresie prawa polityczne,

obywatelskie i społeczne oraz wolności.

obywatelskie i społeczne oraz wolności.

☻

Konstytucja wysunęła obowiązki (jak służba wojskowa i ponoszenie

Konstytucja wysunęła obowiązki (jak służba wojskowa i ponoszenie

ciężarów publicznych) przed prawa obywatelskie.

ciężarów publicznych) przed prawa obywatelskie.

☻

Zapewniała grupową ochronę mniejszości narodowych i etnicznych.

Zapewniała grupową ochronę mniejszości narodowych i etnicznych.

Konstytucja traktowała wszelką własność za jedną z najważniejszych

Konstytucja traktowała wszelką własność za jedną z najważniejszych

podstaw ustroju społecznego. Interes społeczny stanowił granicę jej

podstaw ustroju społecznego. Interes społeczny stanowił granicę jej

nienaruszalności.

nienaruszalności.

Nowelizacja Sierpniowa-

Nowelizacja Sierpniowa-

Geneza

Geneza

☻

na początku maja 1926 roku, premierem po raz trzeci został

na początku maja 1926 roku, premierem po raz trzeci został

Wincenty Witos. Ten fakt zaktywizował Piłsudskiego i popchnął jego

Wincenty Witos. Ten fakt zaktywizował Piłsudskiego i popchnął jego

zwolenników do działania.

zwolenników do działania.

☻

12 V 1926 roku w podwarszawskim Rembertowie nastąpiła

12 V 1926 roku w podwarszawskim Rembertowie nastąpiła

koncentracja wojsk wiernych Piłsudskiemu. Następnie oddziały wierne

koncentracja wojsk wiernych Piłsudskiemu. Następnie oddziały wierne

marszałkowi zajęły warszawską Pragę. Rząd ogłosił stan wyjątkowy,

marszałkowi zajęły warszawską Pragę. Rząd ogłosił stan wyjątkowy,

jednak jego próby sprowadzenia do stolicy wojsk wiernych rządowi

jednak jego próby sprowadzenia do stolicy wojsk wiernych rządowi

nie powiodły się z powodu sprowokowanego przez popierających

nie powiodły się z powodu sprowokowanego przez popierających

Piłsudskiego socjalistów strajku kolejarzy.

Piłsudskiego socjalistów strajku kolejarzy.

☻

W dniu 13 V odbyło się sławne spotkanie Piłsudskiego z

W dniu 13 V odbyło się sławne spotkanie Piłsudskiego z

Prezydentem Wojciechowskim na moście Poniatowskiego. W dniach

Prezydentem Wojciechowskim na moście Poniatowskiego. W dniach

13 i 14 V trwały na terenie Warszawy walki między zwolennikami

13 i 14 V trwały na terenie Warszawy walki między zwolennikami

marszałka a wojskami wiernymi rządowi. 14 V zajęto Belweder, a

marszałka a wojskami wiernymi rządowi. 14 V zajęto Belweder, a

Prezydent Wojciechowski złożył rezygnację.

Prezydent Wojciechowski złożył rezygnację.

Nowelizacja Sierpniowa-

Nowelizacja Sierpniowa-

Zmiany

Zmiany

☻

Przewrót majowy był zrozumiałym skutkiem dążeń społeczeństwa

Przewrót majowy był zrozumiałym skutkiem dążeń społeczeństwa

do wzmocnienia władzy wykonawczej, kosztem niewydolnego

do wzmocnienia władzy wykonawczej, kosztem niewydolnego

systemu parlamentarnego.

systemu parlamentarnego.

☻

Główne zmiany wprowadzone przez nowelę sierpniową to:

Główne zmiany wprowadzone przez nowelę sierpniową to:

-Prezydent miał prawo rozwiązywać parlament na wniosek Rady

-Prezydent miał prawo rozwiązywać parlament na wniosek Rady

Ministrów

Ministrów

-Sejm nie może rozwiązać się sam

-Sejm nie może rozwiązać się sam

-Rada Ministrów uchwali swój projekt budżetu, jeżeli Sejm nie będzie

-Rada Ministrów uchwali swój projekt budżetu, jeżeli Sejm nie będzie

w stanie tego zrobić

w stanie tego zrobić

Nowelizacja Sierpniowa-Zmiany

Nowelizacja Sierpniowa-Zmiany

c.d

c.d

-

Prezydent wydawał dekrety z mocą ustaw w czasie, gdy Sejm nie

Prezydent wydawał dekrety z mocą ustaw w czasie, gdy Sejm nie

obraduje

obraduje

-

Prezydent zarządza nowe wybory

Prezydent zarządza nowe wybory

-

-

wniosek o wotum nie mógł być poddany pod głosowanie na tym

wniosek o wotum nie mógł być poddany pod głosowanie na tym

samym posiedzeniu, na którym został zgłoszony. Uchwalony mógł być

samym posiedzeniu, na którym został zgłoszony. Uchwalony mógł być

przez 1/6 składu izby + 1 poseł, czyli 78 posłów.

przez 1/6 składu izby + 1 poseł, czyli 78 posłów.

-ścisły terminarz prac parlamentu nad uchwaleniem budżetu

-ścisły terminarz prac parlamentu nad uchwaleniem budżetu

-rząd zobowiązany był złożyć projekt budżetu najpóźniej na pięć

-rząd zobowiązany był złożyć projekt budżetu najpóźniej na pięć

miesięcy przed końcem danego roku budżetowego;

miesięcy przed końcem danego roku budżetowego;

-w razie niedotrzymania określonych terminów budżet miał

-w razie niedotrzymania określonych terminów budżet miał

obowiązywać w formie przedstawionej w projekcie rządowym lub w

obowiązywać w formie przedstawionej w projekcie rządowym lub w

formie w jakiej został opracowany przez izbę we właściwym jej

formie w jakiej został opracowany przez izbę we właściwym jej

terminie.

terminie.

Konstytucja

Konstytucja

kwietniowa

kwietniowa

23 kwietnia 1935 r.

23 kwietnia 1935 r.

Rys historyczny

Rys historyczny

Sprawa zmiany konstytucji w sejmie II

Sprawa zmiany konstytucji w sejmie II

kadencji

kadencji



22.01.1929 – przegłosowanie wniosku o rewizję konstytucji

22.01.1929 – przegłosowanie wniosku o rewizję konstytucji



4 projekty konstytucji:

4 projekty konstytucji:

BBWR

BBWR

lewica sejmowa

lewica sejmowa

PSL „Piast” + PSChD + NPR

PSL „Piast” + PSChD + NPR

Klub Narodowy

Klub Narodowy



11.01.1930 – rozpoczęcie prac sejmowej Komisji

11.01.1930 – rozpoczęcie prac sejmowej Komisji

Konstytucyjnej

Konstytucyjnej



29.08.1930 – orędzie – parlament nie jest w stanie w obecnym

29.08.1930 – orędzie – parlament nie jest w stanie w obecnym

składzie uchwalić nowej konstytucji

składzie uchwalić nowej konstytucji

Rys historyczny

Rys historyczny

W sejmie

W sejmie

„brzeskim”

„brzeskim”



Luty 1931 – nowy projekt BBWR

Luty 1931 – nowy projekt BBWR



26.01.1934 – przegłosowanie projektu konstytucji w sejmie

26.01.1934 – przegłosowanie projektu konstytucji w sejmie

przy użyciu podstępu

przy użyciu podstępu



Koniec marca 1934 – przekazanie projektu do senatu

Koniec marca 1934 – przekazanie projektu do senatu



23.03.1935 – przegłosowanie projektu w senacie

23.03.1935 – przegłosowanie projektu w senacie



23.04.1935 – podpisanie ustawy przez rząd i prezydenta

23.04.1935 – podpisanie ustawy przez rząd i prezydenta

Mościckiego

Mościckiego



24.04. 1935 – wejście ustawy w życie

24.04. 1935 – wejście ustawy w życie

Ustawa z 23 kwietnia 1935 roku

Ustawa z 23 kwietnia 1935 roku

I.

I.

Rzeczpospolita Polska

Rzeczpospolita Polska

II.

II.

Prezydent Rzeczypospolitej

Prezydent Rzeczypospolitej

III.

III.

Rząd

Rząd

IV.

IV.

Sejm

Sejm

V.

V.

Senat

Senat

VI.

VI.

Ustawodawstwo

Ustawodawstwo

VII.

VII.

Budżet

Budżet

VIII.

VIII.

Siły zbrojne

Siły zbrojne

IX.

IX.

Wymiar sprawiedliwości

Wymiar sprawiedliwości

X.

X.

Administracja państwowa

Administracja państwowa

XI.

XI.

Kontrola państwowa

Kontrola państwowa

XII.

XII.

Stan zagrożenia państwa

Stan zagrożenia państwa

XIII.

XIII.

Zmiana konstytucji

Zmiana konstytucji

XIV.

XIV.

Przepisy końcowe

Przepisy końcowe

Porównanie

Porównanie

konstytucji marcowej i kwietniowej

konstytucji marcowej i kwietniowej

Postanowienia konstytucji

Postanowienia konstytucji

marcowej (1921)

marcowej (1921)

Postanowienia konstytucji

Postanowienia konstytucji

kwietniowej (1935)

kwietniowej (1935)

U

U

S

S

T

T

R

R

Ó

Ó

J

J

P

P

A

A

Ń

Ń

S

S

T

T

W

W

A

A

Konstytucja uchwalona w

Konstytucja uchwalona w

marcu 1921 roku określiła

marcu 1921 roku określiła

ustrój państ-wa jako

ustrój państ-wa jako

rzeczpospolitą (republi-ka).

rzeczpospolitą (republi-ka).

Źródłem władzy w państwie

Źródłem władzy w państwie

był Naród, sprawujący ją

był Naród, sprawujący ją

przez przedstawicieli.

przez przedstawicieli.

Fundamentem ustroju był

Fundamentem ustroju był

trójpodział władz na

trójpodział władz na

ustawodawczą (sejm i senat),

ustawodawczą (sejm i senat),

wykonawczą (prezydent i

wykonawczą (prezydent i

rząd) oraz sądowniczą,

rząd) oraz sądowniczą,

wykonywaną przez

wykonywaną przez

niezawisłe sądy.

niezawisłe sądy.

W konstytucji kwietniowej z 1935

W konstytucji kwietniowej z 1935

roku zasadę republikanizmu

roku zasadę republikanizmu

wyrażono w naz-wie państwa oraz

wyrażono w naz-wie państwa oraz

zwrotem - "wspólne dobro

zwrotem - "wspólne dobro

obywateli". Świadomie zrezygno-

obywateli". Świadomie zrezygno-

wano ze stwierdzenia, że źródłem

wano ze stwierdzenia, że źródłem

wszel-kiej władzy jest Naród.

wszel-kiej władzy jest Naród.

Odchodzono od zasady trójpodziału

Odchodzono od zasady trójpodziału

władzy. Odtąd miała być ona

władzy. Odtąd miała być ona

jednolita i skupiać się w urzę-dzie

jednolita i skupiać się w urzę-dzie

Prezydenta Rzeczypospolitej, posta-

Prezydenta Rzeczypospolitej, posta-

wionego na czele państwa oraz

wionego na czele państwa oraz

wszyst-kich jego organów,

wszyst-kich jego organów,

poczynając od Rzą-du, przez Sejm,

poczynając od Rzą-du, przez Sejm,

Senat, Siły Zbrojne, Sądy i kończąc

Senat, Siły Zbrojne, Sądy i kończąc

na organach Kontroli Państwowej.

na organach Kontroli Państwowej.

W

W

Ł

Ł

A

A

D

D

Z

Z

A

A

U

U

S

S

T

T

A

A

W

W

O

O

D

D

A

A

W

W

C

C

Z

Z

A

A

Pełnią i wyłącznością władzy

Pełnią i wyłącznością władzy

usta-wodawczej, a zarazem

usta-wodawczej, a zarazem

przewagą nad władzą

przewagą nad władzą

wykonawczą obdarzano w

wykonawczą obdarzano w

1921 r. parlament. Składał się

1921 r. parlament. Składał się

on z dwóch izb, z których

on z dwóch izb, z których

silniejszy był sejm. Wyższość

silniejszy był sejm. Wyższość

sejmu zaznaczała się w

sejmu zaznaczała się w

procedurze legislacyjnej (uch-

procedurze legislacyjnej (uch-

walanie ustaw) i kontroli nad

walanie ustaw) i kontroli nad

rzą-dem. Tylko dla sejmu

rzą-dem. Tylko dla sejmu

zarezerwo-wano prawo

zarezerwo-wano prawo

kontrolowania rządu przez

kontrolowania rządu przez

uchwalanie tzw. wotum

uchwalanie tzw. wotum

nieufności.

nieufności.

Wybory do izb były

Wybory do izb były

powszechne, bezpośrednie,

powszechne, bezpośrednie,

równe, tajne i pro-porcjonalne.

równe, tajne i pro-porcjonalne.

Czynne prawo wybor-cze do

Czynne prawo wybor-cze do

sejmu zdobywało się osiąga-jąc

sejmu zdobywało się osiąga-jąc

21 rok życia, a bierne 25; do

21 rok życia, a bierne 25; do

senatu odpowiednio 30 i 40.

senatu odpowiednio 30 i 40.

Sejm składał się z 444 posłów

Sejm składał się z 444 posłów

a w izbie wyższej zasiadało 111

a w izbie wyższej zasiadało 111

senatorów. Kadencje obu izb

senatorów. Kadencje obu izb

były równoczesne i wynosiły 5

były równoczesne i wynosiły 5

lat.

lat.

Konstytucja kwietniowa nie

Konstytucja kwietniowa nie

zmieniła struktury parlamentu,

zmieniła struktury parlamentu,

ale zmodyfi-kowała jego

ale zmodyfi-kowała jego

kompetencje, relacje między

kompetencje, relacje między

izbami oraz prezydentem

izbami oraz prezydentem

i rządem oraz zasady wyborcze.

i rządem oraz zasady wyborcze.

Pro-cedura legislacyjna nie

Pro-cedura legislacyjna nie

kończyła się jak poprzednio w

kończyła się jak poprzednio w

parlamencie. Osta-teczną wersję

parlamencie. Osta-teczną wersję

projektu ustawy musiał

projektu ustawy musiał

zatwierdzić prezydent.

zatwierdzić prezydent.

Z podstawowych zasad prawa

Z podstawowych zasad prawa

wybor-czego do sejmu skreślono

wybor-czego do sejmu skreślono

proporcjo-nalność. Podniesiono

proporcjo-nalność. Podniesiono

też granicę czyn-nego prawa

też granicę czyn-nego prawa

wyborczego do 24 lat oraz

wyborczego do 24 lat oraz

biernego do 30. Gruntownie

biernego do 30. Gruntownie

zmieniono zasady powoływania

zmieniono zasady powoływania

senatu. Odcho-dzono od reguły,

senatu. Odcho-dzono od reguły,

że jest on w całości wybieralny.

że jest on w całości wybieralny.

Trzecią część składu mia-nował

Trzecią część składu mia-nował

prezydent. Pozostałą wybierał

prezydent. Pozostałą wybierał

elitarny krąg wyborców w drodze

elitarny krąg wyborców w drodze

dwu-stopniowego głosowania.

dwu-stopniowego głosowania.

G

G

Ł

Ł

O

O

W

W

A

A

P

P

A

A

Ń

Ń

S

S

T

T

W

W

A

A

Konstytucja marcowa powierzała

Konstytucja marcowa powierzała

funkcje głowy państwa

funkcje głowy państwa

prezyden-towi. Wybierały go na

prezyden-towi. Wybierały go na

siedem lat sejm i senat

siedem lat sejm i senat

połączone w Zgroma-dzenie

połączone w Zgroma-dzenie

Narodowe. Prezydent repre-

Narodowe. Prezydent repre-

zentował państwo na zewnątrz

zentował państwo na zewnątrz

(mia-nował ambasadorów,

(mia-nował ambasadorów,

zawierał i wy-powiadał umowy

zawierał i wy-powiadał umowy

międzynarodowe), sprawował

międzynarodowe), sprawował

zwierzchnictwo nad siłami

zwierzchnictwo nad siłami

zbrojnymi (ale tylko w czasie

zbrojnymi (ale tylko w czasie

poko-ju), powoływał i odwoływał

poko-ju), powoływał i odwoływał

rząd (lub poszczególnych

rząd (lub poszczególnych

ministrów), obsadzał urzędy

ministrów), obsadzał urzędy

państwowe, mianował ofice-rów,

państwowe, mianował ofice-rów,

wydawał akty wykonawcze do

wydawał akty wykonawcze do

ustaw (rozporządzenia),

ustaw (rozporządzenia),

powoływał sędziów, stosował

powoływał sędziów, stosował

prawo łaski. Jedy-nymi jego

prawo łaski. Jedy-nymi jego

kompetencjami wobec pa-

kompetencjami wobec pa-

rlamentu było zwoływanie,

rlamentu było zwoływanie,

odracza-nie i zamykanie sesji

odracza-nie i zamykanie sesji

parlamentu. Prezydent

parlamentu. Prezydent

odpowiadał za przestrze-ganie

odpowiadał za przestrze-ganie

prawa (konstytucji i ustaw) oraz

prawa (konstytucji i ustaw) oraz

ponosił odpowiedzialność karną

ponosił odpowiedzialność karną

przed Trybunałem Stanu

przed Trybunałem Stanu

(wyłanianym przez obie izby).

(wyłanianym przez obie izby).

W 1935 roku prezydent urósł do

W 1935 roku prezydent urósł do

roli "nadrzędnego czynnika w

roli "nadrzędnego czynnika w

Państwie". Zachowując

Państwie". Zachowując

wszystkie dotychczaso-we,

wszystkie dotychczaso-we,

rozszerzono znacznie jego kom-

rozszerzono znacznie jego kom-

petencje wykonawcze oraz

petencje wykonawcze oraz

nadano szereg odnoszących się

nadano szereg odnoszących się

do władzy ustawodawczej, a

do władzy ustawodawczej, a

nawet sądowni-czej. Zwiększyła

nawet sądowni-czej. Zwiększyła

się lista obsadza-nych przez

się lista obsadza-nych przez

niego stanowisk. Poza urzędem

niego stanowisk. Poza urzędem

Premiera uwzględniono tu m.in.

Premiera uwzględniono tu m.in.

Prezesa Najwyższej Izby Kon-

Prezesa Najwyższej Izby Kon-

troli, Naczelnego Wodza,

troli, Naczelnego Wodza,

General-nego Inspektora Sił

General-nego Inspektora Sił

Zbrojnych. Władza powoływania

Zbrojnych. Władza powoływania

równała się też prawu

równała się też prawu

zwalniania z tych funkcji.

zwalniania z tych funkcji.

Prezydent zdobywał ponadto

Prezydent zdobywał ponadto

prawo mianowania 1/3

prawo mianowania 1/3

senatorów, weta wobec ustaw i

senatorów, weta wobec ustaw i

przedterminowego

przedterminowego

rozwiązywania parlamentu. Miał

rozwiązywania parlamentu. Miał

też możliwość wydawania

też możliwość wydawania

dekretów. Wpływ prezydenta na

dekretów. Wpływ prezydenta na

sądownictwo przejawiał się w

sądownictwo przejawiał się w

nominacji Prezesa Sądu

nominacji Prezesa Sądu

Najwyższego, obsadzaniu skła-

Najwyższego, obsadzaniu skła-

du Trybunału Stanu.

du Trybunału Stanu.

G

G

Ł

Ł

O

O

W

W

A

A

P

P

A

A

Ń

Ń

S

S

T

T

W

W

A

A

2

2

Jedną z najistotniejszych innowacji było

Jedną z najistotniejszych innowacji było

wy-łączenie części uprawnień

wy-łączenie części uprawnień

prezydenta spod warunku

prezydenta spod warunku

kontrasygnaty. Należały tu teraz m.in.

kontrasygnaty. Należały tu teraz m.in.

wszystkie wymienione wyżej uprawnie-

wszystkie wymienione wyżej uprawnie-

nia nominacyjne oraz rozwiązywanie

nia nominacyjne oraz rozwiązywanie

parla-mentu. Dawało to głowie państwa

parla-mentu. Dawało to głowie państwa

samodziel-ność polityczną wobec rządu

samodziel-ność polityczną wobec rządu

i parlamentu.

i parlamentu.

Radykalnie zmieniono sposób

Radykalnie zmieniono sposób

powoływania prezydenta. Tryb

powoływania prezydenta. Tryb

wybierania obejmował dwa etapy.

wybierania obejmował dwa etapy.

Pierwszym było wysunięcie 2 kandy-

Pierwszym było wysunięcie 2 kandy-

datów ze strony ustępującego

datów ze strony ustępującego

prezydenta oraz przez Zgromadzenie

prezydenta oraz przez Zgromadzenie

Elektorów repre-zentujące w 2/3 izbę

Elektorów repre-zentujące w 2/3 izbę

niższą, a w 1/3 izbę wyższą parlamentu.

niższą, a w 1/3 izbę wyższą parlamentu.

Między tak zgłoszonymi kandydatami

Między tak zgłoszonymi kandydatami

ostatecznego wyboru dokony-wać miał

ostatecznego wyboru dokony-wać miał

Naród w powszechnym głosowaniu.

Naród w powszechnym głosowaniu.

Drugi etap nie odbywałby się, jeżeli

Drugi etap nie odbywałby się, jeżeli

prezy-dent nie skorzystał z tej

prezy-dent nie skorzystał z tej

prerogatywy. Wypo-sażony w tak

prerogatywy. Wypo-sażony w tak

szeroki zakres władzy prezy-dent nie

szeroki zakres władzy prezy-dent nie

ponosił żadnej odpowiedzialności przed

ponosił żadnej odpowiedzialności przed

jakimkolwiek organem państwa.

jakimkolwiek organem państwa.

R

R

Z

Z

Ą

Ą

D

D

Pozycja rządu w systemie

Pozycja rządu w systemie

parlamen-tarnym z 1921 r. była

parlamen-tarnym z 1921 r. była

słaba. Prowa-dził on politykę

słaba. Prowa-dził on politykę

zagraniczną, wewnę-trzną i

zagraniczną, wewnę-trzną i

obronną kraju oraz realizował

obronną kraju oraz realizował

ustawy uchwalane przez

ustawy uchwalane przez

parlament. Powołanie rządu

parlament. Powołanie rządu

należało formalnie do

należało formalnie do

prezydenta, lecz utworzenie go

prezydenta, lecz utworzenie go

wbrew większości

wbrew większości

parlamentarnej było niemożliwe,

parlamentarnej było niemożliwe,

bo groziło mu z jej strony wotum

bo groziło mu z jej strony wotum

nieufności.

nieufności.

W konstytucji kwietniowej rząd

W konstytucji kwietniowej rząd

wy-mieniano przed

wy-mieniano przed

parlamentem. Zakres

parlamentem. Zakres

kompetencji wzrastał wraz z

kompetencji wzrastał wraz z

posze-rzaniem uprawnień głowy

posze-rzaniem uprawnień głowy

państwa (prawo wydawania

państwa (prawo wydawania

dekretów). Osłabiona została

dekretów). Osłabiona została

odpowiedzialność gabinetu

odpowiedzialność gabinetu

przed parlamentem, poja-wiała

przed parlamentem, poja-wiała

się za to zależność od prezy-

się za to zależność od prezy-

denta, do odwołania włącznie.

denta, do odwołania włącznie.

P

P

R

R

A

A

W

W

A

A

I

I

W

W

O

O

L

L

N

N

O

O

Ś

Ś

C

C

I

I

Konstytucja marcowa zawierała

Konstytucja marcowa zawierała

bar-dzo szeroki katalog praw i

bar-dzo szeroki katalog praw i

wolności. Towarzyszyły im też

wolności. Towarzyszyły im też

obowiązki obywa-telskie. Za

obowiązki obywa-telskie. Za

najwyższy z nich uznawano

najwyższy z nich uznawano

wierność dla Rzeczypospolitej,

wierność dla Rzeczypospolitej,

dalej przestrzeganie Konstytucji i

dalej przestrzeganie Konstytucji i

prawa, obowiązek służby

prawa, obowiązek służby

wojskowej, pono-szenia

wojskowej, pono-szenia

ustawowych powinności (po-

ustawowych powinności (po-

datki), pełnienia nałożonych

datki), pełnienia nałożonych

funkcji publicznych oraz

funkcji publicznych oraz

patriotycznego wy-chowania

patriotycznego wy-chowania

swoich dzieci i zapewnienia im

swoich dzieci i zapewnienia im

minimum wykształcenia.

minimum wykształcenia.

Gwarantowała naczelne prawa:

Gwarantowała naczelne prawa:

wolno-ści osobistej: zakaz

wolno-ści osobistej: zakaz

zatrzymywania po-wyżej 48

zatrzymywania po-wyżej 48

godzin i wymóg sankcji sądo-wej

godzin i wymóg sankcji sądo-wej

na tymczasowe aresztowanie,

na tymczasowe aresztowanie,

równość wobec prawa i prawo

równość wobec prawa i prawo

sądu, nietykalność mieszkania,

sądu, nietykalność mieszkania,

tajemnica korespondencji i

tajemnica korespondencji i

swoboda emigracji. Wolność

swoboda emigracji. Wolność

sumienia, wyznania, myśli, prasy,

sumienia, wyznania, myśli, prasy,

składania petycji, zrzeszania

składania petycji, zrzeszania

i zgromadzeń.

i zgromadzeń.

W konstytucji kwietniowej

W konstytucji kwietniowej

figuro-wały dalej wolność

figuro-wały dalej wolność

osobista, słowa, zrzeszeń,

osobista, słowa, zrzeszeń,

nietykalność mieszkania

nietykalność mieszkania

i tajemnica korespondencji. Z

i tajemnica korespondencji. Z

te-kstu poprzedniej ustawy

te-kstu poprzedniej ustawy

zasadni-czej przeniesiono

zasadni-czej przeniesiono

bezpośrednio gwarancje prawa

bezpośrednio gwarancje prawa

własności, wolno-ści sumienia,

własności, wolno-ści sumienia,

wyznania, badań nau-kowych i

wyznania, badań nau-kowych i

nauczania oraz praw na-

nauczania oraz praw na-

rodowych mniejszości.

rodowych mniejszości.

Skreślono natomiast prawa

Skreślono natomiast prawa

społeczne. Jako granice

społeczne. Jako granice

wszystkich wolności wska-

wszystkich wolności wska-

zywano dobro powszechne,

zywano dobro powszechne,

którym uzasadniano także

którym uzasadniano także

"ukierunkowanie życia

"ukierunkowanie życia

społeczeństwa przez pań-

społeczeństwa przez pań-

stwo". Interpretacja tego

stwo". Interpretacja tego

pojęcia należała - w braku

pojęcia należała - w braku

innego wska-zania - do władzy,

innego wska-zania - do władzy,

co otwierało pole do

co otwierało pole do

oczywistych nadużyć.

oczywistych nadużyć.